Արշիլ Գորկի

Արշիլ Գորկի; անգլ.՝ Arshile Gorky
Ի ծնե	Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյան
Ծնվել է	ապրիլի 15, 1904
Ծննդավայր	Վան, Թուրքիա
Վախճանվել է	հուլիսի 21, 1948 (44 տարեկանում)
Մահվան վայր	Շերման, Կոնեկտիկուտ, ԱՄՆ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Հայաստան; ԱՄՆ
Կրթություն	Դիզայնի ազգային ակադեմիա
Մասնագիտություն	նկարիչ և դիզայներ
Ոճ	աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմ և action painting?
Ժանր	դիմանկար
Թեմաներ	գեղանկարչություն
Զավակներ	Maro Gorky? և Natasha Gorky?
	Արշիլ Գորկի Վիքիքաղվածքում
	Արշիլ Գորկի Վիքիդարանում
	Arshile Gorky Վիքիպահեստում

Արշիլ Գորկի (հայկական անունը՝ Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյան, ապրիլի 15, 1904(1904-04-15)^[1]^[2]^[3]^[4]^[5], Վան, Թուրքիա - հուլիսի 21, 1948(1948-07-21)^[1]^[6]^[2]^[3]^[4]^[7]^[5], Շերման, Կոնեկտիկուտ, ԱՄՆ), աշխարհահռչակ ամերիկահայ նկարիչ, ծնվել է արևմտյան Հայաստանում՝ Վանի Հայոց ձոր գավառի Խորգոմ գյուղում^[11]^[12]։

ԿենսագրությունԽմբագրել

Նախնական կրթություն ստացել է Խորգոմի և Վանի դպրոցներում։ 1915 թվականին մոր՝ Շուշանիկ Տեր-Մարտիրոսյանի և երեք քույրերի հետ գաղթում են Էջմիածին, ապա տեղափոխվում Երևան։ Ոստանիկը սովորում է Երևանի թեմական դպրոցում, որտեղ ուսանում է նկարչություն և փայտի փորագրություն։ 1916 թվականին մեծ քույրերը մեկնում են ԱՄՆ, 1919 թվականին մահանում է մայրը։ Ոստանիկը և քույրը տեղափոխվում են Թիֆլիս, հետո Բաթում, իսկ 1920 թվականին մեկնում են ԱՄՆ։ 1922 թվականին ընդունվում է Բոստոնի նկարչական դպրոց։ 1924 թվականին տեղափոխվում է Նյու Յորք, սկզբում սովորում է Ազգային ակադեմիայում, ապա Արվեստի կենտրոնական դպրոցում, որտեղ էլ 1926 թվականից 5 տարի դասավանդում է գծանկար և գեղանկար։ 1924 թվականին Ոստանիկ Մանուկ Ադոյանն անվանափոխվում է Արշիլ Գորկու։ 1933 թվականին միանում է նկարիչների օգնության կառավարական ծրագրին (PWAP) և պատվերով ստեղծում Նյու Յորքի օդանավակայանի որմնանկար պանոն։ 1935 թվականին ամուսնանում է Մարնի Ջորջի հետ, սակայն մեկ տարուց ամուսնալուծվում է։ 1938 թվականին Գորկին Հայաստան է ուղարկել չորս պատկեր։ 1939 թվականին մասնակցում է Նյու Յորքի համաշխարհային ցուցահանդեսի դեկորատիվ աշխատանքներին։ 1941 թվականին ամուսնանում է Ագնես Մակգրոդերի հետ։ 1941 թվականին Նյու Յորքում կազմակերպված վաճառք-ցուցահանդեսում երկու նկար նվիրել կարմիր բանակին օգնելու գործին։ 1945 թվականին տեղափոխվում է Ռոքբուրի Կոնեկտիկուտ։ Պատրաստվում է Ջուլիան Լևի պատկերասրահում բացվելիք ցուցահանդեսին. սակայն 1946 թվականին այրվում է արվեստանոցը, 36 նկար և գրադարանը։ Նույն թվականին տանում է քաղցկեղի վիրահատություն։ 1948 թվականին ավտովթարից վնասվում է ողնաշարը, որի պատճառով աջ ձեռքը դառնում է անաշխատունակ։ Չդիմանալով վերջի տարիների դժվարություններին և դուրս մնալով ամերիկահայության ուշադրությունից նաև ՀԲԸՄ 1948 թվականին Գորկին ինքնասպան է լինում^[13]։

ՍտեղծագործություններըԽմբագրել

Կյանքի վերջին տասնամյակում Արշիլ Գորկին ստեղծել է հնչեղ գույներով ինքնատիպ կտավներ, որոնցով հետագայում արժանացել է համաշխարհային հռչակի՝ որպես ժամանակակից արվեստում «սյուրռեալիստական էքսպրեսիոնիզմի» սկզբնավորողի։

«Այգիներ Սոչիում», 1938, նկարաշարի նախնական անվանումը՝ «Այգիներ Խորգոմում»
«Ջրվեժ», 1943, «Թեյթ» պատկերասրահ, Լոնդոն
«Ծաղկավետ ջրաղացի ջրերը», 1944, Մետրոպոլիտեն թանգարան, Նյու Յորք
«Ինչպես է մորս ասեղնագործ գոգնոցը բացվում իմ կյանքում», 1944, Սիեթլ քաղաքի թանգարան
«Հոգեվարք», 1947, Ժամանակակից արվեստների թանգարան, Նյու Յորք
«Արորը և երգը», 1947
«Նկարիչն ու իր մայրը» 1926-1932, Վիտնեյ ամերիկյան արվեստի թանգարան Նյու Յորք
«Ինչպես մորս ասեղնագործ գոգնոցը բացվում է իմ կյանքում», 1944
«Հանգիստ գիշեր», 1945
«Արորը և երգը» (Խորգոմի սարերին նվիրված նկարաշար), 1944-1947
«Հոգևարք», 1947 «Ժամանակակից արվեստների թանգարան», Նյու Յորք

Արշիլ Գորկու արվեստի վերացարկված ձևերի գունային խարիսխը նրա մանկության պայծառ հիշատակների՝ Վանա լճի կապույտի, դեղնավուն ավազի, ծիրանի արևախանձ գույնի արձագանքն է։ Հոգևոր արմատներով նա կապված էր Հայաստանին ու հայ ժողովրդին։ 2004 թվականից Երևանում գործում է «Արշիլ Գորկի» հիմնադրամը։

Արշիլ Գորկու կտավները գտնվում են ԱՄՆ-ի մի շարք նշանավոր, Լոնդոնի «Թեյթ» և Փարիզի Ժորժ Պոմպիդուի անվան ժամանակակից արվեստների թանգարաններում, ցուցադրվել են աշխարհի բազմաթիվ քաղաքներում։

Ցանկությունների կատարման պատկեր
Ավիացիա, Աէրոդինամիկ սահմանափակումների ներքո ձևերի սահմանափակում III

Անհատական ցուցահանդեսներԽմբագրել

1934 Մելոն պատկերասրահ, Ֆիլադելֆիա
1939 Բոյեր պատկերասրահ, Նյու Յորք'
1945 Լևի պատկերասրահ
1941 Սան Ֆրանցիսկոյի արվեստների թանգարան
1963 Ամերիկյան գրաֆիկայի ցուցահանդես, Երևան

Մեջբերումներ Արշիլ ԳորկուցԽմբագրել

«Հայաստանը ջերմություն և կենսականություն, ուժ, մի յուրահատուկ երջանկություն ու թախիծ ունի։ Տխուր, սակայն չհաղթված»։
«Կյանքս նման է անհանգիստ ծովի, որն ալեկոծվում է տխրությունից ու վշտից… Ես երեք գաղափարների «արտադրանք» եմ՝ մաքրություն, տանջանք և հասունություն։ Տանջանքները հիվանդագին են, բայց անհրաժեշտ։ Ես միշտ զգում եմ մենակությունս, նույնիսկ ընկերներիս և հարազատներիս շրջապատում…
«Վերջերս գիտակցությունս լցվել էր հայկական ծիրանների բույրով։ Արվեստանոցումս, անշուշտ, ծիրաններ չկային, բայց բույրն այնքան հստակ էր, որ, կարծես, ծառն էի բարձրացել դրանք պապիկիս համար հավքելու…»։

Մեջբերումներ Արշիլ Գորկու մասինԽմբագրել

Նա նման է հսկա սառցալեռան, որը 9/10 մասով ընկղմված է օվկիանոսում և երևում է ընդամենը 1/10 մասով։ Բայց այն, ինչ երևում է, հզոր է և հրաշալի իր փայլի մեջ։

- Ուիլյամ դե Կունինգ, ամերիկացի նկարիչ

Խոսքեր չկան արտահայտելու այն, ինչ իր արվեստում արտացոլել է Արշիլ Գորկին։ Նրա փակած դռները բախում են նույնիսկ մահվանից հետո։ Բախում են, քանի որ չկա մեկը, ով կկարողանա բանալ դրանք։ Դռները կարող է բացել միայն մեկ այլ Գորկի, որը նրա պես անտարբեր կլինի ամենի հանդեպ, բացառությամբ գլխավոր զոհաբերության՝ գեղանկարչության...։

- Ալեն Ջուֆրի

ԵրկերԽմբագրել

Նամակներ, Ե., 2005 (հայերեն, անգլերեն)։

ԳրականությունԽմբագրել

Պերեճիքլյան Ա., Հայկականութիւնը Արշիլ Կորքիի ստեղծագործութեան մէջ, «Հայկազյան հայագիտական հանդես», հ.4, Բեյրութ, 1973։
Պետրոսյան Ա., Արշիլ Գորկի (Ոստանիկ Ադոյան) (1904-1948), Ե., 2004։
Schwab a cher E., Archile Gorky, N.Y., 1957;
Rosenberg H., Archile Gorky, N.Y., 1962;
Mooradian K., Arshile Gorky-Adoian, Chicago, 1978;
Wald man D., Arshile Corky (1904-1948) A. Retrospektive, N. Y„ 1981.

ՊատկերասրահԽմբագրել

ՀՀ ոսկե դրամ նվիրված Արշիլ Գորկուն (դիմերես)
ՀՀ ոսկե դրամ նվիրված Արշիլ Գորկուն (դարձերես)

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Kunstindeks Danmark
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 RKDartists
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Benezit Dictionary of Artists — 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7, 978-0-19-989991-3
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24255573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1547776"></a>
↑ Museum of Modern Art online collection
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q73268604"></a>
↑ http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/a/action-painters
↑ ^10,0 ^10,1 Lundy D. R. The Peerage — ed. size: 717826
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75381528"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
↑ Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, «Հայոց ձոր, Հայաստանի պատմություն գրքաշար, հատոր Ա», Երևան 2015 թվական, էջ 106-107:
↑ ԱրթՆեթ կայքը
↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005

Արտաքին հղումներԽմբագրել

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912">[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11943578q_data.bnf.fr]:_տվյալների_բաց_շտեմարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741">[http://global.britannica.com/biography/Arshile-Gorky_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q35127_citetype_Q36524_citetype_Q194166"_data-entity-id="Q29861311">SNAC<span_class="wef_low_priority_links">_—_2010.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513"_data-entity-id="Q3362041">Kunstindeks_Danmark<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Kunstindeks Danmark
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q237227">[[:de:s:Brockhaus_Enzyklopädie|Բրոքհաուզի_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36570165"_data-entity-id="Q17299517">RKDartists<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 RKDartists
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1787111_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q24255573">Benezit_Dictionary_of_Artists<span_class="wef_low_priority_links">_—_2006._—_ISBN_978-0-19-977378-7,_978-0-19-989991-3</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24255573"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1547776"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Benezit Dictionary of Artists — 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7, 978-0-19-989991-3
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24255573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1547776"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q73268604">Museum_of_Modern_Art_online_collection<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q73268604"></a></div>-8] Museum of Modern Art online collection
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q73268604"></a>

[[http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/a/action-painters_http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/a/action-painters]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-9] ttp://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/a/action-painters

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q33270056"_data-entity-id="Q21401824"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q75381528|Lundy&nbsp;D.&nbsp;R.]]</i>_The_Peerage<span_class="wef_low_priority_links">_—_ed._size:_717826</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75381528"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a></div>-10] 10,0 ^10,1 Lundy D. R. The Peerage — ed. size: 717826
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75381528"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[Հայոց_ձոր_106-107-11] Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, «Հայոց ձոր, Հայաստանի պատմություն գրքաշար, հատոր Ա», Երևան 2015 թվական, էջ 106-107:

[12] ԱրթՆեթ կայքը

[13] Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[11]

[12]

[8]

[9]

[10]

[13]