Ալեքսանդրի անաբասիսը
Ալեքսանդր անաբասիսը կամ Ալեքսանդրի վերելքը (հուն.` Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις, լատին․՝ Anabasis Alexandri), ստեղծվել է Արիանոս Նիկոմեդիացու կողմից մ.թ. երկրորդ դարում, ամենայն հավանականությամբ, Հադրիանոսի օրոք[1]։ Անաբասիսը (որը պահպանվել է ամբողջական յոթ գրքով) Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքների պատմությունն է, մասնավորապես՝ նրա կողմից Պարսկական կայսրության նվաճումը մ.թ.ա. 336-323 թվականներին[2]։ Ե՛վ «Անաբասիս» անսովոր վերնագիրը (բառացիորեն «Ճանապարհորդություն ծովից դեպի երկրի խորքը»), և՛ աշխատության յոթ գրքույկ կառուցվածքը արտացոլում են Արիանոսի նմանակումը (կառուցվածքով, ոճով և բովանդակությամբ) հույն պատմիչ Քսենոփոնին, որի սեփական Անաբասիս յոթ գրքերը վերաբերում են Կյուրոս Կրտսերի դեպի «երկիր» ավելի վաղ արշավին` մ.թ.ա. 401 թվականին։
Ալեքսանդրի անաբասիսը հին հունարեն՝ Αλεξάνδρου Ανάβαση | |
|---|---|
 Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքները և տերությունը | |
| Հեղինակ | Արիանոս |
| Տեսակ | գրավոր աշխատություն |
| Բնօրինակ լեզու | հին հունարեն |
| Ստեղծման տարեթիվ | 2-րդ դար |
| Հաջորդ | Indica? |
«Անաբասիսը» Ալեքսանդրի կողմից պարսկական կայսրությունը նվաճելու մասին պահպանված ամբողջական պատմությունն է։ Այն հիմնականում ռազմական պատմություն է, որն արտացոլում է Քսենոփոնի Անաբասիսի բովանդակության Արիանոսի մոդելը. աշխատանքը սկսվում է Ալեքսանդրի՝ մ.թ.ա. 336 թվականին Մակեդոնիայի գահ բարձրանալով և ոչինչ չունի ասելու Ալեքսանդրի վաղ կյանքի մասին (ի տարբերություն, ասենք, Պլուտարքոսի «Ալեքսանդրի կյանքը» գրքի)։ Արիանոսը նաև նպատակ չի ունեցել ներկայացնելու Ալեքսանդրի օրոք հունախոս աշխարհի ամբողջական պատմությունը։ Անաբասիսը գրելու Արիանոսի գլխավոր աղբյուրները Պտղոմեոսի և Արիստոբուլոսի արշավանքի կորած ժամանակակից պատմություններն էին, իսկ իր հետագա գրքերի համար՝ Նեարխոսը[3]։ Արիանոսի՝ իր պատմությունը գրելու գլխավոր նպատակներից մեկը, թվում է, եղել է Ալեքսանդրի թագավորության ստանդարտ «Վուլգատա» պատմվածքի ուղղումը, որը արդիական էր նրա ժամանակներում՝ հիմնականում կապված պատմաբան Կլեյտարխոսի կորած գրությունների հետ[4]։
Բովանդակություն խմբագրել
Անաբասիսը տալիս է մակեդոնացի Ալեքսանդր Մեծի (մ.թ.ա. 336–323 թթ.) թագավորության մասին ժամանակագրական ընդարձակ նկարագրություն՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով ռազմական հարցերին։ Արիանոսը` իր գրքի աղբյուրների վերաբերյալ կարճ Նախաբանից հետո, յոթ գրքերում նկարագրում է Ալեքսանդր Մակեդոնացու թագավորությունը[5]։
Գիրք 1
Այս գիրքն ընդգրկում է Ալեքսանդրի գահակալության վաղ տարիները (մ.թ.ա. 336–334), ներառյալ 335 թվականին Ալեքսանդրի կողմից Թեբեի թալանն ու ավերումը և մ.թ.ա. 334 թվականի ամռանը Գրանիկոսի ճակատամարտի նշանավոր նկարագրությունները։
Գիրք 2
Այս գրքի մեծ մասում գերակշռում են երեք խոշոր ռազմական գործողությունները՝ Իսոսի ճակատամարտը (Ք.ա. 333թ.) և Տյուրոսի և Գազայի պաշարումները (Ք.ա. 332թ.): Այս գրքում պատմվում է նաև Պարսկաստանի Դարեհ թագավորի պարտության մասին և այն մասին, թե ինչպես է Ալեքսանդրը վարվել Դարեհի ընտանիքի հետ նրա մահից հետո։ Այս գրքում ներառված է նաև Գորդյան հանգույցի դատավարությունը։
Գիրք 3
Երրորդ գիրքը սկսվում է Եգիպտոսում Ալեքսանդրի մասին պատմվածքով, ներառյալ նրա այցը Զևս-Ամոն աստվածությանը Սիվահում (մ.թ.ա. 332/331 ձմեռ), նախքան Գավգամելայի ճակատամարտը և Դարեհ III-ի պարտությունը (մ.թ.ա. 331): Գրքի երկրորդ կեսը նկարագրում է Ալեքսանդրի հետապնդումը Դարեհին հյուսիսային Իրանի միջով, ինքնակոչ Բեսսի ապստամբությունը և Ֆիլոտասի և Պարմենիոնի մահը (մ.թ.ա. 331–329):
Գիրք 4
Այս գիրքը սկսվում է նկարագրելով մ.թ.ա. 329–327 թվականների երկարատև Սողդիանա արշավանքը Բեսսի, Սպիտամենեսի և Օքսյարտեսի դեմ, ինչպես նաև Փենջաբում արշավների վաղ փուլերը (մ.թ.ա. 327–326), ժամանակագրական հաջորդականությունից նկատելի շեղումով (4.7–14), որտեղ Արիանոսը հավաքում է շատ տխրահռչակ պատմություններ, որոնք ուղղված են Ալեքսանդրի վարկաբեկմանը (Կլեիտոսի սպանությունը, պրոսկինիսիսի գործը, դրա հետ կապված պաժեր դավադրությունը և Կալիսթենեսի մահը)։
Գիրք 5
Այս գիրքը շարունակում է մ.թ.ա. 326 թվականին Ալեքսանդր Մակեդոնացու դեպի Հնդկաստան արշավանքի պատմությունը, ներառյալ Ալեքսանդրի ժամանումը Նիսա (այլ անվանուներն են` հին Նագարա կամ Դիոնիսոպոլիս), Պորոսի հետ ճակատամարտը Հյուդասպ գետի մոտ և Հիֆասիսում Ալեքսանդրի զորքի ապստամբությունը, որի արդյունքում նա կայացրեց դեպի Հնդկաստան չշարունակելու որոշումը։
Գիրք 6
Նկարագրված է Ինդոս գետով դեպի Հնդկական օվկիանոս (մ.թ.ա. 326–325 թթ.) ուղևորությունը, ներառյալ մակեդոնացիների կողմից տեղի բնակիչների նկատմամբ ավելի ու ավելի դաժան բռնությունները ճանապարհին (հատկապես Մալի քաղաքում) և Գեդրոսիա անապատի հատումը (մ.թ.ա. 325-324):
Գիրք 7
.jpg)
Գրքերից վերջինը պատմում է Ալեքսանդրի վերջին տարվա իրադարձությունները, ներառյալ Շոշի հարսանիքները` մասնավորապես, Դարեհի դստեր` Ստատիրայի հետ նրա ամուսնությունը և Ստատիրայի քրոջ հետ Հեֆաիստիոնի (Մակեդոնացու զորքի գեներալ) ամուսնությունը; Օպիսի խռովությունը, Ալեքսանդրի սեփական մահվան բազմաթիվ կանխատեսումները և նախանշանները, Հեփեստիոնի մահը և Ալեքսանդրի մահը (մ.թ.ա. 324–323): Այս գրքի հենց վերջն ավարտվում է ենթադրություններով, թե ինչպես է Ալեքսանդրը մահացել, և արդյոք դա եղել է թունավորման կամ այլ բանի հետևանքով։
Քննադատություն խմբագրել
Արիանոսի Անաբասիսը ավանդաբար համարվում է Ալեքսանդրի արշավների համար գոյություն ունեցող ամենահավաստի պատմական աղբյուրը։ Այնուամենայնիվ, 1970-ականներից ի վեր Արիանոսի մասին ավելի քննադատական տեսակետը լայն տարածում գտավ՝ հիմնականում Ա. Բ. Բոսվորթի աշխատության շնորհիվ, ով գիտնականների ուշադրությունը հրավիրեց Արիանոսի հակվածության վրա՝ դեպի սրբախոսություն և ջատագովություն, չհաշված մի քանի հատվածներ, որտեղ կարելի է ցույց տալ, որ Արիանոսը ( համեմատելով այլ հնագույն աղբյուրների հետ) բացահայտ ապակողմնորոշման է տանում[6][7]։
Ժամանակակից հրատարակություններ խմբագրել
Արիանոսի միակ ամբողջական անգլերեն թարգմանությունը, որը հասանելի է առցանց, բավականին հնացած թարգմանությունն է Էդվարդ Ջեյմս Չինոքի, հրատարակվել է 1884 թվականին[5]։ Պերսևսի թվային գրադարանի կողմից օգտագործված հունարեն բնօրինակ տեքստը ստանդարտ A.G. Roos-ի Teubner հրատարակությունն է[8], որը հրատարակվել է Լայպցիգում 1907 թվականին[9]։
Հավանաբար ամենաշատ օգտագործվող գիտական անգլերեն թարգմանությունը Լոբի դասական գրադարանի հրատարակությունն է (հունարեն տեքստից), երկու հատորով[10]։ Աշխատությունն առաջին անգամ հայտնվեց 1929 թվականին և հետագայում վերանայվեց նոր ներածությամբ և Պետեր Բրունտի հավելվածներով, 1976 թվականին։
Օբրի դե Սելինկուրի անգլերեն թարգմանությունը հայտնվել է Penguin Classics ամսագրում 1958 թվականին։ Այս հրատարակությունը վերանայվել և ծանոթագրվել է Ջ. Ռ. Համիլթոնի կողմից 1971 թվականին[11]։
The Landmark Ancient Histories-ը, խմբագրված Ռոբերտ Բ. Ստրասլերի կողմից, ներառում է The Landmark Arrian. The Campaigns of Alexander, խմբագրված Ջեյմս Ռոմի կողմից (Բարդ քոլեջի Դասական պրոֆեսոր, 2010 թվականին) և թարգմանվել է Պամելա Մենսչի կողմից։ Landmark հրատարակությունը ներառում է լայնածավալ լուսանցքային նշումներ և քարտեզներ յուրաքանչյուր հաջորդ էջում[12]։
Մարտին Համոնդի նոր թարգմանությունը Ջոն Աթկինսոնի ներածությամբ և նշումներով հայտնվել է Oxford World's Classics շարքում 2013 թվականին[13]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Stadter, Philip (1980). Arrian of Nicomedia. Chapel Hill: University of North Carolina. էջեր 60–114.
- ↑ Arrian (2013). Alexander the Great: The Anabasis and the Indica. Translated by Martin Hammond; John Atkinson (Translator). Oxford University Press. էջեր xi–xiv. ISBN 978-0-19-958724-7.
{{cite book}}:|translator2=has generic name (օգնություն) - ↑ Bosworth, A.B. (1980). A Historical Commentary on Arrian's History of Alexander, Vol 1. Oxford: Oxford University Press. էջեր 1–38.
- ↑ Bosworth, A.B. (1988). From Arrian to Alexander. Oxford: Oxford University Press. էջեր 1–37.
- ↑ 5,0 5,1 Arrian. The Anabasis of Alexander.
- ↑ Bosworth, A.B. (1996). Alexander and the East: The Tragedy of Triumph. Oxford: Oxford University Press. էջեր 31–65. ISBN 978-0198149910.
- ↑ Bosworth, A. B. (1976 թ․ հունվարի 1). «Errors in Arrian». The Classical Quarterly. 26 (1): 117–139. doi:10.1017/S0009838800033905. JSTOR 638409. S2CID 170453455.
- ↑ Arrian. Flavii Arriani quae exstant omnia. Edidit A. G. Roos. Volumen I Alexandri Anabasin continens. Accedit tabula phototypica. Արիանոս։ Այն ամենը, ինչ գոյություն ունի Ֆլավիուս Արիանոսի մասին։ Խմբագրել է A. G. Roos-ը։ Հատոր 1, որը պարունակում է Ալեքսանդրի Անաբասիսը։ Կից ներկայացված է ֆոտոտիպային քարտեզ։
- ↑ Arrian. A.G. Roos – Anabasis Tufts University and Leipzig University [Retrieved 2015-05-07]
- ↑ P. A. Brunt, Arrian – Anabasis of Alexander, Volume I Loeb Classical Library 236 [Retrieved 2015-05-07]
- ↑ Arrian (1971). The Campaigns of Alexander. Translated by Aubrey de Sélincourt. Revised, with a new introduction and notes by James R. Hamilton. Harmondsworth: Penguin Books.
- ↑ Strassler, R.B. – the Landmark Ancient Histories Արխիվացված 2017-03-24 Wayback Machine
- ↑ Arrian, M Hammond, J Atkinson – Alexander the Great: The Anabasis and the Indica Oxford University Press, 2013 0199587248 [Retrieved 2015-05-07]
Գրականություն խմբագրել
- Arrian, Life of Alexander the Great, թարգմանվել է Օբրի դե Սելինկուրի կողմից, Հարմոնդսվորթ, Penguin Books, 1958 և բազմաթիվ հետագա վերահրատարակություններ։
- Arrian, The Campaigns of Alexander, թարգմանել է Պ.Ա. Brunt, հունարեն և անգլերեն տեքստով, խմբագրված Ջեֆրի Հենդերսոնի կողմից, The Loeb Classical Library, Harvard University Press. Books I–IV: 0-674-99260-1 Books V–VII and Indica: 0-674-99297-0
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Արիանոս, Anabasis Alexandri, (section 1.13–16) (pp. 18–19), Գրանիկուսի ճակատամարտը, Լոբի դասական գրադարան հրատարակությունից։
- Արիանոս, Anabasis Alexandri, (section 4.18.4–19.6) Արխիվացված 2016-05-04 Wayback Machine, Sogdian Rock, թարգմանել է Օբրի դե Սելինկուրը։