Վիքիպեդիա

Սոֆուս Լի

Մարիուս Սոֆուս Լի (նորվ.՝ Marius Sophus Lie, դեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)[1][2][3][…], Nordfjordeid, Sogn og Fjordane, Նորվեգիա[4] - փետրվարի 18, 1899(1899-02-18)[1][2][3][…], Օսլո, Նորվեգիա[4]), նորվեգացի մաթեմատիկոս։ 1872-ից Քրիստիանիայի, 1886–98-ին Լայպցիգի համալսարանի պրոֆեսոր։ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Յոհան Հերման Լի Ֆոգթի քեռին։

Սոֆուս Լի
անգլ.՝ Marius Sophus Lie
նորվ.՝ Marius Sophus Lie
Portrett av Sophus Lie.jpg
Ծնվել էդեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)[1][2][3][…]
Nordfjordeid, Sogn og Fjordane, Նորվեգիա[4]
Մահացել էփետրվարի 18, 1899(1899-02-18)[1][2][3][…] (56 տարեկան)
Օսլո, Նորվեգիա[4]
ԳերեզմանՔրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատուն[5]
ՔաղաքացիությունFlag of Norway.svg Նորվեգիա
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Լայպցիգի համալսարան և Օսլոյի համալսարան
Գործունեության ոլորտխմբերի տեսություն, երկրաչափություն[6], դիֆերենցիալ հավասարումների տեսություն[6] և սիմետրիա[6]
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն[7], Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Գիտության և գրականության նորվեգական թագավորական հասարակություն, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Լոնդոնի մաթեմատիկական ընկերություն[7], Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա[4]
Ալմա մատերՕսլոյի համալսարան
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր[2] (հուլիս 1872)
Տիրապետում է լեզուներիննորվեգերեն[1]
Գիտական ղեկավարԿառլ Բյորկենս[8] և Կատո Գուլդբերգ[8]
Եղել է գիտական ղեկավարԷլի Ժոսեֆ Կարտան[9], Gerhard Kowalewski?[10], Kazimierz Żorawski?[11], Hans Frederick Blichfeldt?[12], Georg Scheffers?[12], Charles L. Bouton?[12], Arthur Tresse?[12], Edgar Odell Lovett?[12], Gottlob Friedrich Lipps?[12], Willibald Alexander Reichardt?[12], Richard Kummer?[12], Hermann Werner?[12], Walther Müller?[12], Georg Sebald Paul Wiegner?[12], James Morris Page?[12], Maximilian Friedrich Kunze?[12], Eduard Dolezal?[12] և Elling Holst?[12]
Հայտնի աշակերտներFriedrich Engel?
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Anna Lie?
Երեխա(ներ)Marie Leskien?
Commons-logo.svg Sophus Lie Վիքիպահեստում

ԳործունեությունԽմբագրել

Ստեղծել է անընդհատ խմբերի դասական տեսությունը (կոչվում է Լիի խմբերի տեսություն)։ Լիի առաջին աշխատանքները (1871–72) վերաբերում են սոսկ երկրաչափական խնդիրների։ 1872-ից սկսել է զբաղվել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսությամբ՝ օգտագործելով ո–չափանի երկրաչափության հասկացություններ և մեթոդներ։ Լիի խմբերի տեսությունը, որ ծագել է մաթեմատիկայի բազմաթիվ և բազմաբնույթ բաժինների համար միասնական հիմք և ընդհանուր տեսակետ ստեղծելու ձգտման շնորհիվ, մեծ ազդեցություն է ունեցել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսության, հանրահաշվի, տոպոլոգիայի, տեսական ֆիզիկայի զարգացման վրա։

Մարիուս Սոֆուս Լին Կազանի ֆիզիկամաթեմատիկական ընկերության կողմից 1897 թվականին պարգևատրվել է Լոբաչևսկու անվան մրցանակով։

Սոֆուս Լին մահացել է 56 տարեկան հասակում՝ պեռնիցիոզ անեմիայի պատճառով, որն առաջացել էր B12 վիտամինի անբավարար ներծծման հետևանքով[15]։

ԱշխատություններԽմբագրել

  • Lie, Sophus (1888) (գերմաներեն), Theorie der Transformationsgruppen I, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Friedrich Engel. English translation available։ Edited and translated from the German and with a foreword by Joël Merker, see 978-3-662-46210-2 and 1003.3202
  • Lie, Sophus (1890) (գերմաներեն), Theorie der Transformationsgruppen II, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Friedrich Engel.
  • Lie, Sophus (1891) (գերմաներեն), Vorlesungen über differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen transformationen, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Georg Scheffers.[16]
  • Lie, Sophus (1893) (գերմաներեն), Vorlesungen über continuierliche Gruppen, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Georg Scheffers.[17]
  • Lie, Sophus (1893) (գերմաներեն), Theorie der Transformationsgruppen III, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Friedrich Engel.
  • Lie, Sophus (1896) (գերմաներեն), Geometrie der Berührungstransformationen, Leipzig: B. G. Teubner . Written with the help of Georg Scheffers.[18]
  • Lie, Sophus, Engel, Friedrich; Heegaard, Poul, eds։, Gesammelte Abhandlungen, Leipzig: Teubner, https://catalog.hathitrust.org/Record/005830809; 7 vols., 1922–1960 [19][20]

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
  5. ↑ http://www.begravdeioslo.no/maler/grav/grave_id/6458
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Czech National Authority Database
  7. ↑ 7,0 7,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  8. ↑ 8,0 8,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  9. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  10. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  11. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  13. ↑ https://medal.kpfu.ru/laureatyi-medali/
  14. ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 218.
  15. ↑ Гейл, Томсон "Мариус Софус Ли Биография". — Мир математики.
  16. ↑ Lovett, E. O. (1898)։ «Review: Vorlesungen über Differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen Transformationen»։ Bull. Amer. Math. Soc. 4 (4): 155–167։ doi:10.1090/s0002-9904-1898-00476-7 
  17. ↑ Brooks, J. M. (1895)։ «Review: Vorlesungen über continuerliche Gruppen mit geometrischen und anderen Anwendungen»։ Bull. Amer. Math. Soc. 1 (10): 241–248։ doi:10.1090/s0002-9904-1895-00283-9 
  18. ↑ Lovett, E. O. (1897)։ «Review: Geometrie der Berührungstransformationen»։ Bull. Amer. Math. Soc. 3 (9): 321–350։ doi:10.1090/s0002-9904-1897-00430-x 
  19. ↑ Schilling O. F. G. (1939)։ «Book Review: Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen. Geometrische Abhandlungen, Volumes I & II»։ Bulletin of the American Mathematical Society 45 (7): 513–514։ ISSN 0002-9904։ doi:10.1090/S0002-9904-1939-07032-8 
  20. ↑ Carmichael R. D. (1930)։ «Book Review: vol. IV of Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen (Samlede Avhandlinger, Norwegian edition published by Aschehoug)»։ Bulletin of the American Mathematical Society 36 (5): 337–338։ ISSN 0002-9904։ doi:10.1090/S0002-9904-1930-04950-2  (with links to 1923 review of Vol. III, 1925 review of Vol. V, & 1928 review of Vol. VI)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 596)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սոֆուս_Լի&oldid=8463550» էջից