Դիմիտր Տալև
Դիմիտր Տալև (բուլղար․՝ Димитър Талев) (սեպտեմբերի 1 (13), 1898[1][2], Պրիլեպ, Օսմանյան կայսրություն - հոկտեմբերի 20, 1966[1][3][2], Սոֆիա, Բուլղարիա), բուլղարացի գրող, լրագրող, քաղբանտարկյալ և Բուլղարիայի Ազգային ժողովի անդամ։
Դիմիտր Տալև | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | սեպտեմբերի 1 (13), 1898[1][2] |
| Ծննդավայր | Պրիլեպ, Օսմանյան կայսրություն |
| Վախճանվել է | հոկտեմբերի 20, 1966[1][3][2] (68 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Սոֆիա, Բուլղարիա |
| Գերեզման | Սոֆիայի կենտրոնական գերեզմանատուն |
| Մասնագիտություն | գրող, լրագրող, մանկագիր և քաղաքական գործիչ |
| Լեզու | բուլղարերեն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Բուլղարիա |
| Կրթություն | Սոֆիայի համալսարան |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | The Iron Candlestick? |
| Զավակներ | Bratislav Dimitrov Talev? |
 | |
 Dimitar Talev Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվելով Պրիլեպում ՝ Օսմանյան կայսրության Մանաստիրի վիլայեթում (ներկայիս Հյուսիսային Մակեդոնիա ), Տալևը սովորել է Սալոնիկի բուլղարական տղամարդկանց ավագ դպրոցում, Սկոպյեի բուլղարական մանկավարժական դպրոցում, իսկ ավելի ուշ՝ Ստարա Զագորայում և Բիթոլայում, Զագրեբում և Վիեննայում սովորել է բժշկություն և փիլիսոփայություն, իսկ Սոֆիայի համալսարանում՝ սլավոնական բանասիրություն (1925 թվական)։
Թալևը եղել է «Մակեդոնիա» թերթի գլխավոր խմբագիրն ու «Զորա» թերթի հեղինակն ու խմբագիրը։ Խմբագիրը աստիճանաբար դարձավ Իվան Միխայլովի ներքին մակեդոնական հեղափոխական կազմակերպության աջ թևի անդամ։ Այդ ժամանակ Տալևը սկսեց քարոզ անցկացնել Մակեդոնիայի կողմի համար Բուլղարիայի թագավորության սահմաններում։ Նա դիտարկեց 1941 թվականին Բուլղարիայի կողմից Վարդար Մակեդոնիայի գրավումը որպես մակեդոնական պայքարի հաջող ավարտ[4][4][5][5]։
1944 թվականի կոմունիստական հեղաշրջումից հետո ստեղծված նոր քաղաքական իրավիճակը փոխել է Բուլղարիայի քաղաքականությունը Մակեդոնիայի հարցում[6][7]։ Տալևը հռչակվել է «ֆաշիստ» և «Մեծ Բուլղարական շովինիստ»[6][7]։ Նա ձերբակալվել է կոմունիստական իշխանությունների կողմից և ուղարկվել Սոֆիայի կենտրոնական բանտ, իսկ ավելի ուշ՝ հարկադիր աշխատանքի ճամբարներ։ Տալևը հեռացվել է Բուլղարիայի գրողների միությունից և 1948-1952 թվականներին աքսորվել Լուկովիտ։ Այն բանից հետո, երբ Վալկո Չերվենկովին փոխարինեց Տոդոր Ժիվկովը, Տալևը նոր կառավարության կողմից ճանաչվեց որպես ապօրինի բռնադատված և հետագայում ներում շնորհվեց և ռեաբիլիտացիայի ենթարկվեց։ Հեղինակային միությանը նրա անդամակցությունը վերականգնվեց, և նա կարող էր ընդգրկվել դրա կառավարման խորհրդի կազմում։ Ժիվկովի կառավարությունը Տալևին շնորհել է գրականության ոլորտում երեք մրցանակ՝ համապատասխանաբար 1959, 1963 և 1966 թվականներին։ 1966 թվականին Տալևն ընտրվել է պատգամավոր 31-րդ Նարոդնո Սաբրանիեում (Բուլղարիայի խորհրդարան)[8][9]։
Անտարկտիդայի Գրեհեմ հողի վրա գտնվող Տալև սառցադաշտը անվանվել է Դիմիտար Տալևի պատվին։
Գրական ստեղխագործություն խմբագրել
Տալևն իր առաջին պատմվածքը հրապարակել է 1917 թվականին «Ռոդինա» (Հայրենիք) թերթում, Սկոպյե։ Հետագայում շարունակել է իր գրական տեքստերը հրատարակել Բուլղարիայի և արտասահմանյան պարբերականներում։ Նրա առաջին գիրքը՝ «Մորս արցունքները» հրատարակվել է 1925 թվականին։ Այն երեխաների համար պատմվածքների ու հեքիաթների ժողովածու էր։ Հրատարակել է ևս մի քանի գրքեր, մասնավորապես՝ իր «Երկաթե մոմակալը», «Պրեսպայի զանգերը», «Իլինդեն» և «Լսում եմ քո ձայները» քառագրությունը։
2016 թվականին Բուլղարիայի մշակույթի նախարարությունը հարցում է ուղարկել Մակեդոնիայի Հանրապետության իշխանություններին՝ հեղինակային իրավունքի խախտման պատճառով՝ մասնավոր հրատարակչության կողմից Տալևի քառաբանության մասերի թարգմանության և հրապարակման հետ կապված[10][10]։ Դիմիտար Տալևի վեպերը թարգմանվել են տասնյակ էջերով կտրված և տեքստում «բուլղարերեն» բառը փոխարինվել են «մակեդոներենով»[11]։ Գործը հասել է Եվրախորհրդարան[11]։ 2021 թվականին Բուլղարիայի նախագահ Ռումեն Ռադևը քառագրության բնօրինակները ուղարկել է Հյուսիսային Մակեդոնիա՝ նշելով, որ բուլղարական գրքերի հետապնդումը և դրանց կեղծումը պետք է անդառնալիորեն մնան անցյալում[12][12]։
Վեպեր խմբագրել
- Դժվար տարիներ ( բուլղար․՝ Усилни години)
- Երկաթե մոմակալ ( բուլղար․՝ Железният светилник) 1952 թվական
- Իլինդեն ( բուլղար․՝ Илинден) 1953 թվական
- Կիպրովեց Արոս ( բուլղար․՝ Кипровец въстана) 1954 թվական
- Prespa-ի զանգերը ( բուլղար․՝ Преспанските камбани) 1954 թվական
- Սամուիլ ( բուլղար․՝ Самуил)
- Ես լսում եմ քո ձայները ( բուլղար․՝ Гласовете ви чувам ) 1966 թվական
Պատմվածքներ և ժողովածուներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 Цвета Трифонова (2004) Писатели и досиета. София; изд. Фабер, 954775307X; стр. 7 - 34.
- ↑ 5,0 5,1 Панко Анчев, Идейните и политическите възглади на Димитър Талев. Литературен свят.
- ↑ 6,0 6,1 Димитър Талев. Биографични бележки. В Словото; Източник: Магдалена Шишкова, Речник по нова бълг. литература. Хемус, С. 1994.
- ↑ 7,0 7,1 Ася Сократова, 40 бучки захар или историята за спасяването на Димитър Талев. Българска история.
- ↑ Ivanova, Soya; Borisova, Toshka (2009). Димитър Талев- Био - библиография. Persey.
- ↑ Ivanova, Soya; Borisova, Toshka (2009). Димитър Талев- Био - библиография. Persey.
- ↑ 10,0 10,1 Македония ”пренаписа” три книги на Димитър Талев. Dir.bg, 29.03.2016.
- ↑ 11,0 11,1 Desislav Valkanov, EU cannot ignore history in Balkans enlargement. Euobserver, 4. Jan 2021.
- ↑ 12,0 12,1 Президентът Румен Радев подкрепи инициативата „Изпрати българска книга в Македония“. Vesti.bg, 29 март 2021.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դիմիտր Տալև» հոդվածին։ |