Գլենդել (Կալիֆոռնիա)

Քաղաք ԱՄՆ-ի Կալիֆոռնիա նահանգի Լոս Անջելեսի շրջանում
(Վերահղված է Գլենդելից)

Գլենդել (անգլ.՝ Glendale, արմտ. հայ.՝ Կլէնտէյլ), հայաշատ քաղաք Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կալիֆոռնիա նահանգի Լոս Անջելեսի շրջանում։ Մոտ 80.000 հայեր են ապրում Գլենդելում, որտեղ գործում են հայկական վարժարաններ, եկեղեցիներ և ակումբներ։ Թեև առաջին հայերը Գլենդել փոխադրվել են 1920-ական թվականներին, սակայն 1970-ականներին նրանց թիվը ստվարացավ։ ԱՄՆ-ի 2020 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թիվը կազմում է 196․543, որի մոտ 40 տոկոսը հայեր են։ Գլենդելը քույր քաղաք է Հայաստանի Կապան, Գյումրի, Արցախի Մարտունի քաղաքների հետ։

Բնակավայր
Գլենդել
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԱմերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Հիմնադրված է1884 թ.
Մակերես79,155776 կմ², 79,211766 կմ²
ԲԾՄ522 ֆուտ
Բնակչություն196 543 մարդ (ապրիլի 1, 2020)[1]
Հեռախոսային կոդ818
Պաշտոնական կայքglendaleca.gov(անգլ.)
Գլենդել (Կալիֆոռնիա) (ԱՄՆ)##
Գլենդել (Կալիֆոռնիա) (ԱՄՆ)

Պատմություն խմբագրել

Գլենդելի տարածքում պատմականորեն բնակվել է թոնգվա բնիկ ժողովուրդը։

1798 թվականին իսպանական բանակի եֆրեյտոր Խոսե Մարիա Վերդուգոն Կալիֆոռնիաների նահանգապետից ստացել է Ռանչո Սան Ռաֆայել անունով հողաբաժինը, որտեղ ինքն ու իր ընտանիքն արդեն 1784 թվականից զբաղվում էին անասնապահությամբ և երկրագործությամբ։ 1860 թվականին նրա Վերդուգոյի՝ Տեոդորո Վերդուգոն, կառուցել է Կատալինա Վերդուգո ադոբեն, որը Գլենդելի ամենահին կառույցն է և այժմ թանգարան է։ Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմի ժամանակ այստեղ են ժողովվել Կալիֆոռնիայի մեքսիկացի առաջնորդները և որոշել հանձնվել ամերիկացի փոխգնդապետ Ջոն Ֆրեմոնտին։ Վերդուգոյի ժառանգները հողաբաժինը հատվածաբար վաճառել են կամ կորցրել սնանկացման հետևանքով․ այս հատվածներից որոշները այժմ մաս են կազմում Լոս Անջելեսի Էթուոթեր Վիլեջ, Իգըլ Ռոք և Հայլենդ Փարկ թաղամասերի։

1884 թվականին տեղի բնակիչները Գլենդել քաղաքն են հիմնադրել այսօրվա Գլենդելի կենտրոնի տեղում։ Երեք տարի անց քաղաքից հարավ-արևմուտք հիմնադրվել է Թրոպիկո բնակավայրը, որը միացվել է Գլենդելին 1918 թվականին։ Գլենդելի զարգացումը նպաստել է գործարար Լեսլի Բրենդի գործունեությունը, որի շնորհիվ Գլենդելում սկսել է գործել տրամվայ։ Նրա անունով է կոչվում Գլենդելի գլխավոր պողոտաներից մեկը։

Գլենդելի բնակչության թիվն հնգապատկել է 1920-ական թվականներին, հասնելով 62․736 մարդու 1930 թվականին։ 1923 թվականին Գլենդելում կառուցվել է օդանավակայան, որը կոչվել է «Գրենդ Սենտրալ» օդանավակայան և գործել մինչև 1959 թվականը (տերմինալը դեռևս կանգուն է)։

Մինչև 1960-ականների վերջերը Գլենդելը եղել է այսպես կոչված «մայրամուտի քաղաք», որտեղից ոչ սպիտակամորթ մարդիկ պարտավոր էին հեռանալ ամեն օր որոշ ժամին, հակառակ դեպքում՝ կձերբակալվեին և կարող էին ենթարկվել բռնթության։

Աշխարհագրություն խմբագրել

Գլենդելը գտնվում է Սան Ֆեռնանդոյի հովտի հարավարևելյան կողմում, Սան Գաբրիել և Վերդուգո լեռների ստորոտում։ Հյուսիսից սահմանակցում է Լա Քանյադա Ֆլինթրիջ, Լա Քրեսենտա և Թահանգա համայնքներին, հարավից՝ Էթուոթեր Վիլեջ և Գլեսել Փարկ համայնքներին, արևելքից՝ Փասադենա քաղաքին և Իգըլ Ռոք համայնքին, արևմուտքից՝ Գրիֆիթ Փարկին և Բըրբանք քաղաքին։

Կլիմա խմբագրել

Գլենդելն ունի Միջերկրածովյան կլիմա։ Ամառները շոք են, ձմեռները՝ մեղմ։ Տարեկան միջին տեղումների գումարը մոտ 33 սմ է, անձրև տեղում է հիմնականում նոյեմբերից մինչև ապրիլ ամիսներին։ Տաք կլիմայի պատճառով ձյուն հազվադեպ է տեղում լեռներում։

Ազգություններ խմբագրել

2010 թվականի[2] տվյալների համաձայն Գլենդելում ապրում է շուրջ 191719 բնակիչ։ Բնակչության խտությունը կազմում է 2421 կմ² տարածքում։ Ռասսայական կազմը հետևյալն է՝ 71,1 % սպիտակամորթներ, 16,4 % ասիացիներ, 1,3 % աֆրոամերիկացիներ, 0,3 % հնդիկներ, 0,1 % — Խաղաղ օվկիանոսի կղզիների հիմնական բնակիչներ, 6,3 % այլ ազգերի ներկայացուցիչներ։ Բնակչության 34,1 % կազմում են հայերը, իսկ 17,4 % լատինոամերիկացիներն են։

Տնտեսություն խմբագրել

1964 թվականից Գլենդելում տեղակայվել է «International Karate Association» միջազգային շտաբի շենքը։

2003 թվականից Գլենդելում տեղակայվել է «Ճանապարհ դեպի երջանկություն» միջազգային ֆոնդի շենքը։ Գլենդելը հայտնի է նաև որպես առաջին քաղաքը, որտեղ 1945 թվականին առաջին անգամ բացվեց աշխարհում առաջին «Baskin Robbins»[3] պաղպաղակա-սրճարանը։ Գլենդելում է տեղակայված նաև «Disney Television Animation» շտաբի շենքը։

Հայերը Գլենդելում խմբագրել

Հայերը Գլենդելում բնակվում են 1920 թվականից, սակայն ներգաղթի աճն սկսվել է 1970-ական թվականներից։ Հայերն այստեղ լավ ինտեգրված են. նրանք այստեղ հիմնել են հայկական դպրոցներ, կուլտուր- մշակութային կրթօջախներ, հիմնարկ- ձեռնարկություններ։ Հայ բնակիչների թվի ցուցանիշներով Գլենդելն առաջինն է ԱՄՆ-ում, և այդ ցուցանիշներն աճել են վերջին երկու տասնամյակներում։ Գլենդելում է գտնվում ամենամեծ հայ համայնքը։ Համաձայն 2010 թ. ԱՄՆ բնակչության մարդահամարի, Գլենդելում բնակվում էր շուրջ 65,343 հայ[4], որը կազմում է ընդհանուր բնակչության 34,1% -ը, մինչդեռ 1990 թվականին եղել է 31 402 հայ[5]։ Հայկական System of a Down ռոք-խմբի շատ անդամներ իրենց կարիերան սկսել են Գլենդելում[6]։ Շատ դպրոցների հետ այստեղ է գտնվում նաև Չամլյանի հայկական դպրոցը։ Գլենդելի բնակչության 34.1% հայեր են

Հիշատակի պուրակ խմբագրել

1906 թվականից Գլենդելում գործում է «Ֆորեստ լաուն» գերեզմանոցը, որտեղ թաղված են Ամերիկայի բազմաթիվ անվանի «աստղեր»։ Գերեզմանոցում կան ավելի քան 250 հազար հուղարկավորվածներ։

Կլիմա խմբագրել

  Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Գլենդել
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ տարին
միջին առավելագույնը (°C) 33,9 33,3 22,0 40,6 38,9 43,3 43,3 41,7 43,3 42,2 36,7 33,9 43,3
միջին ջերմաստիճանը (°C) 13,5 14,5 15,0 17,0 19,0 21,5 24,0 25,0 24,0 20,5 16,0 13,5 18,6
միջին նվազագույնը (°C) 7,0 8,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 17,0 16,0 13,0 9,0 7,0 11,4
տեղումների քանակը (մմ) 113,8 127,0 111,3 31,0 11,4 5,3 1,3 5,3 12,2 16,5 38,1 62,5 535,7
Հյուսիսափայլ, ամիսը ժամ, 2001—2011[7]
Ամիս Հունվար Փետրվար Մարտ Ապրիլ Մայիս Հունիս Հուլիս Օգոստոս Սեպտեմբեր Հոկտեմբեր Նոյեմեմբեր Դեկտեմբեր Տարի
Հյուսիսափայլ, ժամ 37 65 142 213 274 299 323 242 171 89 33 14 1902

Քույր քաղաքներ խմբագրել

Պատկերասրահ խմբագրել

Հայտնի մարդիկ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau
  2. Glendale, California — 2010 Demographic Profile Data
  3. Татьяна Романова. «Мечтаю угостить мороженым президентов России и США», — Найджел Тревис, главный исполнительный директор Dunkin' Brands // Ведомости, 07.07.2010, 123 (2641)
  4. U.S. Census Bureau — Ancestry:2010 — Glendale city, California
  5. «ARMENIAN POPULATION UP VALLEY, GLENDALE AND BURBANK SHOW BIG PERCENTAGE HIKES». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  6. [1] Կաղապար:Уточнить ссылку
  7. Метеовеб.ру Գլենդելում հյուսիսափայլի միջին տևողությունը, ՄՊՀ-ի աստղադիտարան
  8. Sager, Mike (2003). Scary Monsters and Super Freaks: Stories of Sex, Drugs, Rock 'n' Roll and Murder. Da Capo Press. էջեր 11, 12.(չաշխատող հղում)
  9. Schiller, Dawn. The Road Through Wonderland. էջ 47, Ch 12.
  10. Leahey, Andrew. «Ashlyne Huff - Biography». Allmusic.com. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  11. Dan Miller (2009 թ․ օգոստոսի 21). «Up Close with Julia Ann». AVN. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  12. Glick, Shav (1987 թ․ հոկտեմբերի 20). «Auto Races Once Again Replacing Horse Races – Rex Mays' Death at Del Mar Track Is Not Forgotten». Los Angeles Times. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 22-ին. «Mays, a handsome 6-footer who was born and raised in Riverside and spent most of his adult years in Glendale,»
  13. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  14. «Scott Radinsky Stats». Baseball Almanac. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  15. «Rock singer arrested in Glendale on domestic assault warrant». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  16. Schiller, Dawn (2009). The Road Through Wonderland: Surviving John Holmes. Medallion Press. ASIN B00CNWM7FE.

Արտաքին հղումներ խմբագրել