Մարաստան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարաստան (այլ կիրառումներ)

Մարաստան, հնագույն պետություն Իրանական սարահարթում։

Մարաստան
Mādai

←  Մ.թ.ա. մոտ 700 - Մ.թ.ա. 550  →
Քարտեզ
(Մոտավոր սահմանները)
Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Էքբատան
Իշխանություն
Պետական կարգ	Միապետություն
Պետության գլուխ	Թագավոր
Պատմություն

Ասորեստանի թագավոր Ասարխադդոնին (մ.թ.ա. 681-մ.թ.ա. 668) հաջորդած Աշշուրբանապալի (մ.թ.ա. 668-մ.թ.ա. 633) օրոք պատերազմական գործողություններ են սկսվել Ասորեստանի և Մանայի (որն Ուրարտուի ու Աշգուզայի դաշնակիցն էր) միջև՝ կապված Մանայի գահակալ Ախշերիի հակաասորեստանյան դիրքորոշման հետ։ Այս իրապայմաններում ըստ Մ. Խորենացու վկայության՝ Պարույրի (Պարտատուա) հրամանատարությամբ Արարատյան թագավորության և Ասքանազյան գնդի զորամիավորումները՝ Մարական ցեղապետերից Վարբակեսի (ըստ Հերոդոտոսի՝ Հարպագ, իսկ ըստ Կտեսիաս Կնիդացու՝ Արբակ) գլխավորած մարաց զորքի հետ միասին պաշարել են Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն։ Մ. Խորենացին գրում է, որ գրավելով Նինվեն, նրանք պարտադրել են Աշշուրբանապալին ընդունելու Մանայի և Մարաստանի իրավունքները և իրենց հսկող վերակացուները թողնելով այնտեղ, վերադարձել իրենց երկրները։ Այս իրողություններից հետո հզորացել է Պարույրի (Պարտատուա) հեղինակությունը և Մարաց Վարբակես իշխանի եռանդուն միջամտությամբ Պարույրը ճանաչվել է թագավոր։

Ըստ Հերոդոտոսի. Վարբակեսի ջանքերով Հայաստանի հյուսիս-արևելյան հարևանությամբ, Կասպից ծովի հարավային տարածքներում վերջնական ձևավորվում է, Ասորեստանից անկախացած մարական ցեղերի հզոր պետականությունը։ Վարբակեսի հաջորդներից Դայուկկուն (Դեովկես) համախմբելով մարական ցեղերի առաջնորդներին, այն դարձնում է կայուն թագավորություն, հիմնադրելով նրանց առաջին մայրաքաղաքը, որը կոչում է Եկբատան (Հանգմատանա) որ մարերեն նշանակում է «Մարաց ժողովատեղ»։ 

Մարաստանի թագավորությունը, որտեղ իշխանության գլուխ էր անցել Դեովկեսին հաջորդած Ֆրավարտիշը (Փռավորտիս), սկսել է իր իշխանության տարածքներն ընդարձակել իրենցից արևելք ընկած երկրամասերի հաշվին, որը բնակեցված էր քոչվոր ապրելակերպ վարող սկյութամազքութական ծագում ունեցող ցեղերով։ Վերջիններիս ռազմառաջնորդները թալանի ու ռազմավարի նպատակով զինվորական ծառայության էին անցնում մարաց թագավորի մոտ։

Մարաստանն իր հզորության գագաթնակետին է հասնում Ուվախշատրա (Կիաքսար) արքայի ժամանակ։ Մարաստանը և Նոր Բաբելոնի թագավորությունը մ.թ.ա. 620-ական թթ. կնքում են հակաասորեստանյան դաշինք։ Շուտով սկսվում են լայնածավալ ռազմական գործողություններ։ Մ.թ.ա. 614 թ. ընկնում է Ասորեստանի նախկին մայրաքաղաք Աշշուրը, մ.թ.ա. 612 թվականին մայրաքաղաք Նինվեն։ Ասորեստանի արքա Սին-Շարի-Իշկուն ինքնասպան է լինում։ Ասորեստանյան վերջին զորքերը մ.թ.ա. 605 թվականին ջախջախվում են Կարքեմիշի մոտ։ Մարական Կայսրությունը տարածվում է Հայաստանից մինչև Հնդկաստան և Կասպից Ծովից մինչև Միջագետք՝ ընդգրկելով բազմաթիվ կիսանկախ պետություններ և ցեղային միություններ։

Իշտուվեգույի (Աժդահակ) կառավարման ժամանակ Հայոց արքա Երվանդ Ա Սակավակյացը դառնում է մարերին հարկատու։ Մարական պետությունն անկում է ապրում մ.թ.ա. 550 թվականին Իշտուվեգույի (Աժդահակ) թոռ, Պարսուայի և Անշանի արքա Կյուրոս Բ Մեծի կողմից։ Հայ-պարսկական դաշնակիցների պատերազմը մարերի դեմ (Կյուրոս Բ Մեծին դաշնակցում էր Հայոց արքա Տիգրան Երվանդյանը) տևում է երեք տարի (553-550) մ.թ.ա., որն ավարտվում է Մարաց թագավորության կործանմամբ։ Ըստ Մ. Խորենացու՝ Տիգրան Հայկազունը այդ կռվի ժամանակ Աժդահակի երկաթե ամուր զրահը ինչպես ջուր ճեղքելով՝ Աժդահակին շամփրում է իր նիզակի ընդարձակ տեգին և սպանում նրան։ Այլևս անկախ մարական պետություն երբևէ չի վերականգնվում։

Մարական արքաներ

• Դայուկկու (ըստ Մ. Խորենացու՝ Դեովկիս) մ.թ.ա. 700/670-640
• Ֆրավարտիշ (ըստ Մ. Խորենացու՝ Փռավորտիս) մ.թ.ա. 640-625
• Ուվախշատրա (ըստ Մ. Խորենացու՝ Կվաքսարես) մ.թ.ա. 625-585
• Իշտուվեգու (ըստ Մ. Խորենացու՝ Աժդահակ) մ.թ.ա. 585-550

Ծանոթագրություններ

Մարական ցեղերի գենետիկական ժառանգորդներն են համարվում ներկայիս Քուրդ ժողովրդի էթնոսը, որի ձևավորման գործընթացում պատմական իրադարձություններից ելնելով՝ իրեն մեծ ներդրումն ունի նաև Հայ ժողովուրդը։

Աղբյուրներ

Геродот <<История в девяти книгах>> - Л. 1972г.

И. М. Дьяконов <<Ассиро – вавилонские источники по истории Урарту>> <ВДИ> - 1951г., Ν3

Մովսես Խորենացի <<Պատմություն Հայոց>> -1968թ.

Ա. Ե. Մխիթարյան <<Հաբեթի սերունդները>> -2002թ.