Վիքիպեդիա

Լեզու և գենդեր

Լեզվի և գենդերի միջև տրամախաչումների և հնարավոր տարբեր հարաբերությունների հետազոտությունը շատ բազմազան է։ Այն հատում է դիսցիպլինար սահմանները և, կարելի է ասել, որ ներառում է կիրառական լեզվաբանությունը, լեզվաբանական մարդաբանությունը, խոսակցության ուսումնասիրությունը, մշակույթի ուսումնասիրությունները, ֆեմինիստական մեդիայի ուսումնասիրությունները, ֆեմինիստական հոգեբանությունը, գենդերային ուսումնասիրությունները, փոխազդեցական հանրալեզվաբանությունը, լեզվաբանությունը, միջնորդավորված ոճաբանությունը, հանրալեզվաբանությունը և մեդիայի ուսումնասիրությունները։

Մեթոդաբանական առումով չկա ոլորտի ուսումնասիրության մեկ միասնական մոտեցում։ Դիսկուրսիվ, հետկառուցվածքային, էթնոմեթոդոլոգիական, էթնոգրաֆիկ, ֆենոմենոլոգիական, պոզիտիվիստական և փորձարարական մոտեցումները կարելի է տեսնել լեզվի և գենդերի ուսումնասիրության գործընթացում՝ արտադրելով և վերարտադրելով այն, ինչ Սյուզան Շպերը նկարագրել է որպես «տարբեր և հաճախ մրցակցող, տեսական և քաղաքական ենթադրություններ այն մասին, թե ինչպես պետք է ընկալել և հասկանալ դիսկուրսը, իդեոլոգիան և գենդերային ինքնությունը»[1]։ Արդյունքում այս ոլորտում հետազոտությունը կարող է ընթանալ երկու մեծ դաշտով։ Նախ, գոյություն ունի խիստ հետաքրքրություն խոսքի տարբերակների նկատմամբ, ըստ գենդերի, ինչպես նաև հասարակական նորմերի նկատմամբ, որոնց ազդեցությամբ լեզուն գենդերականացվում է (լեզվի տարբերակը կամ սոցիոլեկտը, որն ասոցացվում է որոշակի գենդերի հետ, կոչվում է «սեռով պայմանավորված խոսք» (անգլ.՝ genderlect))[2]։ Կան հետազոտություններ, որոնք կենտրոնանում են այն ուղղությունների վրա, որոնցով լեզուն ստեղծում և պահում է սեքսիզմը, գենդերային հակումները[3], ինչպես նաև ուսումնասիրություններ, որոնք կենտրոնանում են կոնտեքստուալ առումով սպեցիֆիկ և տարածքային առումով ձևավորված տարբերակների վրա, որոնցում գենդերը կառուցվում է և գործարկվում[2]։ Այս առումով հետազոտողները փորձում են հասկանալ, թե ինչպես է լեզուն ազդում հասարակության մեջ ընդունված սեռային երկկողմության վրա, և ինչպես է դա նպաստում արականության և իգականության բաժանման ձևավորմանը[4]։

Գենդերի և լեզվի ուսումնասիրությունը հանրալեզվաբանության մեջ և գենդերային ուսումնասիրությունները սկսել են Ռոբին Լակոֆի աշխատանքներով, հատկապես 1975 թվականին գրված «Լեզուն և կնոջ տեղը» (անգլ.՝ Language and Woman's Place) գրքով[5]։ Լեզվի և գենդերի ուսումնասիրությունը մեծապես զարգացել է 1970-ական թվականներից սկսած հանրահայտ գիտնականներ Դեբորա Թենընի, Պենելոպե Էքերտի, Ջանեթ Հոլմսի, Կիրա Հոլի, Դեբորա Քեմերոնի, Ջեյն Սանդերլենդի գործերով։ 1995 թվականին վերահրատարկված «Արտահայտված գենդեր․ լեզուն և սոցիալապես կառուցված ես-ը» (անգլ.՝ Gender Articulated. Language and the Socially Constructed Self)[6] գիրքը համարվում է լեզվի և գենդերի մասին գլխավոր տեքստային վերաբերակը[7]։

Պատմություն խմբագրել

Լեզվի և գենդերի գաղափարի սկզբնական ուսումնասիրությունները ներառված են լեզվաբանությունում, ֆեմինիստական տեսության և քաղաքական փորձառության մեջ[8]։ 1970-1980 թվականներին ֆեմինիստական շարժումը սկսել է ուսումնասիրել լեզվի և գենդերի հարաբերակցությունը։ Այս ուսումնասիրությունները կապված են եղել կանանց ազատագրաական շարժման հետ, և նրանց նպատակն էր բացահայտել լեզվի օգտագործման և գենդերային նմանությունների կապը։ Ներկայումս ֆեմինիստներն աշխատում են լեզվում գոյություն ունեցող պատրիարխատի և սեքսիզմի ուղղությամբ[3]։ Լեզվի և գենդերի ուսումնասիրության ոլորտում կա երկու կարևոր հարց։ Առաջինը գենդեր գաղափարի առկայությունն է լեզուներում, երկրորդը՝ տարբեր գենդերի մարդկանց մոտ խոսքային տարբերությունները։ Այս երկու հարցերը բաժանել են ոլորտը երկու առանձին դաշտերի[8]։

Այս ոլորտի կարևորագույն գաղափարներից մեկը ուժն է։ Ուսումնասիրողները փորձել են հասկանալ լեզվի այն նմուշները, որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպես այն կարող է արտացոլել ուժի անհավասարությունը հասարակությունում։ Նրանցից ոմանք հավատում են, որ տղամարդիկ ունեն առավելություններ հասարակական առումով, որ կարելի է տեսնել նրանց խոսքում, իսկ կանայք զուրկ են դրանից, որը դարձյալ երևում է նրանց խոսքում[8]։ Ռոբին Լակոֆը, որի «Լեզուն և կնոջ դերը» գիրքն առանձին պաշտոնական հետազոտությունն է այս ոլորտում[8], մի անգամ ասել է․ «կանանց անզորությունն ու լուսանցքում հայտնվելն արտացոլվում է այն ենթադրություններում, թե ինչպես պետք է տղամարդիկ ու կանայք խոսեն, և ինչպես պետք է խոսվի կանանց մասին»[9]։ Օրինակ՝ ֆեմինիստական լեզվի որոշ ուսումնասիրողներ փորձել են բացահայտել, թե ինչպես են տղամարդկանց առավելությունները ներկայացված լեզվում։ Նրանք վիճարկում են այն փաստը, որ անցյալում փիլիսոփաները, քաղաքական գործիչները, քերականագետները, լեզվաբանները և այլք եղել են տղամարդիկ, որոնք ղեկավարել են լեզուն։ Նրանք ներդրել են իրենց սեքսիստական մտքերը, որպեսզի իշխանություը լինի իրենցը[10]։ Հետևաբար, այս ոլորտը փնտրում է ուղղություններ, որոնցով լեզուն նպաստում է անհավասարությանն ու սեքսիզմին հասարակությունում[8]։

Լեզու և ուժ խմբագրել

Անցյալում ֆեմինիստական լեզվի շատ հետազոտողներ հավատացել են, որ ուժը լեզվից առանձին մի բան է, որն օգնում է հզոր խմբերին (օրինակ՝ տղամարդկանց) կառավարել լեզվի վերարտադրումն ու օգտագործումը հասարակության կողմից[8]։ Այսօր որոշ ուսումնասիրողներ կարծում են, որ ուժը ներկառուցված է լեզվի կաղապարներում ավելի, քան գոյություն ունի նրանից դուրս[8]։ Օրինակ՝ գիտության լեզուն օգնում է կարգավորել ղեկավարող խմբի գաղափարները, որը երբեք չի կարող լինել բացարձակ չեզոք[11]։ Նույնիսկ հոգեբանության մեջ գենդերի դրսևորումները միշտ եղել են շահավետ այն ակադեմիկոսների համար, որոնք գրել են դրա մասին։ Միշտ կարևոր է եղել այն, թե ով և ինչպես է օգտագործում լեզուն որևէ բան բացատրելու համար[11]։

Տարբեր գենդերի մարդիկ ունեն խոսելու տարբեր նորմեր։ Սա ապացույցն է լեզվում եղած ուժի գաղափարի[8]։ Քանի որ այդ նորմերը հասարակության մեջ եղած այսօրվա հիերարխիայի արդյունքն են, դրանց վրա կասկածելը տանում է դեպի հասարարական կարգերին մարտահրավեր նետելուն[8]։ Ոլորտում կատարված շատ ուսումնասիրություններ ենթադրում են, որ գենդերային տարբերությունները երևում են լեզվի օգտագործման մեջ։ Հետևաբար դրանք ուսումնասիրում են այն, թե ինչպես են տարբեր գենդերի մարդիկ տարբերվում իրենց խոսելաոճով։ Այս մոտեցումը չի ընդգրկում այն, թե ով է ի սկզբանե որոշել ստեղծել այս տարբերություններն ու նորմերը, և ինչու են դրանք լայնորեն ընդունված[8]։ Լեզուն բարդ և դինամիկ համակարգ է, որը ստեղծում է հասարակական կատեգորիաների իմաստ, ինչպես օրինակ գենդերը[8]։ Այս առումով ուժը ոչ թե այս համակարգից դուրս մի բան է, այլ նրա մի մասը[8]։

Գենդերի գաղափարը կայուն չէ։ Ավելի շուտ, այն տարբերվում է մշակույթից մշակույթ և ժամանակաշրջանից ժամանակաշրջան[8]։ «Իգական»-ը և «արական»-ը սոցիալապես կառուցված գաղափարներ են, որ պարբերաբար կրկնվող գործողությունների արդյունքում դարձել են բնական[3]։ Սիմոնա դը Բովուարի հայտնի խոսքը հետևյալ միտքն է արտահայտում․ «Կին չեն ծնվում․ կին դառնում են»[12]։ Հետևաբար, հասարակական նորմերին հետևող վարքագիծը հանգեցնում է գենդերականացված խոսքին։ Քանի որ իգականությունը և արականությունը հստակ սահմանված գաղափարներ չեն, մարդկանց խոսելու ոճը նույնպես կարող է լինել հասարակությունում դոմինանտ սոցիալական ստանդարտների հզոր հարաբերությունների արդյունք[3]։

Յուրաքանչյուր հասարակությունում գենդերի գաղափարը սովորում են վաղ մանկության տարիներին խոսակցությունների, հումորի, ծնողական խնամքի, տարբեր կառույցների, մեդիայի և գիտելիք ձեռք բերելու այլ միջոցներով։ Հետևաբար, գենդերը թվում է բնական ու նույնիսկ գիտական գաղափար հասարակության անդամներին։ Շատ գիտնականներ փորձել են բացահայտել այս պարզ երևույթի ճշմարտությունը և հասկանալ, թե ինչու է այդ գաղափարը լիովին ճշմարտացի թվում։ Հետազոտության այս տեսակը պահանջում է հարցականի տակ դնել որոշ ենթադրություններ գենդերի վրա և մոտենալ դրան տարբեր տեսակետերից[13]։ Մարդիկ չեն ծնվում գենդերով, այլ սովորում են խաղալ այդ դերն ակնկալվող նորմերին համաձայն, որոնք որևէ կապ չունեն ոչ միայն կենսաբանության, այլ նաև հորմոնների հետ[14]։

Լեզվական կարողությունների շրջանակներում (գիտելիքներ արտադրելու և դրանք լեզվի միջոցով հասկանալու ունակություն) հանրալեզվաբանները և լեզվաբան մարդաբանները կարծում են, որ միայն կառուցվածքի և ձևաբանության գիտելիքները չեն կարող օգնել մարդուն շփվել ուրիշների հետ։ Փոխարենը նրանք կարծում են, որ պետք է իմանալ հասարակական նորմերը, որոնք մարդիկ օգտագործում են տարբեր լեզուներով նրանց հետ շփվելու համար։ Մարդիկ աստիճանաբար սովորում են օգտագործել լեզուն կոնկրետ հասարակական իրավիճակներում և նաև սովորում են զարգացնել հաղորդակցական կարողությունները։ Հետևաբար, լեզուն և հասարակական նորմները դինամիկ են ու փոխկապակցված։ Քանի որ մարդիկ օգտագործում են լեզուն այդ նորմերի շրջանակներում, այն կարևոր դեր է խաղում հասարակական ստանդարտների ներկայացման և պահպանման հարցում[13] և կարող է լինել գործիք՝ ուժեղ հարաբերությունները և գենդերային ճնշվածությունը վերարտադրելու հարցում[15]։ Այս փոխկապակցվածությունը ցույց տվող օրինակներից մեկն այն փաստն է, որ անգլերենում չկա Sir (պարոն) դիմելաձևի հավասար տարբերակը կանանց համար։ Այս փաստը չի կարող միայն լեզվին վերաբերել, սակայն այն անմիջական կապ ունի այն գիտակցման հետ, որ հայտնիները միշտ տղամարդիկ են եղել[13]։ Մյուս օրինակն այն է, որ կանանց դիմում են Miss (օրիորդ), Mrs. (տիկին) կամ Ms. (երբ հայտնի չէ ամուսնական կարգավիճակը), մինչդեռ տղամարդկանց դիմում են Mr. (պարոն)։ Վերջինս ցույց է տալիս մարդու գենդերը, ոչ թե ամուսնական կարգավիճակը։ Ի տարբերություն տղամարդկանց, կանանց հարաբերությունները կարող են ազդել իրենց հասարակական դիրքի վրա, և նրանց կարող են դատել՝ դրա վրա հիմնվելով[3]։

Լեզվական տարբերակայնություն խմբագրել

Որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ գենդերը սոցիալապես է ձևավորված[4]։ Նրանք պնդում են, որ սեռը վերաբերում է մարդկանց միջև եղած կենսաբանական տարբերություններին, մինչդեռ գենդերը որևէ սեռի դերն է հասարակության մեջ[14]։ Հետևաբար, քանի որ լեզուն արտացոլում է մարդկանց հասարակական հարաբերությունները և կապ չունի կենսաբանության հետ, տարբեր գենդերի մարդկանց խոսքային տարբերությունները հոգեբանությանը կամ սեռին վերաբերող գիտական փաստեր չեն ներկայացնում իրենցից[13]։ Դրանք միայն վերաբերում են կամայական հասարակական նորմերին[13]։ Տարբեր գենդերի մարդկանց մոտ լեզվական տարբերությունների առկայությունը նշանակալից քննարկումների առիթ է եղել[3]։ Շատ գիտնականներ կարծում են, որ այս տարբերությունների գոյությունը պնդելը ստեղծում է կարծրատիպային մտքեր արական-իգական դիխոտոմիայի մասին և նպաստում է գենդերային կողմնակալության պահպանմանը[15]։

1975 թվականին Ռոբին Լակոֆը ճանաչեց «Կանանց ռեգիստր-ը, որը նպաստում էր կանանց [ցածր] դերը հասարակությունում պահելուն[16]։ Լակոֆը վիճարկում էր այն, որ կանայք ձգտում են օգտագործել լեզվական ձևեր, որոնք արտացոլում և ուժեղացնում են ստորադաս դեր։ Դրանք ընգրկում են անջատական հարցերը, հարցի ինոտնացիան և «թույլ» հրահանգները[17]։

Լակոֆի և մյուսների նմանատիպ ուսումնասիրություններն անվանվել են «պակասորդի մոտեցում», քանի որ նրանք կարծում էին, որ մի գենդերը մյուսի համեմատ պակաս դրսևորումներ ունի։ Կանանց խոսքի պակասորդի վերաբերյալ նկարագրությունները սկսում են Օտտո Եսպերսենի «Կինը» հոդվածով, որը տպագրվել է 1922 թվականին «Լեզու․ նրա բնությունն ու զարգացումը և ծագումը» (անգլ.՝ Its Nature and Development, and Origin) գրքում[18]։ Եսպերսենի միտքը, թե կանանց խոսքը պակաս է տղամարդկանց խոսքի համեմատ, ընդունվեց լայնորեն և մոտ 50 տարի տարածված էր բավական մինչև Լակոֆի հայտնվելը[17]։ Չնայած հոդվածի լեզվի քաղաքական անճշտությանը ժամանակակից իրողությանը, Եսպերսենի ներդրումներն արդիական են։ Դրանք ընդգրկում են լեզվի՝ հասարակական և գենդերային հնարավորություններով, բառապաշարային և հնչյունական տարբերություններով պայմանավորված փոփոխությունները, ինչպես նաև այն միտքը, որ սեռով պայմանավորված խոսքը և գենդերային դերն ազդեցություն են ունենում լեզվի վրա։

«Լեզուն և կնոջ տեղը» գրքի հրապարակումից շատ չանցած այլ գիտնականներ սկսեցին ուսումնասիրություններ կատարել և կասկածի տակ դնել Լակոֆի փաստարկները՝ լայնացնելով լեզվի և գենդերի ուսումնասիրության դաշտը[5][17]։ Փաստարկներից մեկն այսպես կոչված «դոմինանտության մոտեցում»-ն է, որը պնդում է, թե լեզվում եղած գենդերային տարբերություններն արտացոլում են ուժային տարբերությունները հասարակությունում[19]։

Ջենիֆեր Քոութսն առանձնացնում է գենդերականացված խոսքի մոտեցումների պատմական շարան իր «Կանայք, տղամարդիկ և լեզու» գրքում[20]։ Նա հակադրության մեջ է դնում չորս հայտնի մոտեցումներ՝ պակասորդի, դոմինանտության, տարբերակայնության և դինամիկ։

Պակասորդի մոտեցումը ներկայացնում է արական սեռի լեզուն որպես ստանդարտ, իսկ իգական սեռինը դրանից պակաս[18]։ Այս մոտեցումը տեղծեց դիխոտոմիա կանանց և տղամարդկանց լեզուների միջև։ Սա նախադրյալ հանդիսացավ այն բանի, որ քննադատվի մոտեցումը։ Եվ ուրեմն կանանց լեզուն համարվում էր ոչ այլ ինչ, քան ի սկզբանե իր մեջ սխալ ունեցող։

Դոմինանտությունը մոտեցում է, որի շրջանակներում իգական սեռը դիտարկվում է որպես ենթակա խումբ, որի խոսքաոճային տարբերությունն արդյունքն է արական սեռի գերակայության և հավանաբար նաև պատրիարխատի։ Սա պատճառ դարձավ առաջնային արական կենտրոնացում ունեցող լեզվի ձևավորմանը։ Գիտնականները, ինչպես օրինակ Դեյլ Սպենդերը[21], Դոն Զիմմերմանը և Քենդեյս Վեսթը[22] այս մոտեցման կողմնակիցներն են։

Տարբերակայնությունը հավասարության մոտեցումն է՝ բաժանվել տղամարդկանց ու կանանց, քանի որ նրանց ենթամշակույթները սոցիալական առումով տարբեր են դեռևս մանկությունից։ Սրա արդյունքում հետագայում կնոջ ու տղամարդու հաղորդցական ոճն է տարբերվում։ Դեբորա Տանենն այս դիրքորոշման ամենամեծ ջատագովն է[23]։ Նա համեմատում է լեզվի գենդերային տարբերությունները մշակութային տարբերությունների հետ։ Եվ այսպիսով, համեմատելով խոսակցության նպատակները՝ նա պնդում է, որ տղամարդիկ ձգտում են օգտագործել զեկույցի ոճը՝ նպատակ ունենալով փոխանակել փաստային ինֆորմացիա, մինչդեռ կանայք ավելի հաճախ հարաբերությունների ոճն են օգտագործում՝ անհանգստացած լինելով հարաբերություններ ստեղծելով և դրանք պահպանելով[23]։

Դինամիկ մոտեցումն անվանվում է նաև սոցիալական կոնստրուկտիվիզմ։ Ինչպես Քոութսն է նկարագրում, այն ամենահարմար մոտեցումն է լեզվի և գենդերի ուսումնասիրությանը։ Բնական գենդերով պայմանավորված կատեգորիաների բաժանման փոխարեն դինամիկ մոտեցումը ձգտում է հասարակությունում համապատասխան գենդերային կառույցներ ձևավորել։ Այսպես օրինակ՝ Վեսթը և Զիմմերմանը նկարագրում են այդ կառույցներն իբրև «անել գենդեր» (doing gender)[24]՝ համարելով, որ դրանք փոխկապակցված են գենդերի հետ և կարող են օգտագորգծվել խոսողների կողմից այնպես, ինչպես հարմար են գտնում նրանք։

Գիտնականները, այդ թվում և Տանենը, պնդում են, որ տարբերությունները համատարած են ողջ մեդիայում՝ ներառյալ դեմ առ դեմ խոսակցությունները[25][26], դպրոցական տարիքի երեխաների գրավոր էսսեները[27], էլեկտրոնային հաղորդագրությունները[28] և նույնիսկ գրաֆիտին[29]։

Գիտնականների այլ խումբ, այդ թվում Դեբորա Քեմերոնը, կարծում է, որ սրանք պրոբլեմներ են, որ գործ ունեն և՛ դոմինանտության, և՛ տարբերակայնության մոտեցման հետ։ Քեմերոնը նկատում է, որ լեզի և գենդերի ուսումնասիրության պատմության ընթացքում արական սեռի հետ ասոցացվող կառույցները դիտարկվել են որպես չնշույթավորված նորմ, որից իգականը շեղված է[30]։ Օրինակ՝ անգլերենում 'manager' բառը համարվում է marked 'manageress' բառի նկատմամբ, որը վերաբերում է իգական սեռին։ Մյուս կողմից, Քեմերոնը պնդում է, որ այն, ինչ վերաբերում է պիտակների տարբերությանը՝ որպես լեզվի օգտագործման կամ հասկանալու տարբեր եղանակների իրականում դիֆերենցիալ ուժի ցուցադրում է։ Նա առաջարկում է. «Մխիթարական է լսելը, որ ոչ ոք կարիք չունի «սարսափելի զգալու»․ իրականում հակասություններ չկան, այլ միայն թյուրըմբռնումներ ․․․ Սակայն հետազոտության արդյունքերը չեն համապատասխանում Տանենի և այլոց պնդումներին՝ բնության, պատճառների և տղամարդկանց և կանանց սխալ հաղորդակցության պատճառների վերաբերյալ»[31]։ Քեմերոնը կարծում է, որ հասարակական տարբերությունները տղամարդկանց ու կանանց դերերի միջև լիովին արտացոլված չեն լեզվի օգտագործման մեջ։ Մեկ հավելյալ օրինակ է այն ուսումնասիրությունը, որ նա է արել Մեծ Բրիտանիայի զանգի կենտրոնի օպերատորների շրջանում, որտեղ օպերատորներին սովորեցրել էին գրել իրենց ասելիքը և կատարել անհրաեշտ «հուզական աշխատանքը» (ժպտալ, արտահայտիչ տոն ունենալ, ցույց տալ կարեկցանք ու տալ մինիմալ պատասխաններ) հաճախորդների զանգերին պատասխանելիս։ Այս էմոցիոնալ աշխատանքը բավական տարածված է իգական դոմեյնում, և դրա համար զանգերի կենտրոնի սերվիսի աշխատողները սովորաբար կանայք են։ Սակայն այս ոլորտում արական սեռի աշխատողները նույնպես ադապտացվում են աշխատանքի նրբություններին, երբ նրանց հանձնարարվում է կատարել այս հուզական աշխատանքը։ Թեպետ սա չի նշանակում, որ «կանանց լեզուն» գերարժևորված է, ոչ էլ այն ֆեմինիզմի «հերթական հաղթանակն» է։ Քեմերոնն ընդգծում է՝ ժամանակի հետ հնարավոր է տղամարդիկ նույնպես կատարեն սպասարկման ոլորտում աշխատանք, և սա չի հանգեցնի լեզվաբանական ոճի գենդերային փոփոխության[32]։

Հաղորդակցական ոճերը միշտ կոնտեքստի արտադրանք են, ինչպես օրինակ՝ գենդերային տարբերությունները ձգտում են արտահայտվել առանձին գենդերային խմբերում։ Սրա բացատրություներից մեկն այն է, որ մարդիկ հարմարեցնում են լեզուն այն մարդու ոճի հետ, որի հետ հաղորդակցվում են։ Հետևաբար, խառը գենդերային խմբում գենդերային տարբերություններն ավելի քիչ արտահայտիչ են։ Նմանատիպ կարևոր հետազոտություն է ադապտացումը լեզվի ոճին համապատասխան, ոչ թե ըստ մարդու գենդերի։ Այսինքն՝ արակն սեռի քաղաքակիրթ ու կարեկցող ներկայացուցիչը ձևավորում է իր խոսքը՝ ելնելով այն բանից, որ ինքը քաղաքակիրթ է ու կարեկցող, ոչ թե որ արական սեռի ներկայացուցիչ է[33]։

Թեպետ Օչսը պնդում է, որ գենդերը կարող է ինդեքսավորվել ուղիղ և անուղղակի կերպով[34]։ Ուղիղ ինդեքսավորումն առաջնային հարաբերություն է լեզվաբանական աղբյուրների (ինչպես օրինակ՝ բառապաշար, ձևաբանություն, շարահյուսություն, հնչյունաբանություն, բարբառ և լեզու) և գենդերի միջև։ Օրինակ՝ անգլերենում he և she դերանունները ուղիղ ինդեքսավորված են որպես «արական» և «իգական»։ Չնայած կարող են լինել երկրորդային հարաբերություններ լեզվաբանական աղբյուրների և գենդերի միջև, որոնց ժամանակ լեզվաբանական աղբյուրները կարող են ինդեքսավորել կոնկրետ ակտեր, գործողություններ կամ դիրքորոշումներ, որոնք հետագայում անուղղակի կերպով ինդեքսավորվում են գենդերի հետ։ Այլ կերպ ասած, այս լեզվաբանական աղբյուրներն օգնում են կազմավորել գենդերը։ Օրինակներն ընդգրկում են ճապոներենում wa և ze մասնիկները։ Առաջինն ուղիղ ինդեքսավորում է նուրբ ինտենսիվությունը, որը հետո անուղղակի կերպով ինդեքսավորում է իգական ձայնը, մինչդեռ երկրորդը ուղիղ կերպով ինդեքսավորում է կոպիտ ինտենսիվությունը, որը հետագայում անուղղակի կերպով ինդեքսավորում է արական ձայնը։

Ասում են, որ կանայք սովորաբար ավելի լավ լեզվով են խոսում, քան տղամարդիկ։ Սա շարունակական միֆ է, սակայն գիտնականները պնդում են, որ որևէ գենդերի ներկայացուցիչ չի խոսում լեզվով ավելի լավ, այլ յուրաքանչյուրը խոսում է իր յուրօրինակ լեզվով[35]։ Այս գաղափարի հիման վրա էլ կատարվել են կանանց և տղամարդկանց հաղորդակցության միջև առկա տարբերությունների վերաբերյալ հետագա ուսումնասիրությունները։

Գենդերով պայմանավորված խոսքի պրակտիկա խմբագրել

Նույն սեռի ոչ բոլոր անդամներն են ստանձնում կոնկրետ գենդերի դերերը, որ նրանց տրվել է հասարակության կողմից[36]։ Գենդերի և հաղորդակցության մոդելները պարզապես օրինակներ են յուրաքանչյուր գենդերի համար, և տվյալ սեռի ոչ բոլոր անդամներին այն կարող է հատուկ լինել։

Նվազագույն պատասխաններ խմբագրել

Կանանց և տղամարդկանց հաղորդակցական վարքագծի եղանակներից մեկը տարբերվում է նվազագույն պատասխանների օգտագործման ձևով, օր․՝ զուգահեռական առանձնահատկությունները ('mm' և 'yeah'), որոնք ցույց են տալիս վարքագծի կապը լեզվի համատեղ օգտագործման հետ[37]։ Տղամարդիկ սովորաբար ավելի քիչ են դրանք օգտագործում, քան կանայք, և երբ նրանք օգտագործում են այդ առանձնահատկությունները, դա սովորաբար նշան է համաձայնության, ինչպես ներկայացնում է Դ․ Զիմերմանի և Ք․ Վեսոթի՝ խոսակցության մեջ դերերի ընտրման վերաբերյալ ուսումնասիրությունը[38]։

Մինչդեռ վերը նշվածը կարող է լինել ճշգրիտ որոշակի կոնտեքստում և իրավիճակներում, այն ուսումնասիրությունները, որոնք բաժանում են կանանց ու տղամարդկանց հաղորդակցական վարքագիծը, կարող են շատ մեծ ընդհանրացումների ռիսկ առաջացնել։ Օրինակ՝ «նվազագույն պատասխանները, որոնք «հայտնվում են» խոսակցական հոսքերի ողջ ընթացքում», ինչպիսիք են 'm'-ը կամ 'yeah'-ն, կարող են գործել միայն ցույց տալու համար ակտիվ լսողություն և հետաքրքրություն և ոչ միշտ որպես «օգնող աշխատանքի» նշաններ, ինչպես պնդում է Ֆիշմանը։ Նրանք կարող են, ինչպես ցույց է տալիս նվազագույն պատասխանների առավել մանրամասն վերլուծությունը, ցույց տալ ըմբռնում, համաձայնության դրսևորում, թերահավատություն կամ քննադատական վերաբերմունք, պահանջել պարզաբանում կամ ցույց տալ զարմանք[39]։ Այլ կերպ ասած, խոսակցության և՛ արական, և՛ իգական սեռի մասնակիցների նվազագույն պատասխանները կարող են ունենալ ինտերակտիվ ֆունկցիա, ոչ թե գենդեր-սպեցիֆիկ։

Հարցեր խմբագրել

Տղամարդիկ ու կանայք տարբերվում են նաև խոսակցություններում օգտագործվող հարցերի կիրառմամբ։ Տղամարդկանց համար հարցը սովորաբար պարզապես միջոց է ինֆորմացիա ստանալու համար, մինչդեռ կանանց դեպքում այն կարող է հաճախ ունենալ հռետորական իմաստ՝ այլոց խոսակցությանն աջակցելու կամ խոսակցության անդամների ուշադրությունը գրավելու համար[40]։ Հետևաբար, կանայք օգտագործում են հարցեր ավելի հաճախ[25][41]։ Այնուամենայնիվ, 1996 թվականին Ալիս Ֆրիդի և Ալիս Գրինվուդի կատարած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ չկա որևէ նշանակալի տարբերություն տարբեր գենդերի ներկայացուցիչների միջև հարցերի օգտագործման առումով[42]։ Գրավոր խոսքում, թեպետ, երկու գենդերի ներկայացուցիչներն էլ օգտագործում են հռետորական հարցերը որպես ոճական հնար։ Օրինակ՝ Մարկ Տվենը օգտագործել է դրանք իր «Պատերազմի աղոթքը» ("The War Prayer") գրքում, որպեսզի դրդի ընթերցողին հարցականի տակ դնի հերոսի գործողություններն ու հավատը։ Անջատական հարցերը հաճախակի օգտագործվում են ինֆորմացիան ստուգելու ու հաստատելու համար, չնայած կանանց լեզվում դրանք կարող են նաև կայուն պնդումներ անելուց խուսափելու համար օգտագործվել[16]։

Խոսքային դերափոխություն խմբագրել

Ինչպես ցույց է տալիս Վիկտորիա դը Ֆրանցիսկոյի աշխատանքը, կանանց լեզվական պահվածքը բնութագրում է ուրիշների հետ հերթով խոսելու ցանկությունը, ինչը դեմ է տղամարդկանց՝ հենց իրենց վրա կենտրոնանալու կամ լռելու ձգտմանը, երբ ներկայացվում է խոսակցական շրջադարձի այնպիսի քողարկված արտահայտություններ, ինչպիսիք են "y' know"-ն և "isn't it"-ը[43]։ Շրջադարձ կատարելու այս ցանկությունը փոխազդեցության բարդ ձևեր է առաջացնում՝ կապված տղամարդկանց կողմից սովորաբար ցուցադրվող շրջադարձման ձևի հետ[44]։

Զրույցի թեմայի փոփոխություն խմբագրել

Բրյուս Դորվալն իր ուսումնասիրության մեջ, որը կատարել է նույնասեռ ընկերների հաղորդակցության վերաբերյալ, պարզել է, որ արական սեռի ներկայացուցիչներն ավելի հաճախ են փոխում խոսակցության առարկան, քան իգական սեռի ներկայացուցիչները[45]։ Այս տարբերությունը կարող է նաև լինել այն մտքի հիմքը, որ կանայք ավելի շատ են խոսում։

Ամերիկացի երիտասարդ զույգերի և նրանց հաղորդակցության վերաբերյալ ուսումնասիրությունը պարզել է, որ մինչդեռ կանայք երկու անգամ ավելի շատ թեմաներ են առաջարկում, քան տղամարդիկ, այնուամենայնիվ տղամարդկանց թեմաներով են ավելի հաճախ խոսում[39]։

Ինքնաբացահայտում խմբագրել

Իգական սեռը հաճախ հակված է ինքնաբացահատումների (իրենց խնդիրները և փորձը ուրիշների հետ կիսել, հաճախ համակրանք առաջարկել)[46], որը հակադրվում է արական սեռի` ինքնաբացահայտումից խուսափելուն և խորհուրդներ տալու կամ լուծում առաջարկելու հարցից, երբ տեղի է ունենում բախում ուրիշների խնդիրների հետ[23]։

Ինքնաբացահայտումը մեկ այլ մարդու հենց այնպես ինֆորմացիա տրամադրելը չէ։ Գիտնականներն այն սահմանում են որպես ինֆորմացիայի կիսում մյուսների հետ, որը նրանք այլ կերպ չէին իմանա կամ բացահայտի։ Ինքնաբացահայտումը ներառում է նաև ռիսկ և խոցելիություն այն առումով, որ ինֆորմացիան վստահվում է մեկ այլ մարդու՝ դառնալով նրա մասը[47]։ Ես խոսվում է genderlect-ի մասին, ինքնաբացահայտումը կարևոր է, քանի որ այն ներկայացնում է արական ու իգական սեռի ներկայացուցիչների հաղորդակցության տարբերությունները։ Տղամարդիկ ու կանայք ինքնաբցահայտման լիովին տարբեր տեսակետեր ունեն։ Այլ մարդու հետ մտերմիկ հարաբերություններ զարգացնելը պահանջում է ինքնաբացահայտման որոշակի մակարդակ։ Սովորաբար ավելի հեշտ է իմանալ կնոջը, քան տղամարդուն։ Ապացուցված է, որ կանայք մյուսների հետ ավելի բարձր ներանձնային հարաբերություններ են ստեղծում և ավելի հակված են իրենց զգացմունքների մասին խոսելուն։

Նաև ապացուցված է, որ մարդիկ ավելի շատ կիսվում են տեխնոլոգիայի միջոցով։ Այդ երևույթը հայտնի է համակարգչային միջնորդավորված հաղորդակցություն (անգլ.՝ Computer-mediated communication) անվամբ։ Հաղորդակցման այս տեսակն ընդգրկում է միայն տեքստային մեսիջներ, որոնք կորցնում են իրենց ոչ վերբալ նշանները։ Տղամարդիկ և կանայք երկուսն էլ ավելի հակված են ինքնաբացահայտման, երբ շփվում են համակարգչով, ոչ թե դեմ առ դեմ։ Մարդիկ ավելի ինքնավստահ են համակարգչային միջնորդավորված հաղորդակցության ընթացքում, քանի որ շփվելիս չեն նայում մյուսների դեմքին, և ավելի հեշտ է դառնում ինֆորմացիան հաղորդելը։

Մի հետազոտություն է կատարվել բացահայտելու համար, թե արդյոք հասուն տարիքի մարդկանց ընկերության մեջ ինքնաբացահայտումը տարբերվում է ըստ գենդերի և ամուսնական կարգավիճակի։ 67% կանանց և 53% տղամարդկանց հարցեր են տվել իրենց նույնասեռ ընկերների մոտ ինքնաբացահայտվելու մասին։ Բացահայտումն ամուսնացածների մոտ ևս գնահատվել է։ Ամուսնացած տղամարդկանց մտերմիկ ինքնաբացահայտումն իրենց ընկերների մոտ ավելի ցածր էր, քան չամուսնացած տղամարդկանց, ամուսնացած ու չամուսնացած կանանց մոտ։ Նույնը վերջին երեք խմբերի մոտ նման էր։ Ամուսնացած մարդկանց ոչ մտերմիկ ինքնաբցահայտումն ընկերներին ավելի ցածր էր չամուսնացած մարդկանց համեմատ, անկախ գենդերից։ Ամուսնացած մարդկանց մտերմիկ ինքնաբացահայտումն իրենց կողակցին բարձր էր, անկախ գենդերից։ Դեռ ավելին, ամուսնացած տղամարդկանց ոչ մտերմիկ ինքնաբցահայտումն ընկերներից ցածր էր, մինչդեռ ամուսնացած կանանց բացահայտումն ընկերներին միջին էր կամ գուցե ավելի բարձր, քան իրենց կողակիցներին։ Արդյունքների համաձայն, միայն գենդերը չէ, որ պայմանավորում է ընկերների մոտ ինքնաբացահայտվելու վերաբերյալ գենդերային տարբերությունները։ Ամուսնական կարգավիճակը կարծես թե կարևոր ազդեցություն ունի դրա վրա տղամարդկանց համար, ոչ թե կանանց։ Սակայն եզրակացվում է, որ հետազոտությունը մի կարևոր բան բաց է թողել՝ ամուսնական կարգավիճակը[48]։ Այս հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ երբ տղամարդն ամուսնացած է, ավելի քիչ հավանական է, որ նա մտերմիկ ինքնաբացահայտման կգնա։ Սա կարող է լինել այն պատճառով, որ տղամարդը գուցե դավաճանված զգա իրեն կնոջ ինքնավստահությունով, քանի որ վերջինս բացահայտումէ ինֆորմացիան, որը կարող է գաղտնի լինել։ Այնուամենայնիվ, հետազոտությունը նաև ցույց է տալիս, որ ամուսնացած կանայք չեն փոխվում շատ, քանի որ կանայք, միևնույն է, ավելի հակված են ինքնաբացահայտման, քա տղամարդիկ։

Հասարակական հմտությունների տեսանկյունից հարաբերությունների գենդերը և մշակութային տարբերությունները կարող են հաղորդակցության մեջ տարբերությունների պատճառ դառնալ։ Կենսաբանական սեռի ազդեցությունը հաղորդակցական արժեքների վրա շարժում է գիտնականների հետաքրքրությունը։ Ընդհանուր առմամբ, կանայք ավելի շատ են արժևորում արդյունավետ հաղորդակցման հմտությունները, քան տղամարդիկ[49]։

Ինքնաբացահայտումը նաև շատ կարևոր է, երբ խոսվում է տղամարդկանց ու կանանց հանդիպումների մասին։ Հաջողակ հաղորդակցությունը հարաբերությունների ամենամեծ դժվարություններից է, որի միջով շատ զույգեր անցնում են։ Կանանց հետ հարաբերություններում տղամարդիկ կարող են ավելի շատ ինքնաբացահայտման գնալ, քան նրանց կին զուգընկերները։ Ինքնաբացահայտումը համարվում է մտերմության ձևավորված բանալին։ Օրինակ՝ ամերիկացի հետերոսեքսուալ զույգերի մոտ կատարվել է ուսումնասիրություն։ Արդյունքում պարզվել է, որ ինքնաբացահայտումն ավելի բարձր էր տոկոսային առումով այն զույգերի մոտ, որոնք միասին էին մնացել հետազոտության երկու փուլերում էլ, քան նրանց մոտ, ովքեր բաժանվել էին առաջին փուլից հետո։

Նմանապես, հետազոտողները հետերոսեքսուալ զույգերին, որոնք նոր էին սկսել հանդիպել, խնդրել էին լրացնել ինքնաբացահայտման վերաբերյալ հարցաթերթիկ և չորս ամիս անց պատասխանել նույն հարցերին դարձյալ։ Նրանք բացահայտեցին, որ զույգերը, որոնք դեռ հանդիպում էին չորս ամիս անց, նախնական շփման ժամանակ ավելի մեծ ինքնաբացահայտում էին գրանցում, քան նրանք, ովքեր հետագայում բաժանվեցին։ Այս թեստը ցույց է տալիս, որ ինքնաբացահայտումը կարող է օգտակար լինել հարաբերությունները հեշտացնելու համար։ Ինքնաբացահայտումը գործընթաց է, որը սովորաբար սկսվում է արագորեն, բայց հետո սկսվում է դժվար շրջան, երբ զույգն ավելի շատ տեղեկատվություն է ստանում։ Սկզբնական ինքնաբացահայտումը չափազանց կարևոր է, երբ առաջին անգամ են հանդիպում ինչ-որ մեկին։ Պոտենցիալ զույգի առաջին փոխազդեցությունները կարող են լինել հարաբերությունների հաջողության կամ ձախողման որոշիչ գործոններ։

Ի վերջո ինքնաբացահայտումը բարդ է, քանի որ ոչ բոլոր կանայք ու տղամարդիկ են նույն կերպ հաղորդակցվում։

Վերբալ ագրեսիա խմբագրել

Ագրեսիան կարող է սահմանվել 3 խաչվող գծերով՝ անուղղակի, հարաբերական ու հասարակական։ Անուղղակի ագրեսիան պատահում է, երբ զոհի վրա հարձակումը քողարկված է՝ վնասելու միտումով։ Օրինակներն են բամբասանքը, անտեսումը կամ արհամարհանքը։ Հարաբերական ագրեսիան, թեպետ նման է ուղղակի ագրեսիային, ավելի բաց է իր մտադրություններում։ Դա կարող է լինել շփման դադարեցման սպառնալիք կամ կեղծ լուրեր տարածելը։ Ագրեսիայի երրորդ տեսակը ուղղված է մյուսի ինքնագնահատականը, հասարակական դիրքը կամ երկուսն էլ վնասելու համար,, և այն կարող է ուղիղ ձևերով հանդես գալ, ինչպես օրինակ բանավոր կերպով մերժումը, դեմքի բացասական արտահայտությունները կամ մարմնի շարժումները, երբեմն էլ ոչ ուղիղ ձևեր, ինչպես օրինակ հասարակությունից դուրս մղելը[50]։ Այս տեսակն ավելի տարածված է երիտասարդների՝ թե՛ աղջիկների, թե՛ տղաների վարքագծում[51]։

Մանկական կլինիկական և զարգացման հոգեբանության առաջատար հետազոտողը Մ. Կ. Անդերվուդն իր մի քանի փորձերի ժամանակ սկսեց օգտագործել հասարակական ագրեսիա տերմինը[52]։ Մի ուսումնասիրության ընթացքում Անդերվուդը հետևեց 250 երրորդ դասարանի աշակերտների և նրանց ընտանիքներին՝ հասկանալու համար, թե ինչպես է զայրույթն արտահայտվում հարաբերություններում։ Պարզվել է, որ տեխնոլոգիան և էլեկտրոնային հաղորդակցությունը սոցիալական ագրեսիայի հիմնական գործոն են դարձել։ Այս հայտնագործությունը կոչվեց ինտերնետ-հալածանք (անգլ.՝ cyberbullying): Մեկ այլ փորձի ժամանակ հասարակական ագրեսիան օգտագործվել է՝ տեսնելու համար, թե արդյոք վերբալ և ոչ վերբալ վարքագիծը նպաստում է մարդու հասարակական արժեքին[50]։ Պարզվել է, որ ոչ վերբալ ազդանշաններ հաղորդողները երևում էին զայրացած և նյարդայնացած իրենց հասակակիցների կողմից։ Երրորդ ուսումնասիրության ընթացքում փորձարարները պարզեցին, որ չնայած հասարակական առումով ագրեսիվ ուսանողներին շատ չէին սիրում, նրանք հայտնի և հասարակական բարձր կարգավիճակ ունեցող երեխաներ են եղել։ Հետազոտությունների մեծ մասը հիմնված է ուսուցիչների գնահատականների, դեպքերի ուսումնասիրությունների և հարցումների վրա։

Երկար տարիներ ագրեսիայի մասին բոլոր հետազոտությունները գլխավորապես կենտրոնանում էին արական սեռի վրա, քանի որ իգական սեռին հակամարտությունից դուրս էին համարում։ Վերջերս, սակայն, նրանք հասկացան, որ մինչդեռ տղաները ձգտում են բացահայտորեն լինել ֆիզիկապես ագրեսիվ, աղջիկներն ավելի անուղղակի, հասարակական ու հարաբերական ագրեսիա են ցույց տալիս[51]։ Մուլտֆիլմերի հերոսների ագրեսիայի դրսևորումների վերաբերյալ կատարված հետազոտությունը տվել է հետևյալ արդյունքները[53]․

  • 76.9% ֆիզիկական ագրեսիա դրսևորել են արական սեռի ներկայացուցիչները,
  • 23.1% ֆիզիկական ագրեսիա դրսևորել են իգական սեռի ներկայացուցիչները,
  • 37.2% հասարակական ագրեսիա դրսևորել են արական սեռի ներկայացուցիչները,
  • 62.8% հասարակական ագրեսիա դրսևորել են իգական սեռի ներկայացուցիչները։

Ֆիզիկական ու հասարակական ագրեսիան միաձուլվում է կյանքի տարբեր կետերում։ Ֆիզիկական ագրեսիան դրսևորվում է մարդու մոտ կյանքի երկրորդ տարվանից սկսած մինչև նախադպրոցական հասակը։ Մանկահասակ երեխաներն օգտագործում են այս ագրեսիան, որպեսզի ձեռք բերեն այն, ինչ ցանկանում են, հակառակ դեպքոմ կմերժվեն, կամ ուրիշին կհասնի դա։ Նախադպրոցական տարիքում երեխաները դառնում են հասարակական առումով ավելի ագրեսիվ, և սա զարգանում է երիտասարդության ու հասունության շրջանում։ Հասարակական ագրեսիան ոչ թե նյութականը ձեռք ձեռք բերելու համար է օգտագործվում, այլ հասարակական նպատակների հասնելու համար[54]։

Սկսելով մեկ տարեկանից՝ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ իգական սեռի երիտասարդ ներկայացուցիչներն ավելի քիչ են սիրվում, եթե նրանք հասարակայնորեն ագրեսիվ են, ի տարբերություն արական սեռի ներկայացուցիչների, որոնց սիրում են նույնիսկ ֆիզիկական ագրեսիա ցուցաբերելու դեպքում։ Այնուամենայնիվ, մինչև չորս տարեկանը կա բացասական հարաբերակցություն ագրեսիայի ու հայտնիության մեջ[55]։ Հինգ տարեկան հասակում արդեն ագրեսիվ երեխաները՝ և՛ տղաները, և՛ աղջիկները, ավելի հայտնի են, քան ոչ ագրեսիվ երեխաները։

Յոթ տարեկանում հասարակական ագրեսիան իր գագաթնակետում է։ Երբ ութ, տասնմեկ և տասնհինգ տարեկան հասակները համեմատում էին, նկատվում էր հասարակական ագրեսիա արդյունքներում, սակայն վիճակագրական որևէ տարբերություն չկար տարիքային խմբերի միջև[54]։

Դեռահասության շրջանում հասարակական ագրեսիան զարգացնում է իգական սեռի հայտնիությունը՝ պահելով ու կարգավորելով հասարակական ստորակարգությունը։ Ավելին, արական սեռը նույնպես բարձր տեղ է գևավում հայտնիությամբ, եթե հիմք ունենք ֆիզիկական ագրեսիան։ Սակայն եթե արական սեռի որևէ ներկայացուցիչ դրսևորի հարաբերական կամ հասարակական ագրեսիա, ապա հայտնի չի լինի իր հասակակիցների շրջանում[50]։ Ինչ վերաբերում է հասարակական ագրեսիայի տարբեր ձևերին, արական սեռն ավելի հակված է ուղիղ արտահայտել այն, իսկ իգական սեռն անուղղակի կերպով։

Երեխայի մեծանալու պայմանները նույնպես ազդում են ագրեսիա դրսևորելու հավանականության վրա[54]։ Ամուսնալուծված կամ երբեք չամուսնացացած, ցածր եկամուտ ունեցող մարդկանց ընտանիքներում ապրող երեխաներն ավելի հակված են հասարակական ագրեսիա ցույց տալու։ Սա կանխատեսվում է, քանի որ այդպիսի տնային տնտեսություններում արդեն առկա է հակամարտությունների և կռիվների ավելի բարձր հաճախականություն։ Ծնողները, որոնք օգտագործում են դաստիարակության կոպիտ ձևեր, կարող են նպաստել իրենց երեխաների մոտ հասարակական ագրեսիայի զարգացմանը[54]։ Հետազոտողները կարծում են, որ հավանաբար այն երեխաները, որոնց ծնողները խիստ են վերաբերվում նրանց հետ, ունեն զայրույթի պոտենցիալ բարձր մակարդակ … և կարող են զուրկ լինել հակամարտությունների կարգավորման ավելի ուղիղ ռազմավարություններ կիրառելու հնարավորությունից, այնպես որ նրանք կարող են հակված լինել ուրիշներին նեղացնելու, երբ իրենք բարկացած են[54]։

Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում լրատվամիջոցները մեծացրել են իրենց ազդեցությունն ամերիկայի երիտասարդության վրա։ Հեռուստատեսությամբ մուլտհերոսների կողմից կատարված ագրեսիվ գործողությունները չափող ուսումնասիրության արդյունքում 8927 րոպե հաղորդման ժամանակից 7856-ն առանձնացվել է որպես ագրեսիվ գործողություն։ Սա րոպեում մոտավորապես 0,88 ագրեսիվ գործողություն է[53]։ Քանի որ հեռուստատեսությունն ու մուլտֆիլմերը ժամանցի հիմնական միջոցներից են, այս վիճակագրությունը կարող է անհանգստացնող լինել։ Եթե երեխաներն առնչվում են հերոսներին, ապա նրանք, ամենայն հավանականությամբ, կկատարեն ագրեսիայի նմանատիպ գործողություններ։ Պատանիների համար այնպիսի հանրաճանաչ ֆիլմերն ու սերիաները, ինչպիսիք են Mean Girls-ը (2004), Easy A-ը (2010) և Gossip Girl-ը (2007), ցույց են տվել չափազանցված ու փտած պատկեր այն մասին, թե ինչպես է աշխատում հասարակությունը։ Արդեն վերջին ուսումնասիրությունները ցույց են տվել աղջիկների մոտ հասարակական ագրեսիայի աճ։ Այլ փորձեր, այդ թվում և Ալբերտ Բանդուրայի կատարած փորձը Բոբո տիկնիկների վրա, ցույց են տվել նմանատիպ արդյունքներ։

Հասարակական ագրեսիայի զարգացումը կարող է բացատրվել հասարակական ինքնության տեսությամբ և էվոլյուցիոն հեռանկարով[51]։

Հասարակական ագրեսիան կարող է տանել ներխմբային մրցակցությունների։ Խմբերի ներսում կա ստորակարգություն, կան հետևորդներ ու ղեկավարներ։ Երբ խմբում մեկի «պաշտոնը» չի բերում դրական ինքնորոշման, ապա մյուս անդամները կարող են կռիվ անել դիրքի ու ուժի հասնելու համար։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ որքան իգական սեռի ներկայացուցիչը մոտ է իր վրա հարձակվողին, այնքան ավելի քիչ հավանական է, որ նա կների նրան[51]։

Գենդերային տարբերությունները չափող ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ իգական սեռը հասարակական ագրեսիան ավելի վնասակար է համարում, քան արական սեռը։ Իգական սեռի զգացած ցավի և վնասվածքի արդյունքները տեսանելի են բոլոր դարերում[51]։ Նախադպրոցական հաստատությունների ուսուցիչները հայտնել են, որ շատ ուսանողուհիներ ընկճված են եղել տարբեր իրավիճակներում։ Ավագ դպրոցում իգական սեռի զոհերը սկսել են դանդաղ մեկուսանալ։ Մեկ տարի անց այս մեկուսացումը հանգեցրել է սոցիոֆոբիայի։ Ավելին, քոլեջում հունական կյանքի ճնշումն ու ագրեսիան իջեցրել է կյանքի բավարարվածությունը և բարձրացրել հակասոցիալական վարքը որոշ ուսանողուհիների մոտ։

Կանխարգելման ծրագիր մշակելիս կարևոր է հիշել, ծրագրի տարիքը և սեռը պետք է համապատասխան լինեն[56]։ Օրինակ՝ «Վաղ մանկության ընկերություն» նախագիծը և «Չես կարող ասել, որ չես կարող խաղալ»-ը ունեն նախադպրոցական տարիքի երեխաների համար տեսողական գործողություններ և ներգրավում են տիկնիկային ներկայացումները դասի ծրագրում։ Բացի այդ, քանի որ արական և իգական սեռերը տարբեր կերպ են մոտենում ագրեսիային, պետք է լինեն անհատականացված ծրագրեր՝ համապատասխանեցնելու երկու սեռերին։

Այնուամենայնիվ, նույնիսկ լավագույն մտադրություններով միջամտության ծրագրերը կարող են վնասակար լինել[51]:Ուսումնասիրությունները մեկ տարվա ընթացքում երեք անգամ չափել են միջամտության ծրագրերի արդյունավետությունը, և որևէ բարելավում չի արձանագրվել։ Բացի այդ, քանի որ,ասվում է, որ հասարակական ագրեսիան մեծացնում է հասարակական ինքնությունը և որևէ խմբի պատկանելը, շատ ուսանողներ փորձել են խափանել ծրագրերը։ Երրորդ ազդեցությունն այն է, որ միջամտությունները պետք է ուսումնասիրեն, թե ինչպես է այս դեպքում զարգանում վարքագիծը։ Հակառակ դեպքում լուծումը կարող է չհամապատասխանել խնդրին։ Վերջապես, ծրագրերը պետք է նախագծված լինեն այնպես, որ համապատասխանեն աղջիկների և տղաների կարիքներին, այլ ոչ թե հետազոտողների պահանջներին։ Եթե միջամտության ծրագիրը նախատեսված է հետազոտության համար պատկերացում կազմելու, այլ ոչ թե ագրեսիան նվազեցնելու և բարելավելու համար, ապա դա կարող է վնասել հասարակությանը։

Չնայած վարքագծի որոշ դրսևորումներ կարող են լինել կոնկրետ սեռով պայմանավորված, ընդհանուր հաշվով, դրանք ազդում են սեռերի միջև եղած ուժի և ենթարկվելու նշանների վրա, որոնք մարդկանց բոլոր խմբերում էլ կան, անկախ նրանցսեռային պատկանելությունից։ Վարքագծի այս ձևերը հավանաբար ավելի ճիշտ է անվանել փաուերլեկտեր (անգլ.՝ powerlect) սեով պայմանավորված խոսքի (անգլ.՝ genderlect) փոխարեն[57]։

Լսողություն և ուշադրություն խմբագրել

Խոսակցության մեջ միտքը չի գտնվում ասված բառերում, այլ լրացվում է լսողի կողմից։ Հավանականությունը, որ անհատները հակված կլինեն ուրիշի խոսքերը մեկնաբանել այս կամ այն կերպ ավելի շատ կախված է լսողի ուշադրությունից, մտահոգություններից և սովորություններից, քան այն բանից, թե ինչ մտադրությամբ են արտասանվել այդ բառերը[23]։

Պարզվում է, որ կանայք ավելի շատ են ուշադրություն դարձնում խոսակցությունում լսելու կարևորությանը՝ համարելով այն խոսողի ինքնավստահության նշան։ Սա հանգեցնում է նրան, որ կանայք ավելի քիչ են ընդհատում խոսողին[58], և եթե խոսակիցը տղամարդ է, ապա ավելի քիչ պատասխաններ են տալիս[38]։ Տղամարդիկ, սակայն, ավելի հաճախ են ընդհատում զրուցակցին թեմային չվերաբերող հարցերով, հատկապես եթե խմբում տարբեր սեռի ներկայացուցիչներ կան, իսկ կանանց պատասխաններին նրանք հաճախ արձագանքում են լռությամբ, ինչպես փաստում է Վիկտորիա դը Ֆրանցիսկոյի աշխատությունը[43]։

Երբ տղամարդիկ խոսում են, կանայք լսում ու համաձայնվում են։ Թեպետ տղամարդիկ հակված են սխալ ընկալել այս համաձայնությունը՝ համարելով այն դիրքի ու ուժի արտահայտում․ դա, սակայն, իրականում ուղղված է կապ ստեղծելուն։ Տղամարդը կարող է եզրակացնել, որ կինն անպաշտպան է, եթե նա շատ է լսում ու ձգտում է յուրացնել դա։ Սակայն կնոջ այս վարքագիծը ոչ թե գիտելիքի յուրացմանն է ուղղված, այլ հարաբերությունների ձևավորմանն ու պահպանմանը։ Ինֆորմացիա տալը սովորաբար որակվում է որպես բարձր դիրքի նշան, իսկ լսելը ցածր դիրքի։ Սակայն այս մասին չէ, որ կանայք մտածում են, երբ լսում են տղամարդուն։ Նրանք անհանգստացած են ավելի շատ կապերով ու աջակցությամբ[23]։

Հետերոսեքսուալ հարաբերություններ խմբագրել

Ինչպես նկարագրված է վերևում, կան որոշակի կարծրատիպեր հաղորդակցության վերաբերյալ, որոնք հասարակությունը թելադրում է տղամարդկանց և կանանց։ Ասում են, որ տղամարդիկ ավելի լավ հանրային խոսնակներ և առաջնորդներ են, իսկ կանայք ավելի շատ են խոսում իրենց ընտանիքի և ընկերների շրջանում։ Հասարակությունը դիտում է կանանց՝ հաղորդակցության օգտագործումը որպես զգացմունքներ և հույզեր արտահայտելու միջոց, իսկ տղամարդկանց դեպքում այն դիտվում է իբրև անհատների շրջանում իշխանություն արտահայտելու և ընդհանուր բանակցությունների միջոց[23]։ Կան նաև հասարակության որոշակի կարծրատիպեր այն մասին, թե ինչպես են տղամարդիկ և կանայք շփվում հետերոսեքսուալ ամուսնության կամ հարաբերությունների ընթացքում։ Երբ կինն ու տղամարդը շփվում են իրենց հարաբերությունների շրջանակներում, փոխվում են ավանդական լեզվական դերերը։ Տղամարդը դառնում է ավելի պասիվ, իսկ կինը՝ ավելի ակտիվ։ Ըստ կարծրատիպի, տղամարդու լուռ շփման ոճը հաճախ հիասթափեցնող է կանանց համար, մինչդեռ կնոջ հուզականորեն արտահայտված հաղորդակցման ոճը հաճախ դիտվում է ծանր ու լուրջ տղամարդու համար[23]։ Սա ենթադրություն է ծնում այն մասին, որ կանայք և տղամարդիկ ունեն շփման հակառակ ոճեր՝ այդպիսով ստեղծելով հասարակության կլիշե, որ տղամարդիկ և կանայք չեն հասկանում միմյանց։

Դոմինանտություն և ենթակայություն խմբագրել

Սա իր հերթին ներկայացնում է դիխոտոմիա արական սեռի՝ հաղորդակցության մեջ դոմինանտություն անելու ցանկության (ինչպես նկատում է Հեկենա Լիթ-Պելլեգրինը, արական սեռի ներկայացուցիչներն ավելի բառացիորեն են խոսում, քան նրանց իգական սեռի զրուցակիցները) և իգական սեռի՝ խմբակային խոսակցության մաս դառնալու մեջ[59]։

Ջենիֆեր Քոութսը եզրակացնում է, որ արական սեռին ավելի շատ ուշադրություն են դարձնում դասասենյակում, և որ դա կարող է հանգեցնել նրան, որ արական սեռն ավելի մեծ ուշադրությամբ է լցվում գիտական ու տեխնիկական առարկաների նկատմամբ։ Դա էլ իր հերթին կարող է տանել նրանց այդ ոլորտներում մեծ հաջողությունների և զագացած տեխնոլոգիաներ ունեցող հասարակությունում ուժի ձեռք բերման[60]։

Հաղորդակցությունը միակ ոլորտը չէ, որտեղ ուժը կարևոր ասպեկտ է արական/իգական դինամիկայի համար։ Ուժն արտացոլված է հաղորդակցության ամեն ասպեկտում։ Կանայք սովորաբար ավելի քիչ են անհանգստացած հարաբերություններ ձևավորելով ու պահպանելով, մինչդեռ տղամարդիկ ավելի շատ անհանգստացած են իրենց դիրքով։ Աղջիկներն ու կանայք կարծում են, որ անհրաժեշտ է սիրվել հասակակիցների կողմից, մինչդեռ տղաներն ու տղամարդիկ կարծում են, որ կարևոր է հարգված լինել հասակակիցների կողմից[61]։ Առաջնայնությունների վերաբերյալ այս տարբերություններն արտացոլվում են կանանց ու տղամարդկանց հաղորդակցվելու եղանակներում։

Տանենի հետազոտությունը փաստում է, որ տղամարդիկ պատմություններ պատմում են, որպեսզի պահպանեն իրենց դիրքը։ Բացի այդ, նրանց կատակներն ու պատմությունները հենց իրենց մասին են։ Կանայք, մյուս կողմից, ավելի քիչ են անհանգստացած իրենց ուժողով և հետևաբար պատմում են պատմություններ, որոնք ընդգրկում են ոչ միայն իրենց, այլև մյուսներին։

Քաղաքավարություն խմբագրել

Լակոֆն առանձնացնում է քաղաքավարության 3 ձև՝ պաշտոնական, հարգալից և ընկերական։ Կանանց լեզվին բնորոշ է պաշտոնականն ու հարգալիցը, իսկ տղամարդկանց լեզվին ընկերականը[16]։

Կանանց խոսքում պահպանողականության ու քաղաքավարության վերաբերյալ կա մի ընդհանրացում։ Ասում են, որ կանայք նուրբ են, մինչդեռ տղամարդիկ չոր ու կոպիտ։ Քանի որ չկա որևէ ապացույց այս մասին, գիտնականները փորձել են ուսումնասիրել պատճառները։ Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ կանայք ավելի ստանդարդ ձևով են օգտագործում լեզուն։ Օրինակ՝ բացասական իմաստ պարունակող հետևյալ նապադասություններից "I didn't do anything" և "I didn't do nothing" կանայք սովորաբար օգտագործում են ստանդարտ ձևը[3]։ Պիեռ Բորդիոն ներկայացրել է լեզվաբանական շուկայի գաղափարը, ըստ որի լեզվի տարբերակներն ունեն տարբեր արժեքներ։ Երբ մարդիկ ցանկանում են ընդունված լինել որևէ դիվանագիտական կազմակերպությունում, նրանք պետք է ունենան այնպիսի գիտելիքներ, որպեսզի ցույց տան իրենց իրավասությունները։ Համապատասխխան լեզվով խոսելը նույնքան կարևոր է, որքան համպատասխան հագուստ ընտրելը։ Այս երկուսն էլ ունեն հասարակական արժեք[62]։ Յուրաքանչյուր գենդերի հարաբերությունները լեզվաբանական շուկայի հետ տարբեր են։ Նորիջում անգլերենի հնչյունաբանության վերաբերյալ անցկացված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ կանանք լեզվում եղած ավելի պահպանողական ու ստանդարտ ձևերն են օգտագործում։ Այս հետազոտությունն ապացույցներ է տալիս նաև այն մասին, որ կանանց՝ աշխատանքից դուրս մղելն այսպիսի փոփոխությունների է հանգեցնում[63]։ Քանի որ կանայք որոշ դեպքերում նույն պաշտոնները չեն ունեցել, ինչ տղամարդիկ, և նրանց հնարավորությունները նմանատիպ պաշտոններ ունենալու ավելի սավա են եղել, կանայք փորձել են օգտագործել ավելի լեզվի «արժեքավոր» տարբերակներ։ Դա կարող է լինել ստանդարտ ձև կամ քաղաքավարի տարբերակը դրա կամ էլ, այսպես կոչված, համապատասխան ճիշտ տարբերակը[3]։

Գենդեր-սպեցիֆիկ բառապաշար խմբագրել

Որոշ բնական լեզուներ ունեն գենդեր-սպեցիֆիկ բառապաշարի խճճված համակարգեր։

  • Քանի որ Իռլանդիայում կան խուլերի դպրոցներ՝ առանձին արական ու իգական սեռերի համար, այսօր իռալնդերենի ժեստերի լեզվում շարունակվում են օգտագորվել արական ու իգական սեռի մասին առանձին բառպաշարներ։
  • Ենթադրվում է, որ շումեր կանայք ունեցել են հատուկ լեզու՝ Emesal-ը, որը տարբերվում էր հիմնական լեզվից՝ Emegir-ից, որով խոսում են երկու սեռերը։ Կանանց լեզուն ուներ հստակ բառապաշար, որը հայտնաբերվել է կանանց կողմից իրականացվող կրոնական ծեսերի արձանագրություններում, ինչպես նաև դիցաբանական տեքստերում աստվածուհիների խոսքում։ Գիտնականների առաջարկով որոշ ուսումնասիրություն են կատարվել Emesal-ի դերի վերաբերյալ, և արդյունքում պարզ է դարձել, որ Emegir-ը հասարակության կողմից օգտագործվող բարբառ էր և ավելի խոսակցական տարբեր էր, մինչդեռ Emesal-ը գրական լեզուն էր[64]։
  • Սանսկրիտի՝ պաշտոնական պրակրիտական լեզուներից առանձնանալուց հետո Հնդկաստանի հին լեզուների պատմության մեջ բավական երկար ժամանակ տարածում ունեցող սանսկրիտական պիեսներում արձանագրվել է այն, որ կանանց խոսքը տարբեր է եղել տղամարդկանց խոսքից։ Սա ճիշտ էր նաև անգրագետ և ցածր կաստա ունեցող արական սեռի ներկայացուցիչների համար[65]։
  • Garifuna-ն ունի բառապաշարի բաժանում միայն տղամարդկանց կողմից օգտագործվող տերմինների և միայն կանանց կողմից օգտագործվող տերմինների դեպքում։ Այնուամենայնիվ, դա չի ազդում ողջ բառապաշարի վրա, բայց երբ դա ազդում է, տղամարդկանց կողմից օգտագործվող տերմինները հիմնականում գալիս են Carib-ից, իսկ կանանց կողմից օգտագործված բառերը՝ Arawak-ից։
  • Բնիկ ավստրալիական Yanyuwa լեզուն ունի առանձին բարբառներ տղամարդկանց և կանանց համար[66]։
  • Կան ապացույցներ, որ Հին Հունաստանում տղամարդկանց և կանանց խոսքի միջև որոշակի տարբերություն է եղել։ Դա արտահայտվել է օրինակ Արիստոֆանեսի կատակերգություններում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Speer, Susan (2005). «Introduction: feminism, discourse and conversation analysis». In Speer, Susan A. (ed.). Gender talk: feminism, discourse and conversation analysis. London New York: Routledge. էջեր 7–8. ISBN 9780415246446.
  2. ↑ 2,0 2,1 Attenborough, Frederick (2014 թ․ մայիսի 2). «Words, Contexts, Politics». Gender and Language. 8 (2): 137–146. doi:10.1558/genl.v8i2.137. ISSN 1747-6321.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Language and gender : a reader. Coates, Jennifer, 1942-, Pichler, Pia. (2nd ed.). Chichester, West Sussex, U.K.: Wiley-Blackwell. 2011. ISBN 9781405191449. OCLC 659305823.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 Gormley, Sarah (2015), «Language and Gender», International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (անգլերեն), Elsevier, էջեր 256–259, doi:10.1016/b978-0-08-097086-8.53055-4, ISBN 978-0-08-097087-5
  5. ↑ 5,0 5,1 Bucholtz, Mary (2004) [1975]. «Editor's introduction». In Lakoff, Robin (author); Bucholtz, Mary (eds.). Language and woman's place: text and commentaries. New York: Oxford University Press. էջեր 3–14. ISBN 9780195167573. {{cite book}}: |editor-first1= has generic name (օգնություն)
  6. ↑ Hall, Kira; Bucholtz, Mary, eds. (1995). Gender articulated: language and the socially constructed self. New York: Routledge. ISBN 9781136045424.
  7. ↑ Holmes, Janet; Meyerhoff, Miriam, eds. (2003). The handbook of language and gender. Malden, Massachusetts: Blackwell Pub. ISBN 9780631225027.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 Weatherall, Ann, 1964- (2002). Gender, language and discourse. Hove [England]: Routledge. ISBN 0203988817. OCLC 71813163.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  9. ↑ Lakoff, Robin Tolmach. (2004). Language and woman's place : text and commentaries. Bucholtz, Mary, 1966- (Rev. and expanded ed.). New York: Oxford University Press. ISBN 0195167589. OCLC 52706078.
  10. ↑ Spender, Dale. (1985). Man made language (2nd ed.). London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0710203152. OCLC 12072141.
  11. ↑ 11,0 11,1 Henley, Nancy. (1977). Body politics : power, sex, and nonverbal communication. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. ISBN 0130796409. OCLC 2646276.
  12. ↑ Beauvoir, Simone de, 1908-1986. (2009). The second sex. Borde, Constance., Malovany-Chevallier, Sheila. London: Jonathan Cape. ISBN 9780224078597. OCLC 429598256.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Eckert, Penelope. (2003). Language and gender. McConnell-Ginet, Sally. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-511-07765-3. OCLC 57419689.
  14. ↑ 14,0 14,1 West, Candace; Zimmerman, Don H. (1987). «Doing Gender». Gender and Society. 1 (2): 125–151. doi:10.1177/0891243287001002002. ISSN 0891-2432. JSTOR 189945. S2CID 220519301.
  15. ↑ 15,0 15,1 «Introduction: Gender, language and translation at the crossroads of disciplines | Castro | Gender and Language». doi:10.1558/genl.v7i1.5. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Lakoff, Robin (2004) [1975]. Language and woman's place: text and commentaries. New York: Oxford University Press. ISBN 9780195167573.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Wolfram, Walt; Schilling-Estes, Natalie, eds. (2006). American English: dialects and variation (2nd ed.). Malden, Massachusetts: Blackwell Pub. ISBN 9781405112666.
  18. ↑ 18,0 18,1 Jespersen, Otto (2013) [1922]. «The woman». Language: its nature, development, and origin. Hamlin Press. ISBN 9781473302310.
  19. ↑ O'Barr, William; Atkins, Bowman (1980). «'Women's language' or 'powerless language'». In Borker, Ruth; Furman, Nelly; MacConnel-Ginet, Sally (eds.). Women and language in literature and society. New York: Praeger. էջեր 93–110. ISBN 9780030578939.
  20. ↑ Coates, Jennifer (2016). Women, men and language: a sociolinguistic account of gender differences in language (3rd ed.). Milton Park, Abingdon, Oxon New York, NY: Routledge. ISBN 9781317292531.
  21. ↑ Spender, Dale (1998). Man made language (2nd ed.). London New York New York: New York University Press. ISBN 9780863584015.
  22. ↑ West, Candace; Zimmerman, Don H. (1983). «Small insults: a study of interruptions in conversations between unacquainted persons». In Thorne, Barrie; Kramarae, Cheris; Main Henley, Nancy (eds.). Language, gender, and society. Rowley, Massachusetts: Newbury House. էջեր 102–117. ISBN 9780883772683.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 Tannen, Deborah (1990). You just don't understand: women and men in conversation. New York, NY: Morrow. ISBN 9780060959623.
  24. ↑ West, Candace; Zimmerman, Don H. (1987 թ․ հունիս). «Doing gender». Gender & Society. 1 (2): 125–151. doi:10.1177/0891243287001002002. JSTOR 189945. S2CID 220519301. Pdf.
  25. ↑ 25,0 25,1 Fitzpatrick, Mary Anne; Mulac, Anthony; Dindia, Kathryn (1995 թ․ մարտ). «Gender-preferential language use in spouse and stranger interaction». Journal of Language and Social Psychology. 14 (1–2): 18–39. doi:10.1177/0261927x95141002. S2CID 145296984.
  26. ↑ Hannah, Annette; Murachver, Tamar (1999 թ․ հունիս). «Gender and conversational style as predictors of conversational behavior». Journal of Language and Social Psychology. 18 (2): 153–174. doi:10.1177/0261927x99018002002. S2CID 146518770.
  27. ↑ Mulac, Anthony; Studley, Lisa B.; Blau, Sheridan (1990 թ․ նոյեմբեր). «The gender-linked language effect in primary and secondary students' impromptu essays». Sex Roles (journal). 23 (9–10): 439–470. doi:10.1007/bf00289762. S2CID 144610138.
  28. ↑ Thomson, Rob; Murachver, Tamar (2001 թ․ հունիս). «Predicting gender from electronic discourse». British Journal of Social Psychology. 40 (2): 193–208. doi:10.1348/014466601164812. PMID 11446227.
  29. ↑ Green, James A. (2003 թ․ սեպտեմբեր). «The writing on the stall: gender and graffiti». Journal of Language and Social Psychology. 22 (3): 282–296. doi:10.1177/0261927X03255380. S2CID 144331193.
  30. ↑ Cameron, Deborah (2012). Verbal hygiene. Milton Park, Abingdon, Oxon New York: Routledge. ISBN 9786613954404.
  31. ↑ Cameron, Deborah (2007). The myth of Mars and Venus: do men and women really speak different languages. Oxford New York: Oxford University Press. ISBN 9780199214471.
  32. ↑ Cameron, Deborah (2000 թ․ օգոստոս). «Styling the worker: gender and the commodification of language in the globalized service economy». Journal of Sociolinguistics. 4 (3): 323–347. doi:10.1111/1467-9481.00119. Pdf.
  33. ↑ Thomson, Rob; Murachver, Tamar; Green, James (2001 թ․ մարտ). «Where Is the gender in gendered language?». Psychological Science. 12 (2): 171–175. doi:10.1111/1467-9280.00329. PMID 11340928. S2CID 44597261.
  34. ↑ Ochs, Elinor (1992). «Indexing gender». In Duranti, Alessandro; Goodwin, Charles (eds.). Rethinking context : language as an interactive phenomenon. Cambridge England New York: Cambridge University Press. էջեր 335–357. ISBN 9780521422888.
  35. ↑ Azizi, Masoud (2011). «Language and gender: Do women speak a better language?». In Shafaei, A. (ed.). Frontiers of language and teaching (Vol. 2): Proceedings of the 2011 International Online Language Conference (IOLC 2011). Boca Raton, Florida: Universal Publishers, BrownWalker Press. էջեր 90–93. OCLC 794001605.
  36. ↑ Tannen, Deborah (1996). Gender and discourse. New York: Oxford University Press. ISBN 9780195101249.
  37. ↑ Carli, Linda L. (1990 թ․ նոյեմբեր). «Gender, language, and influence». Journal of Personality and Social Psychology. 59 (5): 941–951. doi:10.1037/0022-3514.59.5.941.
  38. ↑ 38,0 38,1 Zimmerman, Don H.; West, Candace (1975). «Sex roles, interruptions and silences in conversation». In Thorne, Barrie; West, Candace (eds.). Language and sex: difference and dominance. Rowley, Massachusetts: Newbury House Publishers. էջեր 105–129. ISBN 9780883770436.
  39. ↑ 39,0 39,1 Fishman, Pamela (1977 թ․ փետրվար). «Interaction: The work women do». Social Problems. 24 (3): 387–400. doi:10.2307/800091. JSTOR 800091. PMC 7485939.
  40. ↑ Barnes, Douglas (1971). «Language and learning in the classroom». Journal of Curriculum Studies. 3 (1): 27–38. doi:10.1080/0022027710030104.
  41. ↑ Todd, Alexandra Dundas (1993). «A diagnosis of doctor-patient discourse in the prescription of contraception». In Fisher, Sue; Todd, Alexandra Dundas (eds.). The social organization of doctor-patient communication. Norwood, New Jersey: Ablex Pub. Corp. էջեր 183–212. ISBN 9780893916992.
  42. ↑ Freed, Alice F.; Greenwood, Alice (1996 թ․ մարտ). «Women, men, and type of talk: What makes the difference?». Language in Society. 25 (1): 1–26. doi:10.1017/S0047404500020418.
  43. ↑ 43,0 43,1 DeFrancisco, Victoria Leto (1991 թ․ հոկտեմբեր). «The sounds of silence: how men silence women in marital relations». Discourse & Society. 2 (4): 413–423. doi:10.1177/0957926591002004003. S2CID 145790027.
  44. ↑ Sacks, Harvey; Schegloff, Emanuel A.; Jefferson, Gail (1974 թ․ դեկտեմբեր). «A simple systematics for the organization of turn-taking for conversation». Language. 50 (4 (part 1)): 696–735. doi:10.1353/lan.1974.0010. hdl:11858/00-001M-0000-002C-4337-3. JSTOR 412243. S2CID 210072635.
  45. ↑ Dorval, Bruce, ed. (1990). Conversational organization and its development. Advances in Discourse Processes. Vol. Volume XXXVIII. Norwood, New Jersey: Ablex. ISBN 9780893916633. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  46. ↑ Dindia, Kathryn; Allen, Mike (1992 թ․ հուլիս). «Sex differences in disclosure: A meta-analysis». Psychological Bulletin. 112 (1): 106–124. doi:10.1037/0033-2909.112.1.106. PMID 1388280.
  47. ↑ Borchers, Tim (1999). «Interpersonal communication: self-disclosure». Allyn & Bacon. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  48. ↑ Derlega, Valerian J.; Metts, Sandra; Petronio, Sandra; Margulis, Stephen T. (1993). Self-disclosure. Newbury Park: Sage Publications. ISBN 9780803939554.
  49. ↑ Anuradha, M. (2012). «Gender stereotyping in television commercials aimed at children in India». Media Asia. 39 (4): 209–215. doi:10.1080/01296612.2012.11689939. S2CID 151411167.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Blake, Jamilia J.; Kim, Eun Sook; Lease, A. Michele (2011 թ․ հուլիս). «Exploring the incremental validity of nonverbal social aggression: the utility of peer nominations». Merrill-Palmer Quarterly. 57 (3): 293–318. doi:10.1353/mpq.2011.0015. JSTOR 23098048. S2CID 146188437. Pdf.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 51,4 51,5 Willer, Erin K.; Cupach, William R. (2011). «The meaning of girls' social aggression: nasty or mastery?». In Cupach, William R.; Spitzberg, Brian H. (eds.). The dark side of close relationships II. New York London: Routledge. էջեր 297–316. ISBN 9780415804585.
  52. ↑ Underwood, M.K. (2011). Speech | Keynote Speaker. Collin College Interdisciplinary Undergraduate Student Research Conference. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  53. ↑ 53,0 53,1 Luther, Catherine A.; Legg Jr., J. Robert (2010). «Gender differences in depictions of social and physical aggression in children's television cartoons in the US». Journal of Children & Media. 4 (2): 191–205. doi:10.1080/17482791003629651. S2CID 145582028.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 54,4 Rosen, Lisa H.; Underwood, Marion K.; Beron, Kurt J. (2011 թ․ հուլիս). «Peer victimization as a mediator of the relation between facial attractiveness and internalizing problems». Merrill-Palmer Quarterly. 57 (3): 319–347. doi:10.1353/mpq.2011.0016. JSTOR 23098049. PMC 3186210. PMID 21984861. Pdf.
  55. ↑ Garandeau, Claire F.; Ahn, Hai-Jeong; Rodkin, Philip C. (2011 թ․ նոյեմբեր). «The social status of aggressive students across contexts: The role of classroom status hierarchy, academicachievement, and grade». Developmental Psychology (journal). 47 (6): 1699–1710. doi:10.1037/a0025271. PMID 21875183.
  56. ↑ Leff, Stephen S.; Waasdorp, Tracy Evian; Crick, Nicki R. (2010). «A review of existing relational aggression programs: strengths, limitations, and future directions». School Psychology Review. 39 (4): 508–535. PMC 3111222. PMID 21666876. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 6-ին.
  57. ↑ Lamb, Theodore A. (1981 թ․ մարտ). «Nonverbal and paraverbal control in Dyads and Triads: sex or power differences?». Social Psychology Quarterly. 44 (1): 49–53. doi:10.2307/3033863. JSTOR 3033863.
  58. ↑ Fishman, Pamela (1977 թ․ մայիս). «Interactional shitwork» (PDF). Heresies: A Feminist Publication on Art and Politics. Vol. 1, no. 2. էջեր 99–101. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մարտի 21-ին.
  59. ↑ Leet-Pellegrini, Helena M. (1980). «Conversational dominance as a function of gender and expertise». In Giles, Howard; Robinson, W. Peters; Smith, Philip M. (eds.). Language: social psychological perspectives: selected papers from the first International Conference on Social Psychology and Language held at the University of Bristol, England, July 1979. Oxford New York: Pergamon Press. էջեր 97–104. ISBN 9780080246963.
  60. ↑ Coates, Jennifer (2016). Women, men and language : a sociolinguistic account of gender differences in language (3rd ed.). Milton Park, Abingdon, Oxon New York, NY: Routledge. ISBN 9781315645612.
  61. ↑ Tannen, Deborah (2003). I only say this because I love you. London: Virago. ISBN 9781860499814.
  62. ↑ Bourdieu, Pierre (1977 թ․ դեկտեմբերի 1). «The economics of linguistic exchanges». Information (International Social Science Council) (անգլերեն). 16 (6): 645–668. doi:10.1177/053901847701600601. S2CID 144528140.
  63. ↑ Trudgill, Peter (1972). «Sex, Covert Prestige and Linguistic Change in the Urban British English of Norwich». Language in Society. 1 (2): 179–195. doi:10.1017/S0047404500000488. ISSN 0047-4045. JSTOR 4166683.
  64. ↑ Whittaker, Gordon (2002). «Linguistic anthropology and the study of Emesal as (a) women's language». In Parpola, Simo; Whiting, Robert M. (eds.). Sex and gender in the ancient Near East: proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki, July 2-6, 2001. Helsinki: Neo-Assyrian Text Corpus Project. էջեր 633–644. ISBN 9789514590542.
  65. ↑ Halder, Shashwati (2012). «Prakrit». In Islam, Sirajul; Jamal, Shashwati (eds.). Banglapedia: national encyclopedia of Bangladesh (2nd ed.). Dhaka: Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 9789845120364.
  66. ↑ Kirton, Jean F. (1988). «Yanyuwa, a dying language». In Ray, Michael J. (ed.). Aboriginal language use in the Northern Territory: 5 reports: Work Papers of the Summer Institute of Linguistics. Darwin: Summer Institute of Linguistics. էջեր 1–18.

Հետագա ընթերցանություն խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեզու_և_գենդեր&oldid=9523746» էջից