Ստեփան Կանայան

Ստեփան Կանայան
Ծնվել է	դեկտեմբերի 25 1860 (հունվարի 6 1861); Իգդիր, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հոկտեմբերի 8, 1936 (75 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Բնակության վայր(եր)	Հունաստան
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	բանասեր, պատմաբան և դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Գևորգյան հոգևոր ճեմարան, Ներսիսյան դպրոց, Շուշիի թեմական հոգևոր դպրոց և Հայաստանի Ազգային Գրադարան
Ալմա մատեր	Գևորգյան հոգևոր ճեմարան (1883), Դորպատի կայսերական համալսարան, Թյուբինգենի համալսարան, Լյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան և Ստրասբուրգի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կանայան (այլ կիրառումներ)

Ստեփան Մկրտչի Կանայան (դեկտեմբերի 25 1860 (հունվարի 6 1861)^[1], Իգդիր, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2] - հոկտեմբերի 8, 1936(1936-10-08)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]^[2]), հայ բանասեր-պատմաբան, մանկավարժ։ ՀԽՍՀ գիտության և արվեստի ինստիտուտի (1930 թվականից՝ ՀԽՍՀ գիտությունների ինստիտուտ) իսկական անդամ (1925)։

Խաչատուր և Հայկ Կանայանների եղբայրը։

Կենսագրություն

Սովորել է Իգդիրի Վարդանյան-Շուշանյան դպրոցում, 1874-1883 թվականներին՝ էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, Դորպատի, Ցյուբինգենի, Մյունխենի, Ստրասբուրգի համալսարաններում։ 1888-1889 թվականներին Հունաստանում ուսումնասիրել է դասական լեզուներ։ 1891-1893 թվականներին և 1896-1914 թվականներին Գևորգյան ճեմարանում ավանդել է հայոց ընդհանուր պատմություն և գերմաներեն։ 1893-1896 թվականներին դասավանդել է Թիֆլիսի Ներսիսյան և Շուշիի թեմական դպրոցներում, 1920-1922 թվականներին եղել է Հայաստանի Ազգային գրադարանի վարիչ, 1927 թվականից՝ ՀԽՍՀ գիտության և արվեստի ինստիտուտի գիտական քարտուղար^[3]։

Ստեփան Կանայանը նախքան Երևանում հանրային գրադարանի վարիչի պաշտոնին անցնելը եղել է Թիֆլիսի «Մշակ» լրագրի խմբագրատան և Պուշկինի անվան քաղաքային գրադարանների պետն ու գրադարանապետի օգնականը^[4]

Ստեղծագործություն

Աշխատակցել է հայ և օտար պարբերականներին, գրել հայ ժողովրդի պատմության, ազգագրության, Հայաստանի պատմական աշխարհագրության վերաբերյալ, ինչպես և պատմա-բանասիրական ու բանագիտական աշխատություններ [«Ցուցակ հայերեն ձեռագրերի Թիֆլիսի Ներսիսյան հոգևոր դպրանոցի», 1893, «Lehrbuch der Neuesarmenischen Literatursprachen», 1902 («Հայ գրական նոր լեզվի ձեռնարկ», հայագետ Ֆ. Ն. Ֆինկի հետ), «Մամիկոնյանց պատմություն»-ը («Արարատ», 1906-1907))։

Հատկապես արժեքավոր են «Ջոջանց տան Սասմա ծռեր. Գավիթ և Մհեր ազգային ժողովրդական վեպի պատմականը» (1907) և «Ջոջանց տուն կամ Սասմա ծռեր Ստեփան Մկրտչի Կանայան վեպի երեք փոփոխակ» (1910), «Իրանական առասպելները հայոց մեջ» (որում լուսաբանել է հայ-իրանական առասպելների ու դյուցազնավեպերի ընդհանրությունները) գործերը։ «Անհայտ գավառներ հին Հայաստանի» (մաս 1, 1914) երկում Կանայանը հայ սկզբնաղբյուրների տեղեկությունների հիման վրա լրացրել, ճշտել է Հայաստանի մի շարք նահանգների ու գավառների տեղադրությունը։

Ստ. Կանայանը երեք տասնամյակ գիտական և հասարակական հնչեղության հոդվածներով թղթակցել է հայկական և օտարերկրյա մամուլին։ Տպագրվել է «Արմեն», «Հայ», «Հայ ճամբորդ» ծածկանուններով^[5]։

Հայագիտության համար արժեքավոր է Գ. Տեր-Մկրտչյանի հետ կատարած Ագաթանգեղոսի «Պատմութիւն Հայոց»-ի (1909) քննություն-բաղդատությունը։

Ստեփան Կանայանի արխիվը պահվում է Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում^[6]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.
↑ «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր առաջին, գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007։
↑ «Գրադարանային գործի պատմությունը Սովետական Հայաստանում։ Փաստաթղթեր և նյութեր» ժողովածու, հատոր առաջին 1920-1941։. Երևան: Հայաստան. 1983.
↑ Նահապետյան, Սուսանա (2019). «ՀՀ Հանրային գրադարանի առաջին տնօրեն Ստեփան Կանայանի գործունեության վերաբերյալ». Բանբեր Հայաստանի գրադարանների. 5 (1): 2–27.
↑ «Ստեփան Կանայանի՝ Գյոթեի «Էգմոնտ»-ի անտիպ թարգմանությունը». mediamax.am (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփան Կանայան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 232)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_4b24f3978d663211-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.

[3] «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր առաջին, գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007։

[4] «Գրադարանային գործի պատմությունը Սովետական Հայաստանում։ Փաստաթղթեր և նյութեր» ժողովածու, հատոր առաջին 1920-1941։. Երևան: Հայաստան. 1983.

[5] Նահապետյան, Սուսանա (2019). «ՀՀ Հանրային գրադարանի առաջին տնօրեն Ստեփան Կանայանի գործունեության վերաբերյալ». Բանբեր Հայաստանի գրադարանների. 5 (1): 2–27.

[6] «Ստեփան Կանայանի՝ Գյոթեի «Էգմոնտ»-ի անտիպ թարգմանությունը». mediamax.am (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Ստեփան Կանայան
Ծնվել է	դեկտեմբերի 25 1860 (հունվարի 6 1861)^[1] Իգդիր, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2]
Մահացել է	հոկտեմբերի 8, 1936(1936-10-08)^[1] (75 տարեկան) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]^[2]
Բնակության վայր(եր)	Հունաստան^[1]
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	բանասեր, պատմաբան և դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Գևորգյան հոգևոր ճեմարան^[1], Ներսիսյան դպրոց^[1], Շուշիի թեմական հոգևոր դպրոց^[1] և Հայաստանի Ազգային Գրադարան^[1]
Ալմա մատեր	Գևորգյան հոգևոր ճեմարան (1883)^[1], Դորպատի կայսերական համալսարան^[1], Թյուբինգենի համալսարան^[1], Լյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան^[1] և Ստրասբուրգի համալսարան^[1]
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն