Միլուտին Միլանկովիչ (սերբ.՝ Милутин Миланковић, մայիսի 16 (28), 1879[1][2][3][…], Dalj[4] - դեկտեմբերի 12, 1958(1958-12-12)[1][2][3][…], Բելգրադ, Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետություն[5][4]), ազգությամբ սերբ քաղաքացիական ինժեներ, կլիմայագետ, գեոֆիզիկոս, աստղագետ-աստղաֆիզիկոս և գիտության հանրահռչակող։

Միլուտին Միլանկովիչ
սերբ.՝ Милутин Миланковић
Ծնվել էմայիսի 16 (28), 1879[1][2][3][…]
Dalj[4]
Մահացել էդեկտեմբերի 12, 1958(1958-12-12)[1][2][3][…] (79 տարեկան)
Բելգրադ, Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետություն[5][4]
Քաղաքացիություն Ավստրո-Հունգարիա և  Հարավսլավիայի Թագավորություն
Դավանանքուղղափառություն
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս, պրոֆեսոր, աստղագետ, ճարտարագետ, գրող, քաղինժեներ, աստղաֆիզիկոս, ֆիզիկոս, գիտաֆանտաստիկ գրող, երկրաֆիզիկոս և կլիմայաբան
Հաստատություն(ներ)Բելգրադի համալսարան
Գործունեության ոլորտաստղագիտություն և աստղագետ
ԱնդամակցությունՍերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա, Լեոպոլդինա և Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա
Ալմա մատերՎիեննայի տեխնիկական համալսարան (1902)
Տիրապետում է լեզուներինֆրանսերեն[6][7] և սերբերեն[7]
Գիտական ղեկավարEmanuel Czuber? և Johannes Brick?[8]
Եղել է գիտական ղեկավարTatomir Anđelić?[8]
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Milutin Milanković Վիքիպահեստում

Հայտնի է սառցե դարաշրջանների իր տեսությամբ, որի համաձայն` Երկրի ուղեծրի պարամետրերի պարբերական փոփոխությամբ պայմանավորված` Երկիրն ունենում է կրկնվող սառցաշրջաններ. դրանք ներկայումս հայտնի են Միլանկովիչի փուլեր անունով։ Բացի այդ` նա բնորոշել է Արեգակնային համակարգի մյուս մոլորակների կլիմանայական պայմանները։ Միլանկովիչը փոփոխություններ է մտցրել հուլյան օրացույցում, մշակել է նոր հուլյան օրացույցը, որ ընդունել են ուղղափառ մի շարք եկեղեցիներ (բացի ռուսական, վրացական, երուսաղեմյան, սերբական եկեղեցիներից), հունական եկեղեցին։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է Դալ գյուղում, որ ներկայումս գտնվում է Օսյեչկո-Բարանսկա ժուպանիայում (Խորվաթիա)։

Միլուտին Միլանկովիչը կրթություն է ստացել Վիեննայի Բարձրագույն տեխնիկական դպրոցում (այժմ` Վիեննայի տեխնիկական համալսարան), որտեղ 1904 թվականին դոկտորական ատենախոսություն է պաշտպանել` դառնալով ինժեներ-շինարար։ Նույն թվականին նա ընդունվել է Բելգրադի համալսարան, որտեղ անց է կացրել իր գիտական ողջ գործունեությունը (ավարտել է փիլոսոփայական ֆակուլտետի բնագիտա-մաթեմատիկական բաժանմունքը)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերի է ընկել Բուդապեշտում, սակայն շնորհիվ հունգարացի գործընկերների` շարունակել է իր հետազոտությունները։ Երկար տարիներ Միլանկովիչը փորձել է վերականգնել Երկրի կլիմայի պատմությունը։ 1848 թվականի մայիսից մինչև 1951 թվականի հուլիսի 26-ը եղել է Բելգրադի աստղադիտարանի տնօրենը։

Գիտական հիմնական աշխատությունները վերաբերում են երկնային մեխանիկային, ֆիզիկային, մոլորակների մթնոլորտին, օդերևութաբանությանը, կլիմայագիտությանը։ Միլանկովիչը մշակել է մոլորակների մթնոլորտում ջերմային երևույթների տեսության մի շարք բարդ հարցեր, որոնք պայմանավորված են արևային ճառագայթման ազդեցությամբ, և այդ տեսությունը կիրառել է երկրաբանական նախկին դարաշրջաններում Երկրի կլիմայի տատանումների ուսումնասիրման ժամանակ։ Մասնավորապես, նա պլեյստոցենի շրջանում կլիմայի գլոբալ տատանումներն առաջին անգամ հաջող բացատրել է Երկրի ուղեծրի մի քանի պարամետրերի փոփոխությամբ և Երկրի պտտման առանցքի` ուղեծրի հարթության նկատմամբ անկյան թեքությամբ։ Առաջիններից մեկը 1914-1916 թվականներին դիտարկել է Մարսի կլիմայական պայմանները և կատարել ջերմաստիճանի հաշվարկ նրա մակերևույթին ու մթնոլորտում։ Միլանկովիչը հայտնաբերել է, որ մակերևույթին առավելագույն ջերմաստիճանը հասարակածում −3 °C է, իսկ բևեռներում` −52 °C (այս ցուցանիշները մոտ են ներկայիս տվյալներին)։ 1932-1934 թվականներին ուսումնասիրել է Երկրի բևեռների շարժումը, որը պայմանավորված է երկրի վրա մայրցամաքների բնորոշումով։ Զբաղվել է օրացույցի բարեփոխմամբ, մշակել է նոր հուլյան օրացույցը, որի համաձայն, ի տարբերություն գրիգորյան օրացույցի, ժամանակի հաշվումը 400 տարվա ընթացքում շեղվում է ոչ թե 4, այլ 7 օրով, ինչի արդյունքում այդ օրացույցում 1 օրվա շեղում է դիտարկվում 43.500 տարին մեկ։ Միլանկովիչը «Երկնային մեխանիկա» (1935) և «Աստղագիտության պատմություն» (1948) դասագրքերի հեղինակն է։

Հրապարակումներ խմբագրել

  • Մ. Միլանկովիչ Մաթեմատիկական օդերևութաբանություն և կլիմայի տատանման աստղագիտական տեսություն— М., ГОНТИ; Տեխն- տես. գր. հրատ., 1939:

Հիշատակ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • Ի. Գ. Կոլչինսկի, Ա. Ա.Կորսուն, Մ. Գ. Ռոդրիգես Աստղագետներ։ Կենսագրական տեղեկատու — 2-րդ հրատ.,. — Կիև: Նաուկովա դումկա հրատարակչություն, 1986. — 512 с.