Դոլոմիտյան Ալպեր
Դոլոմիտյան Ալպեր (իտալ.՝ Dolomiti, գերմ.՝ Dolomiten), լեռնային զանգված Արևելյան Ալպերում, հարավային կրաքարային Ալպերի համակարգի մաս։ Լեռնային զանգվածը գտնվում է Իտալիայի հյուսիսարևելյան մասում՝ Բելունո, Բոլցանո, Պորդենոնե, Տրենտո և Ուդինե գավառներում։ Զանգվածը սահմանափակված է գետերի հովիտներով․ Իսարկո (հյուսիս-արևմուտք), Պուստերիա (հյուսիս), Պիավ (արևելք և հարավ-արևելք), Բրենտա (հարավ-արևմուտք) և Ադիջե (արևմուտք)[1]։ Համակարգի երկարությունը մոտ 150 կմ է, ամենաբարձր կետը Մարմոլադա լեռն է (3342 մ)։
| Դոլոմիտյան Ալպեր | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | լեռնազանգված և լեռնաշղթա |
| Երկիր |  Իտալիա |
| Վարչատարածք | Վենետո, Տրենտինո Ալտո Ադիջե, Բելունո, Բոլցանո և Տրենտո |
| Երկարություն | 150 կմ |
| Լայնություն | 191 կմ |
| Ամենաբարձր կետ | Մարմոլադա |
| ԲԾՄ | 3343 մետր |
| Մակերես | 15 942 կմ² |
| Նյութ | նստվածքային ապար, dolostone? և հրաբխային ապար |
| Լեռնաշղթա | Southern Limestone Alps? |
| Անվանված է | Déodat Gratet de Dolomieu? |
 | |
 | |
2009 թվականին Դոլոմիտները ներառվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում՝ VII և VIII չափանիշներով:
Գեոմորֆոլոգիա
խմբագրել
Դոլոմիտների և նրանց բնորոշ ժայռերի անվանումը (դոլոմիտ) առաջացել է 18-րդ դարի ֆրանսիացի երկրաբան Դեոդ դե Դոլոմիեի անունից, ով կատարել է տարածքի առաջին գիտական ուսումնասիրությունը։ Լեռները կազմված են հիմնականում դոլոմիտներից և կրաքարերից, պատկանում են ալպյան ծալքավորությանը։ Զանգվածը զբաղեցնում է 15,9 հազար կմ² տարածք և ներառում է 18 գագաթ՝ ավելի քան 3 հազար մ բարձրությամբ[1]։ Էրոզիայի գործընթացները ստեղծել են լանդշաֆտներ՝ ուղղահայաց, մերկ ժայռերով և նեղ ու երկար հովիտներով, ներառյալ սառցադաշտային և կարստային լանդշաֆտները: Հաճախակի են տեղի ունենում սողանքներ, ջրհեղեղներ և ձնահոսքեր[2]։ Երկու անգամ (1963 և 1966 թվականներին) ուժեղ փոթորիկները սողանքներ են առաջացրել, ինչը հանգեցրել է Վայոնտի ամբարտակի ճեղքմանը (Պիավ գետի վտակի վրա) և Լոնգարոնե գյուղի հեղեղմանը[1]։
Կենտրոնական մասում կան ձյան կուտակումներ և մոտ 40 սառցադաշտեր, որոնցից ամենամեծը Մարմոլադան է, որի մակերեսը 3 կմ2 է: Սառույցի ընդհանուր մակերեսը հասնում է 9 կմ2-ի[1][3]։
Ֆլորա և Ֆաունա
խմբագրելԼանջերի ստորին հատվածներում կան սոճու և սաղարթավոր անտառներ, սակայն դրանց մեծ մասը ծածկված է լեռնային մարգագետիններով։ Մեծ բարձրության վրա աճում են սովորական և եվրոպական սեդրոնային սոճու ծառեր, հանդիպում են՝ սպիտակ սալոր, եվրոպական սալոր, սովորական սոճու ծառ և սև սոճու ծառ: Տերևակալող տեսակներն են՝ հաճարենին, կեչին, ուռենին և կոշտ լաստան, լոբի, թխկի, բոխի, սպիտակ հացենի և կաղնի։ Գարնանը ծաղկում են խոլորձների ավելի քան 50 տեսակ։
Կենդանական աշխարհը ներկայացնում է ճագարներով, գայլերով, լեռնային այծերով, հազվադեպ հանդիպում է շագանակագույն արջ: Բացի այդ, այստեղ կարելի է հանդիպել՝ եղնուղտ, լեռնային այծեր և սպիտակուցների ցեղի ներկայացուցիչներին: Երկնքում դուք կարող եք տեսնել տունդրայի կաքավներ, արծիվներ և ագռավներ: Ստորին գոտու անտառները բնակեցված են փայտփորիկներով, գորշուկներով և բվերով։ Մարգագետիններում շատ թիթեռներ կան. լեռնային գետերում ապրում են իշխան ցեղատեսակի ձկները[4]։
Դոլոմիտյան Ալպերի տարածքում գտնվում է Դոլոմիտա-Բելունեզի ազգային պարկը, ինչպես նաև մի քանի բնական պարկեր:
Պատմություն
խմբագրել1915 թվականի մայիսից մինչև 1917 թվականի հոկտեմբերը՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, Դոլոմիտներում մարտեր են տեղի ունեցել իտալական և ավստրիական զորքերի միջև։ Լեռնային զանգվածը ռազմաճակատը բաժանում էր երկու մասի, միայն Կոլ-դի-Լանա լեռան ճակատամարտում զոհվել է 6400 իտալացի զինվոր և 1800 ավստրիացի զինծառայող: 1917 թվականի հոկտեմբերից հետո իտալացիները նահանջեցին դեպի Պյավա գետ, որտեղ տեղի ունեցավ պատերազմի խոշորագույն մարտերից մեկը՝ Կապորետտոյի ճակատամարտը։
Հակամարտության ընթացքում հակառակորդները շրջանցող թունելների և խրամատների ցանց են փորել, որոնց լաբիրինտները մինչ օրս տեսանելի են Լագազուիում (Lagazuoi), Կաստելետտո դելլա Տոֆանայում (Castelletto della Tofana) և Չիտտա դի գյաչչոյում (Citta di ghiaccio): Առանց այն էլ տարօրինակ ժայռերը կրում են այն ժամանակվա ռումբի և ականների պայթյունների հետքեր[5].
Տնտեսություն
խմբագրելԴոլոմիտյան Ալպերը համարվում են զբոսաշրջության և ձմեռային սպորտի տարածքներ: Հիմնական հովիտներով դուք կարող եք հասնել լեռնազանգվածի շատ վայրեր: Կուրորտային ավաններ․ Կորտինա-դ′Ամպեցո, Ռոկկա Պիետորե, Ալեգե, Ֆալկադե, Աուրոնցո-Կադորե և Օրտիզեի, որի միջով անցնում է նեղ երկաթուղի։ Զանգվածի ծայրամասում են Բոլցանո, Տրենտո (արևմուտքից) և Բելունո (հարավ-արևելքից) քաղաքները։ Լեռնագագաթների մեծ մասը առաջին անգամ նվաճվել է անգլիացի ալպինիստների կողմից 1860-ական և 70-ական թվականներին[1]։
Պատկերասրահ
խմբագրել-
-
Առաջին համաշխարհային պատերազմին նվիրված բաց երկնքի տակ գտնվող թանգարան 5 Թորրի լեռան վրա: Հստակ տեսանելի են իտալական խրամատներն ու բունկերները։ -
Այծեր Պելմոյի ստորոտում։ -
Իտալական Դոլոմիտյան Ալպերի պանորամա Բոլցանո գավառում: -
Դոլոմիտյան Ալպերի տեսարան Մարմոլադա լեռից։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Dolomites (mountains, Italy)». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-02-20-ին. — Britannica Online Encyclopedia
- ↑ «The Dolomites». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-11-ին. — UNESCO World Heritage Centre
- ↑ Доломитовые Альпы // Словарь современных географических названий / Рус. геогр. о-во. Моск. центр; Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. Институт географии РАН. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
- ↑ «Dolomites, Nature» (անգլերեն). dolomiti.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-14-ին. Վերցված է 2009-06-28-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Dolomites, History» (անգլերեն). dolomiti.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-18-ին. Վերցված է 2009-06-28-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- «Официальный сайт» (it/fr/de/en). Արխիվացված է օրիգինալից 2009-02-11-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(լեհ.)(ռուս.)(ճապոներեն)(չին.) - Доломитовые Альпы // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- «SummitPost.org». Արխիվացված է օրիգինալից 2009-01-07-ին.
- «Peakware.com» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-04-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)