Հայկական անուն
Հայկական անուն, անձնանուններ և ազգանուններ՝ տարածված ամբողջ աշխարհի հայերի շրջանում։
Անուն խմբագրել
Ըստ ծագման՝ անձնանունները բազմազան են։ Մեծ խումբ են կազմում վաղնջորեն հայերեն և ուրարտերեն (լեզուն գոյություն է ունեցել մինչև մ.թ.ա. 6-րդ դար) անուններ։ Դրանց մի մասը կապված է հեթանոսական հայ աստվածների և դիցաբանության հետ։
4-րդ դարի սկզբից քրիստոնեությունը դարձավ հայկական պետականության պաշտոնական կրոն, և առօրյա գործածության մեջ մտան հրեական և հունական ծագման աստվածաշնչյան անուններ։ Հայաստանի առաջին բաժանումից հետո՝ 4-7-րդ դարերում, երկրի մի մասը պատկանում էր Պարսկաստանին (Իրան), ինչի հետևանքով առաջացել են պարսկական (իրանական) ծագման անուններ։ 7-րդ դարում երկիրը հափշտակվել է արաբների կողմից, և արաբական որոշ անուններ գործածության մեջ են մտել հայերի շրջանում։ 11-րդ դարի սկզբից Հայաստան են ներխուժել թուրք-սելջուկ ցեղերը, և բնակչությունն ընդօրինակել է թուրքական անուններ։ 18-րդ դարի սկզբից Հայաստանը մտել է Ռուսական կայսրության կազմի մեջ, և Ռուսաստանում, իսկ ավելի ուշ՝ ԽՍՀՄ-ում, սկսել են գործածության մեջ մտնել տարածված անուններ։
19-րդ դարում հանդիպում են գրական ստեղծագործությունների և կինոարվեստի կերպարների անուններ՝ Համլետ, Օֆելյա։
Ըստ Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության՝ երկրում նորածիններին տրվող ամենատարածված անուններն են[1][2][3]․
| Հորիզոնական | 2012 | 2013 | 2016 | 2019 | 2012 | 2 013 | 2016 | 2019 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Միլենա | Նարե | Նարե | Նարե | Նարեկ | Նարեկ | Դավիթ | Դավիթ |
| 2 | Մարիա | Մանե | Մարի | Մարիա | Գոռ | Դավիթ | Նարեկ | Նարեկ |
| 3 | Մանե | Անի, Աննա | Մանե | Մանե | Հայկ | Արման | Ալեքս | Հայկ |
| 4 | Անի | Մարիամ | Մարիա | Մարի | Ալեքս | Արթուր | Տիգրան | Տիգրան |
| 5 | Էլեն | Մերի | Միլենա | Արփի | Էրիկ | Սամվել | Հայկ | Մարկ |
| 6 | Անահիտ | Միլենա | - | - | Արման | Գոռ | - | - |
| 7 | Մարիամ | Լուսինե | - | - | Սամվել | Էրիկ | - | - |
| 8 | Աննա | Էլեն | - | - | Տիգրան | Տիգրան | - | - |
| 9 | Մերի | Հասմիկ | - | - | Արամ | - | - | - |
2012 թվականից տևական ժամանակ Հայաստանում երեխաների ամենահանրահայտ անունները եղել են Միլենան և Նարեկը։
Ազգանուն խմբագրել
Վերջածանցներ խմբագրել
Ժամանակակից հայերեն ազգանունները սովորաբար ավարտվում են -յան վերջածանցով՝ ցույց տալով պատկանելությունը, և վերջինս ամենից հաճախ օգտագործվում է որպես հայրանուն[4]։ Շատ հազվադեպ այդ ազգանուններն առաջանում են որևէ որակի կամ հատկանիշի մատնանշումից։
Որոշ ազգանուններ ունեն -ունի վերջածանցը՝ իմաստով համանման -յան-ին[5], և վերաբերում են մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի քաղաք-պետությունների հնագույն արիստոկրատական տոհմական անուններին (Արշակունիներ, Բագրատունիներ, Պահլավունիներ)։
-նց վերջածանցը՝ գրաբարյան սեռական հոլովի հոգնակի թվի վերջավորությունը, կարող է գործածվել ինչպես առանձին, այնպես էլ ավելանալ -յան-ին և -ունի-ին[6]։ Վերջածանցն արտահայտում է ծագման պատկանելությունը՝ սկսած նախահորից, որի անունը կարող է օգտագործվել որպես ազգանուն (Թոնունց)։ Այսպես, «Սարգսյան» ազգանունն արտահայտում է ամենամերձավոր բարեկամություն (դուստր կամ Սարգիս որդի). այս ձևը կիրառվել է մոտավորապես 18-րդ դարից, երբ Օսմանյան կայսրության կառավարությունն սկսել էր անցկացնել կանոնավոր մարդահամարներ։ Իր հերթին՝ «Սարգսյանց» ազգանունը ցույց է տալիս պատկանելություն Սարգսից առաջացող մի ամբողջ ցեղի։ Այս ձևը, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է Արևելյան Հայաստանի ժամանակաշրջանում ավատատիրական հարաբերությունների հաստատման ժամանակ և համարվում էր արտոնյալ դասի պատկանելության նշան։
-յան-ից և ունի-ից առաջ գոյություն են ունեցել -լի և -ճի վերջածանցները, ինչը նշանակում է, որ ազգանունն առաջացել է մասնագիտության կամ աշխարհագրական անունից։
Անդրկովկասի՝ Ռուսական կայսրությանը անդամակցությունից հետո արևելահայերից շատերի ազգանունները ստացել են ռուսականացված տարբերակ և -ով ածանցով վերջ (Սարկիսով, Օգանեսով, Հարությունով և այլն)։
Որոշ սփյուռքահայեր հանել են վերջածանցները (Շառլ Ազնավուր և Էնդի Սերքիս)։
Արմատներ խմբագրել
Ըստ ծագման՝ ազգանունների արմատները կարող են լինել․
- արաբական[7],
- հրեական,
- հունական,
- իրանական` Նալբանդյան, Բաղրամյան, Եդիգարյան, Շահնազարյան, Միհրանյան, Արշակունի, Պահլավունի, Տիգրանյան, Արտաշեսյան, Շահբազյան, Զարգարյան,
- թուրքական՝ Օզանյան, Կարախանյան, Քոչարյան, Կապուտիկյան, Շահինյան, Քարդաշյան, Գյուլբենկյան, Դեմիրճյան, Փարաջանով, Դոլուխանովա, Իգիթյան։
Տեր նախամասնիկը նշանակում է քահանայի վերածել։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Որոնք են ամենատարածված հայկական անունները». 2012 թ․ օգոստոսի 27.
- ↑ Официальная статистика самых популярных детских имен в Армении 2016
- ↑ В Армении назвали самые популярные имена, которые дают детям 2019
- ↑ J̌ahukyan, Geworg (1998) Hin hayereni verǰacancʿneri cagumə Древне-армянские суффиксы, Ереван: Anania Širakacʿi, стр. 5–48
- ↑ J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan История армянского языка, Ереван: Academy Press, стр. 441–442
- ↑ Seferian, Nareg (2011 թ․ հունվարի 27). «Seferian: What's in an Armenian Name?». Armenian Weekly. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 14-ին.
- ↑ «Sherlock Holmes of Armenian Surnames Shares His Detective Work» (անգլերեն). The Armenian Weekly. 2018 թ․ դեկտեմբերի 18.
{{cite news}}:|first=missing|last=(օգնություն)