Բենդեր
Բենդեր (ռուս.՝ Бендеры; ռումիներեն՝ Bender, հայտնի է նաև Տիգինա անվանումով), քաղաք և համայնք Մոլդովայում՝ չճանաչված Մերձդնեստրի Հանրապետությունում, Դնեստրի վտակ Բիկի գետաբերանի մերձակայքում։ Զբաղեցնում է 97,29 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է շուրջ 83 հազար (այդ ցուցանիշով 4-րդ տեղն է զբաղեցնում Մոլդովայում և 2-րդ տեղը՝ Մերձդնեստրում)։
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Բենդեր | |||||
| ռումիներեն՝ Tighina | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Մոլդովա | ||||
| Համայնք | Bender Municipality?, Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն և Մոլդովական ԽՍՀ | ||||
| Հիմնադրված է | 1408 թ. | ||||
| Առաջին հիշատակում | հոկտեմբերի 6, 1408[1][2] | ||||
| Մակերես | 97,29 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 15 մետր | ||||
| Բնակչություն | ▲83 200 մարդ (2018) | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+2 և UTC+3 | ||||
| Փոստային դասիչ | MD-3200 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | А — — | ||||
| Պաշտոնական կայք | bendery-ga.org | ||||
| |||||
Պատմություն
խմբագրելԲնակավայրն առաջին անգամ հիշատակվել է 1408 թվականին։ 16-րդ դարում այն գրավել են օսմանյան թուրքերը։ 1713 թվականին Պոլտավայի ճակատամարտում ռուսներից կրած պարտությունից հետո Շվեդիայի թագավոր Կարլ XII-ը թաքնվել է Բենդերի ամրոցում։ 1709 թվականին այստեղ է մահացել ուկրաինացի հետման Իվան Մազեպան (1639 – 1709): 18–19-րդ դարերի ռուս–թուրքական պատերազմների ժամանակ ռուսական բանակը 3 անգամ գրավել է Բենդերը (1770, 1789, 1806)։
Բուխարեստի հաշտության պայմանագրի համաձայն՝ Բենդերը ամբողջ Բեսարաբիայի կազմում 1812 թվականից միացվել է Ռուսական կայսրությանը։ 1818 թվականին ստացել է շրջկենտրոնի կարգավիճակ։
1918-1940 թվականներին գտնվել է Ռումինիայի կազմում, իսկ 1940 թվականի հունիսի 28- ից միացվել է ԽՍՀՄ- ին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ (1941 – 1944) ռումինական և գերմանական զորքերը լուրջ վնասներ են հասցրել քաղաքին։ 1944 թվականի օգոստոսի 23- ին քաղաքը գրավվել է Կարմիր բանակի կողմից։
1991 թվականից Մերձդնեստրի չճանաչված Հանրապետության կազմում է։ 1992 թվականի ամռանը մեծապես ավերվել է ռուս-մոլդովական հակամարտության արդյունքում[3]։
Կլիմա
խմբագրել| Բենդերի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Միջին բարձր °C (°F) | 0.5 (32.9) |
1.6 (34.9) |
6.3 (43.3) |
14.7 (58.5) |
20.9 (69.6) |
24.6 (76.3) |
26.5 (79.7) |
26.2 (79.2) |
21.8 (71.2) |
15.2 (59.4) |
8 (46) |
3.3 (37.9) |
14.13 (57.41) |
| Միջին օրական °C (°F) | −2.4 (27.7) |
−1.3 (29.7) |
2.9 (37.2) |
10.2 (50.4) |
16.1 (61) |
19.8 (67.6) |
21.6 (70.9) |
21 (70) |
16.7 (62.1) |
10.8 (51.4) |
4.8 (40.6) |
0.5 (32.9) |
10.06 (50.13) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −5.3 (22.5) |
−4.1 (24.6) |
−0.4 (31.3) |
5.8 (42.4) |
11.4 (52.5) |
15.1 (59.2) |
16.7 (62.1) |
15.9 (60.6) |
11.7 (53.1) |
6.4 (43.5) |
1.7 (35.1) |
−2.2 (28) |
6.06 (42.91) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 35 (1.38) |
36 (1.42) |
30 (1.18) |
36 (1.42) |
48 (1.89) |
68 (2.68) |
65 (2.56) |
42 (1.65) |
43 (1.69) |
26 (1.02) |
37 (1.46) |
37 (1.46) |
503 (19.81) |
| աղբյուր: CLIMATE-DATA.ORG[4] | |||||||||||||
Ժողովրդագրություն
խմբագրել1920 թվականին Բենդերն ունեցել է շուրջ 26 հազար բնակիչ, որոնց մեկ երրորդ մասը հրեաներ էին, մոտավորապես այդքան էլ՝ ռումինացիներ։ Մնացած բնակչության մեջ համեմատաբար մեծ էր ռուսների ու բուլղարացիների թիվը։
2004 թվականին անցկացված մարդահամարի տվյալներով Բենդերի համայնքի բնակիչների թիվը եղել է 100.169, բուն քաղաքինը՝ 97.027, որից՝
43.431 (43,35%) – ռուսներ
25.069 (25,03%) – մոլդովացիներ
18.006 (17,98%) – ուկրաինացիներ
3.164 (3,16%) – բուլղարացիներ
1.091 (1,09 %) – գագաուզներ։
| Ազգային կազմը | |||||||||
| Ազգ. խումբ | 1930 թ. մարդահամար | 1959 թ. մարդահամար | 1970 թ. մարդահամար | 1979 թ. մարդահամար | 1989 թ. մարդահամար | 2004 թ. մարդահամար | |||
| բուն քաղաքը |
Պրոտեագաիլովկա | Համայնքը municipality |
% | ||||||
| ռուսներ | 15,116 | N/A | N/A | N/A | 57,800 | 41,949 | 1,482 | 43,431 | 43.35% |
| մոլդովացիներ1 | - | N/A | N/A | N/A | 41,400 | 24,313 | 756 | 25,069 | 25.03% |
| ռումինացիներ]]1 | 5,464 | N/A | N/A | N/A | - | 61 | 0-5 | 61-66 | 0.06% |
| ուկրաինացիներ2 | - | N/A | N/A | N/A | 25,100 | 17,348 | 658 | 18,006 | 17.98% |
| Ruthenians2 | 1,349 | N/A | N/A | N/A | - | - | - | - | - |
| բուլղարներ | 170 | N/A | N/A | N/A | 3,800 | 3,001 | 163 | 3,164 | 3.16% |
| գագաուզներ | 40 | N/A | N/A | N/A | 1,600 | 1,066 | 25 | 1,091 | 1.09% |
| հրեաներ | 8,279 | N/A | N/A | N/A | - | 383 | 2 | 385 | 0.38% |
| գերմանացիներ | 243 | N/A | N/A | - | - | 258 | 6 | 264 | 0.26% |
| լեհեր | 309 | N/A | N/A | N/A | - | 190 | 0-12 | 190-202 | 0.20% |
| հայեր | 46 | N/A | N/A | N/A | - | 173 | 0-16 | 173-189 | 0.18% |
| գնչուներ | 24 | N/A | N/A | N/A | - | 132 | 0-5 | 132-137 | 0.13% |
| բելառուսներ | 188 | N/A | N/A | N/A | - | 713 | 19 | 732 | 0.73% |
| այլք | N/A | N/A | N/A | 8,300 | 7,440 | 0-31 | 7,440-7,471 | 7.44% | |
| ազգ. չնշածներ | 51 | N/A | N/A | - | N/A | ||||
| հույներ | 37 | N/A | N/A | - | N/A | ||||
| հունգարներ | 24 | N/A | N/A | N/A | N/A | ||||
| սերբեր, խորվաթներ, սլովենացիներ | 22 | N/A | N/A | N/A | N/A | ||||
| չեխեր, սլովակներ | 19 | N/A | N/A | N/A | N/A | ||||
| թուրքեր | 2 | N/A | N/A | N/A | N/A | ||||
| ալբանացիներ | 1 | N/A | N/A | N/A | N/A | ||||
| Ընդամենը | 31,384[5] | 43,000 | 72,300 | 101,292[6] | 138,000[7] | 97,027[8] | 3,142[8] | 100,169 | 100% |
Note: 1 Since the independence of Moldova, there has been ongoing controversy over whether Romanians and Moldovans should be counted officially as the same ethnic group or not. At the census, every citizen could only declare one nationality. Consequently, one could not declare oneself both Moldovan and Romanian.
Note: 2 The Ukrainian population of Bessarabia was counted in the past as "Ruthenians"
| Մայրենի լեզու | ||
| Լեզուն | 1930 թ. մարդահամար | 2004 թ. մարդահամար |
| ռուսերեն | 16,566 | N/A |
| իդիշ | 8,117 | N/A |
| ռումիներեն | 4,718 | N/A |
| ուկրաիներեն | 1,286 | N/A |
| գերմաներեն | 225 | N/A |
| լեհերեն | 219 | N/A |
| բուլղարերեն | 78 | N/A |
| թուրքերեն | 26 | N/A |
| հունարեն | 21 | N/A |
| հունգարերեն | 20 | N/A |
| գնչուերեն | 16 | N/A |
| չեխերեն, սլովակերեն | 14 | N/A |
| հայերեն | 11 | N/A |
| սերբա-խորվաթերեն, սլովեներեն | 8 | N/A |
| ալբաներեն | 2 | N/A |
| այլ | 11 | N/A |
| non-declared | 46 | N/A |
| Ընդամենը | 31,384[5] | 100,169 |
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները: [9] [10]
Պատկերասրահ
խմբագրել-
Հին ամրոցը և Դնեստր գետը -
Տիրոջ պայծառակերպության եկեղեցին -
Զինվորական գերեզմանատունը -
Երկաթուղային կայարանը
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Costăchescu M. Documentele moldoveneşti înainte de Ştefan cel Mare (ռումիներեն) — Iași: 1931. — Vol. 2. — P. 408. — 957 p.
- ↑ Nicu V. Localitățile Moldovei în documente și cărți vechi: îndreptar bibliografic. Volumul 1: A-L (ռումիներեն) — Chișinău: Universitas, 1991. — P. 49. — 508 p. — ISBN 5-362-00841-2
- ↑ Цитат уеб |уеб_адрес=http://www.borm-md.org/bg/node/564 |заглавие=www.borm-md.org |достъп_дата=2012-01-09 |архив_дата=2016-01-30 |архив_уеб_адрес=https://web.archive.org/web/20160130233734/http://www.borm-md.org/bg/node/564
- ↑ «BENDER WEATHER BY MONTH // WEATHER AVERAGES». Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 7-ին.
- ↑ 5,0 5,1 1930 Romanian Census data for the Tighina County Արխիվացված Հուլիս 20, 2011 Wayback Machine
- ↑ «Moldova». citypopulation.de.
- ↑ Marian Enache, Dorin Cimpoesu, Misiune Diplomatica in Republica Moldova (Iași: Polirom, 2000), p. 399
- ↑ 8,0 8,1 «pridnestrovie.net». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 18-ին.
- ↑ «Moldovan towns based on a censuses of 1897—2015» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 19-ին.
- ↑ «State administration of Bendery report for 2019 19.9 Mb» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 7-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Պաշտոնական կայքը (ռուսերեն)
- լուսանկար Բենդերից Արխիվացված 2020-12-03 Wayback Machine (ռուսերեն)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բենդեր» հոդվածին։ |