Մծբին
Մծբին[1] (աքադերեն՝ Naṣibina; լատիներեն՝ Nisibis; ասորերեն՝ ܢܨܝܒܝܢ, Niṣībīn; քրդերեն՝ Nisêbîn), քաղաք Թուրքիայի հարավ-արևելքում։ Հնում՝ Վերին Միջագետքի կամ Արվաստանի մայրաքաղաքը, հետագայում ընդգրկվել է Վերին կամ Հայոց Միջագետքի կազմում։ Հայկական փոխարքայության կենտրոնն էր՝ Տիգրան ՄԵծի տերությունում[2]։ Գտնվում է Տիգրիս գետից 100 կմ դեպի արևմուտք՝ Խաբուր գետի Ջախջախ վտակի ափին։ Նրա դիմաց գտնվում է Սիրիայի Ալ-Կամիշլի հայաբնակ քաղաքը։ Հանդիսանում է արևելյան քրիստոնեության կենտրոններից մեկը, Եփրեմ Ասորու ծննդավայրն է։ Պարթևաստանի, այնուհետև՝ Սասանյան Իրանի և Հռոմի հարաբերությունների միջև հսկայական դեր խաղացած ռազմավարական կետ։ 364 թ. անցել էր Սասանյան Իրանին և պարսկա-հռոմեական բոլոր հետագա պատերազմներում պարսիկների համար իբրև հենակետ էր ծառայում։
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| թուրքերեն՝ Nusaybin | ||
 | ||
| Երկիր |  Թուրքիա | |
| Մակերես | 825 կմ² | |
| ԲԾՄ | 471 մետր | |
| Բնակչություն | 105 856 մարդ (2018) | |
| Ժամային գոտի | UTC+3 | |
| Փոստային դասիչ | 47300 | |
| Պաշտոնական կայք | nusaybin.bel.tr | |
| ||
2009 թ. մարդահամարի տվյալներով քաղաքի բնակչության թիվը 83,832 մարդ է։
Պատմություն Խմբագրել
Հնագույն ժամանակներում Մծբինը Միգդոնիա պետության մայրաքաղաքն էր, իսկ Տիգրան Բ Մեծի օրոք մտել է հայկական պետության մեջ և եղել վերջինիս Արվաստան երկրի գլխավոր կենտրոնը։ Տիգրան Բ Մեծի աթոռանիստերից էր, որտեղ պահվում էր նրա գանձերի մի մասը։ Արտաշատի պայմանագրով (մ.թ.ա. 66թ.) Մծբինը դուրս է մնացել Մեծ Հայքի սահմանից և Հուլիանոս կայսեր մահից հետո (363թ.) անցել պարսիկներին[3]։
Մծբինի վաղ շրջանի պատմություն Խմբագրել
Հռոմեա-պարսկական պատերազմը և մ.թ. 363 թվականի Մծբինի պայմանագիրը Խմբագրել
Մծբինում կնքվել է հին աշխարհի պատմության վերջին ժամանակաշրջանի ամենահայտնի պայմանագրերից մեկը՝ 363 թվականի հռոմեա-պարսկական հաշտության պայմանագիրը։ Այն պատմությանը հայտնի է «ամոթալի» հաշտություն անվամբ, կնքվել է Հռոմի կայսր Հովիանոսի և Պարսկաստանի արքայից արքա Շապուհ Բ Սասանյանի միջև։ Պայամանագիրը ավարտվեց 359-363 թթ. Հռոմեա-պարսկական պատերազմը։ Հուլիանոս կայսեր մահից հետո հռոմեական գահը անցավ Հովիանոսին, ով առաջին հերթին հաշտություն կնքեց Պարսկաստանի հետ։ Ըստ այս հաշտության, Հովիանոսը ոչ միայն Պարսկաստանին է զիջում հռոմեական տիրապետության տակ գտնվող մի շարք նահանգներ, Արվաստանը` Մծբին քաղաքով, Սինգարաու,Կաստրամավրորում հզոր ամրոցներով, նաև՝ Մեծ Հայքի թագավորության հարավարևմտյան նահանգներից՝ Աղձնիքը, Մոկքը, Կորդուքը, Ծավդեքը և Ռեմիենեն[4], այլև խոստանում է ռազմական օգնություն ցույց չտալ իր վաղեմի դաշնակցին Հայաստանին։ Հռոմեացի հեթանոս պատմիչ Ամիանոս Մարկելինոսը, որը հռոմեական բանակի զինվորական էր և դեպքերին ականատես պատմիչ, արտահայտելով իր ժամանակակիցների զայրույթը՝ հետևյալն է գրում.
|
Պայմանագրում արված էր նույնպես շատ ծանր և ուխտադրուժ հավելում, այսինքն' այդ համաձայնությունից հետո մեր մշտական հավատարիմ բարեկամ Արշակին ցույց չտրվի որևէ օգնություն ընդդեմ սլարսիկների, եթե նա նման օգնություն խնդրելիս լինի։ - Ամիանոս Մարկելինոս[4]։
|
|
363 թ. «ամոթալի դաշնագրից» հետո Հայաստանի համար ստեղծվում է ծանր մի շրջան. նա միայնակ կանգնում է պարսկական հսկայական ուժի դեմ[4]։ Մծբինում կնքված այդ դաշնագիրը Մեծ Հայքի թագավորությանի համար ծանր ու աղետալի հետևանքներ ունեցավ։ Շապուհ II-ը, իրեն ազատ զգալով, 364 թվականին հարձակվեց Հայաստանի վրա, ավերեց նրա քաղաքները, խարդախորեն ձերբակալեց Արշակ Բ թագավորին, կործանարար հարված հասցրեց հայ Արշակունիների թագավորությանը։
Միջնադար Խմբագրել
VIIդ. Մծբինը գրավել են արաբները, և նրա բնակչության կազմն աստիճանաբար ենթարկվել է փոփոխության. այնտեղ պարսիկների ու հայերի հետ միասին բնակություն են հաստատել արաբներ ու քրդեր, իսկ թուրքական նվաճումներից հետո (XIVդ)` թուրքեր[3]։
Նոր և նորագույն ժամանակաշրջան Խմբագրել
XXդ. սկզբին Մծբինում կար մոտ 7 հազար բնակիչ, որից շուրջ 1000-ը` հայեր։ Վերջիներս ունեին իրենց արհեստանոցները, խանութները, եկեղեցին (Ս.Աստվածածին) և դպրոցը[3]։
1915թ. ենթարկվել են թուրքական բռնություններին, մի մասը ոչնչացվել է, մյուսը` տարագրվել զանազան երկրներ։ Պատմական Մծբինից պահպանվել են պարիսպների մնացորդները, մի քանի եկեղեցիների (այդ թվում` կիսով չափ հողի մեջ թաղված Ս.Հակոբ եկեղեցու) ավերակներ և զանազան շենքերի փլատակներ[3]։
Ներկայումս Սիրիայի քրդերը Ալ-Կամիշլին, կամ Սիրիայում գտնվող Մծբինի մասը հռչակել են իրենց ստեղծելիք պետության մայրաքաղաք։
Քրդերը ծրագրել են 2016 թվականի հոկտեմբերին իրենց վերահսկած տարածքներում ընդունել Սահմանադրություն։ Այդ տարածքների մայրաքաղաք է ընտրվել Ալ-Կամիշլին կամ Քամըշլըն։ Այս մասին ՙՌոյթերզ՚ գործակալությանը հայտնել է Սիրիայի քրդերի տարածաշրջանային վեհաժողովի ղեկավար Հադիա Յուսեֆը։
Նա ընդգծել է, որ նորից ստեղծվող քրդական դաշնության մայրաքաղաք պետք է դառնա Քամըշլը քաղաքը։
Յուսեֆի խոսքով՝ Սիրիայի քրդերը նախկինի նման մտադիր են միավորել Սիրիայի հյուսիս-արևելքում ու հյուսիս-արևմուտքում գտնվող իրենց շրջանները՝ չնայած Թուրքիայի ռազմական միջամտությանը, որն ուղղված է այդ ծրագրերի կանխմանը[5][6][7]։
Աղբյուրներ Խմբագրել
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու։ Երևան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 52։ ISBN 99941-56-03-9
- ↑ Հայ ժողովրդի պատմություն, սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջը, Երևան, 1975թ., էջ 135։
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999։
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Հայ ժողովրդի պատմություն, սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջը, Երևան, 1975թ., էջ 247։
- ↑ 1in.am, 08, ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2016 Asia/Yerevan
- ↑ parstoday.com/hy/news/middle_east-i33955
- ↑ http://lousavor-avedis.org/?p=12870(չաշխատող հղում)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 638)։ 
|