Բաղաբերդ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Բաղաբերդ (այլ կիրառումներ)

Բաղաբերդ, ամրոց պատմական Մեծ Հայքի Սյունիք նահանգի Ձորք գավառում։ Սյունյաց նահանգի անառիկ ամրոցներից էր, որը IV դարից սկսած (մինչև գրավումը՝ 1170 թվական) եղել է ռազմական կարևոր հենակետ, իսկ Սյունիքի թագավորության շրջանում՝ 970 – 1170 թվականներին, Կապան մայրաքաղաքի ռազմաստրատեգիական պաշտպանական համակարգի գլխավոր օղակը։ Ամրոցը ներկայումս գտնվում է Սյունիքի մարզի Անդոկավան գյուղի տարածքում։

Բաղաբերդ
Տեսակ	դղյակ և մշակութային արժեք
Տեղագրություն	Սյունիքի մարզ, Ողջի գետի ափին
Վարչական միավոր	Անդոկավան
Երկիր	Հայաստան
Կառուցված	3-4-րդ դարեր
Կառուցող	Բաղակ և Սիսակ Նահապետ
Ճարտարապետական ոճ	ամրոց
Բաց է հանրության համար	այո
Baghaberd Վիքիպահեստում

Բաղաբերդը պատմության մեջ հիշատակվում է Բաղաց ամրոց, Բաղբերդ, Պաղաբերթ անուններով։ Ամրոցի մասին հիշատակություններ ունեն Շապուհ Բագրատունին (9-րդ դար), Հովհաննես Դրասխանակերտցին (10-րդ դար), Վարդան Արևելցին (13-րդ դար), Մխիթար Այրիվանեցին (13-րդ դար), Ստեփանոս Օրբելյանը (13-14-րդ դարեր)։

Դիրք

Բաղաբերդ

Բարկուշատի լեռնաշղթայից դեպի Ողջագետի ձախ ափը գահավեժ իջնող լեռնաճյուղերից մեկի վրա, որի լեզվակը կազմող եռանկյուն սարավանդի ուղղաձիգ, անմատչելի ժայռածերպերը սարաոստի ստորոտում ողողվում են Ողջագետի և նրա ձախակողմյան վտակ Գիրաթաղի արագահոս ջրերով։ Անմատույց ժայռապարիսպները և բնական խոչընդոտների համակարգը անառիկ են դարձնում բերդատեղի արևմտյան ողջ հատվածը։ Տեղանքով պայմանավորված` ամրոցն ունեցել է առավելապես միակողմանի կառուցապատում։

Պատմություն

Բերդի դիրքադրության և դիրքորոշման համար ընտրվել է Ողջագետի անդնդախոր ձորերով շրջապատված ժայռակերպ սարաոստի կատարի մի բարձրավանդակ, որն իր գերիշխող դիրքով հնարավորություն է ունեցել հսկելու պատմական Կապան քաղաքը։

Կապանը Սյունիքի թագավորության մայրաքաղաք է դառնում, երբ Գագիկ Ա թագավորը (989 -1120 թվականներ) արշավում է Սյունիք և գրավում Վայոց Ձոր գավառը, որի հետևանքով Սյունիքի թագավորությունը ամփոփվում է իր հարավ-արևելյան գավառների սահմաններում։ Կապանը կառուցված էր Ողջագետի հովտի՝ հյուսիսից զառիվայր, անտառապատ ձորերով, հարավից՝ Արևիքի լեռնաշղթայի (այժմ՝ Տանձուլենջ կոչված վայրում) հատվածում։ Կապանի արևելք-արևմուտք առանցքը, որով ձգվում էր գետահովտով անցնող Արցախ-Տաթև-Մեղրի-Որտուատ ճանապարհը, եղել է քաղաքի սակավ ամրացված միակ ուղղությունը։ Դեռ վաղ միջնադարում կառուցված ռազմական հենակետերը՝ արևմուտքում Բաղաբեղը, հարավ-արևմուտքում՝ Բաղակու քարը, արևելքում՝ Հալիձորի բերդը (17-րդ դար) և հյուսիս-արևելքում՝ Կկոց քարը, ապահով էին դարձնում քաղաքի արևելյան և արևմտյան մատույցները։ Ավելի ընդարձակ պաշտպանական համակարգը բաղկացած է եղել դեպի Կապան տանող ռազմական նշանակություն ունեցող բոլոր ճանապարհների երկայնքին իրարից որոշակի հեռավորության վրա տեղադրվաձ բերդերից ու ամրոցներից, որոնք քաղաքի շուրջը ստեղծել են ռազմահենակետերի խիտ ցանց և մոտավորապես 10 կմ շառավղով կազմել ներփակ օղակ, որի կենտրոնում գտնվում էր վարչական կենտրոնը։

Բաղաբերդ

Բաղաբերդի հյուսիսով անցնում էր երկու ճանապարհ։ Դրանցից մեկը գալիս էր Բարկուշատի ու Աճենի կողմից և ձգվում դեպի Արևիք ու Գողթն։ Մյուսը սկիզբ էր առնում հենց Բաղաբերդից և ձգվում դեպի Տաթև։ Երկու այլ ճանապարհներ՝ մեկը արևմուտքից, մյուսը՝ հարավ-արևմուտքից նույնպես մասն են կազմել Կապանի պաշտպանական համակարգի։ Տաթև-Բաղաբերդ ճանապարհի երկայնքով տեղագրված են եղել Ցուր, Բերդ-Ավելադաշտ, Տանձավայր, Գանձաբերդ, Աչաղվա, Կկոց քար, Բաղաբերդ ամրոցները, արևմտյան ճանապարհը հսկում էին Գեղի և Զևա բերդերը, հարավ-արևմտյանը՝ Շլորուտը, հարավ-արևելյանը՝ Գոհար, Կռնաս, Բերդաքար, Հալիձոր ամրոցները։ Կապան-Բաղաբերդ տանող ճանապարհի երկայնքով տեղադրված ռազմական նշանակություն ունեցող հենակետերը կազմել են մայրաքաղաքի միակենտրոն պաշտպանական համակարգը։ Այն բաղկացած էր գլխավոր ռազմականացված կենտրոնից, որի շուրջ տարածվել են պաշտպանական տարբեր նշանակության միավորները՝ որպես լրացուցիչ, ամբողջացնող տարրեր։ Կապան մայրաքաղաքի պաշտպանական համակարգն ստեղծվելիս նկատի են առնվել բնաաշխարհագրական նպաստավոր բոլոր պայմանները։ Գետահովիտները, լեռնաշղթաները, բարձրավանդակներն ու ձորերը ռազմաշինական կառույցների հետ միասին ստեղծել են խիտ, անառիկ պաշտպանված գոտի, որը , իր հերթին, կապված էր հարավից՝ Գողթն, Արևիք, Կովսական, հյուսիսից՝ Ճահուկ, Ծղուկք, Հաբանդ գավառներում կազմավորված պաշտպանական այլ համակարգերի հետ։

Բաղաբերդ

Նախքան Կապան քաղաքի պաշտպանական միակենտրոն համակարգի գլխավոր կենտրոն հաստատվելը, Բաղարերղը հանդիսացել է Սյունյաց աշխարհի անմատչելի բերդը և ծառայել որպես ռազմական հենակետ՝ քաղաքական տարբեր ընդհարումներից ժամանակավորապես ապաստանելու և պատսպարվելու վայր.

«... պատմութեան մէջ յաճախ կը տեսնուի, որ երբ երկրին բնակիչները փախչիլ կ՚ուզէին, ասոր մէջ կ՚ամրանային» - Հ. Ս. էփրիկեան, Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. 1, Վենետիկ, 1903—1905, Էջ 376

4-րդ դարի կեսերին Սյունյաց Անդոկ իշխանը, ամրանալով Բաղաբերդում՝ Սյունիքի ամենաապահով վայրում, կարողանում է հաջողությամբ ետ մղել պարսից Շապուհ արքայի զորքերի երեք գրոհները և հետագայում հեռանալ Բաղաբերդից։

853 թվականին Բուղան, Դվինը ասպատակելուց հետո, արշավում է Սյունիք՝ նպատակ ունենալով գերել Վասակ իշխանիկին և նրա եղբորը՝ Աշոտին, որոնք ամրանում են Բաղաց անառիկ ամրոցներում.

«Բայց յոլովթ ի տերանցն կուսակալաց յանառիկ ամրոցն Բաղաց դիմեալք՝ հավաքեալք՝ փրծանէին ի ձեռաց նեզչացն» - Հովհաննես Կաթողիկոս, Պատմութիւն, Երուսաղեմ, 1867 թվական, էջ 160

10-րդ դարում Սյունյաց Հակոբ եպիսկոպոսը, «ապստամբում» է Անանիա Մոկացի կաթողիկոսի գերգահության դեմ և ապաստան է գտնում Բաղաբերդում, ուր ապրում է 10 տարի, մինչև մահը։

Բաղաբերդ

Բաղաբերդի մասին հետագա տեղեկությունները վերաբերում են Սյունիքի թագավորության շրջանին։ Թագավորության օրոք բերդը ստանում է ավելի կարևոր նշանակություն և Կապան մայրաքաղաքի պաշտպանական համակարգի մասն է կազմում։ 1103 թվականին սելջուկ թուրքերը Չորթման ամիրայի առաջնորդությամբ մատնությամբ գրավում են Կապանը, իսկ Բաղաբերգը գրավելու փորձերը անհաջողության են մատնվում.

«…552(1103) թուին՝ որ մի յանկարծակի մինչ կային յանհոգութեան քաղաքացիքն, մատնեց Տէր զանառիկն ի մարդկանէ զԿապան քաղաք. և անիծեալ Չորթման վասն քինուն իւր ֊յեղակարծում ժամու հեղաւ ի վերայ քաղաքին...» - Ղ. Ալիշան, Սիսական, էջ 333—335

«… բայց ի բերդն ոչ ինչ կարացին ձեռնարկել. Այլ գնացին» - Ղ. Ալիշան, Սիսական, էջ 333—335

Կապանի կործանումից հետո Բաղաբերդը դառնում է Սյունիքի թագավորության մայրաքաղաքը։ Եթե մինչ Սյունիքի թագավորությունը Բաղաբերդը ծառայել է որպես անառիկ ապաստան, ուր թշնամուց կարող էին հուսալիորեն պատսպարվել մեծաքանակ զորամասեր, ապա թագավորության շրջանում բերդը դառնում է գահանիստ կենտրոն և շուրջ մեկ տասնյակի հասնող շրջակա բերդերի պաշտպանական համակարգի միջոցով դառնում Սյունիքի ամենաանռիկ ամրությունը։ Կապանի կործանումից հետո այստեղ են կենտրոնանում Տաթևի վանքի և թագավորության մեծաթիվ հարստություններն ու ձեռագրերը.

«… և զի վան անառիկ ամրութեանն յամենայն վանորէիցն անդ էին կուտեալ զսրբութիւնս և զգրեանս և զսպաս եկեղեցւոյ. ևս առաւել՝ զանհամար և զաննման սրբութիւնս և սպաս եկեղեցւոյն Տաթևոյ՝ փարթամ և հարուստ աթոռոյն, խաչ և վկայարանք յոսկւոյ և յարծաթոյ, և անդին ակամբք և անհուն մարգարտով զարդարեալ, և կտակարանք յոլովք որք թուով ավելի քան 10.000 զորս ամբարեալ էին անդ» - Ղ. Ալիշան, Սիսական, էջ 333—335

Բաղաբերդի մասին 10-րդ դարի վերագրվող հիշատակություններ ունի Վարդան պատմիչը, որը Սյունյաց Ջևանշեր իշխանի որդի Վահանի կողմից Վահանավանքը հիմնելու կապակցությամբ գրում է.

«… զտեր Վահան ի Բաղաց, որդի Ջուանշէրի իշխանին, որ շինեաց զամենապայծառ ուխտն Ցովհաննու վանս, առ ստորոտս անմատոյց դղեակին Բաղաց» - Վարդան Արևելցի, Հավաքումն պատմութեան, Վենետիկ, 1862 թվական, էջ 89

Վահանավանքի կառուցման առթիվ Բաղաբերդը հիշատակում է նաև Կիրակոս Գանձակեցին։

Հասանի իշխանության օրոք՝ 1126 թվականին, Բաղաց թագավորության վրա է հարձակվում Հարոն ամիրան, որը գրավում է Կաքավաբերդն ու Բաղակաքարը։ Ինչպես Ստ. Օրբելյանն է նշում, Կապանի գրավումով (1103 թվական) Բաղաց թագավորությունը թուլանում է, և հետզհետե իշխանության տարածքը փոքրանում է։ Կապանի ավերումից մեկ տարի անց՝ 1104 թվականին, թշնամին գրավում է Որոտանը, 1105 թվականին՝ Շլորուտը, 1157 թվականի՝ Մեղրին, 1166-1169 թվականներին Գրհամը, Գեղին, Կաքավաբերդը։ Կապան մայրաքաղաքի գրավումից 67 տարի հետո միայն՝ 1170 թվականին, Ելտկուզ աթաբեկի զորքերին հաջողվում է խաբեությամբ ներխուժել ամրոց և գրավել դարերի ընթացքում անառիկ մնացած Բաղաբերդը։ Բերդի գրավման մասին Սյունյաց տան պատմիչը գրում է.

«Եւ զապավենն ամենացուն եւ զտեղի ապաստանի զանառիկ ամուրն զԲաղաբերդ մատնեաց ի ձեոս Իսմայէլի անիծեալ եւ գիշախանձ առն, որ բազում զօրոք եկն եւ ոչ կարաց հնարել ինչ։ Ապա պատրող բանիւք խաբեաց զպարզամիտ արս քրիստոնեայս Աչաղոացիս, եւ նոքօք նախ առ զՔարն Կկոց, եւ ապա ի գիշերի՝ այնու արամբք գողացաւ զԲաղաբերդ, եւ առեալ կոտորեաց սաստիկ…» - Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, թարգմանությունը, ներածութունը ե ծանոթագրությունները Ա. Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1986 թվական, էջ 87։

Ամրոցի մասին հետագայում պատմիչները լռում են։ Այդ կապակցությամբ Ալիշանը գրել է.

«Կապան և Բաղաբերդ ոչ եւս յիշին… միայն վիճակ՝ Բաղաբերդ կոչումն մնայ եւ մնայ ցարդ» - Ղ. Ալիշան, Սիսական, էջ 333—335

Բաղաբերդի դիրքադրության մասին պատմիչները պարզորոշ տեղեկություններ չեն հաղորդում, անգամ Ղ. Ալիշանը իր «Սիսական» աշխատությանը կցված քարտեզում ստույգ չի նշում Բաղաբերդի, նրանից ոչ հեռու գտնվող Բաղակի քարի և Կապան քաղաքի դիրքը։ Ըստ Ստ. Օրբելյանի, Բաղաբերդը հիմնել է ոմն Սյունեցի Բաղակը.

«… մի ոմն ի զարմից Սիսակայ Բաղակ անուն, առեալ զայս գավառ մասն ժառանգութեան՝ շինէ զքարն Բաղակու ամրոց, որ կոչի Բաղակի քար եւ ամրացուցանէ զբերդն եւ կոչէ Բաղաբերդ, եւ գաւառն իւր անուն կոչեցաւ Բաղաց գաւառ» - Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, թարգմանությունը, ներածութունը ե ծանոթագրությունները Ա. Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1986 թվական, էջ 85։

Հեղինակը բերդը տեղադրում է Բաղաց գավառում։ Լայն առումով Բաղք գավառը կոչվել է նաև «Բաղաց աշխարհ», որի մեջ ընդգրկվել են Ձորք, Կապան և Արևիք գավառները։ Ստ. Օրբելյանի մեկ այլ հիշատակությունում Բաղաբերդը տեղադրված է Ձորք գավառում.

«Տասներորդ՝ Ձորք գաւառ, որ ունի զանմատոյց ամուրն Բաղաբերդ, եւ այժմ կոչի Կապան» - Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, թարգմանությունը, ներածութունը ե ծանոթագրությունները Ա. Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1986 թվական, էջ 85։

Պատմագրի այս հաղորդումը բացատրվում է նրանով, որ Բաղաբերդը գտնվում էր Բեղք և Ձորք գավառների սահմանամերձ շրջանում, և 10-րդ դարից սկսած (Բաղքի թագավորության ժամանակ) Ձորք գավառը մտել է նրա սահմանի մեջ, իսկ Կապանը համարվել է թագավորության մայրաքաղաքը.

«Ունէր ի բաժնի զԲաղաց գաւառն եւ զԿապան քաղաք» - Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմություն, թարգմանությունը, ներածութունը ե ծանոթագրությունները Ա. Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1986 թվական, էջ 85։

Կառուցվածք

Բաղաբերդ

Բաղաբերդը տեղադրված է Ողջագետի և Գիրաթազ գետերի միախառնման հատվածում, հունից 200 մ բարձրության վրա։ Հրվանդանի կառուցապատումը ստորոտին համապատասխան իրականացված է 3 մակարդակներով։ Պարսպապատերի առաջին շարքը, որը գտնվում է ամենացածր նիշի վրա, Գիրաթազ գետի հունի մոտ է, արևմտյան հսկայական ժայռալանջի ստորոտում, որից պահպանվել է մոտ 60 մ երկարությամբ ուղղաձիգ մի հատված։ Այն քողարկում էր անառիկ բերդաժայռերի միջև գոյություն ունեցող բնական ջրաբաշխ գծի ստորին, լայն հատվածը, որտեղով հնարավոր էր բարձրանալ և արևմտյան կողմից հայտնվել ամրոցի միջնաբերդում։

Պարսպապատերի երկրորդ գոտին վերջինից մոտ 150 մ բարձր է։ Այստեղ ուղղաձիգ ժայռազանգվածի վրա տեղադրված է կիսաշրջանաձև, սնամեշ դիտաշտարակը, որի հյուսիսային անկյունը լծորդված է ուղիղ անկյուն կազմող բերդապարսպի հատվածով։ Աշտարակի արևմտահայաց պատին պահպանվել է դեպի ներս լայնացող պատեր ունեցող ուղղանկյուն դիտանցքը։ Դիտաշտարակից կարելի էր hսկողության տակ պահել Ողջի գետահովտի ընդարձակ շրջանը և հետևել հակառակորդի զորաշարժերին։ Պարսպապատերի այս խմբից հարավ նշմարվում են ոլորաձև պարսպապատի հետքեր որոնք նույնպես քողարկվում են ջրբաշխ գծով դեպի վեր լայնացող միջանցքը՝ հարավ – արևելքից։

Բաղաբերդ

Բերդատեղի արևելյան հատվածը անտառապատ բլուր է, որը ողորկ մակերևույթով բարձրանում է դեպի ժայռածածկ գագաթը և լծորդվում հրվանդանի լեռնաշղթայի վզիկին։ Բնական խոչընդոտներից զուրկ այս հատվածում են տարածվում ամրոցի աշտարակավոր պարսպապատերը, որոնք ձգվելով հարավից հյուսիս, հարավում շրջվում են դեպի հյուսիս-արևմուտք՝ իրենց մեջ առնելով ժայռի կատարին կառուցված սնամեջ միակ աշտարակը։ Վերջինս, դիրքադրության պատճառով, գլխավոր մայրուղուց ( այժմ՝ Կապան- Քաջարան) հազիվ է նշմարվում, որի շնորհիվ Աշտարակը իր հսկողության տեսադաշտում պահում էր դեպի ամրոցը մոտեցող մատչելի արևմտակողմ ուղղությունը։ Պարսպապատերի այս ընդարձակ գոտին կառուցված է գետի հունից ամենաբարձր մակարդակի վրա։ Այն ուղղաձիգ հատվածներից կազմված բեկյալ է, որի համարյա բոլոր անկյուններում տեղադրված են հաստաբուն, բրգաձև, հատակագծում՝ կիսաշրջանաձև հինգ բուրգ–որմնահեցերը։ Վերջիններս խմբավորված են պարսպապատի հյուսիսային հատվածում և ունեն տարբեր տրամաչափեր (7 մ - 12 մ)։ Պարսպապատի հարավ – արևմտյան հատվածը, որն ամրացված չէ բուրգերով, և ուր տեղադրված է բերդի միակ, այժմ կիսավեր մուտքը ավելի հաստավուն է։ Մուտքը հյուսիսային կողմում տեղադրված հոծ բուրգը իր տամաչափով ամենամեծն է (12 մ), քանի որ այն օգտագործվել է որպես մուտքը պաշտպանող հսկիչ–մարտաշտարակ։ Թշնամին, որը կարող էր մոտենալ այս կողմին, աջից ընկնում էր կողային հարվածի տակ, իսկ ձախ կողմում նահանջելու տեղ չկար, քանի որ այստեղ սկսվում էր անդնդախոր կիրչը։ Բուրգից քիչ ներքև տեղադրված է երկու հրակնատներից մեկը, որն այժմ կիսավեր է։ Այս հրակնատի դիրքորոշումը ևս կապված է մուտքի պաշտպանության ապահովության հետ։ Թերևս այս երկու հնարքների կիրառությունը կարող էր բավարար լինել ամրոցի մուտքը անարգել պահելու համար, սակայն այստեղ օգտագործված են նաև հայկական ամրոցաշինության մեջ լայն տարածում գտած մուտքային փակուղիները։ Ամրոցի մուտքային հատվածի պարսպապատը կառուցված է այնպես, որ թշնամին մուտքից ներս մտնելիս հայտնվում էր դիմացի ուղղաձիգ ժայռազանգվածի առջև։ Ներսի հատվածում պարսպապատը, անկյուն կազմելով, նեղացնում է դեպի միջնաբերդ տանող հնարավոր անցուղին, որտեղով կարելի էր անցնել միայն 1 – 2 շարքով։ Պարսպապատի և ժայռի միջև ստեղծված այս նեղ միջանցքը ևս, որտեղ կարող էր հայտնվել թշնամին, պաշտպանված էր ժայռի կատարին տեղադրված պահակ – աշտարակով և մուտքի աջ կողմում տեղադրված հրակնատով ։ Այս հրակնատը հատակագծում ունի ուղղանկյուն նկարվածք, որը դեպի դուրս ավարտվում է խորանով։ Այդ փոքր ծավալը ծածկված է եղել թաղով, իսկ խորանի մասում՝ կիսագունդ գմբեթարդով։ Հրակնատի կողային, երկայնական պատերը պարսպապատի մակերևույթից ուղղահայաց շարունակվում են դեպի ներս և հենվում ժայռի վրա։ Հրակնատի նման հորինվածքը հնարավորություն է տվել մարտական գործողություններ վարել երկու ուղղությամբ, անկյան տակ և արգելակել մուտքից ներս հայտնված թշնամու առաջխաղացումը։

Բաղաբերդ

Սարաոստի գագաթը շրջապատող բերդապատերի միակողմանի հատվածով և արևմտյան ժայռապարիսպով կազմված միջնաբերդի ներքին տարածությունը, այժմ քողարկված է հողի հաստ շերտով։ Այս ընդարձակ տարածքում (150 մ X 50 մ) պահպանվել են միայն աննշան շինությունների հետքերը ։ Միջնաբերդի արևմտյան անկյունում, պարսպապատերից մոտ 13 մ ներս, պահպանվել են հաստ պատերով (2 մ - 2.5 մ) ուղղանկյուն՝ 10 մ X 12 մ շինության պատերի մնացորդները։ Այն դիրքորոշված է փոքր բարձունքի վրա և ծառայել է, որպես հյուսիսային ռազմական ճանապարհի մատույցները հսկող դւտաշտարակ։ Կառույցի արևելյան պատը պահպանվել է մետ 2.5 մ – 3 մ բարձրությամբ, որի պատերի մեջ, հորիզոնական ուղղությամբ պահպանվել են գերանների որոշ բներ։ Դիտաշտարակի շրջակա տարածքում հայտնաբերվել են աղյուսե ուղղանկյուն քարեր։ Հնարավոր է, որ կառույցը ենթարկվել է նորոգման, որի ժամանակ որպես շինություն օգտագործվել է աղյուսը։ Ամրոցի արևելյան պարսպապատի ներսում, նրան անմիջապես հպված, պահպանվել են որոշ սենյաների բների փոսորակները, որոնք դիրքորոշված են հյուսիսից հարավ։ Հնրավոր է, որ այս կառույցները ծառայել են որպես զինանոցներ, մթերանոցներ, խցեր։ Բաղաբերդն անկասկած ունեցել է նաև գետնուղի և ջրամատակարարման համակարգ։ Ժողովրդական զրույցների համաձայն Ողջագետի ափին դուրս եկող հորդառատ աղբյուրը ժամանակին գտնվել է բերդի ներսում։

Բաղաբերդ

270 մ երկարություն ունեցող պարսպապատերի ամբողջ գոտին, որը ներկայումս պահպանվել է 8 մ բարձրությամբ, կառուցվել է շինարարական երեք փուլերով։ Ամրոցի պատերն ու բուրգերը եռաշերտ են, կառուցված՝ բազալտե, կիսամշակ, անկանոն քարերից, կրաշաղախի միջնաշերտով (հաստություն՝ 1,20-2,50 մ)։ Պատերի շարվածքում առավելապես պահպանված են հորիզոնկան կարանները։ Ամրոցի հերթական նորոգման ժամանակ, պատերի ամրացման նպատակով, շաղախով փակվել են անկանոն քարերի շրջակա ճեղքերը, այնպես որ, սվաղված մակերևույթներից դուրս են մնացել քարերի ուռած մասերը։ Պատերի քարերի շարրի հորիզոնական կարանները պահպանելու համար յուրաքանչյուր նոր քար շարք կառուցելուց առաջ տափարակ, փոքր քարերով հարթեցվել է հաջորդ քարի շարքի հիմքը։ Շինարարության ընթացքում օգտագործվել է տեղափոխվող տախտակամած, որի գերանների բները պահպանվել են տարբեր հատվածներում, միևնույն մակարդակի վրա։ Պատերն ու աշտարակները կառուցելիս, իրարից որոշակի հեռավորության վրա՝ 80 սմ - 90 սմ, տեղադրվել են պատերին ուղղահայաց, հաստավուն (15 սմ - 20 սմ) բարձակ (կոնսոլ) կազմող գերաններ, որորնց վրա, կառուցվող պատին զուգահեռ, հենվել է տախտակամածը։ Պատի տվյալ հատվածը կառուցելուց հետո, գերանների բարձրակի հատվածները կտրել են և տախտակամածը նույնությամբ տեղափոխել վերին նիշում՝ նախօրոք պատի մեջ թողնված գերանների վրա։ Որոշ բներում, մինչ օրս պահպանվել են տախտակամածի հենարանները հանդիսացող գերանների ձևափոխման մնացորդները։

Արևելյան պարսպապատի միջին հատվածում տեղադրված պատի ստորին մասում բուրգի կիսաշրջան հիմքի հատվածը մոտ 1 մ բարձրությամբ շարված է ուղղանկյուն նկարվածք ունեցող աղյուսներով, որոնք ամրացված են կրաշաղախով։ Շինարարական երրորդ փուլին է վերագրվում նաև Ողջագետի հունի մոտ կառուցված, այժմ ուղղագիծ հատվածով պահպանված պարսպապատի հատվածը։ Ենթադրվում է, որ առաջնապարսպի այս գոտին կառուցվել է, երբ Սյունյաց թագավորության մայրաքաղաքը Կապանի գրավումից հետո տեղափոխվել է Բաղաբերդ։

Տես նաև

• Սյունիքի մարզի ամրոցների և բերդերի ցանկ
• Սյունիքի թագավորություն
• Ձորք
• Կապան
• Շլորուտ

Արտաքին հղումներ

• Բաղաբերդ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 248)։