Ջոզեֆ Գրինբերգ
Ջոզեֆ Հարոլդ Գրինբերգ, (անգլ.՝ Joseph Harold Greenberg, մայիսի 28, 1915[1][2][3][…], Բրուքլին, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4] - մայիսի 7, 2001[1][2][3][…], Սթենֆորդ, Կալիֆորնիա, Սանտա Կլարա շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ[4]) ականավոր, բայց հակասական լեզվաբան և աֆրիկացի մարդաբան։ Նա առավել հայտնի է լեզուների տեսակների և դրանց դասակարգման վերաբերյալ իր աշխատանքով։ Գրինբերգը ամերիկացի հրեա էր, ով ծնվել էր Նյու Յորքի Բրուքլին քաղաքում և երկար տարիներ դասավանդել Սթենֆորդի համալսարանում։
| Ջոզեֆ Գրինբերգ | |
|---|---|
| Ծնվել է | մայիսի 28, 1915[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Բրուքլին, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4] |
| Մահացել է | մայիսի 7, 2001[1][2][3][…] (85 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Սթենֆորդ, Կալիֆորնիա, Սանտա Կլարա շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ[4] |
| Քաղաքացիություն |  ԱՄՆ |
| Կրթություն | Հյուսիսարևմտյան համալսարան[4], Կոլումբիայի համալսարան[4] և Եյլի համալսարան[4] |
| Մասնագիտություն | մարդաբան, լեզվաբան և համալսարանի դասախոս |
| Աշխատավայր | Կոլումբիայի համալսարան և Սթենֆորդի համալսարան[5] |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Ամերիկայի լեզվաական հասարակության նախագահ |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
| Անդամություն | ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[7] և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա |
Ներդրումը լեզվաբանության մեջ խմբագրել
Տեսություն լեզվի տիպերի վերաբերյալ խմբագրել
Գրինբերգը մասամբ ճանաչված է նաև սինխրոն լեզվաբանության մեջ ունեցած ներդրմամբ և լեզվական ընդհանրություն գտնելով։ 1950-ական թվականների վերջին Գրինբերգը սկսեց աշխատել մի կորպուսի վրա, որն ուներ լայն աշխարհագրական և գենետիկ տարածում, ներառյալ ավելի քան 6000 լեզուների[8]։ Մի շարք տարբեր լեզուների մեջ նա գտավ մի քանի հետաքրքիր օրինակներ, որոնք կարող են լինել «լեզվական ընդհանրություն», ինչպես նաև բազմաթիվ ուժեղ միջլեզվական միտումներ։ Դրանցից Գրինբերգը գրել է «իմաստային համընդհանրություններ» ակնարկը, որն արձանագրում է, որ «եթե լեզուն ունի X կառուցվածք, այն կարող է ունենալ Y կառուցվածք»։
Օրինակ՝ X-ը կարող է լինել առջևի կլորացված ձայնավոր, իսկ Y-ը՝ բարձր առջևի կլորացված ձայնավոր։ Գրինբերգից հետո այսպիսի հետազոտությունները շարունակել են այլ լեզվաբաններ և աստիճանաբար պարզվել է, որ այն հանդիսանում է տվյալների հավաքագրման կարևոր մեթոդ սինխրոն լեզվաբանության մեջ։
Աֆրիկա մայրցամաքի լեզուների դասակարգումը խմբագրել
Գրինբերգն առավել հայտնի է աֆրիկյան լեզուների իր դասակարգմամբ, որը հրապարակվել է 1949-1954 թվականներին «Southwest Journal of Anthropology» ամսագրում։ Այն վերահրատարակվել է 1955 թվականին «Աֆրիկյան լեզուներ» հոդվածների շարքում։
Նա վերամշակեց և վերահրատարակեց գիրքը 2008 թվականին, որին հաջորդեց 1966 թվականի գրեթե նույն հրատարակություն։ 1970 թվականին նույնպես վերահրատարակվեց. այն անփոփոխ էր։ 1981 թվականին Գրինբերգը իր վերահրատարակվող հոդվածում ավելի շատ փոփոխություններ կատարեց դասակարգման մեջ։
Այդ ժամանակ այս դասակարգումը բավականին համարձակ քայլ էր, հատկապես նրա առաջարկած նիլոսահարական լեզուների վերաբերյալ, բայց այժմ այն ընդունվում է աֆրիկայի պատմա-լեզվաբաններից մեծ մասի կողմից։
Մյուս կողմից, իր աշխատության մեջ կար նաև «աֆրոասիական լեզվաընտանիք » տերմինը։ Այն համեմատաբար չեզոք դեր ունի կրոնական և ազգային պատկանելիության մեջ, փոխարինում է ավանդական «սեմական լեզվաընտանիքին»։
Իրականում, Գրինբերգի դասակարգումը հիմնականում հիմնված է ավելի վաղ արված դասակարգումների վրա։ Օրինակ՝ նման լեզվաընտանիքները ավելի մեծ խմբերի մեջ միավորելը նրա ստեղծած ընդարձակ համեմատական մեթոդի հիման վրա է։
Նրա կատարած նոր դասակարգումը դարձավ նաև հետագա հետազոտությունների հիմքը։ Նրա այս հետազոտության հիման վրա հետագայում այլ պատմալեզվաբաններ առաջարկեցին դասակարգումներ, որոնք ներառում էին ավելի շատ աֆրիկյան լեզվաընտանիքներ։
Օրինակ՝ Հ. Ֆլեմինգն առաջ բերեց Օմոտիկ ճյուղը, Գրեգերսենն առաջարկեց միաձուլել նիգեր-կոնգո և նիլոսահայերեն լեզուները ավելի մեծ կոնգո-սահարական լեզվի խմբին։ Գրեգերսենի առաջարկը հետագայում ընդունվեց նաև Գրինբերգի կողմից։
Այնուամենայնիվ, կան նաև այլ պատմալեզվաբաններ, որոնք քննադատել են Գրինբերգի՝ աֆրիկյան լեզուների վերաբերյալ աշխատությունը։ Նրանց թվում են Լայլ Քեմփբելը և Դոնալդ Ռինգը, որոնք կարծում էին, որ Գրինբերգի հավաքած կորպուսի տվյալները չեն կարող հանգեցնել նրա առաջարկած դասակարգմանը, ուստի նրանք խնդրեցին վերանայել և փոխել Գրինբերգի առաջարկած հսկայական լեզվաընտանիքը որոշ «հուսալի մեթոդների»[9]։ Նույնիսկ այնպիսի գիտնականներ, ինչպիսիք են Ֆլեմինգը և Բենդերը, որոնք դեմ չեն Գրինբերգի դասակարգմանը, նշում են, որ վերոհիշյալ «Կոնգո-Սահարական լեզվաընտանիք» ակնարկը լիովին համաձայնեցված չէ լեզվական հանրության կողմից և ապագայում կարող է կրկին առանձնացվել[10]։
Հնդխաղաղօվկիանոսյան հիպերլեզվաբանություն խմբագրել
1971 թվականին Գրինբերգն առաջ բերեց հնդխաղաղօվկիանոսյան գերլեզվի հայեցակարգը, որը ներառում էր Պապուա լեզվաընտանիքի բոլոր լեզուները (այսինքն՝ Պապուա Նոր Գվինեայի և հարակից տարածքների բազմաթիվ լեզուներ, որոնք չեն պատկանում Ավստրոնեզիայի լեզվաընտանիքին)։ Այն ներառում էր նաև Թասմանիա և Անդամանյան կղզու աբորիգենյան լեզուները՝ բացառությամբ Ավստրալիայի աբորիգենների լեզուների։
Սակայն այս դասակարգման բարձր ենթադրությունների պատճառով պապուական և թասմանական լեզուների շատ լեզվաբաններ չեն ընդունում այն։
Եվրասիական լեզուներ խմբագրել
Ըստ Գրինբերգի՝ հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի վերևում պետք է լինի գերլեզվային ընտանիք՝ Եվրոպայի և Ասիայի բոլոր լեզուներով։ Նա որպես գերլեզվային ընտանիքն վերցրել է եվրասիական լեզվաընտանիքը, որը ներառում է աշխարհի բոլոր լեզուները, բացի հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լեզուներից։
Այս եվրասիական լեզվաընտանիքը մի քանի կարևոր առումներով տարբերվում է Նոստրա լեզվաընտանիքի վերաբերյալ Վ. Իլլիչ-Սվիտիչի կողմից ավելի վաղ արված ակնարկից։ Եվ դրանց մեջ ամենաուշագրավն այն է, որ եվրասիական լեզվաընտանիքը չի ներառում աֆրոասիական լեզվաընտանիքը, թեև Գրինբերգը հակառակն էր պնդում։ Կատարվեցին բազմաթիվ հետազոտություններ անգամ այն բանից հետո, երբ Գրինբերգի մոտ ախտորոշվեց ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղ, և նա մահացավ։
Գրինբերգի «Զանգվածային համեմատության մեթոդը»
Գրինբերգի աշխատությունների ցանկը խմբագրել
- «Աֆրիկյան լեզվաբանության դասակարգման ուսումնասիրություն», 1955 թվական
- «Էսսեներ լեզվաբանության մասին», Չիկագո, Չիկագոյի համալսարանի հրատարակչություն, 1957 թվական
- «Քերականության որոշ ունիվերսալներ՝ իմաստալից տարրերի կարգի հատուկ հղումներով», «Լեզվական համընդհանրություններ», 1963 թվական
- «Աֆրիկյան լեզուներ»,1966 թվական, Բլումինգթոն, Ինդիանայի համալսարանի հրատարակչություն
- 1987 թվական, «Ամերիկյան լեզուներ», Սթենֆորդ, Սթենֆորդի համալսարանի հրատարակչություն
- 2000 թվական, «Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը և նրա ամենամոտ ազգականները։ Եվրասիական լեզվաընտանիքը։ Հատոր I՝ Քերականություն»,
Սթենֆորդ, Սթենֆորդի համալսարանի հրատարակչություն.
- 2002 թվական, «Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը և նրա ամենամոտ ազգականները։ Եվրասիական լեզվաընտանիքը։ Հատոր II. Լեքսիկոն», Սթենֆորդ, Սթենֆորդի համալսարանի հրատարակչություն.
- 2005 թվական, «Գենետիկ լեզվաբանություն։ Էսսեներ տեսության և մեթոդի վերաբերյալ», խմբագրվել է Ուիլյամ Քրոֆթի կողմից։ Օքսֆորդ, Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 https://www.unm.edu/~wcroft/JHGfiles/JHGobit.pdf
- ↑ https://news.stanford.edu/news/2001/may16/greenberg-516.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20191120192119/https://africanstudies.org/awards-prizes/distinguished-africanist-award-winners/
- ↑ http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/greenberg-joseph.pdf
- ↑ 王士元，(2001年)，研究之樂，樂在其中：孟德爾、瓊斯、人類起源 «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ Ringe, Donald A. (1993). «A reply to Professor Greenberg». Proceedings of the American Philosophical Society Vol 137: 91–109.，見第104頁。
- ↑ Lyle Campbell (1997). American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America (Oxford Studies in Anthropological Linguistics, 4). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-509427-5.