Կարլստադ
Կարլստադ (շվեդ.՝ Karlstad), քաղաք Շվեդիայում, Վերմլանդ ավատի և Կարլստադ կոմունայի կենտրոնը։ Գտնվում է Վենեռն լճի հյուսիսային ափին։ Կարլստադը Շվեդիայի 18-րդ խոշոր քաղաքն է՝ 83 994 բնակչով։
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Կարլստադ | ||
| շվեդ.՝ Karlstad[1] | ||
 | ||
| Երկիր |  Շվեդիա | |
| Համայնք | Karlstad Municipality? | |
| Մակերես | 3144±0,5 հեկտար | |
| ԲԾՄ | 64±1 մետր | |
| Բնակչություն | ▲69 615 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2023)[2] | |
| Ժամային գոտի | UTC+1 և UTC+2 | |
| Հեռախոսային կոդ | 054 | |
| Փոստային դասիչ | 65X XX | |
| Պաշտոնական կայք | karlstad.se | |
| ||
Կարլստադը գտնվում է Կլարելվենի գետաբերանին, որը թափվում է Վենեռն՝ երկրի խոշորագույն լիճը (երրորդն իր տարածքով Եվրոպայում` Լադոգա և Օնեգա լճերից հետո)։
Պատմություն
խմբագրելՀերցոգ Կարլը (ավելի ուշ` Շվեդիայի թագավոր Կառլ IX) 1584 թվականի մարտի 5-ին բնակավայրին շնորհել է քաղաքի կարգավիճակ և այն դարձրել գավառի կենտրոն։ Կարլստադում այդ ժամանակ կար 45 տուն։ Քաղաքի անունը բառացիորեն նշանակում է Կառլի քաղաք։
Հերցոգը քաղաքում կառուցել է նաև իր նստավայրը՝ (շվեդ.՝ Kungsgården, անգլ.՝ The King's Manor)։ Այդ շինության տեղում ճարտարապետ Քրիստիան Հալլերը (անգլ.՝ Christian Haller) 1724-1730 թվականներին կառուցել է Կարլստադի Մայր տաճարը։
Շվեդիայի ժամանակակից պատմության մեջ նշանակալի պետական հեղաշրջումը արմատներ է ունեցել Կարլստադում։ 1809 թվականի մարտի 7-ի գիշերը Գևորգ Ադլերսպարեն Կարլստադը գրավելու համար օգտագործել է իրեն վստահված արևմտյան բանակի մի մասը։ Այնուհետև Ադլերսպարեն պաշտոնապես հայտարարել է հեղափոխությունը, և մարտի 9-ին նրա բանակը սկսել է շարժվել դեպի մայրաքաղաք՝ նպաստելու Գուստավ IV Ադոլֆ թագավորին գահընկեց անելուն։
Ինչպես շատ այլ հին քաղաքներ, Կարլստադը ևս տուժել է մի քանի խոշոր հրդեհից։ 1865 թվականի հուլիսի 2-ին տեղի ունեցած հրդեհից հետո քաղաքում 240 տնից պահպանվել է միայն 7-ը, այդ թվում պահպանվել է նաև մայր տաճարը[3]։ Դրանից հետո Կարլստադը վերակառուցվել է ցանցային շաբլոնի համաձայն՝ լայն փողոցներով։
1905 թվականի օգոստոսի 31-ից մինչև սեպտեմբերի 23-ը Կարլստադում ընթանում էին շվեդ և նորվեգացի ներկայացուցիչների բանակցություններ շվեդ-նորվեգական ունիայի խզման պայմանների շուրջ։
Մշակույթ և տեսարժան վայրեր
խմբագրել
Կարլստադի Մայր տաճար
խմբագրելԿարլստադի Մայր տաճարը գտնվում է քաղաքի գլխավոր հրապարակից՝ Stora torget-ից 100 մետր հեռավորության վրա։ Գլխավոր գմբեթի բարձրությունը տաճարը դարձնում է Կարլստադի ամենանկատելի շինություններից մեկը։ Տաճարը երևում է նաև E18 ավտոմայրուղուց և Կլարելվեն գետից։
Քարե կամուրջ
խմբագրելՔարե կամուրջը կառուցվել է 1797 թվականին և Շվեդիայի կամուրջներից ամենաերկարն է, որը մինչ օրս օգտագործվում է փոխադրումների համար։ Կառուցվել է քաղաքից մեկնելու համար․ այժմ այն գործնականորեն գտնվում է կենտրոնում և իրար է միացնում Haga և Hagaborg/Norrstrand բնակելի շրջանները։ Այս պահին կամրջով երթևեկությունը բաց է ավտոբուսների և հետիոտների համար։
Տնտեսություն
խմբագրելՏեղեկատվական տեխնոլոգիաներ
խմբագրել- Telia Company - հեռահաղորդակցային ընկերություն, Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի բջջային կապի շուկաների առաջատարն է։ Ունի խոշոր (ավելի քան 340 մարդ) R&D կենտրոն Կարլստադում։
- TietoEnator - շվեդա-ֆիննական ՏՏ ընկերություն, որը մատուցում է ծրագրային արտադրանքի մշակման ծառայություններ, հաճախորդների համակարգային աջակցություն և պատվիրատուների խորհրդատվություն։ Կարլստադի գրասենյակ այցելում են ավելի քան 500 մարդ։
Ցելյուլոզի-թղթի արդյունաբերություն
խմբագրել- Stora Enso - աշխարհի խոշորագույն փայտարդյունաբերական ընկերություններից մեկը, որը Կարլստադում գիտահետազոտական կենտրոն ունի։
- Metso - քաղաքում տեղակայված է Metso Paper Karlstad AB-ի շտաբ-բնակարան, հետազոտական կենտրոն, ձուլման և հավաքման արտադրամաս - Metso կոնցեռնի ստորաբաժանումները, որոնք մասնագիտացված են ցելյուլոզի-թղթի արդյունաբերության համար սարքավորումների թողարկմամբ։
Այլք
խմբագրել- Löfbergs Lila - Կարլստադում է գտնվում հայտնի շվեդացի սուրճ արտադրողի գործարանը։
Սպորտ
խմբագրելՖերյեստադի թիմը (Löfbergs Lila Arena տնային ստադիոն) մի քանի անգամ հաղթել է Շվեդիայի տափօղակով հոկեյի առաջնությունում, վերջին անգամ՝ 2006 թվականին։
Բոլթիկի թիմը (Տինգվալլա տնային ստադիոն) գնդակով հոկեյում աշխարհում ամենատիտղոսավորներից է։
Կրթություն
խմբագրելԿարլստադի համալսարան
խմբագրելԿարլստադի համալսարանը[4] (անգլ.՝ Karlstad University , շվեդ.՝ Karlstads universitet) պետական կրթական հաստատություն է, որը համալսարանի կարգավիճակ է ստացել 1999 թվականին։ 2005 թվականի դրությամբ համալսարանում սովորում է ավելի քան 10000 ուսանող։ Ունի հետևյալ ֆակուլտետները․
- Տնտեսագիտության, կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ֆակուլտետ
- Տեխնոլոգիաների և գիտության ֆակուլտետ
- Հասարակագիտության և կենսաբանության ֆակուլտետ
- Աշխարհագրության ֆակուլտետ
- Արվեստի և կրթության ֆակուլտետ
Տրանսպորտ
խմբագրելՕդանավակայան
խմբագրելԿարլստադի օդանավակայանը պաշտոնապես բացվել է 1997 թվականին[5]։ Առաջարկում է 2 կանոնավոր չվերթ։ Տարեկան ուղևորների մոտավոր թիվը կազմում է 171,680 մարդ (2003)։ Օդանավակայանը գտնվում է քաղաքից 16 կմ հյուսիս-արևմուտք։
«Skyways» ավիաընկերությունը[6] կանոնավոր չվերթներ է իրականացնում Կարլստադի օդանավակայանից հետևյալ ուղղություններով․
- Արլանդա, Ստոկհոլմ, թռիչքի տևողությունը 55 րոպե է։
- Կոպենհագեն, թռիչքի տևողությունը 1 ժամ 15 րոպե է։
Կլիմա
խմբագրել| Կարլստադի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 10.2 (50.4) |
13.2 (55.8) |
20.1 (68.2) |
25.8 (78.4) |
29.0 (84.2) |
32.5 (90.5) |
34.0 (93.2) |
32.0 (89.6) |
25.2 (77.4) |
20.0 (68) |
14.7 (58.5) |
11.5 (52.7) |
34.0 (93.2) |
| Միջին բարձր °C (°F) | −0.2 (31.6) |
0.6 (33.1) |
5.2 (41.4) |
11.3 (52.3) |
16.7 (62.1) |
20.3 (68.5) |
22.8 (73) |
21.1 (70) |
16.9 (62.4) |
10.0 (50) |
4.9 (40.8) |
1.4 (34.5) |
10.92 (51.64) |
| Միջին օրական °C (°F) | −2.8 (27) |
−2.4 (27.7) |
1.0 (33.8) |
6.0 (42.8) |
11.3 (52.3) |
15.0 (59) |
17.7 (63.9) |
16.3 (61.3) |
12.5 (54.5) |
6.6 (43.9) |
2.5 (36.5) |
−1.4 (29.5) |
6.86 (44.35) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −5.3 (22.5) |
−5.3 (22.5) |
−3.3 (26.1) |
0.7 (33.3) |
5.8 (42.4) |
9.6 (49.3) |
12.5 (54.5) |
11.5 (52.7) |
8.0 (46.4) |
3.2 (37.8) |
0.0 (32) |
−4.1 (24.6) |
2.78 (37.01) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −32.5 (−26.5) |
−36.0 (−32.8) |
−26.9 (−16.4) |
−18.4 (−1.1) |
−5.0 (23) |
−1.8 (28.8) |
3.5 (38.3) |
1.0 (33.8) |
−5.0 (23) |
−12.0 (10.4) |
−19.9 (−3.8) |
−28.0 (−18.4) |
−36.0 (−32.8) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 52.1 (2.051) |
39.9 (1.571) |
31.7 (1.248) |
38.8 (1.528) |
66.4 (2.614) |
60.1 (2.366) |
72.6 (2.858) |
99.2 (3.906) |
60.0 (2.362) |
67.1 (2.642) |
65.9 (2.594) |
53.5 (2.106) |
707.3 (27.846) |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 47 | 69 | 168 | 219 | 261 | 287 | 271 | 223 | 174 | 108 | 52 | 44 | 1923 |
| Աղբյուր #1: [7] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: [8] | |||||||||||||
Քույր քաղաքներ
խմբագրելՏես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Statistiska tätorter 2018 – befolkning, landareal, befolkningstäthet — Statistics Sweden, 2019.
- ↑ Statistiska tätorter 2023, befolkning, landareal, befolkningstäthet per tätort — Statistics Sweden, 2024.
- ↑ Karlstad, Sweden: A Cultural Revival in the Solar City Արխիվացված 2013-01-31 Wayback Machine (անգլ.)
- ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 21-ին.
{{cite web}}: Invalid|url-status=да(օգնություն) Официальный сайт университета Карлстада (անգլ.), (շվեդ.) - ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 22-ին.
{{cite web}}: Invalid|url-status=да(օգնություն) Информация об аэропорте на официальном сайте LFV(անգլ.), (շվեդ.) - ↑ http://www.skyways.se/ Արխիվացված 2019-11-15 Wayback Machine (անգլ.), (շվեդ.)
- ↑ «Average Monthly & Yearly Data 2002–2018» (շվեդերեն). SMHI. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 30-ին.
- ↑ «SMHI Open Data» (շվեդերեն). SMHI. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 30-ին.
Գրականություն
խմբագրել- «Карлстад». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Կարլստադի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայք (անգլ.), (շվեդ.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարլստադ» հոդվածին։ |