Վիլհելմ Հումբոլդտ
Վիլհելմ ֆոն Հումբոլդտ (անգլ.՝ Wilhelm von Humboldt, հունիսի 22, 1767[1][2][3][…], Kabinetthaus, Պոտսդամ, Պրուսիայի թագավորություն - ապրիլի 8, 1835[1][2][3][…], Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն), գերմանացի բանասեր, փիլիսոփա, լեզվաբան, պետական գործիչ։ Ստացել է իրավաբանական կրթություն։
Ալեքսանդր Հումբոլդտի եղբայրը։
1801-1810 թվականներին եղել է Պրուսիայի ռեզիդենտը պապի պալատում, դավանության և լուսավորության դեպարտամենտի տնօրեն։ Անց է կացրել մի շարք բարեփոխումներ՝ տարրական դպրոցը հանել է եկեղեցու իրավասությունից, այնտեղ կիրառել Պեսաաչոցցիի մեթոդները, վերակառուցել Պրուսական Գիտությունների Ակադեմիան, հիմնադրել Բեռլինի համալսարանը (այժմ՝ Հումբոլդտի անվան համալսարան), 1810-1819 թվականներին եղել է դիվանագիտական ծառայության մեջ։ 1819 թվականին, երբ ներքին գործերի երկու մինիստրներից մեկն էր, փորձել է բարեփոխել Պրուսիայի սահմանադրությունը։ Գյոթեի և Շիլլերի ժամանակաշրջանի գերմանական դասական հումանիզմի ականավոր ներկայացուցիչներից է։
Հերդերի նման նա պատմության նպատակը տեսնում է «մարդասիրության» գաղափարի իրականացման մեջ։ Անհատի և ազգի ազատ ներքին ինքնազարգացմամբ է պայմանավորում պետության գործունեության սահմանները, որի խնդիրն է միայն արտաքին սահմանների պաշտպանությունը և ներքին կարգ ու կանոնի ապահովումը։ Նրա գեղագիտական հիմնական գործերն են Գյոթեի «Հերման և Դորոթեա»-ի մասին» (1799 թվական) և «Ֆրանսիական ժամանակակից ողբերգական թատրոնի մասին» (1800 թվական) աշխատությունները։ Հումբոլդտը, ըստ էության, լեզվի փիլիսոփայության՝ իբրև ինքնուրույն առարկայի, հիմնադիրն է։ Նա լեզուն հասկանում է ոչ թե որպես ինչ-որ քարացած բան, այլ որպես հոգեկան ստեղծագործության անընդմեջ գործողություն, որպես «մտքի ձևավորման օրգան», որն արտահայտում է ժողովրդի անհատական աշխարհայեցողությունը և դրանով իսկ որոշում մարդու բոլոր հոգեկան կապերը աշխարհի հետ։ Հումբոլդտի այս գաղափարները, որ ամփոփված են «Ճավա կղզու Կավի լեզվի մասին» (1836-1839 թվականներ) եռահատոր աշխատության առաջաբանում, մեծ ազդեցություն են գործել լեզվաբանության հետագա զարգացման վրա։
Մատենագրություն
խմբագրել- Socrates and Plato on the Divine (orig. Sokrates und Platon über die Gottheit). 1787–1790
- Humboldt. On the Limits of State Action Արխիվացված 2012-10-20 Wayback Machine, first seen in 1792. Ideen zu einem Versuch, die Grenzen der Wirksamkeit des Staates zu bestimmen, page ii. Published by E. Trewendt, 1851 (German)
- Über den Geschlechtsunterschied. 1794
- Über männliche und weibliche Form. 1795
- Outline of a Comparative Anthropology (orig. Plan einer vergleichenden Anthropologie). 1797.
- The Eighteenth Century (orig. Das achtzehnte Jahrhundert). 1797.
- Ästhetische Versuche I. - Über Goethe's Hermann und Dorothea. 1799.
- Latium und Hellas (1806)
- Geschichte des Verfalls und Untergangs der griechischen Freistaaten. 1807–1808.
- Pindars "Olympische Oden". Translation from Greek, 1816.
- Aischylos' "Agamemnon". Translation from Greek, 1816.
- Über das vergleichende Sprachstudium in Beziehung auf die verschiedenen Epochen der Sprachentwicklung. 1820.
- Über die Aufgabe des Geschichtsschreibers. 1821.
- Researches into the Early Inhabitants of Spain with the help of the Basque language (orig. Prüfung der Untersuchungen über die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache). 1821.
- Über die Entstehung der grammatischen Formen und ihren Einfluss auf die Ideenentwicklung. 1822.
- Upon Writing and its Relation to Speech (orig. Über die Buchstabenschrift und ihren Zusammenhang mit dem Sprachbau). 1824.
- Über die unter dem Namen Bhagavad-Gita bekannte Episode des Maha-Bhárata. 1826.
- Über den Dualis. 1827.
- On the languages of the South Seas (orig. Über die Sprache der Südseeinseln). 1828.
- On Schiller and the Path of Spiritual Development (orig. Über Schiller und den Gang seiner Geistesentwicklung). 1830.
- Rezension von Goethes Zweitem römischem Aufenthalt. 1830.
- The Heterogeneity of Language and its Influence on the Intellectual Development of Mankind (orig. Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaus und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts). 1836. New edition։ On Language. On the Diversity of Human Language Construction and Its Influence on the Mental Development of the Human Species, Cambridge University Press, 2nd rev. edition 1999
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բեռլինի գեղարվեստի ակադեմիա — 1696.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ CONOR.Sl
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիլհելմ Հումբոլդտ» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիլհելմ Հումբոլդտ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 640)։ |