Հակոբ Շահեն-Ջրպետյան
Շահան Ջրպետյան, Շահան Հակոբ Սարգսի (դեկտեմբերի 16, 1772[1][2], Ուռհա[2] - դեկտեմբերի 5, 1837[2], Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2]), հայ լեզվաբան։
Հակոբ Շահեն-Ջրպետյան | |
|---|---|
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 16, 1772[1][2] Ուռհա[2] |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 5, 1837[2] (64 տարեկան) Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2] |
| Ազգություն | հայ |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան և գրող |
| Հաստատություն(ներ) | Արևելյան լեզուների և քաղաքակրթությունների ազգային ինստիտուտ |
| Պաշտոն(ներ) | Q15639454? |
| Տիրապետում է լեզուներին | ֆրանսերեն և հայերեն[1] |
Կենսագրություն խմբագրել
Սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում։ 1787 թվականից ճանապարհորդել է Կիլիկիայում, Ասորիքում, այցելել Երուսաղեմ։ 1789 թվականին եղել է Հռոմում, ապա՝ Ֆլորենցիայում, Լիվոռնոյում, ապրել է Ջենովայում։ 1798 թվականին անձնական ծանոթություն է հաստատել Նապոլեոն Բոնապարտի հետ, նրա հրավերով բնակություն է հաստատել Ֆրանսիայում և աշխատանքի նշանակվել Փարիզի արքունական մատենադարանում։ Նույն տարում Փարիզի Արևելյան կենդանի լեզուների բարձրագույն դպրոցում հիմնադրել է հայոց լեզվի ամբիոն, 1799-1801 թվականներին դասավանդել հայոց լեզու, 1811-1826 թվականներին վերջնականապես սկզբնավորել հայոց լեզվի և հայագիտական առարկաների դասավանդումը նույն դպրոցում, որտեղ հայագիտության մեջ առաջին քայլերն են կատարել ապագա նշանավոր հայագետներ Պ․ Ֆլորիվալը, Ժ․ Ա․ Սեն Մարտենը և ուրիշներ։ 1826 թվականին հրավիրվել է Թիֆլիս, մի քանի տարի դասավանդել Ներսիսյան դպրոցում, ապա իր հիմնադրած մասնավոր դպրոցում։
Շահան Ջրպետյանը եղել է Բարձրագույն կարգադրություն Ռուսաստանում գտնվող հայոց լուսավորչական եկեղեցու կառավարության մասին «Կանոնադրության» ստեղծողներից։ 1812 թվականին Փարիզում ֆրանսերեն ու հայերեն տեքստերով, ծանոթագրություններով և առաջաբանով Շահան Ջրպետյան լույս է ընծայել Մատթեոս Ուռհայեցու «Պատմութիւն»-ից երկու հատված, 1824 թվականին՝ հունարեն, գրաբար և ֆրանսերեն տեքստերով «Քերականութիւն Դիոնէսիոսի Թրակացւոյ․․․» («Մեմուար դը լա Սոսիետե դը լինգուիստիք դը Պարի», «Мёmoire de la Sociёtё de linguistique de Paris», առանձին գրքով՝ 1830) աշխատությունը՝ տեքստաբանական ուսումնասիրությամբ և ծանոթագրություններով, 1829 թվականին՝ Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսիոյ» պոեմը։ Շահան Ջրպետյան արևելյան կենդանի լեզուների դպրոցում հայոց լեզու ուսուցանելու համար գրել և հրատարակել է «Քերականութիւն Արամեան լեզուի» (1823, ֆրանսերեն վերնագիրը՝ «Հայոց լեզվի քերականություն») դասագիրքը։ Ըստ Շահան Ջրպետյանի գրաբարը եղել է մեկուսացած լեզու, զերծ է մնացել այլ լեզուների ազդեցությունից, խառնուրդից։ Շահան Ջրպետյանը նկարագրել է հայոց լեզվի զարգացման ընթացքը, նրա պատմության վաղ շրջանի համար տարբերակել վեց հիմնական բարբառ (արարատցի, կորդուացի, աղուանցի, գուգարացի, փոքրհայեցի, պարսկահայեցի), իսկ ավելի ուշ շրջանի համար (14-րդ դար)՝ 30 բարբառ, որոնք անվանել է գավառականք կամ ռամկականք։ Բուն քերականությունը բաժանել է բառագիտության (ձևաբանությունը՝ խոսքի մասերով), շարահյուսության, լեզվաբանության (ուղղագրական, կետադրական, ստուգաբանական, բարբառագիտական, տաղաչափական և այլ հարցեր) բաժինների։ Չնայած Շահան Ջրպետյանի լեզվաբանական հայացքները մեծ մասամբ սխալ են, ստուգաբանությունները հիմնված են պատահական նմանությունների վրա և գիտական առանձին արժեք չեն ներկայացնում, այնուամենայնիվ նա որոշակի դրական դեր է կատարել Եվրոպայում հայոց լեզուն ուսումնասիրելու և հայագիտությունը բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում որպես առանձին գիտական առարկա դասավանդելու գործում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
 | Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հակոբ Շահեն-Ջրպետյան» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 546)։ 
|