Կիրիբատիի տնտեսություն
Կիրիբատի տնտեոսություն, ազգային տնտեսություն, որի մեկ շնչին ընկնող համախառն ազգային արդյունքը կազմում է 1,420 ԱՄՆ դոլար (2010)[1]։ Կիրիբատին Օվկիանիայի ամենաաղքատ երկիրն է։ Ֆոսֆատները շահութաբեր կերպով արտահանվում էին Բանաբա կղզուց 20-րդ դարի սկզբից, սակայն հանքավայրերը սպառվեցին 1979 թվականին։ Տնտեսությունն այժմ կախված է օտարերկրյա օգնությունից և ձկնորսության արտոնագրերից ստացվող եկամուտներից՝ իր ներմուծման և զարգացման բյուջեն ֆինանսավորելու համար։
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Օվկիանիայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Կիրիբատի | |
| Վայր | Կիրիբատի | |
| Անվանական ՀՆԱ | 196 150 061,312078 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 1594 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 254 334 992 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 2185,046 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 3,2±0,1 տոկոս | |
| Գնաճի մակարդակ | 1,9±0,1 տոկոս | |
Ասիական զարգացման բանկի գնահատումը Կիրիբատիի աճի պոտենցիալ կետի վերաբերյալ սահմանում է սահմանափակումները, որոնք պարտադրվում են «(i) ցամաքային տարածքով, (ii) աշխարհագրական ցրվածությամբ օվկիանոսի 5000 կմ-ով, (ii) հեռավորությամբ խոշոր շուկաներից՝ կապված բարձր արտաքին տրանսպորտային ծախսերով, (iii) բարձր խոցելիությունը բնական աղետների նկատմամբ, ներառյալ կլիմայի փոփոխությունը և ծովի մակարդակի բարձրացումը, և (iv) սակավ բնական ռեսուրսները»[2]։
Եկամուտ խմբագրել
1979 թվականին ֆոսֆատի հանքավայրերի ժամկետի ավարտը կործանարար ազդեցություն ունեցավ տնտեսության վրա։ Ֆոսֆատներից ստացված մուտքերը կազմել են արտահանման եկամուտների մոտավորապես 80%-ը և պետական եկամուտների 50%-ը։ Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ավելի քան կիսով չափ կրճատվել է 1979-1981 թվականներին։ 1956 թվականին ստեղծվել է ինքնիշխան հարստության հիմնադրամ, որը ֆինանսավորվում է ֆոսֆատի եկամուտների հաշվին։ 2008 թվականին Եկամուտների համահարթեցման պահուստային հիմնադրամը գնահատվել է 400 միլիոն ԱՄՆ դոլար[3]։ Պահուստային ֆոնդի խոհեմ կառավարումը կենսական նշանակություն կունենա երկրի երկարաժամկետ բարօրության համար։
2009 թվականին RERF-ը գնահատվել է 570,5 միլիոն ավստրալիական դոլար[4]։ RERF-ի ակտիվները 2007 թվականին 637 միլիոն ավստրալական դոլարից (ՀՆԱ-ի 420 տոկոսը) նվազել են մինչև 2009 թվականին 570,5 միլիոն ավստրալիական դոլար (ՀՆԱ-ի 350 տոկոսը), ինչպես նաև Կիրիբատիի կառավարության կողմից բյուջեի դեֆիցիտները ֆինանսավորելու համար կատարված դուրսբերումները[1]։
2008 թվականին պարենամթերքի և վառելիքի գների աճն արդեն իսկ ազդել է տնտեսական ակտիվության վրա։ Կլիմայի փոփոխության նկատմամբ խոցելիությունը, ներառյալ ափամերձ հատվածի էրոզիան, նույնպես վատթարացել են[1]։
Կիրիբատին իր եկամտի մեծ մասը ստանում է դրսից։ Օրինակները ներառում են ձկնորսության լիցենզիաները, զարգացման աջակցությունը, աշխատողների տրանսֆերտները և զբոսաշրջությունը։ Հաշվի առնելով Կիրիբատիի ներքին արտադրության սահմանափակ հնարավորությունները, այն պետք է ներմուծի իր գրեթե բոլոր հիմնական սննդամթերքը և ապրանքները։
Հարավային Կորեայից, Ճապոնիայից, Չինաստանից, Թայվանից և ԱՄՆ-ից ձկնորսական նավատորմերը վճարում են արտոնագրման վճար Կիրիբատիի տարածքային ջրերում գործելու համար[1]։ Այս լիցենզիաները 2007 թվականին արտադրել են 25,4 միլիոն ավստրալիական դոլար, 2008 թվականին՝ 32,2 միլիոն և 2009 թվականին՝ 29,5 միլիոն[1]։ Էլ Նինյո կլիմայական պայմանների առկայությունը խթանեց տեղական որսը։ Կիրիբատին նաև տարեկան կորցնում է միլիոնավոր եկամուտներ իր բացառիկ տնտեսական գոտում անօրինական, չարտոնված ձկնորսությունից։
Այցելուների ժամանումները հիմնականում կապված են բիզնեսի հետ՝ ընդհանուր այցելուների ժամանումները կազմել են 3,380 2008 թվականին և 3,915՝ 2009 թվականին[1]։ Այս այցելուները ապահովում են $5–10 միլիոն դոլար եկամուտ։ Զբոսաշրջության տեսարժան վայրերը ներառում են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մարտական վայրերը, ձկնորսությունը, էկոտուրիզմը և Քերոլայն կղզին։
Կղզու բնակիչների մեծ մասը զբաղվում է ապրուստի գործունեությամբ՝ սկսած ձկնորսությունից մինչև պարենային մշակաբույսերի աճեցում, ինչպիսիք են բանանը, հացահատիկ և պապայան։ Արտահանման առաջատարը կոկոսի արտադրանքի կոպրան է, որը կազմում է արտահանման հասույթի մոտ երկու երրորդը։ Արտահանման այլ տեսակներ ներառում են ընտանի ձուկ, շնաձկների լողակներ և ջրիմուռներ։ Կիրիբատիի հիմնական առևտրային գործընկերը Ավստրալիան է։
Օտարերկրյա դրոշով նավերի վրա աշխատող Կիրիբատիի նավաստիներից ստացված դրամական փոխանցումները 2009 թվականին տրամադրել են 11,6 միլիոն ավստրալական դոլար[1]։
2011 թվականի մայիսին Կիրիբատիի տնտեսության վերաբերյալ ԱՄՀ երկրների զեկույցի գնահատականը հետևյալն էր։ Հաշվարկվում է, որ այն տարվա կտրվածքով աճել է 1¾ տոկոսով։ Չնայած եղանակային պայմանների հետ կապված կոպրայի արտադրության անկմանը, մասնավոր հատվածի ակտիվությունը կարծես թե աճել է, հատկապես մանրածախ առևտրում։ Զբոսաշրջիկների ժամանումները 2009 թվականի համեմատ աճել են 20 տոկոսով, թեև շատ ցածր բազայից։ Չնայած պարենամթերքի և վառելիքի համաշխարհային գների աճին, գնաճը 2008 թվականի ճգնաժամային ամենաբարձր ցուցանիշներից ցատկել է դեպի բացասական տարածք՝ արտացոլելով ավստրալիական դոլարի արժեւորումը, որն օգտագործվում է որպես ներքին արժույթ, և բրնձի համաշխարհային գների անկումը։ Ընդհանուր տնտեսության վարկավորման աճը 2009 թվականին նվազել է, քանի որ տնտեսական ակտիվությունը կանգ է առել։ Բայց այն սկսել է աճել 2010 թվականի երկրորդ կիսամյակում, քանի որ վերականգնումը մեծ թափ է հավաքել[1]։
Ֆինանսական ոլորտ խմբագրել
Կիրաբատիի ֆինանսական հաստատություններն են Կիրիբատիի զարգացման բանկը (DBK), որն ամբողջությամբ պատկանում է կառավարությանը, և ANZ Bank (Kiribati) Limited-ը (նախկինում հայտնի է որպես Bank of Kiribati), որը միակ առևտրային բանկն է Կիրիբատիում։ Ապահովագրական ծառայությունները մատուցվում են մեկ այլ պետական ֆինանսական հաստատության կողմից, որը Կիրիբատի ապահովագրական կորպորացիան է։ Կիրիբատի Պրովիդենտ հիմնադրամը (KPF), որը նույնպես պատկանում է կառավարությանը, կառավարում է կենսաթոշակային համակարգի ակտիվները՝ 2010 թվականին ՀՆԱ-ի մոտ 60 տոկոսը[1]։
Միջազգային զարգացման աջակցություն խմբագրել
Կիրիբատիի տնտեսությունը շահում է զարգացման աջակցության միջազգային ծրագրերից։ 2009 թվականին զարգացման աջակցություն տրամադրող բազմակողմ դոնորներն են եղել Եվրամիությունը (9 մլն ավստրալիական դոլար), ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիրը (3,7 մլն ավստրալիական դոլար) և Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (100,000 ԱՄՆ դոլար)։ 2009 թվականին զարգացման աջակցություն տրամադրած երկկողմանի դոնորներն են եղել Ավստրալիան (11 միլիոն ավստրալիական դոլար), Ճապոնիան (2 միլիոն ավստրալիական դոլար), Նոր Զելանդիան (6,6 միլիոն ավստրալիական դոլար), Թայվանը (10,6 միլիոն ավստրալիական դոլար), և այլ դոնորներ, որոնք տրամադրել են 16,2 միլիոն ավստրալիական դոլար, ներառյալ տեխնիկական աջակցության դրամաշնորհները Ասիական զարգացման բանկից[4]։
2010/2011 թվականներին հիմնական դոնորներն են եղել Ավստրալիան (15 մլն ավստրալիա), Թայվանը (11 մլն ավստրալիա); Նոր Զելանդիա (6 միլիոն ավստրալիական դոլար), Համաշխարհային բանկ (4 միլիոն ավստրալիական դոլար) և Ասիական զարգացման բանկը[5]։
Կիրիբատին միացել է Ասիական զարգացման բանկին 1974 թվականին։ Ասիական զարգացման հիմնադրամից (ԱԶՀ) Կիրիբատին 27,14 միլիոն ԱՄՆ դոլար է տրամադրել յոթ ծրագրի վարկերի համար։ AsDB-ն նաև տրամադրել է 13.9 միլիոն ԱՄՆ դոլարի տեխնիկական աջակցության ֆինանսավորում 41 ծրագրերի համար[1][6]։
Ավստրալիան շարունակում է մնալ Կիրիբատիի ամենամեծ դոնորը և պարտավորվել է 2011-2012 թվականներին 28,2 միլիոն ավստրալական դոլարի զարգացման աջակցություն տրամադրել։ Ավստրալիա-Կիրիբատի համագործակցությունը հանուն զարգացման (ստորագրվել է 2009 թվականի հունվարին), տրամադրում է ավստրալիական օգնություն՝ կենտրոնանալու հիմնական կրթական չափանիշների բարելավման, աշխատուժի հմտությունների զարգացման և տնտեսական կառավարման ամրապնդման վրա[7]։ Տարածաշրջանային աջակցության գնահատումը՝ 9,9 միլիոն ավստրալիական դոլար (2011–2012 թվականների գնահատում)[8]։
Նոր Զելանդիան պարտավորվել է 2011-2012 թվականներին տրամադրել 14,3 միլիոն դոլար զարգացման աջակցություն, որը հիմնականում հատկացվել է NZAID երկկողմ ծրագրի միջոցով տնտեսական զարգացման, կրթության և աշխատուժի հմտությունների զարգացմանն առնչվող նախագծերին և Կիրիբատիի խոցելի ոլորտների լուծմանը[5]։
Կիրիբատին դարձավ Համաշխարհային բանկի անդամ 1986 թվականին։ 2011 թվականի մարտի 1-ին Համաշխարհային բանկը հայտարարեց Կիրիբատիի համար Երկրի աջակցության ռազմավարություն (CAS), որը կառուցված է հետևյալ թեմաների շուրջ. և (ii) աշխարհագրական մեկուսացման հետևանքների մեղմացում։ CAS-ը նախատեսվում էր իրականացնել 2011-2014 թվականների ընթացքում մինչև 50 միլիոն ԱՄՆ դոլարի դրամաշնորհների և հավատարմագրային ֆոնդի ներդրումների միջոցով[9]։
ՀՆԱ և այլ տնտեսական ցուցանիշներ խմբագրել
Լրացուցիչ տեղեկությունների աղբյուր՝ «Kiribati: 2011 Article IV Consultation-Staff Report, Informational Annexes, Debt Sustainability Analysis, Public Information Notice on the Executive Board Discussion, and Statement by the Executive Director for Kiribati». International Monetary Fund Country Report No. 11/113. 2011 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- «Kiribati: Statistical Appendix». International Monetary Fund Country Report No. 11/114. 2011 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
ՀՆԱ – գնողունակության համարժեքություն՝ 618 միլիոն ԱՄՆ դոլար (2010)[10]։
ՀՆԱ, պաշտոնական փոխարժեք՝ 147 միլիոն ԱՄՆ դոլար (2010)[10]
ՀՆԱ, իրական աճի տեմպ՝ -0,7% (2009), 1.8% (2010), 3% (2011.)[1]
ՀՆԱ – մեկ շնչի հաշվով՝ 1420 ԱՄՆ դոլար (2010)[1]
ՀՆԱ - կազմը ըստ ոլորտների (2002)[10]․
- Գյուղատնտեսություն՝ 8,9%
- Արդյունաբերություն՝ 24.2%
- Ծառայություններ՝ 66.8%
Գնաճի մակարդակը (սպառողական գներ)՝ 8.8 (2009), -2.8% (2010)[1]
Ընդհանուր բնակչություն՝ 103,280 (հուլիս, 2011 թ.)[1]
Աշխատուժ. 7870 տնտեսապես ակտիվ մարդ (2001)[10]
Գործազրկության մակարդակը` ներկայացված չէ
Բյուջե՝ Ընդհանուր եկամուտներ և դրամաշնորհներ՝ 124,4 միլիոն ավստրալիական դոլար (2010 թվականի բյուջե); 136,9 ավստրալական դոլար (2010)[1]
Ընդհանուր ծախսեր՝ 143,3 մլն ավստրալիա (2010 թ. բյուջե); 150,1 A$ (2010 թ.)[1]
Էլեկտրաէներգիա - արտադրություն ըստ աղբյուրի.
- հանածո վառելիք՝ 100%
- այլ՝ 0% (1998)
Էլեկտրաէներգիա - արտադրություն՝ 14 մլն կՎտժ (2007)
Էլեկտրաէներգիա - սպառում. 13.02 կՎտժ (2007)
Գյուղատնտեսություն, ապրանքներ՝ կոպրա, տարո, հացահատիկ, կարտոֆիլ, բանջարեղեն, ձուկ
Արժույթը՝ 1 ավստրալիական դոլար ($A) = 100 ցենտ
Փոխարժեքներ՝ ավստրալիական դոլար ($A) 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց – 1,0902 (2010), 1,2822 (2009), 1,2059 (2008), 1,2137 (2007), 1,3285 (2006)
Ավստրալիական դոլարը (A$) Կիրիբատիի արժույթն է։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կիրիբատիի տնտեսություն» հոդվածին։ |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 «International Monetary Fund Country Report No. 11/113 24 May 2011». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Kiribati: Country Partnership Strategy (2010-2014)». Asian Development Bank. 2010 թ․ մայիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 10 September 2011-ին.
- ↑ Sovereign Wealth Fund Institute
- ↑ 4,0 4,1 «International Monetary Fund Country Report No. 11/114 24 May 2011». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade (MFAT)». Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Asian Development Bank (Kiribati)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 10 September 2011-ին.
- ↑ «Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade (DFAT)». Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Australian Government: AusAID (Kiribati)». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Support for Climate Change Adaptation Core of First World Bank Strategy for Kiribati, Press Release No:2011/349/EAP». Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.(չաշխատող հղում)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 «The World Factbook (CIA)». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.