Նիկոլայ Զագրեկով
Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ Զագրեկով (գերմ.՝ Nikolaus Sagrekow, մայիսի 7 (19), 1897, Սարատով, Ռուսական կայսրություն - հուլիսի 13, 1992, Բեռլին, Գերմանիա), ռուս և գերմանացի նկարիչ և ճարտարապետ, «Նոր նյութականություն» շարժման ներկայացուցիչ։
Նիկոլայ Զագրեկով | |
|---|---|
| Ծնվել է | մայիսի 7 (19), 1897 |
| Ծննդավայր | Սարատով, Ռուսական կայսրություն |
| Վախճանվել է | հուլիսի 13, 1992 (95 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Բեռլին, Գերմանիա |
| Մասնագիտություն | նկարիչ |
| Ժանր | դիմապատկեր |
Կենսագրություն խմբագրել
Ռուսական ժամանակաշրջան խմբագրել
Ծնվել է սարատովցի իրավաբան Ալեքսանդր Նիկոլաևիչ Զագրեկովի (1870-1905) և նրա կնոջ՝ Մարիա Պետրովնայի (1870-1936, ծննդյամբ՝ Տոկարևա) ընտանիքում։ Ունեցել է եղբայր՝ Բորիսը և քույր՝ Նատալյան[1]։
Նախնական կրթությունը ստացել է Սարատովի Ալեքսանդրո-Մարիինյան ռեալական ուսումնարանում[2][3]։ Սովորել է Սարատովում՝ Բոգոլյուբովյան նկաչության ուսումնարանում Ֆ. Մ․ Կորնեևի (1914-1918) դասարանում և Բարձրագույն ազատ գեղարվեստի արվեստանոցում (СВОМАС) Ա. Ե. Կարեևի և պրոֆեսոր Ալեքսանդր Սավինովի (1918-1921) մոտ։ 1919 թվականին, ստանալով գիտնական նկարչի կոչում, ամուսնացել է պովոլժյան գերմանուհի Գերտրուդ Հալերի հետ, ով կարևոր դեր է խաղացել նրա հետագա կյանքում[4]։
Զագրեկովն ուսումը շարունակել է Մոսկվայում, ՎԽՈՒՏԵՄԱՍ-ում՝ Պյոտր Կոնչալովսկու և Իլյա Մաշկովի արվեստանոցում[4], որտեղ սովորել է ճարտարապետական կրթության հիմունքներ (1919-1921)։ 1921 թվականի վերջերին կնոջ հետ մեկնել է Գերմանիա՝ ուսումը շարունակելու։ Այնտեղ մնացել է մինչև իր կյանքի վերջը[4]։
Գերմանական ժամանակաշրջան խմբագրել
Բեռլինում 1922-1925 թվականներին սովորել է Արվեստների և Արհեստների մասնագիտական ուսումնարանում (Gewerbeschule für kunst und Handwerk) պրոֆեսոր Հարոլդ Բենգենի մոտ, 1925-1933 թվականներին դասավանդել է նաև դիմանկարային գեղանկարչություն և մերկ արվեստ[4]։
Նկարչի ստեղծագործական ծաղկումը տեղի է ունեցել 1920-ականների վերջին և 1930-ականների սկզբին։ 1920-ականների սկզբին նա ստորագրել է իր ստեղծագործությունները Nikolai Sagrekoff, իսկ ավելի ուշ փոխել է ստորագրությունը՝ դառնալով Nikolaus Sagrekow[1]։ Մասնակցել է բազմաթիվ ցուցահանդեսների Բեռլինում, Մյունխենում, Փարիզում, Վիեննայում, Պրուսիայի արվեստների ակադեմիայի, Մյունխենի և Բեռլինի սեցեսիոնների և Բեռլինի նկարիչների միության ցուցահանդեսներում։ Նրա այդ շրջանի ստեղծագործություններից «Աղջիկը գծագրական քանոնով» (1929), «Աշխատանքի ռիթմը»[5] (1927) որոշակի ընդհանրություններ ունեն 1930-ականների խորհրդային գեղանկարչության հետ (Ալեքսանդր Դեյնեկա և ուրիշներ)[6]։
1929 թվականին Զագրեկովը դարձել է Բեռլինի նկարիչների միության լիիրավ անդամ։ 1930 թվականին Շառլոտենբուրգի քաղաքապետարանում ցուցադրվել է նրա «Աշխատանքի ռիթմը» ստեղծագործությունը, և այդ նկարը նվիրել է Բեռլինի քաղաքապետին (ստեղծագործությունը կորել է պատերազմի ժամանակ)։
1933 թվականին նկարչին առանց հիմնավոր բացատրության հեռացրել են ուսումնարանից՝ ազգային հատկանիշի և «կադրերի մաքրման» պատճառով։ 1934-1944 թվականներին նա դասավանդել է Զիմենշտադտի մասնավոր նկարչական դպրոցում, որը ղեկավարել է նկարիչ Օյգեն Շպիրոն։ 1937 թվականին Շպիրոյի Գերմանիայից բռնագաղթելուց հետո դարձել է դպրոցի տնօրեն և այն ղեկավարել մինչև 1944 թվականը։
1930-ականներին նամակագրական կապ է պահպանել Ռուսաստանում մնացած ընտանիքի, ընկերների և դաստիարակների հետ։ 1936 թվականին լուր է ստացել եղբոր՝ Բորիսի ձերբակալության և մոր մահվան մասին, որից հետո դադարեցրել է նամակագրությունը ԽՍՀՄ իր հարազատների հետ՝ վախենալով նրանց կյանքի համար[4]։
1938-1944 թվականներին Զագրեկովը ընդգրկվել է «Inselgruppe» (Կղզիների խումբ) նկարիչների խմբի կազմում, որոնք նացիզմի օրոք չեն ցուցադրվել։ Խմբի կազմում են եղել նաև Կարլ Հոֆերը, Մաքս Պեխշտայնը, Էռնստ Ֆրիշը, Վիլի Էկելը և Ալբերտ Կլաթը[4]։
Հետպատերազմյան ժամանակաշրջան խմբագրել
Խորհրդային բանակի կողմից Բեռլինը գրավելուց հետո խորհրդային հրամանատարության պարետատունը տեղակայվել է Շպանդաուի շրջանում գտնվող նկարչի տանը, և նա 12 մարշալների դիմանկարների նկարման պատվեր է ստացել, այդ թվում՝ Գեորգի Ժուկովի և Կոնստանտին Ռոկոսովսկու։ Բեռլինի բաժանումից հետո Շպանդաուի շրջանը և նրա բնակիչները դարձել են արևմտյան հատվածի մի մաս։ 1952 թվականին Զագրեկովը ստացել է Գերմանիայի քաղաքացիություն։ Նույն թվականից նա երկար տարիներ եղել է Բեռլինի նկարիչների միության փոխնախագահը և նրա պատվավոր անդամ[4]։
1960-1970-ական թվականներին Զագրեկովը եղել է ազատ նկարիչ, ստեղծել է բազմաթիվ դիմանկարներ, բնանկարներ, նատյուրմորտներ, ինչպես նաև գերմանացի ականավոր քաղաքական գործիչների մի շարք դիմանկարներ, այդ թվում՝ Ֆրիդրիխ Էբերտի, Գուստավ Շտրեսեմանի, Վիլի Բրանդտի, Վալտեր Շեելի[4]։ 1991 թվականին Բեռլինում տեղի է ունեցել կենդանության օրոք Զագրեկովի վերջին ցուցահանդեսը։
Զագրեկովն ամուսնացած է եղել երեք անգամ (1919-1942 թվականներին՝ Գերտրուդա Հալլերի, 1944-1946 թվականներին՝ Աննա-Մարիա Հանի[7], 1948 թվականից՝ Ռոզա Դուլերի՝ նկարիչ Բուգլի այրու հետ), սակայն երեխաներ չի ունեցել[4]։
Նկարիչը մահացել է 1992 թվականի հուլիսի 13-ին, Բեռլինի իր սեփական տանը՝ 95 տարեկան հասակում։ Թաղված է Բեռլինի Շպանդաու շրջանի «Ին-դեն-Կիսսելն» գերեզմանատանը[4]։
Նկարչի մահից հետո ստեղծվել է Զագրեկովի ընկերների ընկերությունը, իսկ տունը դարձել է նկարչի գործող տուն-թանգարանը, ինչը եզակի դեպք է ռուսական սփյուռքի համար[4]։
Ճարտարապետական գործունեություն խմբագրել
1930-ականների կեսերից Զագրեկովը սկսել է զբաղվել ճարտարապետական գործունեությամբ։ Նրա ամենահայտնի շինությունները, որոնք պահպանվել են մինչ օրս, հետևյալն են՝
- Նկարչի սեփական տունը Բեռլինի Շպանդաու շրջանում (Berlin-Spandau, Seegefelder Str., 216, 1930-ական թվականներ)։ Եռահարկ առանձնատան առաջին հարկում տեղակայված է գեղարվեստական արվեստանոցը և պատկերասրահը։ Ներկայումս այն տուն-թանգարան է,
- Բեռլինի նկարիչների միության տունը Լյուտցովպլացում (Lützowplatz, 9; 1945-1949) - Haus am Lützowplatz (Lützowplatz, 9; 1945-1949), որը գրեթե ավերվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Զագրեկովի նախաձեռնությամբ և նրա գլխավորությամբ Միության տունը վերակառուցվել և դարձել է Բեռլինի խոշոր մշակութային կենտրոն,
- Ճարտարապետական և քաղաքաշինական մեկ այլ նշանակալի աշխատանք է համարվում Գլուկենտուրմշտրասսե փողոցի 20-28 (Glockenturmstrasse, Berlin-Charlottenburg) հասցեում գտնվող բնակելի թաղամասի գլխավոր հատակագիծը և կառուցապատումը, որն իրականացվել է 1958-1964 թվականներին։ Թաղամասը բաղկացած է 5 երկհարկանի թաունհաուս տիպի բլոկային տներից։ Թաղամասն ամբողջությամբ պահպանվել է։
Չիրականացված նախագծեր
- Հեերշտրասսե կայարանի նախագիծը (1939),
- 5 նախագծային տարբերակ իր սեփական գեղարվեստի դպրոցի համար Glockenturmstrasse շրջանում (1933, 1948, 1952, 1953, 1966),
- Շառլոտենբուրգյան պալատի (1952) և Բեռլինի Բելվի պալատի (1957) էսքիզները,
- բազմաբնակարան շենք Լաուտերշտրասսեում (1954),
- արտադրական շինություններ Գլազովեր- շտրասսեում (1959)[4],
- Զագրեկովը մասնակցել է նաև Մյունխենի գերմանական թանգարանի նախագծման ճարտարապետական մրցույթին (1927) և Բիլդհաուերի թաունհաուսի տների էսքիզների մշակմանը (Շրիֆտզետցերվեգի անկյուն, 1956, վերամշակվել է մեկ այլ ճարտարապետի կողմից)[4]։
Ճանաչում մահից հետո խմբագրել
Երկար տարիներ նկարիչը անհայտ էր մնացել իր հայրենիքում։ 21-րդ դարում սկսվում է նրա վերադարձը Ռուսաստան։ 2005 թվականի աշնանը Զագրեկովի 5 ստեղծագործություններ նվիրաբերվել են Ռուսական պետական թանգարանին («Հերտան հարձակվում է գնդակով - Հաննե» (1930), «Կնոջ դիմանկարը» (1930-ականների սկիզբ), «Գյուղացին գերանդիով» (1927), գրաֆիկա՝ «Նիզակ նետողը օլիմպիական խաղերում» (1930-ական թվականներ) և «Հաննան գնդակով» (1930)[8]։ 2007 թվականին Նիկոլայ Զագրեկովի «Աղջիկը գծագրական քանոնով» նկարը ներառվել է Տրետյակովյան պատկերասրահի 20-րդ դարի մշտական ցուցադրության մեջ[9]։ Այդ նկարի հեղինակային պատճենը գտնվում է Շալվա Բրեուսի մասնավոր հավաքածուում։
Սկսած 2004 թվականից անցկացվում են Զագրեկովի հետևյալ անհատական ցուցահանդեսները, ինչպես նաև խմբակային ցուցահանդեսներ, որոնցում ներկայացված են նրա աշխատանքները՝
- 2004 թվականին Ռուսաստանում գերմանական մշակույթի տարվա շրջանակներում տեղի է ունեցել «Նիկոլայ Զագրեկով՝ վերադարձ Ռուսաստան» հետահայաց ցուցահանդեսը, Պետական Տրետյակովյան պատկերասրահում և Պետական Ռուսական թանգարանում։
- Ցուցահանդես Ռուսական արվեստի թանգարանում (TMORA), 2005,
- Ցուցահանդես Ալեքսանդր Սոլժենիցինի անվան ռուսական սփյուռքի տանը, 2006,
- «Նիկոլայ Զագրեկովի և ռուս նկարիչների նոր նյութականությունը», «Մեր նկարիչները» պատկերասրահ (Մոսկվա), 2007,
- «Գլամուր! Աղջիկը դառնում է տիկին», Georg-Kolbe-Museum, Բեռլին (Գերմանիա), 2008,
- «Մաշկով – Զագրեկով։ Ուսուցիչ և աշակերտ», Վոլգոգրադի Ի. Ի. Մաշկովի կերպարվեստի թանգարան, 2011,
- «Զագրեկովը վերադարձել է» փակ ցուցադրություն՝ Արտ-Մոսկվա միջազգային գեղարվեստական տոնավաճառի զուգահեռ ծրագրի շրջանակներում, 2011 թվականի սեպտեմբերի 23,
- «Նիկոլայ Զագրեկովը և ռուսական Բեռլինի արխիվային պատճենը 2012 թվականի հուլիսի 26-ի «Վերադարձ Wayback Machine», Մուլտիմեդիա արվեստի թանգարան, Մոսկվա, 2012,
- «Körperkultur. Մարմնի մշակույթը Գերմանիայում և ԽՍՀՄ-ում, 1910-1930-ական թվականներ», Արտ Դեկո պատկերասրահ (Մոսկվա), 2012-2013,
- «Ռուսական էքսպրեսիոնիզմ. Գրիգորիև, Աննենկով, Լանսկոյ, Զագրեկով», «Էրիտաժ միջազգային արվեստի պատկերասրահ (Մոսկվա), 2013,
- Ցուցադրություն Art Paris Art Fair 2013 –ի շրջանակներում (Փարիզ), 2013,
- «Սպորտ. առողջություն. գեղեցկություն», Թաթարստանի Հանրապետության կերպարվեստի պետական թանգարան (Կազան), 2013,
- Ցուցահանդեսների շարք «Առաջինը լինելու արվեստը» համառուսաստանյան ցուցահանդեսային նախագծի շրջանակներում («Սոչի 2014» մշակութային օլիմպիական խաղերի թանգարանների տարվա հովանու ներքո), 2013,
- «Դարաշրջանի պատկեր» ցուցահանդես, «Գորկի Լենինսկիե» պետական պատմական թանգարան-արգելոց, 2013,
- «Խորհրդային սպորտ», Ռուսական ռեալիստական արվեստի ինստիտուտ/ԳՈՒՄ, 2014։
Այսօր Նիկոլայ Զագրեկովի աշխատանքները պահվում են Պետական Տրետյակովյան պատկերասրահում, Ռուսական պետական թանգարանում, Վոլգոգրադի կերպարվեստի թանգարանում, Բեռլինի պատկերասրահում, Բեռլինի Զագրեկովի տուն թանգարանում, Գերմանիայի, Ռուսաստանի, Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Իտալիայի, ԱՄՆ-ի և այլ երկրների մասնավոր հավաքածուներում։
Միևնույն ժամանակ, հանդիպում են Զագրեկովի ստեղծագործությունների «բացարձակ փոխզիջումային» գնահատման փորձեր, որտեղ «Ստալինին և Վիլի Բրանդտին հավասարապես հարմար լեզվով կարելի է արտահայտել այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է ձեռքի տակ ընկած ցանկացած իշխանության»[10]։
Գրականություն խմբագրել
- Ольга Медведко. «Художник Николай ЗагрековԱրխիվացված 2012-01-17 Wayback Machine», М.: 2004.
- «Николай Загреков: возвращение в Россию», ГТГ. Каталог выставки, 2004.
- «Новая вещественность» Николая Загрекова и русские художники", галерея «Наши художники». Каталог выставки, 2007.
- «Машков-Загреков: учитель и ученик», ВМИИ им. И. И. Машкова. Каталог выставки, 2011.
- «Körperkultur. Культура тела в Германии и СССР, 1910—1930-е», галерея «Ар Деко». Каталог выставки, 2013.
- «Русский экспрессионизм: Григорьев, Анненков, Ланской, Загреков», Международная арт-галерея 'Эритаж. Каталог выставки, 2013.
- «Николай Загреков и Русский Берлин», МАММ. Каталог выставки, 2013.
- «Спорт в искусстве», ГРМ. Каталог выставки, 2013.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 «Основные даты жизни и творчества Николая Александровича Загрекова 1897—1992». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ Государственный архив Саратовской области, ф. 377 — Саратовское I Александро-Мариинское реальное училище Казанского учебного округа Министерства народного просвещения. 1873–1918 гг., оп. 1, д. 786 - Книга протоколов заседаний Педагогического совета реального училища за 1909 г.
- ↑ «Майорова Ю.В. Дополнения к биографии художника Н.А. Загрекова по материалам Государственного архива Саратовской области,- 7 л.» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 «Биография художника Николая Загрекова // www.zagrekov.ru». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ Картина, подаренная берлинской мэрии, погибла во время войны. Сохранился уменьшенный вариант этой работы (70х178).
- ↑ Статья к каталогу выставки «Николай Загреков и Русский Берлин»
- ↑ Бывшая ученица Загрекова, впоследствии австралийский график.
- ↑ «Работы Николая Загрекова были переданы в дар Государственному Русскому музею в Санкт-Петербурге». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Картина Николая Загрекова «Девушка с рейсшиной» включена в постоянную экспозицию XX века Третьяковской галереи». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ Анна Толстова. «Золотая посредственность» // «Коммерсант»