Երվանդ Ա Սակավակյաց

Երվանդ Ա Սակավակյաց
Տոհմ	Երվանդունիներ
	միապետ
Երեխաներ	Տիգրան Երվանդյան

Երվանդ Ա Սակավակյաց (ծն. և մահվան թթ. անհայտ), Հայոց թագավոր մ.թ.ա. 570-560-ական թվականներին։ Երվանդի մասին ավանդախառն տեղեկություններ են հաղորդում Մովսես Խորենացին և Քսենոփոնը։ Խորենացին նրան անվանում է «Սակավակյաց»՝ նկատի ունենալով նրա թագավորելու կարճատևությունը։ Ինչպես նշում է Քսենոֆոնը, Երվանդն ունեցել է ընդարձակ տիրապետություն, շուրջ 3000 արծաթ տաղանդ հարստություն, 40 հազար հետևակային և 8 հազար հեծելակային զինվորական ուժ։ Երվանդն իր արքունիքը շրջապատել է հայ ավագանու ներկայացուցիչներով՝ «պատվավոր հայերով»։ Ելնելով Երվանդունիք գավառի տեղադրությունից՝ ուսումնասիրողները ենթադրում են, որ Երվանդի օրոք հայկական թագավորության մայրաքաղաքը եղել է Տուշպա-Վանը։ Մ.թ.ա. 585-550 թվականներին Աժդահակ թագավորի դեմ կռվում պարտվելով՝ Երվանդը ճանաչել է նրա գերիշխանությունը, վճարել տարեկան 50 տաղանդ հարկ, հայկական զորամասերով մասնակցել Մարաց արշավանքներին։ Սակայն, երբ Աժդահակը պատերազմի է դուրս եկել Բաբելոնիայի դեմ, Երվանդը հրաժարվել է մասնակցել։ Մարաստանի զորքերի գլխավոր հրամանատար Կյուրոս Աքեմենյանը ներխուժել է Հայաստան, կալանավորել Երվանդին և նրա ընտանիքին։ Երվանդի գահաժառանգ որդի Տիգրանի միջնորդությամբ կնքվել է նոր հաշտություն. Երվանդը վերստին ճանաչել է Աժդահակի գերիշխանությունը, տարեկան վճարել 100 տաղանդ հարկ, պարտավորվել զորքի կես մասով մասնակցել արշավանքներին։ Ըստ ավանդական պատմության, Երվանդի որդիներն էին Տիգրանը և Շավարշը, իսկ դուստր Տիգրանուհուն կնության էին տվել Աժդահակին։ Հետագայում հայկական ուժերը մեծապես օժանդակում են Կյուրոս Մեծին գրավել Մարաստանը։ «Կյուրոպեդիա» աշխատությունից տեղեկանում ենք, որ Հայաստանից մարերի դեմ կռվին մասնակցել են 20 հազար հեծելազոր և 4 հազար հետևակ։ Մարաստանի դեմ Երվանդի և նրա որդի Տիգրանի պայքարը արտացոլվել է հին հայկական բանահյուսության մեջ, որից պահպանվել են պատառիկներ։

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

Երվանդ Ա-ի ծագման մասին տեղեկությունները հակասական են՝ ըստ առաջին վարկածի, որը հիմնվում է Պերգամոն քաղաքից 12 կմ հեռավորության վրա գտնված հունարեն արձանագրության վրա, որտեղ Երվանդունիներին վերագրվում է Բակտրիական ծագում, ենթադրվում է, որ Երվանդը Բակտրիայի տարածքը բնակեցնող սկյութական ծագում ունեցող Սակերի ցեղամիության ռազմառաջնորդներից էր, որը իր զորագնդի հետ մասնակցելով Հրաչյայի /Մադիես/ Փոքր Ասիա կատարած արշավանքներին, դարձել է նրանց մերձավոր զորավարներից մեկը։ Ըստ երկրորդ վարկածի, որը հիմնվում է Հերոդոտոսի և Քսենոփոնի երկերի, ու հայկական հնավանդ նախնյաց պատմության վրա, որտեղ Երվանդ Ա-ն համարվում է Հայկազյան հնամենի արքայատան ներկայացուցիչ, ենթադրվում է, որ Երվանդ Ա-ն սերում է հին հայկական Սիսակյանների տոհմից, հանդիսանալով Պարույրի և Հրաչյայի ազգականը և Մ. Խորենացին նրան անվանել է <Սակավակյաց> ոչ թե նկատի ունենալով նրա թագավորելու կարճատևությունը (10 տարի գահակալելը բավական մեծ ժամանակահատված է), այլ ի նկատի է ունեցել Սիսակյան տոհմի կողմից (Ասքանազյան ծագում ունեցող՝ հայ Սյունիների նախարարական տունը, որոնք բնակվում էին պատմական Մեծ Սյունիքում /Սիսական/ և Փոքր Սյունիքում /Արցախ/) Հայոց արքա կարգվելու կամ կայունացվելու փաստը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 638)։