Վիքիպեդիա

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց (բելառուս․՝ Бярэзінскі біясферны запаведнік) բնական արգելավայր Բելառուսի հյուսիսային մասում՝ մայրաքաղաք Մինսկից 120 կմ հեռավորության վրա՝ Սանկտ Պետերբուրգի ուղղությամբ։ Գտնվում է Վիտեբսկի և Մինսկի մարզերի սահմանին։ Արգելոցի կենտրոնը Լեպելի շրջանի Դոմժերիցի գյուղն է։

Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց
Կատեգորիա ԲՊՀՄ — Ia (Խիստ բնական արգելոց)
Տեղագրություն Բելառուս[1], Լեպելի շրջան
Կոորդինատներ54°46′21″ հս․. լ. 28°19′30″ ավ. ե.HGЯO
Տարածք85 200 հեկտար
Հիմնադրված է1925
Կայքberezinsky.by
Քարտեզ
 Berezinsky Biosphere Reserve Վիքիպահեստում

Արգելոցը ծառայում է ազգային Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների և թռչունների հազվագյուտ տեսակների պաշտպանությանն ու բուծմանը։ Այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենսոլորտային արգելոցների համաշխարհային ցանցի մի մասն է։

Զբաղեցնում է ավելի քան 108,5 հազար հեկտար տարածք։ Պահպանվող տարածքի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 85,2 հազար հա, տարածքի ավելի քան 60%-ը ծածկված է ճահիճներով[2]։ Արգելոցում բնակվում են բազմաթիվ միջատներ և հազվագյուտ կենդանիներ[3][4], և դրանում հայտնաբերվել են 23 հազվագյուտ եվրոպական բիոտոպներ[5]։ Արգելոցի թռչնաֆաունան ակնառու է, որը ներկայացնում է բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ, որոնք ապրում են իրենց բնորոշ կենսամիջավայրերի սահմաններում[6]։

Պատմություն խմբագրել

Արգելոցի ստեղծման պատմությունը սկսվում է 1924 թվականից։ Բելառուսական ԽՍՀ գյուղատնտեսության ժողովրդական կոմիսարիատը մի խումբ գիտնականների ուղարկեց Բերեզինո գյուղի և համանուն գետի տարածք, որոնք պետք է որոշեին այս տարածքում ուսումնասիրի արգելոցի կազմակերպման հնարավորությունը։ Հանձնաժողովը ղեկավարում էր Անատոլի Վլադիմիրովիչ Ֆեդյուշինը։ Արշավախմբի արդյունքում հրատարակվեցին ավելի քան տասը գիտական ​​աշխատություններ, որոնցում Ֆեդյուշինը նկարագրեց տեղական կենդանական աշխարհի հարստությունն ու յուրահատկությունը։ Նա նաև ուշադրություն հրավիրեց մեծ թվով կղզու բնակավայրերի առկայության վրա, որոնք պահանջում էին պաշտպանություն[7]։

Բերեզինոյի պետական ​​արգելոցը պաշտոնապես ստեղծվել է 1925 թվականի հունվարի 30-ին[8] և դարձել խորհրդային առաջին արգելոցներից մեկը[9][10]։ Գրասենյակը գտնվում էր Բորիսովի շրջանի Զվենյատի գյուղում։ 1927 թվականին սկսվեցին առաջին հաշվապահական աշխատանքները, իսկ 1928-1930 թվականին սկսվեց պահպանվող հողերից 30 տնտեսությունների վերաբնակեցումը։ 1929 թվականին կազմակերպվել են անտառների կառավարման աշխատանքները, իսկ 1935 թվականին ստեղծվել են որմզդեղների և կուղբերի բուծման փորձարարական տնտեսություններ։ 1936 թվականին արգելոցի տարածքն ընդլայնվել է մինչև 67,3 հազար հեկտար, սակայն արդեն 1938 թվականին Բելառուսի իշխանությունները «կենդանական աշխարհի արժեքավոր տեսակներով չբնակեցված լինելու» պատրվակով նրանից բացառել են 18,7 հազար հեկտար հողեր[11]։

 
Բվեճի արձան

Հայրենական մեծ պատերազմի և գերմանական օկուպացիայի ժամանակ արգելոցը լրջորեն տուժել է՝ ոչնչացվել են բոլոր արխիվները, գիտական ​​հավաքածուները և հավաքածուի նյութերը, այրվել ու ավերվել են ծառայողական շենքերը։ Ընդհանուր առմամբ, Բերեզինոյի արգելոցին հասցված վնասը գնահատվել է 18,7 մլն ռուբլի։ 1951 թվականին իշխանությունները որոշեցին լուծարել արգելոցը և դրա փոխարեն բացեցին համամիութենական որսորդական արգելոց։ 1958 թվականին, սակայն, Բերեզինոյի արգելոցը վերականգնվեց[12][9]։

1979 թվականին Բերեզինոյի արգելոցին տրվեց կենսոլորտային արգելոցի կարգավիճակ։ 1993 թվականին Եվրախորհուրդն այն ներառեց բիոգենետիկ պաշարների ցանցում, իսկ 1995 թվականին նրան շնորհեց Եվրոպական դիպլոմ՝ կենսաբազմազանության և բնական համալիրների պահպանման ուղղությամբ հաջող աշխատանքի համար[11]։ Դիպլոմը տրվում է 5 տարի ժամկետով, այնուհետև ռեզերվը հաջողությամբ հանձնեց քննությունը և 2000, 2005 և 2010 թվականներին շնորհվեց դիպլոմի երկարաձգում[5]։

2010 թվականին արգելոցը ներառվել է Ռամսարի կոնվենցիայի ենթակա միջազգային նշանակության ջրաճահճային տարածքների ցանկում[13]։ Նույն թվականին Բերեզինոյի արգելոցի երկկենցաղների համար՝ գորտեր, դոդոշներ, տրիտոններ և այլն, M3 Մինսկ-Վիտեբսկ մայրուղու 122-րդ կիլոմետրում կառուցվել է ստորգետնյա անցում, որի շնորհիվ հնարավոր է եղել արմատապես նվազեցնել մեքենաների անիվների տակ մահացող երկկենցաղների թիվը։ Նախկինում գաղթի ժամանակաշրջանում մեկ շաբաթվա ընթացքում նրանցից զոհվել է ոչ պակաս, քան մեկուկես հազար, իսկ ստորգետնյա անցման բացումից հետո՝ ոչ ավելի, քան հինգը[14]։

2019 թվականի դրությամբ արգելոցն իրականացնում է բնապահպանական, գիտական, կրթական, զբոսաշրջային և առևտրային գործունեություն։ Արգելոցը ստացել է համապատասխանության վկայական Անտառների կառավարման խորհրդի կողմից (FSC) և զբաղվում է անտառահատումներով և փայտամշակմամբ[15]։

Լանդշաֆտ և կենսոլորտ խմբագրել

Արգելոցի ջրաճահճային տարածքները զբաղեցնում են ավելի քան 520 կմ² տարածք՝ այն դարձնելով Եվրոպայի ամենամեծ խոնավ տարածքներից մեկը։ Գերիշխող տեսակը հարթավայրային (ավելի քան 54,5%) ճահիճներն են, 35,3%-ը՝ միջին, 10,3%-ը՝ բարձրլեռնային[3][4]։

 
Ջրանցք արգելոցի տարածքում

Արգելոցի միջով Բերեզինա գետը հոսում է 100 կիլոմետր, որը սնվում է ավելի քան 50 փոքր վտակներից։ Նրա ավազանում կան չորս փոխկապակցված խոշոր լճեր՝ Օլշիցա, Պլավնո, Մանեց և Դոմժերիցկոե, ինչպես նաև ավելի փոքր ջրամբարների զանգված[16]։

Արգելոցում ապրում են բույսերի և կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ, որոնցից մի քանիսը գրանցված են Կարմիր գրքում։ Ընդհանուր առմամբ այն ներկայացնում է կենդանիների 56, թռչունների 237, երկկենցաղների 10, սողունների 5 տեսակ[5] և ձկների 34 տեսակ[17]։ Այստեղ ապրում են «եվրոպական հնգյակի» խոշոր կաթնասունները՝ զուբր[18], գորշ արջ, որմզդեղն, գայլ և սովորական լուսան[19], ինչպես նաև կուղբ, ջրասամույր, գորշուկ, իսկ թռչուններից՝ ջրարծիվ[20], ճչան կարապ[21], սև արագիլ, օձակեր արծիվ, մոխրագույն կռունկ, սպիտակապոչ արծիվ, բվեճ, սապսան, կաքավ, փայտփորիկ, ոսկեփայլ քարադր և այլն։

1954 թվականին արգելոց ներմուծվեց ամերիկյան ջրաքիսը, իսկ 1956 թվականին սկսվեցին ազնվացեղ եղջերուների կլիմայականացման աշխատանքները[12]։

Արգելոցի բուսական աշխարհը պարունակում է Բելառուսի բուսական աշխարհի ընդհանուր բազմազանության ավելի քան 50% -ը։ Այն պարունակում է 813 տեսակի անոթավոր բույսեր, 216 մամուռ, 261 քարաքոս և 464 սունկ։ Անտառ ձևավորող հիմնական ծառատեսակներն են՝ կեչի, լաստենի, կաղամախի, կաղնի և հացենի[22]։

Արգելոցի միջատների աշխարհը ներկայացված է 10 ընտանիքի ջրային իսկական կիսաթև միջատների 33 տեսակով[3][4]։

Մինչև 2006 թվականը արգելոցում գրանցվել են ոչ բնիկ 4 կենդանիների և առնվազն 30 բույսերի տեսակներ[23]։

Զբոսաշրջություն խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Զբոսաշրջությունը Բելառուսում
 
Ցուցանակ

Բերեզինոյի արգելոցը Բելառուսի էկոտուրիզմի առաջատար կենտրոններից է, այն ստանում է իր եկամտի ավելի քան մեկ երրորդը զբոսաշրջությունից[24]։ Այցելուների համար ստեղծվել են տարբեր երթուղիներ և կրթական ծրագրեր[5], անցկացվում են փառատոներ[25], արգելոցի ենթակառուցվածքը ներառում է վայրի կենդանիներով ցուցատախտակներ[26], էկո արահետներ, քայլելու և հեծանվային երթուղիների ցանց և հետազոտական ​​կայաններ[2]։ Միայն 2019 թվականին արգելոցն ընդունել է 57 հազար զբոսաշրջիկի[2]։ Վարսակի դաշտերում կերակրման ժամանակահատվածում (մոտ 15 օր՝ օգոստոսից մինչև սեպտեմբեր) արգելոցում կարելի է դիտել գորշ արջեր[27], ցախաքլորներ[28], իսկ ավելի ուշ՝ որմզդեղն և եղջերու[29]։ .

Ավելի քան 50 տարի Դոմժերիցի գյուղի Բերեզինոյի արգելոցում գործում է Բնության թանգարան[19][30], բացի դրանից՝ մեղրի թանգարան[31] և առասպելների թանգարան[29], որոնք բաց են հյուրերի համար։

Արգելոց այցելելիս խստիվ արգելվում է քիմիական լվացող միջոցների և պատրաստուկների օգտագործումը, ծառերի ու թփերի հատումը, որսը և ձուկը, աղբը թողնելը։ Ծաղիկներ, մրգեր և հատապտուղներ հավաքելը հնարավոր է միայն աշխատակիցների հսկողության ներքո և վարչակազմի թույլտվությամբ[14]:

Բիրուլի գյուղի մոտ գտնվող արգելոցի տարածքում կա 10 հեկտար տարածքով հնագիտական ​​համալիր, ներառյալ ամրացված բնակավայրը գյուղով և թմբով, որը գոյություն է ունեցել դեռ 9-րդ դարում։ Բերեզինոյի ջրային համակարգի տարածքում պահպանվել են նաև 16-19-րդ դարերի գյուղական գերեզմանատները, 17-րդ դարի Յուզեֆովիչի ֆերմայի մնացորդները, լեհական ֆորպոստի ամրությունների ավերակները և Հայրենական պատերազմի մարտական ​​վայրերը[32]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/belarus/berezinskiy/
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Ледницкий, Гайда, 2021
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Лукашук, 2017
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Сусло, 2022
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Путешествие в мир первозданной природы». Белта. 2019 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  6. ↑ Богуцкий, Богуцкая, 2020
  7. ↑ Ивкович, Лукашук, 2021, էջ 90
  8. ↑ «Площадь заказников местного значения в Витебской области увеличат почти на 2,5 тыс. га». Белта. 2020 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Ю. Дьяков, П. Казневский, В. Клакоцкий. Заповедник на Березине // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 8, август 1965. стр. 14-15
  10. ↑ «Березинский заповедник» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 26
  12. ↑ 12,0 12,1 Ставровский, Ковалёв, 1996, էջ 21, 26
  13. ↑ «Berezinsky Biosphere Reserve» (անգլերեն). Ramsar Sites Information Service. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 24-ին.
  14. ↑ «Лягушки-пешеходы, спускайтесь в переходы». «Московский комсомолец». 2010 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  15. ↑ Радыно, Татьяна (2019 թ․ հունիսի 15). «Отдыхать тоже нужно уметь: Березинский заповедник». Экономическая газета. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  16. ↑ Можейко, Геннадий (2014 թ․ օգոստոսի 10). «Березинский заповедник: Тайны большой политики в дикой природе». «Комсомольская правда». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  17. ↑ Гайдаш, Ив (2017 թ․ հունվարի 23). «Заповедный напев, заповедная даль…». Союзное вече. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  18. ↑ Козло, 2007
  19. ↑ 19,0 19,1 Арсеньева, Софья (2022 թ․ հունիսի 28). «Пять мест в Беларуси, где можно увидеть зубра». «Союзное вече». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  20. ↑ Рак, Ивановский, Новиков, 2023
  21. ↑ Богданович, 2015
  22. ↑ «Издана монография о сосудистых растениях заповедника». Управление делами Президента Республики Беларусь. 2014 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  23. ↑ Семенченко, Пугачевский, 2006
  24. ↑ «Экстремальные путешествия и встречу с мифическими существами предложит туристам Березинский заповедник». Belta. 2017 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  25. ↑ «Березинский биосферный заповедник проведет фестиваль славянской мифологии «Шлях Цмока»». Belta. 2022 թ․ օգոստոսի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 7-ին.
  26. ↑ «Фотофакт: Березинский биосферный заповедник». Белта. 2022 թ․ մարտի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  27. ↑ Бахур, Ялиник, 2018
  28. ↑ ««Такой природы в Европе нет». Чем Березинский биосферный заповедник так привлекателен для иностранцев?». СТВ. 2022 թ․ օգոստոսի 29. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  29. ↑ 29,0 29,1 Михович, Светлана (2022 թ․ հուլիսի 1). «Сон на ульях и белорусский дракон: Березинский заповедник придумывает новые экскурсии для белорусов». «Экономическая газета». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  30. ↑ «Смотреть фотографии музея» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 12-ին.
  31. ↑ «К празднику Медового Спаса в Березинском заповеднике откроют новый зал музея меда». «Беларусь сегодня». 2022 թ․ օգոստոսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 7-ին.
  32. ↑ Левко, 2012

Գրականություն խմբագրել

Փոստային բացիկներ
 
Կտցար
 
Գորշուկ

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բերեզինոյի կենսոլորտային արգելոց» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բերեզինոյի_կենսոլորտային_արգելոց&oldid=9946785» էջից