Աբխազերեն

Աբխազերեն ; Аԥсуа бызшәа, аԥсшәа
Տեսակ	լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Աբազգի լեզուներ և աբխազա-ադըղեական լեզուներ
Երկրներ	Աբխազիա (Վրաստան); Ռուսաստան; Հորդանան; Սիրիա; Թուրքիա; Իրաք
Պաշտոնական կարգավիճակ	Աբխազիա; Վրաստան՝; ; Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետություն
Խոսողների քանակ	190 110 մարդ (2015)
Լեզվակիրների թիվը	117 350
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	խոցելի
Դասակարգում	Հյուսիսկովկասյան վերնաընտանիք (համընդհանուր ճանաչված չէ) Աբխազա-ադըղեական ընտանիք Աբխազա-ադըղեական լեզուների ճյուղ
Գրերի համակարգ	կիրիլիցա
IETF	ab
ԳՕՍՏ 7.75–97	աբխ 010
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk
	;
	Աբխազերենի տարածվածությունը
	Abkhazian language Վիքիպահեստում

Աբխազերեն (աբխ.՝ аԥсуа бызшәа [apʰswa bɨzʃʷa], аԥсшәа [apʰsʃʷa], վրաց.՝ აფსუა ბჷზშоა), աբխազների լեզուն, տարածված է Աբխազիայում և Թուրքիայում, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքի այլ երկրներում (Հորդանան, Սիրիա, Իրաք), Ռուսաստանում և Արևմուտքում։ Պետական լեզու է Աբխազիայում։ Ցեղակից է աբազերեն, ադիգերեն (չերքեզերեն) և ուբիխերեն (մահացած լեզու) լեզուներին։ Մտնում է իբերա-կովկասյան ընտանիքի աբխազա-ադըղեական խմբի մեջ։ Աբխազերենն ունի բազմահամադրական կառուցվածք, որը հանդիպում է ստորոգյալի կազմի մեջ և բայական բարդ համակարգ։ Հոլովները քիչ են, առատ են բաղաձայնները։ Գրության ստեղծման փորձեր իրականացվել են 19-րդ դարի 60-ական թվականներից սկսած։ Գիրը 1924 թվականից սկսած լատինական է, 1938 թվականից՝ վրացական, իսկ 1954 թվականից՝ կիրիլիցայի հիման վրա^[4]։

Այբուբեն խմբագրել

Աբխազական այբուբեն (*Аԥсуа алфавит*)
ასო (կիրիլիցա)	Գրադարձություն	IPA (ՄՀԱ)	Տառ	Գրադարձություն	IPA (ՄՀԱ)
Аа	a	/a/	Мм	m	/m/
Бб	b	/b/	Нн	n	/n/
Вв	v	/v/	Оо	o	/o/
Гг	g	/g/	Ҩҩ	o̩	/ɥ/
Гьгь	g'	/gʲ/	Пп	p	/pʼ/
Ӷӷ	g̍	/ɣ/	Ԥԥ	ṗ	/p/
Ӷьӷь	g̍'	/ɣʲ/	Рр	r	/r/
Дд	d	/d/	Сс	s	/s/
Дəдə	d^o	/dʷ/	Тт	t	/tʼ/
Џџ	ǰ	/dʐ/	Тəтə	t^o	/tʷʼ/
Џьџь	ǰ'	/ʥ/	Ҭҭ	t̢	/t/
Ее	e	/e/	Ҭəҭə	t̢^o	/tʷ/
Ҽҽ	c̍	/ʦ̢/	Уу	u	/w, u/
Ҿҿ	c̨̍	/ʦ̢ʼ/	Фф	f	/f/
Жж	ž	/ʐ/	Хх	x	/x/
Жьжь	ž'	/ʑ/	Хьхь	x'	/xʲ/
Жəжə	ž^o	/ʐʷ/	Ҳҳ	x̢	/ћ/
Зз	z	/z/	Ҳəҳə	x̢^o	/ћʷ/
Ʒʒ	ʒ	/ʣ/	Цц	c	/ʦ/
Ʒəʒə	ʒ^o	/ʣʷ/	Цəцə	c^o	/ʦʷ/
Ии	i	/i, j/	Ҵҵ	c̅	/ʦʼ/
Кк	k	/kʼ/	Ҵəҵə	c̅^o	/ʦʷʼ/
Кькь	k'	/kʲʼ/	Чч	č	/tɕ/
Ққ	k̢	/k/	Ҷҷ	č̢	/tɕʼ/
Қьқь	k̢'	/kʲ/	Шш	š	/ʂ/
Ҟҟ	k̄	/qʼ/	Шьшь	š'	/ɕ/
Ҟьҟь	k̄'	/qʲʼ/	Шəшə	š^o	/ʂʷ/
Лл	l	/l/	Ыы	y	/ə/

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675
↑ «Abkhaz»։ Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. (անգլերեն)։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 30-ին։ Վերցված է 2012 թ․ մարտի 21
↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 1։

Գրականություն խմբագրել

ռուսերեն խմբագրել

Ломтатидзе К.В. Абхазский язык // Языки народов СССР. Т. 4. Иберийскокавказские языки. «Наука». Москва, 1967.
Марр, Н.։ 1938. О Языке и истории абхазов. Москва։ Академия Наук СССР.
Марр Н. Я.։ Абхазский аналитический алфавит. Л., 1926 («Труды яфетского семинария», I).
Ломтатидзе, К. В. 1968. Грамматика абхазкого языке: фонетика и морфология. Сухуми.)
Чирикба В. А.։ Расселение абхазов в Турции. Приложение к книге։ Ш. Д. Инал-ипа. Садзы. Историко-этнографические очерки. Москва։ Российская Академия Наук, 1995, с. 260-278.
Чирикба В. А.։ Абхазский язык. // Языки Российской Федерации и Соседних Государств. Энциклопедия. В трех томах. Т. 1. A-И. Москва։ Наука, 1998, с. 8-18.
Ломтатидзе К.В. Абхазский язык // Языки народов СССР. Т. 4. Иберийскокавказские

языки. «Наука». Москва, 1967.

անգլերեն խմբագրել

Andrews, Peter A.։ Ethnic groups in the Republic of Turkey., Beiheft Nr. B 60, Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Wiesbaden։ Reichert Publications, 1989
Čirikba, Vjačeslav A.։ 2003. Abkhaz (Languages of the world). München։ LINCOM Europa.
Chirikba V.A.։ Common West Caucasian. The Reconstruction of its Phonological System and Parts of its Lexicon and Morphology. - Leiden։ Research School CNWS. 1996.
Chirikba V.A.։ Abkhaz. Languages of the World/ Materials 119. Leiden։ Lincom Europa, 2003.
Chirikba V.A.։ Distribution of Abkhaz Dialects in Turkey. In։ A. Sumru Özsoy (ed.). Proceedings of the Conference on Northwest Caucasian Linguistics, 10-12 October 1994. Studia Caucasologica III. Novus forlag - Oslo, Institutet for sammenlignende kulturforskning, 1997, p. 63-88.
Hewitt, B. G. 1979. Abkhaz (Lingua Descriptive Studies). Amsterdam։ North-Holland.)
Hewitt B.G. Abkhaz // Greppin J. (ed.) The Indigenous Languages of the Caucasus Vol. 2. New York։ Caravan Books, 1989. [pp. 39–88].

Գերմաներեն խմբագրել

Klimov, Georgij A. 1994. Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. Üb. von Jost Gippert. Hamburg։ Buske.

Ընթերցե՛ք «աբխազերեն» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 31)։

[_19bdf377c99283b2-1] Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1

[_4af4bfc991f38017-2] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675

[ethnologue-3] «Abkhaz»։ Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. (անգլերեն)։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 30-ին։ Վերցված է 2012 թ․ մարտի 21

[4] Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 1։

[4]

[1]

[2]

[3]