Վիքիպեդիա

Նիկոլայ Ֆյոդորով

Նիկոլայ Ֆյոդորովիչ Ֆյոդորով (ռուս.՝ Никола́й Фёдорович Фёдоров, մայիսի 26 (հունիսի 7), 1829 կամ հունիսի 9, 1829(1829-06-09)[1], Klyuchi, Elatomskiy uezd, Տամբովի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - դեկտեմբերի 15 (28), 1903[1] կամ դեկտեմբերի 28, 1903(1903-12-28)[1], Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն), ռուս կրոնական մտածող, փիլիսոփա-ապագայաբան, գրադարանագիտության գործիչ և մանկավարժ-նորարար։ Ռուսական կոսմիզմի հիմնադիրներից մեկը[4][5]։

Նիկոլայ Ֆյոդորով
Ծնվել էմայիսի 26 (հունիսի 7), 1829 կամ հունիսի 9, 1829(1829-06-09)[1] Klyuchi, Elatomskiy uezd, Տամբովի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել էդեկտեմբերի 15 (28), 1903[1] (74 տարեկան) կամ դեկտեմբերի 28, 1903(1903-12-28)[1] (74 տարեկան) Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրադարանավար և գրող
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն և գրադարանագիտություն[2]
Տիրապետում է լեզուներինռուսերեն[3]
ՀայրPavel Gagarin?
Կայքnffedorov.ru
 Nikolay Fedorovich Fedorov Վիքիպահեստում

Նրան անվանել են «մոսկովյան Սոկրատես»[6]։ Լ. Ն. Տոլստոյը, Ֆ. Մ. Դոստոևսկին և Վ. Ս. Սոլովյովը[7] հարգանքով և հիացմունքով են արտահայտվել Ֆյոդորովի և նրա տեսակետների մասին։ Նա երազել է վերակենդանացնել մարդկանց՝ չցանկանալով հաշտվել նույնիսկ մեկ մարդու մահվան հետ։ Գիտության օգնությամբ նա մտադիր է եղել հավաքել ցրված մոլեկուլներ և ատոմներ, որպեսզի «դրանք դնի հայրերի մարմնի մեջ»։

Ֆյոդորովը մարդկության միավորման ընդհանուր գործում արվեստի և կրոնի կողքին տեղ է հատկացրել գիտությանը , ներառյալ մահացածներին, որոնք ապագայում պետք է վերամիավորվեն այժմ ապրող մարդկանց հետ[8][9][10]։

Կենսագրություն

խմբագրել

Ծնվել է 1829 թվականի մայիսի 26-ին (հունիսի 7), Տամբովի մարզի Կլյուչ գյուղում (այժմ` Սասովսկի շրջան, Ռյազանի մարզ, Ռուսաստան)։ Որպես իշխան Պավել Իվանովիչ Գագարինի ապօրինի որդի (1798-1872)՝ նա ստացել է կնքահոր ազգանունը։

Հայտնի է, որ նա ունեցել է մեծ եղբայր Ալեքսանդր (որի հետ նա անբաժան էր մինչև 1852 թվականը) և երեք քույր[11]։

1836 թվականին նա ընդունվել է շրջանի ուսումնարան, 1842 թվականի՝ Տամբովի գիմնազիա, որի ավարտից հետո 1849 թվականին ընդունվել Է Օդեսայի Ռուշելևսկի լիցեյի կամերային բաժին, որտեղ սովորել է երկու տարի, ապա ստիպված է եղել թողնել վարժարանը հորեղբոր` Կոնստանտին Իվանովիչ Գագարինի պատճառով, ով վճարում էր իր ուսման վարձը[12]։

1854 թվականին Տամբովի գիմնազիայում ստացել է ուսուցչի վկայական և որոշվել է Լիպեցկի շրջանի դպրոցում լինել պատմության և աշխարհագրության ուսուցիչ։

1858 թվականի հոկտեմբերից դասավանդել է Տամբովի մարզի Բորովսկու դպրոցում։ Այնուհետև տեղափոխվել է Մոսկվայի Բոգորոդսկ քաղաք, իսկ շուտով ՝ Յարոսլավ, Ուգլիչ, այնտեղից մեկնել Օդոև, ապա՝ Տուլայի նահանգի Բոգորոդիցկ քաղաք։

1866 թվականի նոյեմբերից մինչև 1869 թվականի ապրիլը Ֆյոդորովը դասավանդել է Բորովի գավառական ուսումնարանում։ Այդ ժամանակ նա ծանոթացել է Նիկոլայ Պավլովիչ Փեթերսոնի՝ յասնոպոլյան Լ. Ն. Տոլստոյի դպրոցի դասախոսներից մեկի հետ։ Փեթերսոնի հետ ծանոթության պատճառով Դմիտրի Կարակոզովի գործով ձերբակալվել է, սակայն երեք շաբաթ անց ազատ է արձակվել։

1867 թվականի հուլիսից մինչև 1869 թվականի ապրիլ նա մասնավոր դասեր է տվել Մոսկվայում` Միխայլովսկու երեխաներին։

1869 թվականին դարձել է գրադարանավարի օգնական Չերտկովի գրադարանում, իսկ 1874 թվականից 25 տարի աշխատել է Ռումյանցևի թանգարանի գրադարանավար, կյանքի վերջին տարիներին՝ արտաքին գործերի նախարարության Մոսկվայի արխիվի ընթերցասրահում։ Այնտեղ կեսօրից երեք ժամ հետո (թանգարանների փակման ժամանակը) և կիրակի օրեր, ստեղծվեց քննարկումների ակումբ, որին մասնակցում էին բազմաթիվ ականավոր ժամանակակիցներ։

Ֆյոդորովը ասկետիկ կյանք էր վարում, փորձում էր ոչ մի ունեցվածք չունենալ, աշխատավարձի զգալի մասը բաժանում էր իր «կրթաթոշակառուներին», աշխատավարձի հավելումներից հրաժարվում էր, միշտ քայլում էր ոտքով։

Մահացել է 1903 թվականին թոքերի բորբոքումից։

Նիկոլայ Ֆյոդորովիչ Ֆյոդորովը թաղված է Սուգաչենսկի վանքի գերեզմանատանը։

Ֆյոդորովը հրաժարվում էր լուսանկարվել և թույլ չէր տալիս նկարել իր դիմանկարը[13], Ֆյոդորովի միակ նկարը գաղտնի նկարվել էր Լեոնիդ Պաստեռնակի կողմից։

Ժամանակակիցները Ֆյոդորովի մասին

խմբագրել

1870-ական թվականներին Ֆյոդորովը, աշխատելով գրադարանավար, ծանոթ է եղել Կոնստանտին Ցիոլկովսկու հետ։ Ցիոլկովսկին հիշում էր, որ Ֆյոդորովին նույնպես ցանկանում էր դարձնել «սահմանակից» և նրան անվանել է «զարմանալի փիլիսոփա»։ Նա հանդիպել է Նիկոլայ Ֆյոդորովի հետ Մոսկվայի Չերտկովսկի հանրային գրադարանում։ Ցիոլկովսկին խոստովանել է, որ Ֆյոդորովն իրեն փոխարինել է համալսարանական պրոֆեսորներով[14]։

1878 թվականին Ֆեոդոր Դոստոևսկին ծանոթացավ Ֆյոդորովի ուսմունքներին, ինչպես բացատրեց Փեթերսոնը։ Դոստոևսկին գրել է Ֆյոդորովի մասին. «Նա ինձ շատ հետաքրքրեց ... Ըստ էության, լիովին համաձայն է այդ մտքերի հետ։ Ես կարդում եմ դրանք, կարծես իմը»[7]։

1880-ականներին և 1890-ականներին Վլադիմիր Սոլովյովը պարբերաբար շփվել է Ֆյոդորովի հետ։ Սոլովյովը գրել է Ֆյոդորովին. "Ես կարդացի Ձեր ձեռագիրը ագահությամբ և հոգու բերկրանքով, նվիրված այս ընթերցումը ամբողջ գիշեր և առավոտյան մի մասը, իսկ հաջորդ երկու օրերը՝ շաբաթ և կիրակի, ես մտածեցի, շատ կարդալ։ Ձեր «Նախագիծը» ես ընդունում եմ առանց որևէ խոսակցությունների… Քրիստոնեության սկզբից ի վեր Ձեր «նախագիծը» մարդու հոգու առաջ շարժումն է Քրիստոսի ճանապարհով։ Ես իմ կողմից կարող եմ միայն ձեզ ճանաչել որպես իմ ուսուցիչ և հայր հոգևոր ... Եղեք առողջ, սիրելի ուսուցիչ և մխիթարիչ»։ Ֆեդորովի ազդեցությունը նկատելի է Սոլովյովի «Միջնադարյան աշխարհայացքի անկման մասին» աշխատության մեջ[7]։

Աֆանասի Ֆետը նաև բարձր է գնահատել Ֆյոդորովի անհատականությունն ու գաղափարները[15]։

Ֆյոդորով և Լև Տոլստոյ

խմբագրել

Միևնույն ժամանակ, նա պարբերաբար շփվում էր Ֆյոդորովի և Տոլստոյի հետ։ Տոլստոյն ասել է. «Ես հպարտ եմ, որ նույն ժամանակ եմ ապրում նման մարդու հետ»։

Լև Տոլստոյը ծանոթացել է Ֆյոդորովի հետ 1878 թվականի աշնանը Ռումյանցևի թանգարանում, սակայն ավելի սերտ շփումը տեղի է ունեցել 1881 թվականի հոկտեմբերից։ Ֆյոդորովի առաջարկով Տոլստոյը իր ձեռագրերն հանձնել է Ռումյանցովյան թանգարան։ Բայց ավելի ուշ, երկու մտավորականների միջև հարաբերությունների խզումը եղավ անխուսափելի, հակակղերական մոտիվներով` Տոլստոյի ստեղծագործությունների մեջ։ Ինչպես նաև Ֆյոդորովը Տոլստոյին համարում էր հակահայրենասեր։

Վերջնական խզումը տեղի է ունեցել 1892 թվականին, երբ Տոլստոյը անգլիական «The Daily Telegraph» թերթի թղթակցին է փոխանցել «Ինչու են սոված ռուս գյուղացիները» ցարական վարչակազմին մեղադրել է գյուղացիների ծանր վիճակի մեջ։ Այդ ժամանակից ի վեր Ֆյոդորովը հրաժարվել է հանդիպել Տոլստոյի հետ[16]։

Մտավոր և մշակութային ժառանգություն

խմբագրել
Փիլիսոփայական գաղափարներ
Հիմնական հոդված՝ Ընդհանուր գործի փիլիսոփայություն

Ֆյոդորովը աշխարհայացքի հիմքեր է դրել, որը կարող էր նոր ուղիներ բացել տիեզերքում մարդու տեղն ու դերը հասկանալու համար։ Ի տարբերություն շատերի, ովքեր փորձել են կառուցել համընդհանուր մոլորակային և տիեզերական աշխարհայացքը, հենվելով Արևելյան կրոնների և աշխարհի մասին խորհրդավոր պատկերացումների վրա՝ Ֆյոդորովն իրեն համարել է խորապես հավատացյալ քրիստոնյա։ Նա կարծում էր, որ միջնադարյան աշխարհայացքը սնանկ չէ Կոպեռնիկանյան հեղաշրջումից հետո, որը մարդուն տիեզերական հեռանկար էր բացում։ Սակայն, Ֆյոդորովի կարծիքով, Քրիստոսի վարդապետության մեջ գլխավորը գալիք մարմնային հարության, «վերջին թշնամու» նկատմամբ հաղթանակի մասին լուրն է, այսինքն՝ մահը, նա պահպանել է անհաղթահարելի՝ առաջ քաշելով այն միտքը, որ այդ հաղթանակը տեղի կունենա մարդկության եղբայրական ընտանիքին միավորած ստեղծագործական ջանքերի և աշխատանքի մասնակցությամբ։

Ֆյոդորովը 19-րդ դարի վերջին արդեն կանխատեսել է այն, ինչը 20-րդ դարի երկրորդ կեսին սկսել են անվանել «էկոլոգիական գլոբալ խնդիրներ» և «էկոլոգիական մտածողություն»։ Նա առաջ է քաշել կանոնավոր բանակը մահվան գործիքից և ավերումից բնության ավերիչ տարերքներին՝ փոթորիկներին, երաշտներին, ջրհեղեղներին դիմակայելու գործիք դարձնելու գաղափարը, որոնք այսօր միլիարդավոր վնասներ են հասցնում մարդկությանը։ Այսօրվա գիտությունն արդեն սկզբունքորեն ի վիճակի է միջոցներ տալ այդ տարերքների դեմ պայքարելու համար, և գլխավոր գործոնը, որից կախված է այդ խնդիրների լուծումը, մարդկության տարանջատումն է, բանականության և բարի կամքի պակասը։ Սակայն, ըստ քրիստոնեական աշխարհայացքի, բնական աղետների առկայությունը վկայում է ոչ թե մարդկության պառակտվածության, այլ մարդկային բնության վնասվածության մասին, որը հանդիսանում է մեղքի հետևանք։

Ն. Ֆ. Ֆյոդորովին անվանում են հիշողության, հայրենագիտության փիլիսոփա։ Նրա ստեղծագործություններում շատ էջեր են նվիրված ինչպես ռուսական, այնպես էլ համաշխարհային պատմությանն ու մշակույթին։ Նա բազմիցս արտահայտվել է անցյալի մշակութային ժառանգության ուսումնասիրման և պահպանման հարցերի շուրջ, շատ բան է արել նախահեղափոխական Ռուսաստանում երկրագիտության զարգացման համար, հանդես է եկել պատմական անհիշելիության, սերունդների տարաձայնությունների հաղթահարման օգտին։

Ն. Ֆ. Ֆյոդորովը եղել է հավատացյալ մարդ, մասնակցել է եկեղեցու պատարագներին։ Նրա կյանքի դիրքի հիմքում ընկած էր Սերգեյ Ռադոնեժի պատվիրանը․ «Նայելով Սուրբ Երրորդության միասնությանը, հաղթել այս աշխարհի ատելի բաժանումը»։ Ֆյոդորովի աշխատանքներում Սուրբ Երրորդությունը հիշատակվում է բազմաթիվ անգամներ, հենց Երրորդության մեջ էր, որ նա տեսնում էր մարդու ապագա անմահության արմատը[17]։

Սոցիալական և հոգեբանական առումով Երրորդության կերպարը նրա համար հակադրում էր ինչպես Արևմտյան անհատականությանը, այնպես էլ «անձի համընդհանուր լուծարմանը»։ Նրա կյանքում և աշխատություններում առկա է կրոնի և գիտության սինթեզ։ Կրոնական հրապարակախոս և փիլիսոփա Վ. Ն. Իլյինը Նիկոլայ Ֆյոդորովին անվանել է իր ժամանակի մեծ սուրբ և համեմատել նրան Սերաֆիմ Սարովսկու հետ[18]։

Ֆյոդորով և գրադարանային գործ

Գրադարանները Ֆյոդորովի փիլիսոփայության մեջ հատուկ տեղ են զբաղեցրել։ Ֆյոդորովը գրել է գրադարանների և թանգարանների հսկայական նշանակության մասին՝ որպես հոգևոր ժառանգության օջախներ, հավաքման կենտրոններ, հետազոտություններ և լուսավորության, բարոյական դաստիարակության կենտրոններ։ Գրադարաններում շփումներ են տեղի ունենում մեծ նախնիների հետ, և նրանք պետք է դառնան հասարակական կյանքի կենտրոն, տաճարների անալոգիա, մի վայր, որտեղ մարդիկ հաղորդակցվում են մշակույթին և գիտությանը։

Ֆյոդորովը քարոզել է միջազգային գրատպության, գրադարաններում մասնավոր հավաքածուներից գրքերի օգտագործման, գրադարաններին կից ցուցահանդեսային բաժինների կազմակերպման գաղափարները։ Ընդ որում, նա հանդես է եկել հեղինակային իրավունքի համակարգի դեմ, քանի որ այն ակնհայտորեն հակասում է գրադարանների կարիքներին։

Ն. Ֆ. Ֆյոդորովի մշակած թանգարանային-գրադարանային կրթության հայեցակարգը դարձել է «Էկոպոլիս և մշակույթ» միջազգային հասարակության մանկավարժական ծրագրերի հիմքը։

Ֆյոդորովի մտքերի զարգացումը գիտության, արվեստի և կրոնի ասպարեզում

Ֆյոդորովի «Ընդհանուր գործի փիլիսոփայություն»-ից սկսվում է խորը ինքնատիպ համամարդկային գիտության փիլիսոփայական և գիտական ուղղություն․ կոսմիզմը՝ ակտիվ էվոլյուցիոն, նոոսֆերային միտքը, ներկայացված է 20-րդ դարում այնպիսի խոշոր գիտնականների և փիլևիսոփաների անուններով, ինչպիսիք են սնկաբան Ն․Ա․Նաումովը, Վլադիմիր Վերնադսկին, Չիժևսկին, Վլադիմիր Սոլովյովը, Նիկոլայ Բերդյաևը, Բուլգակովը, Պավել Ֆլորենսկին և այլք[19]։ Ուշադրություն դարձնելով այն փաստին, որ էվոլյուցիան ուղղորդվում է բանականության, գիտակցության առաջացմանը, կոսմիստներն առաջ են քաշում ակտիվ էվոլյուցիայի գաղափարը, այսինքն՝ աշխարհի զարգացման նոր գիտակցված փուլի անհրաժեշտությունը, երբ մարդկությունը նրան ուղղորդում է այն կողմը, ուր թելադրում է բանականությունն ու բարոյական զգացողությունը, էվոլյուցիայի ղեկն իր ձեռքը վերցնում։ Էվոլյուցիոն մտածողների համար մարդը դեռ միջանկյալ արարած է, որը գտնվում է աճի գործընթացում, հեռու է կատարյալ լինելուց, բայց գիտակցված-ստեղծագործ է, ով կոչված է վերափոխելու ոչ միայն արտաքին աշխարհը, այլ նաև սեփական բնությունը։ Խոսքը, ըստ էության, վերաբերում է գիտակցական-հոգևոր ուժերի իրավունքների ընդլայնմանը, նյութի կառավարմանը ոգով, խաղաղության ու մարդու հոգեկերտվածքին։ Տիեզերական ընդլայնումն այս մեծ ծրագրի մասերից մեկն է։ Տիեզերագնացները կարողացել են միավորել հոգատարությունը մեծ ամբողջության՝ Երկրի, կենսոլորտի և տիեզերքի մասին բարձրագույն արժեքի՝ մարդու ամենախոր պահանջներով։ Կարևոր տեղ են զբաղեցնում այն հարցերը, որոնք կապված են հիվանդության և մահվան հաղթահարման, անմահության հասնելու հետ։

Համամոլորակային աշխարհայացքը, որն առաջ է քաշվել Ֆյոդորովի և ռուս տիեզերական փիլիսոփաների կողմից, այժմ անվանում են «երրորդ հազարամյակի աշխարհայացք»։ Մարդու՝ որպես գիտակցված-ստեղծագործ էակի մասին միտքը, որպես էվոլյուցիայի գործակալ, որը պատասխանատու է մոլորակի վրա ապրող ամեն ինչի համար, երկրի գաղափարը՝ որպես «ընդհանուր տուն», կարևոր է ժամանակակից դարաշրջանում, երբ մարդկության առջև առավել սուր են կանգնում բնության, նրա ռեսուրսների, մարդկային չգործված մահկանացու բնությանը վերաբերող հարցերը, որը ծնում է անհատական և սոցիալական չարիք։ Փիլիսոփա-կոսմիստներն առաջարկել են բնապահպանության իրենց ստեղծագործական տարբերակը, որը թույլ է տալիս արդյունավետորեն լուծել արդիականության գլոբալ հիմնախնդիրները։ Այս ընթացքում առաջ քաշված ազգերի և մշակույթների արդյունավետ երկխոսության գաղափարը, որոնցից յուրաքանչյուրն իր օգուտն է բերում «նոոսֆերայի կառուցմանը» ազգամիջյան համաձայնության ոգով դաստիարակելու, շովինիզմին դիմակայելու, «ազգային էգոիզմների» մրցակցությանը դիմակայելու գործուն միջոց է։ Ն. Ֆյոդորովի փիլիսոփայության մեջ բարոյական նոր հիմնավորում ստացած իրավահաջորդության, հիշողության, անցյալի հոգևոր ժառանգության հետ կապի գաղափարն արդիական է նաև մեր օրերում։ Կարևոր են մտածող կոսմիստների մտորումները մարդկային գիտելիքների և ստեղծագործության բոլոր ոլորտների բարոյական կողմնորոշման անհրաժեշտության, գիտության տիեզերականացման, հավատի, հավատի միության և երկրի վրա կյանքի պահպանման ու բազմապատկման գիտելիքների մասին ընդհանուր գործում։

Ֆյոդորովը լիքրժեք իրավունք ունի համարվելու նոոսֆերային աշխարհայացքի նախահայր, որի հիմքերը դրված են Վլադիմիր Վերնադսկու և Պիեռ Տեյար դը Շարդենի ջանքերում։ 20-րդ դարի վերջին առաջացած «Տրանսհումանիզմ» շարժումը նաև համարում է Ֆյոդորովին իր նախնին[20]։ Ընդ որում տրանսհումանիզմը տեխնիկական նվաճումների միջոցով վկայակոչում է մարդու անվերջ կատարելագործմանը, իսկ Ֆյոդորովը տեխնիկան համարել է ժամանակավոր, քաղաքակրթության զարգացման կողմնակի ճյուղը[21]։ Նա կարծում էր, որ «մարդու ուժերը պիտի ուղղվեն այլ կողմ՝ ինքն իր լավացմանն ու կերպարանափոխմանը»[22]։

«Ընդհանուր գործի փիլիսոփայություն»-ն արձագանք է գտել 20-րդ դարի այնպիսի գրողների, բանաստեղծների և նկարիչների ստեղծագործության մեծ, ինչպիսիք են Վալերի Բրյուսովը, Վլադիմիր Մայակովսկին[23], Կլյուչևը, Վելիմիր Խլեբնիկովը, Մաքսիմ Գորկին, Միխայիլ Պրիշվինը, Անդրեյ Պլատոնովը, Բորիս Պաստեռնակը և այլք։ Նրանց ստեղծագործությունն անդրադարձել է Ֆյոդորովի բարոյական պահանջների խորությանը, գեղագիտության ինքնատիպությանը, բնության կարգավորման գաղափարին, մահվան հաղթահարմանը, անցած սերունդների հանդեպ ունեցած պարտքին։ «Ֆյոդորովը մարդկության մտավոր կյանքում միակ, անբացատրելի և ոչ մի բանի հետ համեմատելի երևույթն է ... Ֆյոդորովի ծնունդով և կյանքով արդարացել է Ռուսաստանի հազարամյա գոյությունը։ Այժմ աշխարհում ոչ ոք չի հանդիմանի մեզ, որ մենք չենք տվել դարերին բեղմնավոր միտք, ոչ էլ սկսված աշխատանքի հանճար...»:

Կապը տիեզերագնացության հետ

Ցիոլկովսկու մտքերը․ «երկիրը մարդկության բնօրրանն է, բայց չի կարելի հավերժ ապրել օրորոցում։ Ակնհայտորեն ոգեշնչված է Ն. Ֆյոդորովի գաղափարներով։ Նա է, որ առաջին անգամ հայտարարել է, որ ամբողջ մարդկությունը լիովին վերականգնված է ողջ տիեզերական տարածության յուրացման ճանապարհին, որտեղ մարդը խաղում է բանականության կրիչի կարևոր դերը, այն ուժն է, որը դիմակայում է տիեզերքի կործանմանը և տիեզերքի ջերմային մահին, որն անխուսափելիորեն գալիս է, եթե մարդը հրաժարվում է դեպի խավարի աշխարհ աստվածային էներգիաների հաղորդման իր դերից։

Ն. Ֆ. Ֆյոդորովի գաղափարները հետագայում ոգեշնչել են ռուսական տիեզերագնացության ստեղծողներին։ 1903 թվականին նրա աշխատությունները, որոնք հրատարակվել են մտածողի մահից հետո նրա հետևորդների՝ Վ. Ա. Կոժևնիկովի և Ն. Պ. Պետերսոնի կողմից «Ընդհանուր գործի փիլիսոփայություն» անվամբ, ուշադիր կարդացել է Սերգեյ Կորոլյովը։ Երբ 1961 թվականի ապրիլի 12-ին մարդն առաջին անգամ ոտք դրեց տիեզերք, մամուլը Եվրոպայում արձագանքց այս իրադարձությանը «Երկու Գագարին» հոդվածով՝ հիշեցնելով, որ Նիկոլայ Ֆյոդորովը եղել է Իշխան Գագարինի անօրինական որդին։ Յուրի Գագարին և Նիկոլայ Ֆյոդորովիչ անունները իրավամբ գտնվում են կողք-կողքի տիեզերագնացության պատմության մեջ։

Արդիականություն

խմբագրել

20-րդ դարի վերջին Ռուսաստանում Ֆյոդորովի ստեղծագործության և մտքերի հանդեպ հետաքրքրությունը նորից մեծացել է։ 80-ական թվականների վերջին Մոսկվայում ստեղծվել է Ֆյոդորովի անվան կազմակերպությունը։ Ֆյոդորովի անվան թանգարանում կանոնավոր կերպով աշխատում է գիտահետազոտական սեմինար, որտեղ ֆիզիկոսները, կենսաբանները, փիլիսոփաները, գրականագետները, քննադատները և բիզնեսմենները քննարկում են Ֆյոդորովի մտքերը[24]։

1988 թվականին Բորովսկում, որտեղ միևնույն դպրոցում 30 տարի տարբերությամբ աշխատել են Ֆյոդորովն ու Ցիոլկովսկին, անցկացվել է առաջին համախորհրդային Ֆյոդորովյան ընթերցանությունը։ Ֆյոդորովյան ընթերցանության ավանդույթը դարձել է կանոնավոր, իսկ 2003 թվականին անցկացվել է «Կոսմիզմն ու ռուսական գրականությունը։ Ֆյոդորովի մահից 100 տարի անց» անունը կրող Բելգրադի միջազգային կոնգրեսը։

2009 թվականի հոկտեմբերի 23-ին Բորովսկ քաղաքում բացվել է Ֆյոդորովի առաջին ռուսական հուշարձանը[25][26]։

Գրվածքներ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել
  • Архипов М. В. Социально-утопический космизм Н. Ф. Фёдорова // Материалы Всероссийской научно-практической конференции. Санкт-Петербург, 16-19 декабря 1996 г. — СПб.: Балтийский государственный технический университет, 1996.
  • Гачева А. Г. Ф. М. Достоевский и Н. Ф. Фёдоров: Встречи в русской культуре. М.: ИМЛИ РАН, 2008
  • Рыжкова-Гришина Л. В. Гришина Е. Н. Родина русского космизма. Рязанские страницы в истории отечественной литераторы // Российский научный журнал, 2017, № 4(57). С. 149 – 153.
  • Семёнова, Светлана Григорьевна Фёдоров Николай Фёдорович // Новая философская энциклопедия / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин, заместители предс.: А. А. Гусейнов, Г. Ю. Семигин, уч. секр. А. П. Огурцов. — 2-е изд., испр. и допол. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9
  • Семёнова С. Г. Философ будущего века. Николай Фёдоров. М.: Пашков дом, 2004
  • Семёнова С. Г. Николай Фёдоров: Творчество жизни. М.: Советский писатель, 1990

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
  2. ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  3. ↑ CONOR.Sl
  4. ↑ Николай Федорович Федоров /Русская философия. Энциклопедия. Изд. второе, доработанное и дополненное. Под общей редакцией М. А. Маслина. Сост. П. П. Апрышко, А. П. Поляков. — М., 2014, с. 666—667.
  5. ↑ Гиренок, Фёдор Иванович Космизм // Новая философская энциклопедия / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин, заместители предс.: А. А. Гусейнов, Г. Ю. Семигин, уч. секр. А. П. Огурцов. — 2-е изд., испр. и допол. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9
  6. ↑ Семёнова С. Г. Философия воскрешения Н. Ф. Фёдорова // Фёдоров Н. Ф. Собрание сочинений: В 4 т. Том 1.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Бердяев, Николай Александрович Религия воскрешения («Философия общего дела» Н. Ф. Федорова) // Грёзы о Земле и небе. — СПб., 1995. — С. 164.
  8. ↑ Режабек Б. Г., Кузьминов А. А. Трансгуманизм: Фёдоров
  9. ↑ Автор и ведущая Елена Ольшанская Философия общего дела Արխիվացված 2007-05-20 Wayback Machine
  10. ↑ Ed Tandy N.F. Fedorov, Russian Come-Upist Originally published in Venturist Voice, Summer 1986. Revised by R. Michael Perry in 2003.(անգլ.)
  11. ↑ Игорь Анатольевич Мусский 100 великих мыслителей. Вече; Москва; 2009 ISBN 978-5-9533-3976-6
  12. ↑ В. В. Зеньковский ошибочно указал, что Фёдоров учился на юридическом факультете и в течение трёх лет. см. И. Г. Михневич. Сочинения. — С. 16. Արխիվացված 2021-05-02 Wayback Machine
  13. ↑ Портрет Николая Фёдорова
  14. ↑ «Лекция о русском космизме прошла в университете гражданской авиации». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 18-ին.
  15. ↑ Ряполов С.В. Следы «московского Сократа» на Воронежской земле. / Завтра.ру (28 декабря 2013 г.).
  16. ↑ Толстой и Н. Ф. Федоров Արխիվացված 2015-02-17 Wayback Machine — на основе статьи В. Никитина («Прометей». М., 1980. Вып. 9)
  17. ↑ Регельсон, Лев Львович Тринитарные основы проекта Н. Ф. Фёдорова
  18. ↑ Ильин, Владимир Николаевич (философ) Николай Федоров и Серафим Саровский.
  19. ↑ Глушкина Ю. Э. Религиозно-философское направление космизма: Россия и Америка Արխիվացված 2012-03-04 Wayback Machine Философский факультет Уральского государственного университета «София: Рукописный журнал Общества ревнителей русской философии» Выпуск 8, 2005
  20. ↑ В. В. Удалова (Прайд). О преемственности идей космизма и трансгуманизма Արխիվացված 2009-04-17 Wayback Machine. Научные чтения памяти К. Э. Циолковского
  21. ↑ Аблеев С. Р. История мировой философии: учебник. — М.: АСТ, 2005. — 414 с. — ISBN 5-17-016151-4
  22. ↑ Составители: Семенова С. Г., Ганева А. Г. Русский космизм: Антология философской мысли. — М.: Педагогика-Пресс, 1993. — 368 с. — ISBN 5-7155-0641-7
  23. ↑ «Философия общего дела» Н. Ф. Федорова в контексте современной нравственной философии
  24. ↑ Музей-библиотека Н. Ф. Федорова
  25. ↑ В Боровске откроют памятник основателю русского космизма
  26. ↑ «23 октября Открытие памятника философу Николаю Фёдорову». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 18-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլայ Ֆյոդորով» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիկոլայ_Ֆյոդորով&oldid=10122218» էջից