Վիքիպեդիա

Թուրքական հոսք

«Թուրքական հոսք» (անգլ.՝ Turkish Stream), ներկայումս Ռուսաստանի Կրասնոդարի երկրամասի Անապայի շրջանից Սև ծովի հատակով դեպի Թուրքիայի եվրոպական հատված իրականացվող գազատարի միջազգային նախագիծ[1], որը թույլ կտա Թուրքիային դառնալ գազային հանգույց[2] և զգալիորեն կբարձրացնի Հարավային և Հարավարևելյան Եվրոպայի գազամատակարարման հուսալիությունը[3]։

Արևելյան Եվրոպայի հիմնական գազատարները

1100 կիլոմետրանոց խողովակաշարը բաղկացած է երկու գծից՝ տարեկան 31,5 միլիարդ մ³ գազ հզորությամբ։ Առաջին գիծը նախատեսված է թուրք սպառողներին գազ մատակարարելու համար, երկրորդը` Հարավային և Հարավարևելյան Եվրոպայի երկրներ գազի մատակարարման համար։

2017-2019 թվականներին կառուցվել է ծովային հատված, որն էլ սահմանեց ծովային գազատարների տեղադրման արագության համաշխարհային ռեկորդ՝ օրական 6,27 կմ։ 2019 թվականին ավարտվեց Թուրքիայի տարածքում ընդունարանի տերմինալի և ցամաքային հատվածի շինարարությունը։ Բացի այդ, Գազպրոմը աշխատանքներ է տանում Թուրքիայից դուրս փոխադրման երթուղիների պատրաստման ուղղությամբ։

2020 թվականի հունվարի 8-ին տեղի է ունեցել Թուրքական հոսքի գործարկումը[4]։

Նկարագրություն խմբագրել

Խողովակաշարի երկարությունը կազմել է մոտ 1100 կմ, որից 910 կմ՝ ստորջրյա հատվածն է[5]։
Այն բաղկացած է երկու գծերից՝ տարեկան 31,5 միլիարդ մ³ գազ ընդհանուր հզորությամբ։

  • առաջին գիծը, տարեկան 15,75 միլիարդ մ³ հզորությամբ, նախատեսված է թուրք սպառողներին գազ մատակարարելու համար (և նախատեսված է Հունաստանից Թուրքիայում գործող գազատարներին միանալու համար, բայց փաստացի օգտագործումը հնարավոր է հակառակ ռեժիմով)։ 2018-ի մարտին առաջին գիծը նախատեսվում էր հանձնել շահագործման[6]։ Փաստորեն, մինչ այս պահը դրվել էր երկու գծերի 50%-ը, բայց երեսարկման հաջորդականության փոփոխության պատճառով (երկրորդ գծի 224 կմ-ը կառուցվել են մինչ առաջինի ավարտը), առաջին տողի շինարարությունն ավարտվել է 2018 թվականի ապրիլի 30-ին[7]։
  • երկրորդ գիծը, տարեկան 15,75 միլիարդ մ³ ծավալով, նախատեսված է Հարավային և Հարավարևելյան Եվրոպայի երկրներ գազ մատակարարելու համար։ 2020-ին երկրորդ գիծը հանձնվեց շահագործման, 2020-ի հունվարի 1-ին սկսվեցին առաջին մատակարարումները Բուլղարիա, մինչդեռ գոյություն ունեցող ենթակառուցվածքը մասամբ ներգրավված էր հակառակ ռեժիմում։ Այնուհետև գազը կուղևորվի Սերբիա (2020), Հունգարիա (2021) և Սլովակիա (2022-ի երկրորդ կես)[8]։

Գազատարի երթուղու առավելագույն խորությունը հասնում է 2200 մ-ի։

Ընդունարանի շինարարությունը իրականացվել է Թուրքիայի եվրոպական մասում՝ Քըյըքյոյի բնակավայրի շրջանում[9]։ Թուրք սպառողների համար գազի մատակարարման կետը Լյուլեբուրգազն է։

Տարբերակներից մեկն այն էր, որ Իփսալա-Թուրքիա-Հունական սահմանին կստեղծվի գազի հանգույց, և ԵՄ երկրներն ինքնուրույն կկառուցեն ենթակառուցվածքներ իրենց տարածքում վառելիք ստանալու համար[10]։

Ի տարբերություն Եվրահանձնաժողովի ճնշման տակ չեղարկված «Հարավային հոսք»-ի, «Թուրքական հոսք»-ը կպահանջի ավելի քիչ ներդրումներ, քանի որ «Գազպրոմ»-ը կկարողանա օգտագործել Երրորդ էներգետիկ փաթեթի դրույթները, որպեսզի գազատարների սեփականատերերին արգելեն օգտագործել իրենց սեփական գազը մատակարարելու համար տարանցիկ հզորության ավելի քան 50% -ը։ Այսպիսով, ապագայում «Գազպրոմը» կարող է պոտենցիալ պահանջել «Թուրքական հոսքի» հետ մրցակցող «Տրանսատրիատիկ գազատար»-ի (TAP) հզորության 50%-ը[11]։ Նաև TAP-ի մրցակից է համարվում Իսրայելի գազատարը[12]։

2018 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինան շրջանցող Յամալ — Եվրոպա, Երկնագույն հոսք, Հյուսիսային հոսք, Հյուսիսային հոսք — 2 և Թուրքական հոսք, էներգետիկայի և կոմունալ ծառայությունների կարգավորման հարցերով ազգային հանձնաժողովը հավանություն է տվել Ուկրաինայի ՀՏԿ-ով գազի տարանցման կրկնակի սակագների նվազեցման նախագծին[13]։

«Թուրքական հոսք»-ի շահագործման հանձնումը ռուսական գազի տրանզիտոր երկրների համար որոշ վնասներով Է ավարտվել. Մոլդովան տարանցման կորստի պատճառով մոտ 80-90 մլն դոլար չի կորցրել (չնայած երկիրը կարողացել է Ռուսաստանից գազի զեղչ ստանալ)։ Ուկրաինան չի ստանա մոտ 450 մլն դոլար[14]։

2020 թվականի հունվարի 1-ից սկսվել է խողովակաշարով առևտրային գազի մատակարարումը , և մինչև ամսվա վերջ «Գազպրոմ»-ը հայտարարեց առաջին միլիարդ խորանարդ մետրի մատակարարման մասին։ Այս ծավալի շուրջ 54% -ը առաքվել է թուրքական շուկա, 46% -ը՝ թուրք-բուլղարական սահման[15]։

Գազամատակարարում Ռուսաստանի հարավում խմբագրել

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո, Ռուսաստանի հարավ ընկած մայրուղային գազատարի հիմնական մասը մնաց Ուկրաինայի տարածքում։ Ուկրաինայի տարածքով գազի տարանցման հետ կապված մի շարք հակամարտություններ մղեցին «Գազպրոմին» և Ռուսաստանի Դաշնության էներգետիկայի նախարարությանը ծրագրեր մշակել՝ բարձրացնելով գազի մատակարարման հուսալիությունը ընդունել ինչպես նոր արտահանման գազատարների, այնպես էլ Ռուսաստանի հարավում գտնվող սպառողների համար՝ հրաժարվելով Ուկրաինայի տարածքով տարանցումից[16]։

2006 թվականին, որպեսզի շրջանցվի համար այդ հատվածը, Ռուսաստանը կառուցել է տարեկան 28 մլրդ մ³ հզորությամբ «Սոխրանովկա — Օկտյաբրսկայա» գազատարը, որը միացրել է «Օրենբուրգ-Արևմտյան սահման» գազատարը (որին միացված են գազատարներ Կենտրոնական Ասիայից) և Ուկրաինայից դեպի Ռուսաստանի հարավ ելքային գազատարը[17]։

Այնուամենայնիվ, դա բավարար չէր, և շուտով ստեղծվեց գազային խողովակաշարային համակարգի նախագիծ՝ հյուսիսային Ուրենգոյի դաշտերից դեպի Ռուսաստանի հարավ, որը կոչվում է Հարավային միջանցք, գազ առաքելու համար։ 2014 թվականին Պիսարևկա-Անապա-ի առաջին (արևմտյան) մասնաճյուղը միացրեց Ուրենգոյ-Նովոպսկով գազատարին Ռուսաստանի հարավից ուկրաինական տարածքի կողքով[18]։ Երկրորդ (արևելյան) մասնաճյուղը Պոչինկի-Անապա-ն պետք է միացնի գազատար Ուրեգնոյ-Պոմարի-Ուժգորոդ-ի հետ Ռուսաստանի հարավում[19]։

Պատմություն խմբագրել

Ծրագրի նախապատմություն խմբագրել

Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև գազային բախումները մղեցին «Գազպրոմին» և Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարարությանը որոնել Եվրամիություն գազ արտահանելու այլընտրանքային ուղիներ։ Այդպիսի ուղիներից մեկը պետք է լիներ «Հարավային հոսք»՝ գազատարը, որն անցնում էր Սև ծովի հատակով դեպի Բուլղարիա։ Այնուամենայնիվ, 2014-ի դեկտեմբերի 1-ին, Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Անկարայում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարեց, որ Ռուսաստանը հրաժարվում է «Հարավային հոսք»-ի կառուցումից՝ գազատարի վերաբերյալ Եվրամիության ոչ կառուցողական դիրքի պատճառով. էներգիայի հոսքերը կուղղորդվեն այլ մարզեր և հեղուկացված գազի նախագծեր։ «Մենք հավատում ենք, որ Եվրահանձնաժողովի դիրքորոշումը ապակառուցողական էր։ Իրականում Եվրահանձնաժողովը ոչ միայն կօգնի այս նախագծի իրագործմանը, մենք տեսնում ենք, որ դրա իրականացման համար խոչընդոտներ են ստեղծվում։ Եթե Եվրոպան չի ցանկանում դա գիտակցել, ուրեմն այն չի իրականացվի», - հայտարարել Է Պուտինը։ «Հարավային հոսքի» կառուցումից հրաժարվելը պայմանավորված է նրանով, որ շինարարությանը թույլտվություն չի տրամադրել Բուլղարիան, պարզաբանել Է նա[20]։ Այնուհետև «Գազպրոմի» ղեկավար Ալեքսեյ Միլլերն ասաց, որ «Հարավային հոսք» գազատարի նախագիծը փակված է, և այս նախագծին այլևս վերադարձ չի լինի[21]։

Թուրքիան Ռուսաստանից գնում է տարեկան 27-29 միլիարդ մ³ բնական գազ[22]։ Մոտ կեսը տեղափոխվում է Կապույտ հոսքի միջոցով, մյուս մասը տեղափոխվում է անդր-բալկանյան գազատարով Ուկրաինայի, Ռումինիայի և Բուլղարիայի տարածքով։ «Թուրքական հոսք» գազատարի շահագործումը կնվազեցնի Թուրքիայի և Եվրամիության հարավային կախվածությունը Ուկրաինայի տարածքով գազի տարանցման հարցում[23]։

Բանակցություններ Թուրքիայի հետ խմբագրել

2015 թվական

2015-ի հունվարի 27-ին, Ալեքսեյ Միլլերի և Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Թաներ Յըլդըզի հետ Անկարայում կայացած հանդիպումից հետո, քննարկվել են նոր գազատարի համար իրագործելիության ուսումնասիրության նախնական արդյունքները, և որոշում է կայացվել դրա երթուղու վերաբերյալ։ Նախատեսվում էր, որ գազատարի չորս ուղղիների հզորությունը կկազմի տարեկան 63 միլիարդ մ³ գազ։ Գազատարը կընթանա 660 կմ «Հարավային հոսք»-ի հին միջանցքում և 250 կմ նոր միջանցքում՝ Թուրքիայի եվրոպական մասի ուղղությամբ[24]։

Փետրվարի 7-ին Միլլերի և Յըլդըզի միջև կայացած հանդիպման ժամանակ համաձայնեցվեց Թուրքիայի տարածքով «Թուրքական հոսք»-ի երթուղու անցնելը։ Միլլերը և Յըլդըզը ուղղաթիռով դուրս են եկել գազատարի երթուղու պլանային ցամաքային հատվածը։ Մասնավորապես, որոշվել են[25].

  • Քըյըքյոյ տարածքում գազատարի ցամաքային ելքային կետը.
  • գազի մատակարարման կետ թուրք սպառողների համար` Լյուլեբուրգազ,
  • թուրք-հունական սահմանին Իսալայի տարածքում ելքի կետ,
  • նախատեսվում էր, որ Քըյըքյոյ-Լյուլեբուրգազ-Իպսալա ցամաքային հատվածի երկարությունը կկազմի 180 կմ։

Ապրիլի 7-ին Բուդապեշտում Հունաստանի, Սերբիայի, Մակեդոնիայի, Հունգարիայի և Թուրքիայի արտգործնախարարները ստորագրեցին հռչակագիր էներգետիկայի ոլորտում համագործակցության մասին՝ Թուրքիայից Եվրոպա բնական գազի տեղափոխման համար «տնտեսապես կենսունակ եղանակով դիվերսիֆիկացնելու ուղիներ» և աղբյուրներ ստեղծելու մասին, հինգ երկրների ներկայացուցիչները համաձայնեցին հանդիպել կանոնավոր կերպով և հաստատել գազի փոխադրման ենթակառուցվածքների զարգացման փորձագիտական խումբ[26]։

2015 թվականի հունիսի առաջին տասնամյակում պետք է սկսվեր փոքր ջրի մեջ գազատարը դնելը։ Այնուամենայնիվ, 2015-ի հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ աշխատանքները չեն սկսվել, քանի որ Թուրքիայի հետ չի եղել միջկառավարական համաձայնագիր, որի ստորագրումը հետաձգվել է, մինչև երկրում ձևավորվի նոր կառավարություն[27]։

Հուլիսի 31-ին՝ Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարար, Ալեքսանդր Նովակը հայտարարեց, որ թուրքական կողմի հետ ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն՝ զեղչով[28]։ Օգոստոսի 4-ին Յըլդըզը հաստատեց Նովակի խոսքերը։ Ըստ նրա, զեղչը կկազմի 10,25%, և հետագայում Թուրքիային կտրամադրի տարեկան 1 միլիարդ դոլար խնայողություն։ Յըլդըզը վստահեցրել է, որ «Թուրքական հոսք»-ի առաջին շարքի վերաբերյալ համաձայնագիրը կնքելու խնդիրներ չկան, և բոլոր ձգձգումները պայմանավորված են կամ բյուրոկրատական ձևականություններով, կամ Թուրքիայի կողմից նոր կառավարություն ձևավորելու անհրաժեշտությամբ, որն արդեն կստորագրի համաձայնագիր գազատարի կառուցման և Թուրքիայի համար գազի զեղչի հետ կապված[29]։ Յըլդըզը նշել է, որ թուրքական ընկերությունները կմասնակցեն Թրակիայում գազատարի շինարարությանը, բայց չի մասնակցի գազատարի ստորգետնյա հատվածի շինարարությանը[30]։

Հոկտեմբերի 6-ին «Գազպրոմի» գործադիր տնօրեն Ալեքսեյ Միլլերը հայտարարեց, որ ընկերությունը չի կառուցի «Թուրքական հոսք»-ի պլանավորված երրորդ և չորրորդ ուղղիները։ Ըստ նրա, «Հյուսիսային հոսք» 2-ի շինարարությունը կապված է, «Թուրքական հոսք» գազատարի թողունակության երկու ուղղիների նվազեցում՝ ընդհանուր 32 միլիարդ խորանարդ մետր տարողությամբ[31]։

Սիրիայում ռազմական գործողություններին մասնակցող ռուսական մարտական ինքնաթիռների կողմից թուրքական օդային տարածքի խախտման մասին մեղադրանքների առնչությամբ, Թուրքիան սպառնում է Ռուսաստանին, գազային պայմանագրերի խզմամբ[32]։ Հոկտեմբեր 8-ին Ճապոնիա կատարած պետական այցի ընթացքում Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել է, որ «Թուրքիան ռուսական գազի հիմնական գնորդն է, բայց անհրաժեշտության դեպքում այն կկարողանա ստանալ գազ այլ վայրերից. դա մեծ կորուստ կլիներ Ռուսաստանի համար»[32]։

Ծրագրի կասեցում

2015 թվականի նոյեմբերի 26-ին հայտարարվեց, որ Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերի կողմից ռուսական Սու-24-ի ոչնչացման հետ կապված, Ռուսաստանը դադարեցնում է աշխատանքը Թուրքիայի հետ մի շարք ներդրումների և առևտրային համաձայնագրերի նախագծերի շուրջ, այդ թվում՝ «Թուրքական հոսքի» հետ[33]։

Դեկտեմբերի 3-ին Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարար Ալեքսանդր Նովակը հայտարարեց, որ «Թուրքական հոսք» նախագիծը դադարեցված է[34]։

Ծրագրի վերսկսում

2016 թվականի հուլիսի 26-ին, Ռուսաստանի Դաշնության փոխվարչապետ Արկադի Դվորկովիչը հայտարարեց Թուրքիայի պատրաստակամությունը վերսկսելու «Թուրքական հոսք» նախագիծը[35][36]։

Սեպտեմբերին «Գազպրոմ»-ը դիվանագիտական ուղիներով ստացել է առաջին թույլտվությունը նախագծի վերականգնման նախապատրաստական ընթացակարգերի շրջանակներում։

Հոկտեմբերի 10-ին Մոսկվան և Անկարան կնքեցին միջկառավարական համաձայնագիր «Թուրքական հոսք» գազատարի կառուցման վերաբերյալ։ Փաստաթուղթը ստորագրվել է Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարար Ալեքսանդր Նովակի և նրա թուրք գործընկեր Բերաթ Ալբայրաքի միջև՝ երկու երկրների նախագահներ Վ. Պուտինի և Ռ. Էրդողանի ներկայությամբ[37][38]։

Դեկտեմբերի 2-ին Թուրքիայի խորհրդարանը վավերացրեց Ռուսաստանի հետ պայմանագիրը «Թուրքական հոսք» գազատարի կառուցման վերաբերյալ (210 պատգամավոր քվեարկեց փաստաթղթի վավերացման օգտին, 7 դեմ և վեց ձեռնպահ[39]):
Դեկտեմբերի 6-ին Թուրքիայի նախագահ Ռ. Էրդողանը ստորագրեց օրենք, որը վավերացնում է Ռուսաստանի հետ այդ պայմանագիրը[40]։

Դեկտեմբերի 8-ին «Գազպրոմ»-ը շվեյցարական Allseas ընկերության հետ պայմանագիր է կնքել առաջին ծովային գազատարի կառուցման համար[41]։

2017 թվականի հունվարի 20-ին Ռուսաստանի Դաշնության Պետական դուման ընդունեց օրենք Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև «Թուրքական հոսք» համաձայնագիրը վավերացնելու մասին[42]։

Փետրվարի 1-ին Դաշնության խորհուրդը վավերացրել է Ռուսաստանի և Թուրքիայի կառավարությունների միջև «Թուրքական հոսք» գազատարի նախագծի վերաբերյալ համաձայնագիրը[43]։
Փետրվարի 7-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Թուրքիայի հետ, ստորագրել է գազատարի վերաբերյալ համաձայնագրի վավերացման մասին օրենքը[44]։

Փետրվարի 21-ին որոշում է ընդունվել գազատարի երկրորդ ճյուղի կառուցման մասին (Եվրամիության սպառողների համար)[45]։

Հոկտեմբերին Անկարան «Գազպրոմին» դրական բնապահպանական եզրակացություն է տվել «Թուրքական հոսքի» ափամերձ հատվածին[46]։

2018 թվականի հունվարին Թուրքիան թույլատրել է կառուցել գազատարի ծովային հատվածի երկրորդ ճյուղը, բացառիկ տնտեսական գոտում և տարածքային ջրերում[47]։ Այսպիսով, թուրքական կառավարության կողմից գազատարի կառուցման համար անհրաժեշտ բոլոր թույլտվությունները ստացվել են։

2018 թվականի մայիսի 26-ին «Գազպրոմը» Թուրքիայի կառավարության և Botas ընկերության հետ համաձայնագիր է ստորագրել «Թուրքական հոսքի» երկրորդ ճյուղի ցամաքային հատվածի վերաբերյալ, որտեղ սահմանված են խողովակաշարի այդ հատվածի կառուցման հիմնական պայմաններն ու պարամետրերը։ Շինարարությամբ զբաղվելու է TurkAkim Gaz Tasima A. S. («Գազպրոմին» և «Botas» պատկանում է 50-ական տոկոս) համատեղ ձեռնարկությունը, և «Թուրքական հոսքի տարանցիկ գծի կառուցման համար ազգային կարգավորիչներից ոչ մի լրացուցիչ թույլտվություն չի պահանջվի[48]։

Շինարարություն խմբագրել

2017 խմբագրել

Մայիսի 7-ին սկսվել է գազատարի ծովային հատվածի շինարարությունը[49][50][51]։

Հունիսի 23-ին իրականացվել է խողովակաշարի ծանծաղ և խորջրյա հատվածի միացումը և սկսվել է գազատարի խորջրյա հատվածի տեղադրումը[52]. նախագահ Վլադիմիր Պուտինը այցելել է Pioneering Spirit խողովակաշարային նավ և տվել է գազատարի խորջրյա տեղադրման մեկնարկը։

Օգոստոսի 31-ի դրությամբ տեղավորվել է 220 կմ[53]։

Սեպտեմբերի 29-ին ավարտվել է Թուրքիայի տնտեսական գոտու սահմանն առաջին գծի տեղադրումը, որի երկարությունը կազմել է 300 կմ[54]։ Դրանից հետո շարունակել են աշխատանքները Ռուսաստանի տնտեսական գոտում երկրորդ թելի տեղադրումը։ Հոկտեմբերի կեսին գազատարի ծովային հատվածում տեղավորվել է 373 կմ, նոյեմբերի 29-ին՝ 555 կմ (30 %), ընդ որում նոյեմբերի 4-ից աշխատանքներն իրականացվել են Թուրքիայի բացառիկ տնտեսական գոտում[55][56]։

2018 խմբագրել

Հունվարի 4-ի դրությամբ կառուցվել է գազատարի ծովային հատվածի 38% (700 կմ)[57]։
Հունվարի 17-ին նախագծի օպերատորը՝ South Stream Transport B. V. ընկերությունը, սկսել է թուրքական ափին ընդունարանի տերմինալի շինարարությունը[47]։

Հունվարի 28-ին ավարտվել է առաջին գծի 530-կիլոմետրանոց հատվածի (գրեթե կեսը) շինարարությունը ։ Բացի այդ, տեղադրվել է գազատարի երկրորդ գծի ծովային հատվածի 224-կիլոմետրանոց հատվածը Ռուսաստանի բացառիկ տնտեսական գոտու տարածքում[58]։

Փետրվարի 20-ին ընդհանուր առմամբ երկու գծով տեղադրվել է 884 կմ խողովակաշար կամ ծովային հատվածի 48%-ը[59]։ Առաջին գիծը անցել է 660-րդ կիլոմետր, կետ՝ Բուլղարիայի սահմանի բացառիկ տնտեսական գոտում։

Մարտին «Գազպրոմը» Հարավային միջանցքի արևելյան հատվածի անավարտ շինարարության օբյեկտների լուծարման և կոնսերվացման փաստաթղթերի մշակման առաջարկների բաց հարցում էր արել[60]։

Մարտի 1-ի դրությամբ կառուցվել է «Թուրքական հոսք» գազատարի ավելի քան 910 կիլոմետր ծովային հատվածը, ինչը կազմում է դրա 49 տոկոսը՝ ընդհանուր երկարությամբ[61]։

Մարտի 21-ի դրությամբ տեղավորվել է ծովային հատվածի ընդհանուր երկարությամբ 991 կմ՝ 53%-ը երկու թելերով[62]։

Ապրիլի 30-ին ավարտվեց Թուրքական հոսքի առաջին թելի ծովային հատվածի խորը ջրերի տեղադրումը[63]։

2018 թվականի մայիսի 27-ին «Գազպրոմը» և Թուրքիայի կառավարությունը համաձայնագիր են ստորագրել "Թուրքական հոսք" գազատարի երկրորդ գծի ցամաքային հատվածի վերաբերյալ՝ ԵՄ գազի մատակարարման համար[64]։

Հունիսի 26-ին Pioneering Spirit խողովակաշարավոր նավը վերսկսել է գազատարի երկրորդ ճյուղի տեղադրումը Ռուսաստանի բացառիկ տնտեսական գոտու սահմանից[65]։

Հուլիսի 22-ին սկսվել է գազատարի միակցման ճյուղի կառուցումը Թուրքիայի առափնյա հատվածի Քըյըքոյ բնակավայրից դեպի հիմնական խողովակ[66]։

Օգոստոսի 26-ին երկրորդ ճյուղի տեղադրման ժամանակ նավի Pioneering Spirit-ը ձեռք է բերվել գազատարների ծովային տեղադրման նոր համաշխարհային ռեկորդ՝ օրական 6,27 կմ[67]։

Օգոստոսի 30-ին երկու թելերով տեղադրվել է 1,5 հազար կիլոմետր կամ խողովակաշարի միագումար երկարության շուրջ 80 %[68]։

Հոկտեմբերի 26-ին երկու թելերով ընդհանուր առմամբ տեղադրվել է 1775 կմ խողովակ (ծովային հատվածի ընդհանուր երկարության 95%-ը)։ Ավարտվել է Ռուսաստանի Անապա քաղաքի շրջանում առափնյա միացման օբյեկտների կառուցումը և կատարվել են արձակման աշխատանքներ։ Թուրքիայում Քըյըքոյ ավանի մոտ շարունակվել է ընդունարանի տերմինալի շինարարությունը[69]։

Նոյեմբերի 19-ին Ստամբուլում տեղի է ունեցել «Թուրքական հոսք» գազատարի ծովային հատվածի շինարարության ավարտի արարողությունը։ Դրան մասնակցել են Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը և Թուրքիայի նախագահ Թ. Էրդողանը։ 2019 թվականի դեկտեմբերին նախատեսվում է «Թուրքական հոսք» գազատարի շինարարության ամբողջական ավարտը[70]։

2019 խմբագրել

Մարտի 19-ին Թուրքիայում պատրաստվեց «Թուրքական հոսքի» ծովային առափնյա սեկցիաներին միացնող վերջնակետը։ Եզրափակիչ հանգույցը խորհրդանշում է Սև ծովում գազատար համակարգի ստեղծման աշխատանքների ամբողջ համալիրի ավարտը։ Իրականացվել է Ռուսաստանի Անապայի մոտ առափնյա միացման հատվածի ֆիզիկական միացումը՝ Թրակիայի թուրքական տարածաշրջանում Կիյկոյ մոտ ընդունիչ տերմինալով։ «Ռուսկայա» կոմպրեսորային կայանը, որը կապահովի անհրաժեշտ ճնշում Սև ծովով գազի տեղափոխման համար, ինչպես նաև Ռուսաստանի առափնյա միացման հատվածը լիովին պատրաստ է շահագործման մեկնարկին։ Քըյըքոյում ընդունարանի կառուցման աշխատանքների ավարտից հետո «Թուրքական հոսք» գազատարը պատրաստ կլինի շահագործման[71]։

2019 թվականի օգոստոսի 14-ին կապալառուն հայտարարել է ընդունող տերմինալի 95%-անոց պատրաստվածության մասին՝ արդեն 2019 թվականին հաստատելով ամբողջ գազամուղը շահագործման հանձնելու պլանները[72]։

2019 թվականի հոկտեմբերի 18-ին սկսվեց գազատարի ծովային հատվածի երկու ճյուղերից առաջինը գազի լցումը, որը փորձարկման վերջին փուլն է, նախքան այն շահագործման հանձնելը[73]։ Երկրորդ ճյուղը բնական գազով լցնելը կսկսվի առաջին ճյուղը լցնելուց հետո։

2019 թվականի նոյեմբերի 19-ին «Թուրքական հոսք» գազատարի երկու ճյուղերը լցված էին գազով[74]։

Թուրքիայում ընդունող տերմինալի շինարարական աշխատանքները ավարտական փուլում են։ Թուրքական BOTAŞ գազատրանսպորտային ցանցի օպերատորը զուգահեռաբար իրականացնում է առաջին ցամաքային հատվածի կառուցման միջոցառումների կոմպլեքս, որպեսզի միացնի «Թուրքական հոսք»-ը և Թուրքիայի գազատրանսպորտային ցանցը։ «Գազպրոմ» ՀԲԸ և BOTAŞ համատեղ ձեռնարկությունն այս պահին իրականացնում է երկրորդ, տարանցիկ, ցամաքային հատվածը՝ եվրոպական երկրներ գազ մատակարարելու համար[75]։

2019 թվականի նոյեմբերի 30-ին Թուրքիան «ոսկե» զոդման հանգույց է արել, որը «Թուրքական հոսք»-ը միացրել է «Բալկանյան հոսք» գազատարին[76]։

2019 թվականի դեկտեմբերի 30-ին համաձայնագիր է կնքվել «Գազպրոմ էքսպորտ»-ի և «Բուլգարգազ»-ի միջև, Ռումինիայի (Նեգրու-Վոդեի) փոխարեն ռուսական բնական գազի մատակարարում «Թուրքական հոսք»-ի միջոցով (Ստրանջուի միջոցով)։ 2020 թվականի հունվարի 1-ին  կատարվել է առաքման կետի փոփոխություն, ինչը Սոֆիային թույլ կտա ավելի քան 40 մլն եվրո տնտեսել։ Բացի այդ, Բուլղարիան հայտարարել է Հյուսիսային Մակեդոնիա և Հունաստան ռուսական գազը փոխադրելու պատրաստակամության մասին[77]։

2020

2020 թվականի հունվարի 8-ին Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը պաշտոնապես բացեցին «Թուրքական հոսք» գազատարը։ Արարողությունը տեղի է ունեցել Ստամբուլում։ Դրան մասնակցել են նաև Սերբիայի նախագահ Ալեքսանդր Վուչիչը և Բուլղարիայի վարչապետ Բոյկո Բորիսովը[78]։

Գազատարի շարունակություն խմբագրել

Հարավային և Հարավարևելյան Եվրոպայի երկրներ ռուսական գազի մատակարարման կա երեք տարբերակ[79]։

  • հիմնական տարբերակը՝ «Բալկանյան հոսքն» է Բուլղարիայի-Սերբիայի-Հունգարիայի տարածքով՝ դեպի Ավստրիայի Բաումգարդեն քաղաքի գազի բաշխման կենտրոն մուտքով։ Առաջին փուլում Սերբիայի և Բուլղարիայի սահմանին գազատարի հզորությունը կկազմի տարեկան 4 միլիարդ մ³ և 2021 թվականին կավելանա մինչև 11 միլիարդ մ³[8]
  • երկրորդ տարբերակը հեռանկարային «Պոսեյդոն» գազատարն է Հունաստանից Իտալիա՝ տարեկան 8 մլրդ մ³ գազ հզորությամբ.
  • երրորդը՝ Տրանսադրիատիկ գազատարի օգտագործումն է դրա կառուցումից հետո։ Դա հնարավոր է երրորդ էներգափաթեթի շրջանակներում, որը նախատեսում է երրորդ անձանց մուտքը դրա օգտագործման համար։ Նախնական հզորությունը կազմում է տարեկան 10 մլրդ մ³ գազ։

2018 թվականի վերջին Վլադիմիր Պուտինը, Հունաստանի վարչապետ Ալեքսիս Ցիպրասի հետ բանակցությունների արդյունքում, չի բացառել Հունաստանի տարածքով «Թուրքական հոսքին» Հարավային Եվրոպայի միանալու հնարավորությունը[80]։

2019 թվականի սեպտեմբերի 18-ին ռուսական մասնակցությամբ Բուլղարիայում սկսվել է «Բալկանյան հոսք» գազատարի շինարարությունը։ Նախագծի կատարող է դարձել իտալասաուդական «Arkad Engineering» կոնսորցիումը։ «Բալկանյան հոսք»-ի խողովակների 90%-ն արդեն Ռուսաստանից հասվել է Բուլղարիա, ապահովված ֆինանսավորմամբ, մինչ 2020 թվականի հունվարի վերջը կկառուցվի գազատարի 308 կմ-ը[81]։

  Արտաքին պատկերներ
  Բալկանյան հոսքի անցնելու սխեման Բուլղարիայի տարածքում

2019 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Բուլղարիայում շահագործման է հանձնվել առաջին հերթին «Բալկանյան հոսք»-ը.11 կիլոմետրանոց գազատարը, որը թուրք-բուլղարական սահմանից «Թուրքական հոսքի» ցամաքային շարունակությունն է կապում Բուլղարիայի գազատրանսպորտային համակարգի և Ստրանջա մետրային կայանի հետ[82]։ Աշխատանքներ են տարվել նաև Տրանսբալկանյան գազատարով գազ մատակարարելու համար ռևերսային ռեժիմով։ Այսպիսով, արդեն 2020 թվականի հունվարի 1-ից՝ Բուլղարիայում և Ռումինիայում ենթակառուցվածքը պատրաստ է ուկրաինական երթուղու փոխարեն «Թուրքական հոսք»-ից գազ ընդունել, մինչև 2020 թվականի ամառվա կեսը սպասվում է Սերբիային գազի մատակարարում[83]։ Մատակարարումների ենթադրյալ ծավալը տարեկան մինչև 5,5 մլրդ. մ³ գազ է[84]։

2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Gastrans-ը՝ Սերբական «Սերբիյագազ» պետական ընկերության և ռուսական «Գազպրոմ»-ի համատեղ ձեռնարկությունը, ավարտել է Սերբիայի և Բուլղարիայի սահմանից մինչև Հունգարիայի հետ սահման ձգվող գազատարի սերբական հատվածի 403 կմ-ի կառուցումը[85]։

Գործընկերներ խմբագրել

2017 թվականին իտալական Eni նավթագազային ընկերությունը միացել է «Թուրքական հոսք» նախագծին՝ նպատակ ունենալով ուղիղ հասանելիություն ստանալ երկրի հարավին, Թուրքիայի կողմից իր ապագա գազատարով Հունաստանի տարածքով ռուսական գազի մատակարարումներին, իսկ հյուսիսն իր հերթին «Հյուսիսային հոսք — 2»-ին միացնել Բաումգարտեն քաղաքի մոտ գտնվող հանգույցի միջով[86]։

2019 թվականի հունվարի վերջին բուլղարական գազի փոխանցման համակարգի օպերատոր «Բուլգարտրանսգազ»-ը պաշտոնապես հայտարարեց, որ կծախսի մոտ 1,6 միլիարդ դոլար՝ գազատարները ընդլայնելու համար, Թուրքական հոսքով Թուրքիայից դեպի Սերբիա ռուսական գազ մատակարարելու համար[87]։ Դա լիովին համապատասխանում է այն կառուցվածքին, որը 2019 թվականի հունվարին Վլադիմիր Պուտինը Բելգրադում քննարկել Է Սերբիայի նախագահ Ա.Վուչիչի հետ կայացած բանակցություններում։ Վերջինս հայտնեց, որ Սերբիան շահագրգռվածշ է միանալ «Թուրքական հոսք» նախագծին։ Ռուսաստանը պատրաստ է 1,4 միլիարդ դոլար ներդնել դեպի Սերբիա գազատարը երկարացնելու նախագծում[88]։ Պուտինը նաև նշել է, որ խոսքը կարող է վերաբերել նաև դեպի եվրոպական երկրներ «Թուրքական հոսք»-ի շարունակման նախագծերի իրականացմանը, այդ թվում՝ Սերբիայում տարանցիկ ենթակառուցվածքների զարգացման միջոցով[89]։ 2019 թվականի մարտին Սերբիայի կառավարությունը համաձայնեց կառուցել «Թուրքական հոսք» գազատարի մի հատված իր տարածքով՝ Բուլղարիայից մինչև Հունգարիա։ 2019 թվականի ապրիլին նախատեսվում էր տեղամասի շինարարության սկիզբը[90]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Турецкий гамбит»: как сильно рискует «Газпром» с новым газопроводом
  2. ↑ Виталий Петлевой, Артур Топорков, Георгий Яшунский (2018 թ․ նոյեմբերի 19). «Россия завершила строительство морской части «Турецкого потока»». Ведомости. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  3. ↑ «Турецкий поток». gazprom.ru. Газпром. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  4. ↑ Путин и Эрдоган запустили "Турецкий поток"
  5. ↑ Ведомости (2017 թ․ օգոստոսի 18). ««Газпром» уложил 18% морской части «Турецкого потока» за три месяца». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  6. ↑ «Миллер назвал сроки запуска первой нитки "Турецкого потока"». РИА Новости. 2017 թ․ հունիսի 23. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 21-ին.
  7. ↑ Завершено строительство первой нитки «Турецкого потока»
  8. ↑ 8,0 8,1 ««Газпром» сделал трубный выбор». Коммерсантъ. 2018 թ․ նոյեմբերի 22.
  9. ↑ «Завершена морская укладка газопровода «Турецкий поток»». www.gazprom.ru. Газпром. 2018 թ․ նոյեմբերի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  10. ↑ Укладка «Турецкого потока» на мелководье начнется через две недели Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine // News-City.info
  11. ↑ «Еврокомиссия подтвердила возможность использования «Газпромом» трансадриатического трубопровода (TAP)». ftimes.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  12. ↑ «В Европе нашли замену газопроводу «Турецкий поток»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  13. ↑ Украина вдвое снизит тарифы на транзит газа
  14. ↑ поток»: в Молдавии и на Украине считают убытки(չաշխատող հղում) // газета, 22.01.2020
  15. ↑ ««Газпром» поставил первый миллиард кубометров газа по «Турецкому потоку»» (ռուսերեն). Ведомости. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 25-ին.
  16. ↑ РФ подтвердила прекращение транзита газа через Украину после 2019 года
  17. ↑ https://161.ru/text/gorod/78642.html
  18. ↑ Южно-Европейский газопровод, участок «Писаревка – Анапа»
  19. ↑ ГТС Южный коридор. Газпром достроит газопровод Починки-Анапа под нужды внутреннего рынка
  20. ↑ «Россия не будет строить «Южный поток»». Вести.Ru. 2014 թ․ դեկտեմբերի 1.
  21. ↑ Тиматков, А., Лященко, И. (2014 թ․ դեկտեմբերի 1). «Миллер: проект «Южный поток» закрыт, возврата не будет». РИА Новости.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  22. ↑ «Турция увеличила закупки российского газа». Российская газета. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  23. ↑ «РФ подтвердила прекращение транзита газа через Украину после 2019 года». РИА Новости. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  24. ↑ ««Газпром» определил маршрут «Турецкого потока»». Вести Экономика. 2015 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  25. ↑ «Газпром» согласовал сухопутный участок «Турецкого потока» // Интерфакс, 8.02.2015
  26. ↑ Мордюшенко О. и другое. Клуб друзей «Газпрома» построит «Турецкий поток» в Европе // Коммерсантъ : газета. — 08.04.2015. — № 61. — С. 1.
  27. ↑ Новак: Россия и Турция заинтересованы в реализации «Турецкого потока» // РИА Новости, окт 2010
  28. ↑ Новак: Газпром договорился с Турцией о скидке Արխիվացված 2020-01-17 Wayback Machine // Вести
  29. ↑ Минэнерго: договор по Турецкому потоку и о скидке подпишут вместе // РИА Крым
  30. ↑ Анкара: компании Турции примут участие в создании Турецкого потока // РИА Новости
  31. ↑ «Миллер: сокращение мощности "Турецкого потока" связано с проектом "Северный поток-2"». ТАСС. 2015 թ․ հոկտեմբերի 7.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Турция пригрозила РФ разрывом газовых контрактов». DW.COM. 2015 թ․ հոկտեմբերի 8. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  33. ↑ ««Турецкий поток» подпал под действие закона о мерах против Турции». Интерфакс. 2015 թ․ նոյեմբերի 26.
  34. ↑ «Новак подтвердил приостановку переговоров по «Турецкому потоку»». Интерфакс. 2015 թ․ դեկտեմբերի 3.
  35. ↑ «Дворкович заявил о готовности Турции возобновить проект «Турецкий поток»». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 26-ին.
  36. ↑ Анкара дала добро на строительство «Турецкого потока» // 26 июля 2016
  37. ↑ «Москва и Анкара заключили соглашение по «Турецкому потоку»». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  38. ↑ «Россия и Турция подписали межправительственное соглашение по проекту «Турецкий поток»». РИА Новости. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  39. ↑ «Парламент Турции ратифицировал соглашение с Россией по «Турецкому потоку»». RIA.ru. МИА «Россия сегодня». 2016 թ․ դեկտեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  40. ↑ Реджеп Тайип Эрдоган ратифицировал соглашение по газопроводу «Турецкий поток» // Коммерсантъ, 6 дек 2016
  41. ↑ «"Газпром" подписал контракт на строительство первой морской нитки "Турецкого потока"». Interfax. 2016 թ․ դեկտեմբերի 8. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  42. ↑ Госдума ратифицировала соглашение с Турцией по «Турецкому потоку» // RT, 20.01.2017
  43. ↑ Совфед ратифицировал соглашение с Анкарой по «Турецкому потоку» // RT, 1.02.2017
  44. ↑ Путин подписал закон о ратификации соглашения по «Турецкому потоку» // RT, 7.02.2017
  45. ↑ «Турецкий поток»: Россия заключила контракт на строительство второй нитки // ИА REGNUM, 21 фев 2017
  46. ↑ Помидоры в обмен на «Турецкий поток». Перемирию между Москвой и Анкарой способен помешать Тегеран // НГ, 23.10.2017
  47. ↑ 47,0 47,1 Турция одобрила строительство второй нитки «Турецкого потока»
  48. ↑ «Газпром» договорился о строительстве «Турецкого потока» до Евросоюза
  49. ↑ «Турецкий поток» (ռուսերեն). «Газпром экспорт». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 16-ին.
  50. ↑ «Началось строительство морского участка газопровода «Турецкий поток»». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  51. ↑ «Газпром» начал строительство морского участка газопровода «Турецкий поток» // RT, 7 мая 2017
  52. ↑ Началась глубоководная укладка газопровода «Турецкий поток» Արխիվացված 2020-09-27 Wayback Machine // turkstream.info, 2017
  53. ↑ [1] // Лента. Ру, 31 авг 2017
  54. ↑ https://teknoblog.ru/2017/09/29/82819 // 29 сентября 2017
  55. ↑ «Газпром» проложил почти треть морского участка «Турецкого потока»
  56. ↑ «"Газпром" уложил более 600 км газопровода "Турецкий поток"».
  57. ↑ «Газпром» уложил около 38 % морского участка «Турецкого потока»
  58. ↑ «Строительство первой нитки «Турецкого потока» реализовано наполовину». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  59. ↑ ««Газпром» уложил 48 % морской части Турецкого потока». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  60. ↑ [2] // Интерфакс
  61. ↑ Миллер рассказал о ходе строительства «Турецкого потока»
  62. ↑ Линейная часть газопровода «Сила Сибири» построена на 75,5 % Արխիվացված 2020-08-12 Wayback Machine // Газпром
  63. ↑ «"Газпром" завершил строительство первой нитки "Турецкого потока"». ТАСС (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 30-ին.
  64. ↑ «Газпром» и Турция договорились дотянуть «Турецкий поток» до границ ЕС // REGNUM
  65. ↑ «Судно Pioneering Spirit возобновляет укладку «Турецкого потока»». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  66. ↑ Оператор «Турецкого потока» начал работы по соединению морского и сухопутного участков // RT
  67. ↑ ««Газпром» в рамках «Турецкого потока» установил мировой рекорд по морской укладке газопровода». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  68. ↑ «Газпром» уложил 1,5 тысячи км «Турецкого потока» по обеим ниткам // RT
  69. ↑ Построено 95 % морской части газопровода «Турецкий поток» Արխիվացված 2021-04-21 Wayback Machine // «Газпром»
  70. ↑ Установлена последняя секция морской части газопровода «Турецкий поток» // REGNUM
  71. ↑ «Газпром» соединил морскую и наземные части газопровода «Турецкий поток» // Interfax
  72. ↑ Строительство приемного терминала для _Турецкого потока_ завершено на 95 % _ Энергетика _ Агентство экономической информации ПРАЙМ
  73. ↑ Началось заполнение первой нитки «Турецкого потока» // Газета.Ru, 18.10.2019
  74. ↑ Обе нитки газопровода «Турецкий поток» заполнены газом Արխիվացված 2020-10-18 Wayback Machine // Газпром, 19.11.2019
  75. ↑ «Началось заполнение газом первой нитки «Турецкого потока»». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  76. ↑ «"Турецкий поток": последние новости». utro.ru. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  77. ↑ «Болгария начала получать российский газ по «Турецкому потоку»» (ռուսերեն). NEWS.ru. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 4-ին.
  78. ↑ РИА Новости (08.01.2020). «Путин и Эрдоган запустили «Турецкий поток»». РИА Новости. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  79. ↑ Денис Давыдов (2019 թ․ ապրիլի 19). «Какими способами Греция может получить газ из "Турецкого потока"». teknoblog.ru. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
  80. ↑ «Путин не исключил подключения юга Европы к «Турецкому потоку» через Грецию» (ռուսերեն). RT на русском. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 18-ին.
  81. ↑ «Болгария вместе с Россией начали строительство «Балканского потока»». 2019 թ․ սեպտեմբերի 18. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  82. ↑ «Болгария готова подключиться к «Турецкому потоку»». 2019 թ․ հոկտեմբերի 21. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  83. ↑ Юрий Барсуков (2019 թ․ հոկտեմբերի 23). ««Балканский поток» придет в Сербию к лету».
  84. ↑ ««Трансбалканский газопровод уходит в реверс: через Болгарию — на Украину».
  85. ↑ «Сербия завершила строительство своего участка «Турецкого потока»» (ռուսերեն). РИА Новости. 2019 թ․ դեկտեմբերի 25. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  86. ↑ «Италия забивает очередной гвоздь в гроб украинской ГТС». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  87. ↑ Болгария взялась за «Турецкий поток» // Коммерсантъ.
  88. ↑ Сербия захотела газопровод в обход Украины // Лента. Ру, 17 января 2019
  89. ↑ «Путин заявил о готовности продлить «Турецкий поток» в страны Европы» (ռուսերեն). RT на русском. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 18-ին.
  90. ↑ «Сербия одобрила строительство "Турецкого потока"» (ռուսերեն). Российская газета. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թուրքական_հոսք&oldid=9798541» էջից