Էրդենեթ
Էրդենեթ (մոնղ.՝ թանկարժեք), Մոնղոլիայի մեծությամբ երկրորդ քաղաք, նախկինում կենտրոնական ենթակայության վարչական միավոր, և 1992 թվականից Օրխոն այմագի կենտրոնը, որը, բացի բուն քաղաքից, ներառում է միայն մեկ սում (վարչատարածքային միավոր, որոնց բաժանված են այմագները)։
Աշխահագրություն
խմբագրելԳտնվում է Սելենգա և Օրխոն գետերի միջև։ Քաղաքը գտնվում է երկրի մայրաքաղաք Ուլան Բատորից 340 կմ հյուսիս-արևմուտք, Դարխան քաղաքից 180 կմ դեպի արևմուտք, Բուլգան այմագ կենտրոնից 60 կմ հյուսիս և Ռուսաստանի պետական սահմանից 140 կմ հեռավորության վրա։ Քաղաքն ունի երկաթուղային կապ, «Էրդենեթ» կայարանը «Սալխիտ» կայարանից երկաթուղային ճյուղի վերջնակետն է, որը գտնվում է տրանսմոնղոլական երկաթուղու հիմնական գծի վրա[1]։ Այս կայարանից կարող եք հասնել Արևելյան Սիբիրյան երկաթուղու «Նաուշկի» կայարան կամ Չինական երկաթուղու «Էրեն-Հոտո» կայարան։
Պատմություն
խմբագրելՀիմնադրվել է 1972 թվականին[2] ԽՍՀՄ-ի և Մոնղոլիայի Ժողովրդական Հանրապետության միջև կնքված «Էրդենետին օվո» պղնձամոլիբդենային հանքավայրի մշակման միջկառավարական համաձայնագրի համաձայն՝ «Էրդենետին օվո» ՝«Գանձերի լեռ»[3]։ Քաղաքը և Էրդենետի գործարանը կառուցվել են խորհրդային տեխնոլոգիայով՝ խորհրդային մասնագետների օգնությամբ։ «Էրդենետին-Օվո» պղնձի հանքաքարի հայտնաբերումն իր պատմությունն ունի։ Ըստ լեգենդի՝ չինացի հանքագործներն այս վայրում պղինձ էին արդյունահանում, սակայն ամպրոպի ժամանակ նրանց հարվածել է կայծակը։ Այդ ժամանակից ի վեր «Էրդենետին-օվո» լեռը սկսեց սուրբ համարվել, այնտեղ տարբեր ծիսական արարողություններ էին անցկացվում, իսկ կանանց նույնիսկ արգելվում էր բարձրանալ լեռը[4]։
1974 թվականին ԽՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար Լ.Ի. Բրեժնևի Մոնղոլիա կատարած պաշտոնական այցի ժամանակ ստորագրվեց Էրդենետ լեռնային համալիրի կառուցման վերաբերյալ միջկառավարական համաձայնագիր։ Քաղաքի գլխավոր հատակագծի մշակումն իրականացրել են խորհրդային ճարտարապետները՝ Լ.Վ.Վավակինի ղեկավարությամբ։ 1975 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Մոնղոլիայի Ժողովրդական Հանրապետության նախագահությունը հրամանագիրէ սորագրել Էրդենեթին քաղաքի կարգավիճակ տալու մասին։ 1977 թվականին կառուցվել է երկաթուղին[5]։ 1978-ի մարտին երկաթուղին դեռևս սպասարկում էր գործարանի կարիքները, բայց ոչ քաղաքի։ 1978 թվականի դեկտեմբերի 14-ին տեղի ունեցավ գործարանի առաջին փուլի հանդիսավոր վաղ բացումը, որը զրոյից աճեց ընդամենը 4 տարում[6]։ Քաղաքը և Էրդենետի գործարանը կառուցվել են խորհրդային տեխնոլոգիայով՝ խորհրդային մասնագետների օգնությամբ։ Քաղաքի բնակչության մոտ 1%-ը ռուսներ են[2]։ Ուկրաինայի վեցերորդ նախագահ Վ.Ա․ Զելենսկին Մոնղոլիայում մոնղոլ գործընկեր Բուրենբայարի հետ ստեղծելով կիբեռնետիկայի և համակարգչային տեխնիկայի առաջին դպրոցը[7]։
Կլիմա
խմբագրելՔաղաքն ունի լեռնային կլիմա (կտրուկ մայրցամաքային առանձնահատկություններով)՝ ցրտաշունչ ձմեռներով և զով ամառներով։ Տեղումները հիմնականում ընկնում են տաք սեզոնին։
Տնտեսություն
խմբագրելԷրդենետի գործարան
Քաղաք ձևավորող ձեռնարկությունը Էրդենետ ձեռնարկությունն է։ Էրդենետ ձեռնարկության կանոնադրական կապիտալի 100%-ը 2016 թվականից պատկանում է Մոնղոլիային (մինչ այդ 49%-ը պատկանում էր Ռուսաստանի Դաշնությանը)։ Էրդենեթի ձեռնարկությունը տարեկան արդյունահանում է 26 միլիոն տոննա հանքաքար[8] (2007 թվականին՝ 25 միլիոն տոննա[9] ) և դրանից արտադրում 126,700 տոննա պղինձ (հիմնված պղնձի խտանյութում Cu պարունակության վրա) և 1,954 տոննա մոլիբդեն (հիմնվելով մոլիբդենի խտանյութում Mo պարունակության վրա[10]։ ) Ձեռնարկության մասնաբաժինը Մոնղոլիայի ՀՆԱ-ում կազմում է 13,5%[11][12].: Ընկերությունում աշխատում է ավելի քան 6 հազար մարդ[13]։ 2016 թվականին Ռուսաստանը վաճառեց իր բաժնետոմսերը, և ERDENET ENTERPRISE JV-ն վերանվանվեց ERDENET ENTERPRISE ASG (պետական ձեռնարկություն)։ 2015 թվականին ներդրվել է հանքաքարի պատրաստման նոր գիծ՝ տարեկան 6 մլն տոննա հզորությամբ։ 2021 թվականին հանքաքարի վերամշակման ծավալը կազմել է 32,63 մլն տոննա։ 2020 թվականի հունիսից շարունակվում է նմանատիպ գծի կառուցումը և ֆլոտացիոն վերամշակման փուլի վերակառուցումը, շահագործման հանձնելուց հետո (2022 թվականի 1-ին կես) հանքաքարի տարեկան վերամշակումը կկազմի տարեկան 38 մլն տոննա։
Այն հանրային սահմանափակ ընկերություն է[14] և Ասիայի խոշորագույն հանքարդյունաբերական ընկերություններից մեկը[15][16]։ Էրդենետին-օվո հանքավայրի երկրաբանական հետախուզումը սկսվել է 1950-ականների վերջին, իսկ ընկերությունը հիմնադրվել է 1974 թվականին։ Պղինձ-մոլիբդենի խտանյութն արտադրվում է վերամշակող գործարանի այս հանքավայրում բացահանքում արդյունահանվող հանքաքարից[17]։ Ենթադրվում է, որ «Էրդենետին-օվո» հիմնական հանքավայրը պաշարներ կունենա մինչև 2060 թվականը[18]։ Ձեռնարկությունների համալիրը բաժանված է 5 ստորաբաժանումների, 2007 թվականից նրան է պատկանում նաև պողպատե գնդակներ արտադրող «Erdenet Metal» ընկերությունը[19]։ Աշխատողների կազմը բավականին բազմազգ է, բացի բուն մոնղոլներից, կան Ռուսաստանի, Ղազախստանի, Ուկրաինայի, Հայաստանի, Ուզբեկստանի, Բելառուսի և Ղրղզստանի քաղաքացիներ[20]։ Ընկերությունը մի քանի անգամ արժանացել է հեղինակավոր մրցանակների, այդ թվում՝ ճանաչվելով լավագույն բիզնես միավոր և զբաղեցնել 1-ին տեղը «Մոնղոլիայի ԹՈՓ 100 ընկերություններ» մրցույթում[21]։ Ընկերության գլխամասային գրասենյակը գտնվում է Ամարայի հրապարակում[22]։ Այն համագործակցում է մի քանի այլ խոշոր հանքարդյունաբերական ընկերությունների հետ, այդ թվում՝ MMC Norilsk Nickel-ը, որն ունի իր սեփական հումքային բազան, և «Ural Mining and Metalurgical Company» -ն, որը պղնձի հումքի պակաս է զգում[23]։ Այլ ընկերություններ Քաղաքը էլեկտրականությամբ և ջերմությամբ ապահովելու համար քաղաքում կառուցվել է «Էրդենետի ՋԷԿ-ը»։ Էրդենեթի երկաթուղին միացված է Դարխան քաղաքին (Տրանսմոնղոլական երկաթուղու վրա)։ Էրդենեթի ձեռնարկությունից բացի գործում են գորգագործական գործարան, շինանյութերի արտադրության ձեռնարկություններ, փայտամշակման, սննդի, բրդի մշակման ձեռնարկություններ։
Մարզադաշտ
խմբագրելԷրդենեթ քաղաքի մարզահամալիրի սեփականատերը նույնպես «Էրդենեթ» ձեռնարկությունն է։ Համալիրը բաղկացած է մի քանի ստորաբաժանումներից՝ «Հիլամի» լողավազանից (տարողունակությունը 45 հոգի), Մեծ մարզասրահից (200 հոգի), «Հանգարդ» մարզադաշտից (2000 մարդ), «Սարխիա»[24][25] լեռնադահուկային օթյակից (ժամում 300 մարդ սպասարկելու հնարավորություն), հոկեյի, սահադաշտի, աթլետիկայի, թենիսի, ըմբշամարտի, բռնցքամարտի, ձյուդոյի, մարմնամարզության, սեղանի թենիսի, բոդիբիլդինգի, շախմատի, ծանրամարտի, բիլիարդի համար նախատեսված ստորաբաժանումներից, ինչպես նաև հյուրանոցից, սաունայից, կլինիկական և կառավարման սենյակից, միջազգային չափանիշներին համապատասխանող քիմիական և մանրէաբանական լաբորատորիայից, կորտերից։
Համալիրում ավելի քան 3000 մարդ մասնակցում է 25 մարզաձևերի և մասնակցում տեղական, տարածաշրջանային և միջազգային մրցաշարերի։ Համալիրում մարզված մարզիկները ընդհանուր առմամբ նվաճել են 2500 մեդալ։ Մարզահամալիրը պատրաստել է 2 վաստակավոր մարզիչ, 3 վաստակավոր մարզիկ, 18 միջազգային կարգի վարպետ և 81 սպորտի վարպետ։
Տեսարժան վայրեր
խմբագրել- Զբոսաշրջիկները կարող են այցելել քարհանք։ Գտնվում է քաղաքի արևելյան մասում՝ կենտրոնից 6 կմ հեռավորության վրա։
- Էրդենեթի մեկ այլ կարևոր տնտեսական գործոն է գորգերի գործարանը, որը հիմնադրվել է 1981 թվականին քաղաքի կենտրոնից մոտ 2 կմ հեռավորության վրա։ Տարեկան մոտ 2000 տոննա բուրդ է մշակվում գործարանում, որտեղ աշխատում է մոտ 1100 մարդ[26]։
- Քաղաքի կենտրոնական հրապարակում գտնվող Մշակույթի պալատում գտնվող հանքարդյունաբերության թանգարանը[27]։
- «Aimag» թանգարանը, որը հիմնադրվել է 1983 թվականին։
- 1984 թվականից խորհրդային-մոնղոլական բարեկամության հուշարձանը գտնվում է Էրդենետի հյուսիսարևելյան մասում գտնվող բլրի վրա, որտեղից բացվում է գեղատեսիլ տեսարան դեպի ամբողջ քաղաքը։
- Քաղաքում են գտնվում երկու բուդդայական տաճարներ՝ «Գանդանշադուվլինը» և «Նորովլինը», ինչպես նաև Բուդդայի մեծ արձանով աղոթատուն։
- Ժամանցային այգին գտնվում է կենտրոնից արևելք։
- Էրդենեթը գտնվում է Մոնղոլիայի գիտության և տեխնոլոգիայի համալսարանի տունը։
Քույր–քաղաքներ
խմբագրելՆշանավոր տեղացիներ
խմբագրելԶորիգտբաատարին Էնխզորիկ (ծնվ. 1987 թ.) մոնղոլ բռնցքամարտիկ է։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Схема железных дорог Монголии
- ↑ 2,0 2,1 Michael Kohn: Mongolia, p. 142, London 2008
- ↑ «Монголо-Российская совместная компания КОО "Предприятие «Эрдэнэт»». Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
- ↑ «ГОК Эрдэнэт — Монгольская вики-Энциклопедия». mongol.su. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
- ↑ Werner Elstner: Mongolei, p. 146, Berlin 1993
- ↑ «Немного истории. Эрдэнэт в 1978—1980 гг». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 24-ին.
- ↑ «Зеленский: Если меня выберут президентом, сначала будут обливать грязью, затем – уважать, а потом – плакать, когда уйду». gordonua.com — Дмитрий Гордон. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 22-ին.
- ↑ Новости. «В 2009 году «Эрдэнэт» добыл и переработал рекордное количество руды» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ «Новости тиновой промышленности» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ Агентство Новостей «Монцамэ». Монголия. 2006, ISBN 99929-0-627-8, p. 80(անգլ.)
- ↑ Агентство Новостей «Монцамэ». Монголия. 2006, ISBN 99929-0-627-8, p. 83(անգլ.)
- ↑ Michael Kohn: Mongolia, p. 143, London 2008(անգլ.)
- ↑ Центр Азия. «Удержит ли Россия монгольский "Эрдэнэт"? Переговоров много, соглашения все нет» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ «Совместное Монголо-Российское предприятие «Предприятие Эрдэнэт»» (PDF) (ռուսերեն). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Монголо-Российское совместное горно-обогатительное предприятие "Эрдэнэт" является одним из крупнейших предприятий в Азии по добыче и обогащению меди и молибдена» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «"РУСЭЛПРОМ" поставит оборудование для предприятия "Эрдэнэт"» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Забытое золото Монголии» (ռուսերեն). Газета «Русский курьер». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «На центральном участке месторождения Эрдэнэтийн-Овоо произведено первое бурение» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «"Эрдэнэт" выкупил у швейцарской MICO Holding 49 проц в предприятии по производству стальных шаров "Эрдэнэт металл"» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Общество: Кому нужна Монголия?» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «СП Эрдэнэт признан лучшим предприятием Монголии» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Эрдэнэт, горно-обогатительное предприятие» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Эрдэнэт" вернулся Суд восстановил государственную долю в российско-монгольском СП» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Drei Pisten bedient der Schlepplift in Erdenet» (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «Ein Doppelankerschlepplift, ein einfacher Schlepper und bis zu 100 m Höhenunterschied» (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
- ↑ Marion Wisotzki. Mongolei, p.227, Berlin 2010
- ↑ Michael Kohn: Mongolia, p. 144, London 2008