Վիքիպեդիա

Թանկագին մետաղներ

Թանկագին մետաղները հազվագյուտ, բնական ծագում ունեցող բարձր տնտեսական արժեք ունեցող մետաղական քիմիական տարրեր են։ Թանկարժեք մետաղները, հատկապես ազնիվ մետաղները, ավելի դիմացկուն են կոռոզիայից և քիմիապես ավելի քիչ ռեակտիվ են, քան շատ տարրեր։ Նրանք սովորաբար ճկուն են և ունեն փայլ։ Պատմականորեն թանկարժեք մետաղները կարևոր էին որպես արժույթ, սակայն այժմ դրանք հիմնականում դիտվում են որպես ներդրումային և արդյունաբերական հումք։ Ոսկին, արծաթը, պլատինը և պալադիումը ունեն ISO 4217 արժույթի ծածկագիր։

Ազնիվ մետաղներ
Ենթակատեգորիամետաղ Խմբագրել Wikidata
Ոսկու հատիկ
Թանկարժեք մետաղի տարրերի ընտրություն; ոսկի, արծաթ, պլատին, պալադիում, պղինձ, ռութենիում, ռոդիում, ռենիում, օսմիում, իրիդիում և սնդիկ: Դրանք պիտակավորված և դասավորված են պարբերական աղյուսակում իրենց գտնվելու վայրով:

Ամենահայտնի թանկարժեք մետաղները մետաղադրամների մետաղներն են՝ ոսկին և արծաթը։ Թեև երկուսն էլ ունեն արդյունաբերական կիրառություն, դրանք ավելի հայտնի են արվեստի, ոսկերչության և մետաղադրամների արտադրության մեջ իրենց կիրառություններով։ Մյուս թանկարժեք մետաղներից են պլատինի խմբի մետաղները՝ ռութենիում, ռոդիում, պալադիում, օսմիում, իրիդիում և պլատին, որոնցից պլատինը ամենաշատ առևտուրն ունի[1]։ Թանկարժեք մետաղների պահանջարկը պայմանավորված է ոչ միայն դրանց գործնական կիրառմամբ, այլև որպես ներդրումների և արժեքի պահեստի դերով։ Պատմականորեն թանկարժեք մետաղների գները շատ ավելի բարձր են եղել, քան սովորական արդյունաբերական մետաղները։

Ձուլակտոր

խմբագրել
 
1000 ունցիա արծաթե սալիկ

Մետաղը համարվում է թանկարժեք, եթե այն բացառիկ է։ Հանքաքարի նոր աղբյուրների հայտնաբերումը կամ հանքարդյունաբերության կամ վերամշակման գործընթացների բարելավումները կարող են հանգեցնել թանկարժեք մետաղի արժեքի նվազմանը։ «Թանկարժեք» մետաղի կարգավիճակը կարող է որոշվել նաև բարձր պահանջարկով կամ շուկայական արժեքով։ Թանկարժեք մետաղները սորուն ձևով հայտնի են որպես ձուլակտոր և վաճառվում են ապրանքային շուկաներում։ Ձուլակտորային մետաղները կարող են ձուլվել ձուլակտորների մեջ կամ հատվել մետաղադրամների մեջ։ Ձուլակտորի որոշիչ հատկանիշն այն է, որ այն գնահատվում է իր զանգվածով և մաքրությամբ, այլ ոչ թե փողի անվանական արժեքով։

Մաքրություն և զանգված

խմբագրել
 
500 գ արծաթե ձուլակտոր՝ արտադրված Ջոնսոն Մեթիի կողմից

Մաքրության մակարդակը տատանվում է թողարկումից թողարկում։ «Երեք ինը» (99,9%) մաքրությունը սովորական է։ Զանգվածային արտադրության ամենամաքուր մետաղադրամները կանադական Gold Maple Leaf շարքից են, որոնք հասնում են մինչև 99,999% մաքրության։ 100% մաքուր ձուլակտոր՝ գրեթե անհնար է. քանի որ անմաքրության տոկոսը նվազում է, աստիճանաբար ավելի դժվար է դառնում մետաղի հետագա մաքրումը։ Պատմականորեն մետաղադրամներն ունեին որոշակի քանակությամբ խառնուրդ, մաքրությունը տեղական ստանդարտով։ Կրյուգերանդը «մաքուր ոսկով» չափելու առաջին ժամանակակից օրինակն է. այն պետք է պարունակի առնվազն 12/11 ունցիա, առնվազն 11/12 մաքուր ոսկի։ Այլ ձուլակտորների մետաղադրամները (օրինակ՝ բրիտանական սուվերենը) ցույց չեն տալիս մետաղադրամի ոչ մաքրությունը, ոչ էլ նուրբ ոսկե կշիռը։ Շատ մետաղադրամներ պատմականորեն ցույց են տվել դենոմինացված արժեք։

Մետաղադրամ

խմբագրել
 
1 ունցիա Վիեննայի ֆիլհարմոնիայի ոսկե մետաղադրամ

Շատ ազգեր հատում են մետաղադրամներ։ Թեև անվանապես թողարկվել են որպես օրինական վճարում, այս մետաղադրամների անվանական արժեքը որպես արժույթ շատ ավելի ցածր է նրանց արժեքից՝ որպես ձուլակտոր։ Օրինակ, Կանադան հատում է ոսկու ձուլակտորի մետաղադրամ (Ոսկե թխկի տերև) 50 դոլար անվանական արժեքով, որը պարունակում է մեկ տրոյական ունցիա (31,1035 գ) ոսկի՝ 2022 թվականի հունվարի դրությամբ։ ԱՄՆ դոլար դեպի CAD փոխարժեքը միջինը 1,129 է եղել 2009 թվականի հուլիսին՝ համաձայն OANDA-ի պատմական փոխարժեքներ. Թեև ճշգրիտ պահը, երբ որոշվել է 1075 դոլար ցուցանիշը, անհայտ է, այն կարող է համարվել ողջամիտ արժեք տվյալ ժամանակի համար։ Ազգային կառավարությունների կողմից մետաղադրամների հատումը, ի լրումն ձուլակտորների արժեքի, նրանց տալիս է որոշակի դրամագիտական արժեք, ինչպես նաև հավաստում է դրանց մաքրությունը։

 
Ամերիկյան Platinum Eagle մետաղադրամ

Աշխարհի ամենամեծ ձուլակտորների մետաղադրամներից մեկը Ավստրալիայում հատված 10,000 դոլար արժողությամբ Ավստրալիայի Gold Nugget մետաղադրամն էր, որը բաղկացած է ամբողջ կիլոգրամից 99,9% մաքուր ոսկուց։ 2012 թվականին Պերթի դրամահատարանը արտադրել է 1 տոննա կշռող 99,99% մաքուր ոսկուց 1 միլիոն դոլար անվանական արժեքով մետաղադրամ՝ դարձնելով այն աշխարհի ամենամեծ հատված մետաղադրամը՝ մոտ 50 միլիոն դոլար AUD ոսկու արժեքով[2]։ Չինաստանը մետաղադրամներ է արտադրել շատ սահմանափակ քանակությամբ (հատված 20 հատից պակաս), որը գերազանցում է 8 կիլոգրամը (260 ունց) ոսկին։ Ավստրիան հատել է 31 կգ ոսկի պարունակող մետաղադրամ (Վիեննայի ֆիլհարմոնիկ մետաղադրամը հատվել է 2004 թ. անվանական արժեքը 100000 եվրո)։ Որպես հնարք հանրայնացնելու 99,999% մաքուր մեկ ունցիա կանադական Gold Maple Leaf շարքը, 2007-ին Royal Canadian Mint-ը պատրաստեց 100 կգ 99,999% ոսկի, 1 միլիոն դոլար անվանական արժեքով, և այժմ դրանք արտադրում է պատվերով, բայց ոսկու շուկայական արժեքի նկատմամբ զգալի հավելավճար[3][4]։

Զիմբաբվեի պահուստային բանկը հատում է ոսկին Mosi-oa-Tunya (մետաղադրամ), որը ճանաչվում է որպես օրինական վճարում իր ոսկու պարունակության շուկայական արժեքով[5]։

Տնտեսական օգտագործում

խմբագրել

Ոսկին և արծաթը, երբեմն նաև այլ թանկարժեք մետաղները հաճախ դիտվում են որպես հեջավորումներ ինչպես գնաճի, այնպես էլ տնտեսական անկման դեմ։ Արծաթե մետաղադրամները հանրաճանաչ են դարձել կոլեկցիոներների մոտ՝ իրենց հարաբերական մատչելիության շնորհիվ, և, ի տարբերություն ոսկու և պլատինի թողարկումների մեծամասնության, որոնք գնահատվում են շուկաների հիման վրա, արծաթի թողարկումներն ավելի հաճախ գնահատվում են որպես կոլեկցիոներ՝ շատ ավելի բարձր, քան դրանց իրական ձուլակտորների արժեքը[6]։

Ալյումինե

խմբագրել

Ալյումինը այժմ սովորական է, բայց համարվում էր թանկարժեք մետաղ մինչև 1800-ականների վերջը։ Չնայած ալյումինը երրորդ ամենաառատ տարրն է և ամենաառատ մետաղը երկրակեղևում, սկզբում պարզվեց, որ չափազանց դժվար էր մետաղը հանել իր տարբեր ոչ մետաղական հանքանյութերից։ Մետաղը զտելու մեծ ծախսերը մաքուր ալյումինի փոքր քանակությունն ավելի արժեքավոր դարձրեցին, քան ոսկին[7]։ Ալյումինե ձուլակտորները ցուցադրվել են 1855 թվականի «Exposition Universelle»-ում[8], և Նապոլեոն III-ի ամենակարևոր հյուրերին տրվել են ալյումինե պատառաքաղներ, իսկ նրանք, ովքեր արժանապատիվ չեն, ճաշել են միայն արծաթով[7][9]։ 1884 թվականին Վաշինգտոնի հուշարձանի բրգաձև գագաթը ձուլվեց 100 ունցիա մաքուր ալյումինից։ Այդ ժամանակ ալյումինը թանկ էր, որքան արծաթը։ Անտերոսի արձանը Լոնդոնի Պիկադիլի հրապարակի Շաֆթսբերի հիշատակի շատրվանի (1885–1893 թվականներ) վերևում նույնպես ձուլածո ալյումինից է։ Ժամանակի ընթացքում, սակայն, մետաղի գինը նվազել է։ 1882 թվականին առևտրային էլեկտրական արտադրության սկիզբը և 1886 թվականին Հոլ–Էրո պրոցեսի գյուտը հանգեցրին ալյումինի գնի էական նվազմանը կարճ ժամանակահատվածում։

Համաշխարհային շուկայական կոպիտ գին ($/կգ)

խմբագրել
 
Ռոդիումի օրական գինը 1992-2022 թվականներ
 
Ոսկու գինը 1915-2022 թվականներ
 
Պալադիումի գները 1977-2022 թվականներ
Մետաղ Նշան Զանգվածային

առատություն
(ppb)[10]

Արժեքավոր մետաղի գինը (ԱՄՆ$/կգ)
10 ապրիլի 2009
[11] 		22 հուլիսի 2009
[12] 		7 հունվարի 2010 31 դեկտեմբեր 2014
[13] 		16 հուլիս 2018
[14] 		2 մարտ 2023
[15]
Ռոդիում Rh 1 39,680 46,200 88,415 39,641 77,804[16] 302,220
Պլատին Pt 5 42,681 37,650 87,741 38,902 28,960 31,010
Ոսկի Au 4 31,100 30,590 24,317 38,130 43,764 59,040
Պալադիում Pd 15 8,430 8,140 13,632 25,559 32,205 46,440
Իրիդիում Ir 1 14,100 12,960 13,117 15,432 46,47,890
Օսմիում Os 1.5 13,400 12,200 12,217 12,217
Ռենիում Re 0.7 7,400 7,000 6,250 2,425
Ռութենիում Ru 1 2,290 2,730 5,562 1,865 8,423[17] 14,950
Գերմանիում Ge 1,500 1,050[18] 1,038
Բերիլիում Be 2,800 850
Արծաթ Ag 75 437 439 588 441 556 670
Ինդիում In 50[19] 325[18] 520
Գալիում Ga 19,000 580 425[18] 413
Տելուր Te 1 158.70
Բիսմութ Bi 8.5 15.40 18.19
Սնդիկ Hg 85 18.90 15.95

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Platinum Guild: Applications Beyond Expectation Արխիվացված 2009-05-03 Wayback Machine
  2. ↑ «Australian Kangaroo One Tonne Gold Coin». www.perthmint.com.au. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  3. ↑ «the Greatest coined gold in the world». e-allmoney.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 23-ին.
  4. ↑ UKBullion (2014). «100kg Fine Gold Coin». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 18-ին.
  5. ↑ «Zimbabwe debuts gold coins as legal tender to curb inflation but it may be out of reach for the average citizen». ABC News (Australia). 2022 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  6. ↑ Aharon DY, and Qadan M. (2018 թ․ հոկտեմբերի 4). «What drives the demand for information in the commodity market?». Resources Policy (անգլերեն). 59: 532–543. doi:10.1016/j.resourpol.2018.09.013. ISSN 0301-4207. S2CID 158268743.
  7. ↑ 7,0 7,1 Geller, Tom (2007). «Aluminum: Common Metal, Uncommon Past». Chemical Heritage Magazine. 27 (4). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 22-ին.
  8. ↑ Karmarsch, C. (1864). «Fernerer Beitrag zur Geschichte des Aluminiums». Polytechnisches Journal. 171 (1): 49. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  9. ↑ George J. Binczewski (1995). «The Point of a Monument: A History of the Aluminum Cap of the Washington Monument». JOM. 47 (11): 20–25. Bibcode:1995JOM....47k..20B. doi:10.1007/bf03221302. S2CID 111724924. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  10. ↑ The abundance of the element, a measure for its rarity, is given in mass fraction as kg in the earth's crust (CRC Handbook). David R. Lide, ed. (2005). «Section 14, Geophysics, Astronomy, and Acoustics; Abundance of Elements in the Earth's Crust and in the Sea». CRC Handbook of Chemistry and Physics (85 ed.). Boca Raton, Florida: CRC Press.
  11. ↑ Mostly taken from London Metal Exchange.
  12. ↑ From the http://www.thebulliondesk.com/ Արխիվացված 2012-09-14 Wayback Machine
  13. ↑ From the http://www.thebulliondesk.com Արխիվացված 2012-09-14 Wayback Machine and http://www.taxfreegold.co.uk Արխիվացված 2021-04-21 Wayback Machine (mid price quoted)
  14. ↑ From the http://www.bullionex(չաշխատող հղում)changes.com
  15. ↑ From https://www.min Արխիվացված 2022-08-22 Wayback Machineing.com
  16. ↑ From http://www.infomine.com/investment/metal-prices/rhodium/1-year/
  17. ↑ From http://www.infomine.com/investment/metal-prices/ruthenium/ Արխիվացված 2016-05-17 Wayback Machine1-year/
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 The metal Price ($/kg)s of gallium, germanium, and indium are taken from MinorMetals.com Արխիվացված 2008-05-15 Wayback Machine as examples of modern precious metals used for investment / speculation.
  19. ↑ Tolcin A. (2012) U.S. Geological Survey Mineral Commodity Summaries 2012.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թանկագին մետաղներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թանկագին_մետաղներ&oldid=9984761» էջից