Իվան Պապանին
Իվան Դմիտրիևիչ Պապանին (նոյեմբերի 14 (26), 1894[1], Սևաստոպոլ, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2][1] - հունվարի 30, 1986[1], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1]) , խորհրդային Արկտիկայի հետախույզ։ Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս (1937, 1940)։ Աշխարհագրական գիտությունների դոկտոր (1938)։ ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության պատվավոր անդամ (1938)։ Կոնտրադմիրալ (1943)։ Արխանգելսկի, Լիպեցկի, Մուրմանսկի, Սևաստոպոլի, Յարոսլավլի մարզի պատվավոր քաղաքացի։
| Իվան Պապանին | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 14 (26), 1894[1] |
| Ծննդավայր | Սևաստոպոլ, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2][1] |
| Մահացել է | հունվարի 30, 1986[1] (91 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1] |
| Գերեզման | Նովոդեվիչյան գերեզմանոց |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ |
| Գիտական աստիճան | աշխարհագրական գիտությունների դոկտոր (1938) |
| Մասնագիտություն | բևեռախույզ, գրող, ռազմական գործիչ, քաղաքական գործիչ և աշխարհագրագետ |
| Աշխատավայր | Shirshov Institute of Oceanology? և Ivan Dmitrievich Papanin Institute of Biology of Inland Waters? |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի պատգամավոր |
| Կուսակցություն | ԽՄԿԿ |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
 Ivan Papanin Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն
խմբագրելԻվան Պապանինը ծնվել է 1894 թվականի նոյեմբերի 26-ին Սևաստոպոլում՝ նավատորմի պահեստային նավաստի ՝Դմիտրի Նիկոլաևիչ Պապանինի և նրա կնոջ՝ Սեկլետինյա Պետրովնայի ընտանիքում։ Ռուս է։
Կրթություն
խմբագրել1909 թվականին ավարտել է Զեմստվոյի հիմնական դպրոցը։ 1923-1925 թվականներին սովորել է Բարձրագույն հաղորդակցության դասընթացներում։ 1929 թվականին ավարտել է Օսոավիախիմի հատուկ կուրսերը, 1931 թվականին՝ հաղորդակցության բարձրագույն կուրսերը՝ Փոստա–հեռագրային կոմիսարիատի, 1932 թվականին՝ Համամիութենական պլանավորման ակադեմիայի կապի ֆակուլտետի առաջին կուրսը։
Աշխատանք հեղափոխությունից առաջ
խմբագրելԱշակերտ՝ Չեռնոազի առագաստանավային կայանների մեխանիկական արհեստանոցներում (1909-ի հոկտեմբեր - 1912-ի հունիս), Սևաստոպոլի ռազմական նավահանգստի արհեստանոցներում (1912-ի հունիսի - 1913-ի դեկտեմբեր), Ռևելի նավաշինարանում (1913-ի դեկտեմբեր - 1914-ի դեկտեմբեր)։ 1914 թվականին զորակոչվել է զինվորական ծառայության՝ որպես Սևծովյան նավատորմի նավաստի։
Մասնակցություն քաղաքացիական պատերազմին
խմբագրել1918-1920 թվականներին Պապանինը մասնակցել է Ուկրաինայի և Ղրիմի քաղաքացիական պատերազմին։
1920 թվականից՝ Հարավարևմտյան ճակատի ռազմածովային ուժերի հրամանատարին առընթեր գործողությունների հանձնակատար։
1920 թվականի օգոստոսի 17-ին Կապսիխորի մոտ 11 հոգուց բաղկացած ջոկատը ՝Ա.Վ.Մոկրուսովի հրամանատարությամբ, վայրէջք կատարեց նավակից՝ կռվելու Վրանգելի թիկունքում, ով դարձավ Ղրիմի ապստամբական բանակի ղեկավարը։ Ջոկատի կազմում էր նաև Պապանինը, ով դարձավ հրամանատարի տեղակալ և գանձապահ։ Ավելի ուշ Մոկրուսովը նրան Թուրքիայով ուղարկեց Խորհրդային Միության տարածք, որտեղ մաքսանենգները նրան բերեցին ծովով։ 1920 թվականի աշնանը նա կրկին հատեց առաջնագիծը և 1920 թվականի նոյեմբերի 10-ին ,24 նավաստիների համալրմամբ վերադարձավ Ղրիմ՝ կարողանալով մասնակցել Ղրիմի նավահանգիստներ տարհանված Վրանգելի ռուսական բանակի զորքերի գրոհներին։
1920 թվականի նոյեմբերից նշանակվել է Ղրիմի արտակարգ հանձնաժողովի հրամանատար։ Այս շրջանը նշանավորեց գերեվարված սպիտակ գվարդիայի անվտանգության աշխատակիցների, ինչպես նաև Ղրիմի բնակիչների մահապատիժների գագաթնակետը։ Ինչպես ինքը՝ Պապանինը, գրել է իր հուշերում,«Ես սկսեցի աշխատել նոր էներգիայով, բայց արագ հայտնվեցի հիվանդանոցում»։
1921 թվականին տեղափոխվել է Խարկով՝ որպես Ուկրաինայի Կենտգործկոմի ռազմական հրամանատար, ապա 1921 թվականի հուլիսից մինչև 1922 թվականի մարտ աշխատել է Սևծովյան նավատորմի հեղափոխական ռազմական խորհրդի քարտուղար։
Բևեռախույզ
խմբագրել1922 թվականին տեղափոխվել է Մոսկվա՝ որպես ծովային գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի տնտեսական վարչակազմի կոմիսար, 1923 թվականին՝ Փոստերի և հեռագրերի ժողովրդական կոմիսարիատ՝ որպես բիզնես մենեջեր և կիսառազմական անվտանգության կենտրոնական տնօրինության ղեկավար։ 1923-1925 թվականներին սովորել է հաղորդակցության բարձրագույն դասընթացներում, որից հետո ուղարկվել է Յակուտիա՝ որպես Թոմոտում ռադիոկայան կառուցելու արշավախմբի ղեկավարի տեղակալ։
1932-1933 թվականներին եղել է Տիխայա Բեյ (Ֆրանց Յոզեֆ Երկիր) բևեռային կայանի ղեկավարը, իսկ 1934-1935 թվականներին՝ Չելյուսկին հրվանդանի կայանը։
1937-1938 թվականներին նա ղեկավարել է աշխարհի առաջին դրիֆտային կայանը՝ Հյուսիսային բևեռը։ Արշավախմբի գիտական արդյունքները բարձր են գնահատել ԽՍՀՄ ԳԱ 1938 թվականի մարտի 6-ի ընդհանուր ժողովը։ Ի.Դ.Պապանինը և արշավախմբի մյուս անդամները ստացել են աշխարհագրական գիտությունների դոկտորի աստիճան (առանց ատենախոսության պաշտպանության) և ընտրվել ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության պատվավոր անդամներ։
Գիտական և կազմակերպչական գործունեություն
խմբագրել1939-1946 թվականներին աշխատել է որպես Հյուսիսային ծովային գլխավոր երթուղու ղեկավար, իսկ 1941 թվականի հոկտեմբերի 15-ից՝ նաև Սպիտակ ծովով տրանսպորտային պետական պաշտպանության կոմիտեի կոմիսար։ 1946 թվականից մինչև 1949 թվականը թոշակի է անցել հիվանդության (անգինա պեկտորիս) պատճառով։
1949-1951 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ ԳԱ Օվկիանոսագիտության ինստիտուտի փոխտնօրեն ՝արշավախմբերի գծով ,1969 թվականից մինչև կյանքի վերջը ղեկավարել է ԽՍՀՄ ԳԱ Տիեզերական հետազոտությունների ծառայությունը։ ՍՍՀՄ ԳԱ ծովային էքսպեդիցիոն աշխատանքների բաժին՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ենթակայության բաժին։ 1956 թվականից՝ միաժամանակ Բորոկ գյուղի ԽՍՀՄ ԳԱ ներքին ջրերի կենսաբանության ինստիտուտի տնօրեն, ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության Մոսկվայի մասնաճյուղի նախագահ։
ԽՍՀՄ 1-ին և 2-րդ գումարումների Գերագույն խորհրդի ազգությունների խորհրդի պատգամավոր Կարելիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունից։
Մահացել է 1986 թվականի հունվարի 30-ին։ Նա թաղվել է Մոսկվայում՝ Նովոդևիչի գերեզմանատանը։
Մրցանակներ և կոչումներ
խմբագրել- Երկու անգամ Խորհրդային Միության հերոս (06/28/1937, 02/03/1940)
- Ինը Լենինի շքանշան
- 27.06.1937թ.՝ Խորհրդային Միության հերոսի կոչում
- 22.03.1938
- 01.05.1944
- 26.11.1944
- 02.12.1945
- 30.12.1956
- 26.11.1964
- 26.11.1974
- 23.11.1984
- Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան (02/20/1971)
- Երկու Կարմիր դրոշի շքանշան
- 1922
- 15.11.1950
- Նախիմովի 1-ին աստիճանի շքանշան (07/08/1945)
- Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշան (03/11/1985)
- Աշխատանքային կարմիր դրոշի երկու շքանշան
- 22.11.1954 — ծննդյան 60-ամյակի և խորհրդային պետությանը մատուցած ծառայությունների մատուցման կապակցությամբ
- 08.01.1980
- Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան (17.12.1982)
- Կարմիր աստղի շքանշան(10.11.1945)
- «Մարտական վաստակի համար» մեդալ(03.11.1944)
- Մեդալ «Ճապոնիայի նկատմամբ հաղթանակի համար» (1946)
- «Մոսկվայի պաշտպանության համար» մեդալ (1944)
- Մեդալ «Խորհրդային Արկտիկայի պաշտպանության համար» (1945)
- «Գերմանիայի նկատմամբ տարած հաղթանակի համար» մեդալ (1945)
- «Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի ծննդյան 100-ամյակի հիշատակին» մեդալ
- «Աշխատավոր-գյուղացիական կարմիր բանակի XX տարի» հոբելյանական մեդալ (1940)
- ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության մեծ ոսկե մեդալ(1979)
- Այլ մեդալներ, արտասահմանյան մրցանակներ
- Աշխարհագրական գիտությունների դոկտոր (1938)
- Կոնտրադմիրալ (1943)
- Մուրմանսկի հերոս-քաղաքի պատվավոր քաղաքացի(19.08.1974)
- Արխանգելսկ քաղաքի պատվավոր քաղաքացի(11.04.1975)
- Հերոս Սևաստոպոլի պատվավոր քաղաքացի (20.12.1979)
- Լիպեցկ քաղաքի պատվավոր քաղաքացի (1982)
- Յարոսլավլի մարզի պատվավոր քաղաքացի (23.02.1982)
- Պատվավոր Ղրիմի քաղաքացի (26.04.2000, посмертно)
- Կրծքանշան «50 տարի ԽՄԿԿ-ում»
Հուշարձան
խմբագրել- Պապանինի անունով են կոչվում.
- Թայմիրի թերակղզու հրվանդանը, որը դուրս է ցցվել Լապտև ծովի և Վիլկիցկի նեղուցի մեջ, ստացել է իր անվանումը 1937 թվականին,
- Անտարկտիդայի Էնդերբի հողի վրա գտնվող Պապանին լեռները, որոնք առաջին անգամ ցուցադրվել են СФЭ[3] քարտեզի վրա 1962 թվականին, անվանվել են 1965 թվականին,
- Պապանինի ծովածոցը՝ Խաղաղ օվկիանոսում, հայտնաբերված խորհրդային գիտնականների կողմից,
- Կղզի Սիվաշի ծոցում (Ազովի ծով),
- Ներքին ջրերի կենսաբանության ինստիտուտ,
- Մուրմանսկի բեռնափոխադրման ընկերության սառցե դասի չոր բեռնատար նավը (նախագիծ 10621)։
- Բելառուսի Գոմելի մարզի Գոմելի շրջանի Պապանին բնակավայրը վերանվանվել է Ի. Դ. Պապանինի պատվին։
- Փողոցներ Մոսկվայում, Յուբիլեյնիում, Կրասնոգորսկում, Մոսկվայի մարզում, Ալմա-Աթայում, Եկատերինբուրգում, Սևաստոպոլում, Լիպեցկում, Մուրմանսկում, Արխանգելսկում, Ռիբինսկում, Յարոսլավլում, Սմոլենսկում, Մինսկում, Բրեստում, Բերյոզայում(Բրեստի շրջան), Բառնաուլում, Վիննիցայում, Աշուկինոյում և շատ այլ բնակավայրերում։
- Գիտական և սպորտային արշավախումբ,
- Ice-class Project 23550 պարեկային նավը։ Նավարկվել է Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի համար 2017 թվականի ապրիլին Admiralty Shipyards-ում։
- Հետազոտական նավ I. D. Papanin (R/V Papanin, նախագիծ 10621), կառուցված 1986 թվականին, ներկայումս Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի Բայկալ հետազոտական նավատորմի մաս։
- Մոսկվայում 1996 թվականին բացվել է հուշատախտակ այն տան վրա, որտեղ Պապանինը ապրել է 1938-1986 թվականներին (Արբատ, 45)։
- Յարոսլավլի մարզի Բորոկ գյուղում բացվել է Պապանինի անվան թանգարան։
- 1954 թվականին Սևաստոպոլում կանգնեցվել է նրա հուշարձանը։
- 2003 թվականին Մուրմանսկում հուշարձան է բացվել։
- Սևաստոպոլում բացվել է թանգարան.
- Պապանինի անվան դպրոց Մինդյակ (Բաշկորտոստան) գյուղում։
- Սիմֆերոպոլի Պապանինի անվան թիվ 11 դպրոցը Ուշինսկի փողոցում, (այժմ գոյություն չունի)։
- 2021 թվականին Արխանգելսկում նահանգային կառավարման գրասենյակների նախկին շենքի առաջին հարկում (կառուցված 19-րդ դարում) բացվեց Պապանինի գրասենյակ-թանգարանը, որում տիրում էր Հյուսիսային ծովային գլխավոր երթուղու ղեկավարի գրասենյակի միջավայրը։ Վերստեղծվել է աշնանը՝1941թ․-ին։
Մատենագրություն
խմբագրելՊապանինը գիտահանրամատչելի գրքերի հեղինակ է, որոնք անցել են բազմաթիվ հրատարակություններ և թարգմանվել օտար լեզուներով։
- Կյանքը սառցաբեկորի վրա. օրագիր. — Մ․։ Ճիշտ, 1938. — 221 էջ
- Բևեռում. պատմություն. — Մ․,Լ․։ Դետիզդատ, 1939. — 48 էջ
- Ծովից այն կողմ՝ օգնելու Պերեկոպի զինվորներին. 1920 թվականի քաղաքացիական պատերազմին մասնակցության հիշողություններ. — Սիմֆերոպոլ։ Կրիմգիզ, 1940. — 36 էջ
- Սառույց և կրակ. — Մ․։ Քաղաքականություն, 1977. — 416 էջ
Արվեստում
խմբագրելԲորոզդինի «Նավից տղան» գիրքը նկարագրում է Իվան Պապանինի մանկությունը։
Պապանինը դարձավ նավաստի Շվանդիի նախատիպը դրամատուրգ Կ.Ա.Տրենևի «Լյուբով Յարովայա» պիեսում։ Այս դերը կատարել են Վիտալի Պոլիցեմակոն, Էֆիմ Կոպելյանը, Իգոր Գորբաչովը (կինոտարբերակում), Կիրիլ Լավրովը (1970 թ.)։
Ռեժիսոր Վիլեն Նովակի «Ղրիմում միշտ չէ, որ ամառ է» (1987 թ.) ֆիլմում Ի. Պապանինի դերը կատարել է դերասան Սերգեյ Բալաբանովը։
Վալենտին Կատաևի «Ցվետիկ-Սեմիցվետիկ» հեքիաթում․«Ժենյան մտավ բակ, և այնտեղ տղաները խաղում էին Պապանինսկի. նրանք նստած էին հին տախտակների վրա, և այնտեղ մի փայտ էր խրված ավազի մեջ»։
Ծանոթագրություն
խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Папанин Иван Дмитриевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ «Заглавная страница». свободная энциклопедия (ռուսերեն). 2024 թ․ հունիսի 13.
Գրականություն
խմբագրել- Визе В. Ю. Моря Российской Арктики: В 2 т. — Т. II. — М.: Paulsen, 2016. — 340 с. — (Международный полярный год). — ISBN 978-5-98797-130-7
- Б. М. Вольфсон Глава 5 Красные партизаны в тылу у Врангеля // Конец авантюры барона Врангеля. — Симферополь: Госиздат КрАСССР, 1940. — 120 с.
- Гомазков О. А. Про Борок, Папанина и время // Журнал Природа. — 1995. — № 1.
- Папанин Иван Дмитриевич // Отоми — Пластырь. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 19).
- Членов А. Особое задание. — М.: Детлит, 1977.