Վիքիպեդիա

Բևեռային աստղ

Բևեռային աստղ (Փոքր Արջի համաստեղության ալֆա աստղը (α UMi), ինչպես նաև անվանում են Կինոսուրա), +2,0m աստղային մեծությամբ աստղ Փոքր Արջ համաստեղության կազմում` տեղակայված Հյուսիսային երկնոլորտին մոտ: Բևեռային աստղի հեռավորությունը Երկրի մակերևույթից կազմում է 434 լուսային տարի (ըստ այլ տվյալների` 323 լուսային տարի)[14]:

Բևեռային աստղ
Polaris alpha ursae minoris.jpg
Հետազոտման տվյալներ
ՏեսակF type?, pole star?, triple star system?[1][2], spectroscopic binary star?[3], variable star?[4] և classical Cepheid variable?[4]
Հեռավորություն432±30 լուսային տարի
Տեսանելի աստղային մեծություն2,02[5] (V)
ՀամաստեղությունՓոքր Արջ[6]
Աստղաչափություն
Ճառագայթային արագություն (Rv)-20,81±4,94 kilometre per second[7]
Պարալաքս7,54±0,11 milliarcsecond[8]
Բացարձակ աստղային մեծություն-3,64
Բնութագիր
Սպեկտրալ դասակարգումF7 :IB-II SB,V[9]
ՓոփոխականությունType II Cepheid?[10]
Ֆիզիկական տվյալներ
Զանգված6 արևային զանգված
Շառավիղ30 արևային շառավիղ
Լուսավորություն2200 solar luminosity
Պտույտ14 kilometre per second, 17 kilometre per second[11] և 13 kilometre per second[12]
Ուղեծրի էլեմենտներ
Այլ անվանումներ
α UMi, ADS 1477 A[13], 2MASS J02314822+8915503[13], AAVSO 0122+88[13], ADS 1477 AP[13], AG+89 4[13], BD+88 8[13], CCDM J02319+8915A[13], CSI+88 8 1[13], FK5 907[13], GC 2243[13], GCRV 1037[13], GSC 04628-00237[13], HD 8890[13], HIC 11767[13], HIP 11767[13], HR 424[13], IDS 01226+8846 A[13], IRAS 01490+8901[13], JP11 498[13], N30 381[13], PLX 299[13], PLX 299.00[13], PMC 90-93 640[13], PPM 431[13], ROT 3491[13], SAO 308[13], TD1 835[13], TYC 4628-237-1[13], UBV 21589[13], UBV M 8201[13], alf UMi[13], WDS J02318+8916A[13], WDS J02318+8916Aa,Ab[13], SBC9 76[13], SBC7 51[13], WEB 2438[13] և 1 UMi

ՆկարագրությունԽմբագրել

 
Բևեռային աստղը և իր խմբակիցները

Ներկայումս Բևեռային աստղը գտնվում է երկրի հյուսիսային կիսագնդից 1°-ից պակաս հեռավորության վրա, դրա համար էլ այն գրեթե անշարժ է մնում աստղային երկնքի օրական պտույտի ընթացքում: Այն շատ հարմար է աստղալից երկնքով կողմնորոշվելու համար. նրա ուղղությունը համընկնում է հյուսիսային ուղղությանը, իսկ հորիզոնից բարձրությունը հավասար է դիտման տեղանքի աշխարհագրական լայնությանը: Երկրի առանցքի պրեցեսիայի պատճառով հյուսիսային բևեռի դիրքը փոխվում է. Բևեռային աստղն ամենից շատ կմոտենա նրան 2102 թվականի մարտի 7-ից հունիսի 13-ն ընկած ժամանակահատվածում, ինչից հետո այն կսկսի հեռանալ բևեռից: 2260 թվականի կեսերին նրա հեռավորությունը բևեռից կկազմի 1°: Հարավային կիսագնդում վառ բևեռային աստղ չի դիտարկվում:

Բևեռային աստղը Երկրի մակերևույթին ամենամոտ գտնվող և ամենավառ փոփոխական աստղն է: Սակայն այն ոչ ստանդարտ ցեֆեիդ է. նրա թրթռումները տասնյակ տարիների ընթացքում թուլանում են. 1900 թվականին պայծառության փոփոխությունը ±8 %, իսկ 2005 թվականին` մոտ 2 %: Բացի այդ, այս ընթացքում աստղը դարձել է մոտ 15 %-ով ավելի պայծառ:

Իրականում Բևեռային աստղն իրենից ներկայացնում է եռաստղանի համակարգ: Համակարգի կենտրոնում տեղակայված է Բևեռային A (α UMi A) գերհսկան, որը մեր Արեգակին պայծառությամբ գերազանցում է 2000, իսկ զանգվածով` 4.5 անգամ: Բևեռային B (α UMi B) աստղը, որ ունի Արեգակի զանգվածի 1.39 մասը, Բևեռային A աստղից ունի բավական հեռավորություն, այդ իսկ պատճառով էլ դժվար չէ Երկրի մակերևույթից նրան հեռադիտակով նայելը: 1929 թվականին Բևեռային աստղի լուսապատկերն ուսումնասիրելիս պարզվել է, որ Փոքր արջի Ալֆա աստղն ամենամոտ կրկնակի աստղն է, ինչի մասին նախանշվել էր 1924 թվականին կատարված դիտարկումների արդյունքում[15]: Բևեռային A աստղի ընկերակիցը գտնվում է 18.5 աստղագիտական միավոր հեռու: Բևեռային P աստղը (α UMi P կամ α UMi a, կամ α UMi Ab) ունի Արեգակի զանգվածի 1.26 չափը և գերհսկային գտնվում է այնքան մոտիկ, որ այն լուսանկարել հաջողվել է միայն Հաբլ հեռադիտակին, այն էլ վերազինելուց հետո: Բևեռային P-ի մոտավոր պտույտը α UMi A-ի շուրջ կազմում է 30 տարի[16]: Բևեռային B-ն կրկնակի α UMi A/P համակարգի շուրջ շրջապտույտ է կատարում մոտավորապես 100.000 տարվա ընթացքում: Կա ևս երկու կոմպոնենտ, որոնք ստացել են α UMi C և α UMi D նշումը, սակայն դրանք ավելի հին աստղեր են և կապված չեն Բևեռային աստղի հետ[17]:

Հնարավոր է, որ Բևեռային աստղը և նրան շրջապատող աստղերը աստղային ցրված կուտակումների արդյունք են: Hipparcos և 2MASS արբանյակների տվյալների համաձայն` Բևեռային աստղի մոտակա հարևանների ճառագայթային արագությունները համընկնում են, իսկ նրանց միջին հեռավորությունը Երկրից մոտավորապես 100 պարսեկ է: Գույն - աստղային մեծություն դիագրամի համաձայն` կուտակում կազմած անդամների միջին տարիքը 80 միլիոն տարի է:

1990 թվականին Hipparcos արբանյակը Բևեռային աստղի հեռավորությունը գնահատել է 434 լուսային տարի: 2006 թվականին նոր դիտարկումների արդյունքում այն գնահատվեց 330 (Turner), իսկ 2008 թվականին` 359 լուսային տարի (Usenko and Klochkova)[18]: 2012 թվականի ուսումնասիրությունները, որոնք կատարվել են կանադական Սենտ Մերի համալսարանի աստղագետների կողմից Դևիդ Թյորների (David Turner) ղեկավարությամբ, Բևեռային աստղի հեռավորությունը գնահատում են 99 պարսեկ (323 լուսային տարի)[19]:

Բևեռային աստղի հեռավորությունը` որպես տիպիկ ցեֆեիդ, կիրառվում է մյուս գալակտիկաների մեջ եղած հեռավորությունը չափելու համար: Այդ հեռավորության ճշգրտումը կարող է հանգեցնել հեռավորությունների սանդղակի ճշգրտմանը և մութ զանգվածի նշանակության սահմանափակմանը[20]:

ՊատմությունԽմբագրել

 
Երկրի առանցքի պրեցեսիան Հյուսիսային բևեռի շուրջ. Խավարում և բևեռային աստղերի համապատասխան փոփոխություն

Լուսնի և Արևի պրեցեսիայի պատճառով Երկրի առանցքը պտտվում է շրջանաձև 23° շառավղով 100 տարում 0.5 աստիճան արագությամբ: Այդ պատճառով տարբեր աստղեր են հայտնվում Երկրի բևեռների մոտ: Օրինակ, Հին Եգիպտոսում արքայատոհմերի կառավարումից առաջ (5000 տարի առաջ) այդպիսի աստղ է եղել Տուբանը (Վիշապի համաստեղություն): Մեր թվարկության սկզբին երկրագնդի բևեռներում վառ աստղեր չեն նկատվել: 2000 տարի հետո բևեռին մոտ կհայտնվեն Ալրաին (Ցեֆեոս համաստեղություն), իսկ 12.000 տարի հետո` Վեգան (Քնար համաստեղություն):

Ամեն դեպքում, «բևեռային» ասելով հասկանում ենք Փոքր արջ համաստեղության α աստղը:

Պրեցեսիոն լրիվ շրջանի բևեռային աստղերի ցանկը[21]

  • 13 հազար տարի մ. թ. ա. - բևեռային աստղ - Վեգա (Քնար համաստեղություն α)
  • 9 հազար տարի մ. թ. ա. - բևեռային աստղեր - π (պի) և η (էտա) (Վահագն համաստեղություն)
  • 8-7 հազար տարի մ. թ. ա. - բևեռային աստղ - τ (տաու) (Վահագն համաստեղություն)
  • 5500 - 3500 հազար տարի մ. թ. ա. - բևեռային աստղ - ι (յոտա) (Վիշապ համաստեղություն)
  • 3500 - 1500 հազար տարի մ. թ. ա. - բևեռային աստղ - Տուբան (Վիշապ համաստեղություն, α)
  • 1500 հազար տարի մ. թ. ա. - մ. թ. 1 թվական - բևեռային աստղ - Կոհաբ (Փոքր արջ համաստեղություն, β)[22]
  • 1 - 1100 թվականներ - բևեռային աստղ չկա, սակայն «զգոն» են Կոհաբը (Փոքր արջ համաստեղություն, β) և Կինոսուրը (Փոքր արջ համաստեղություն, α): Բևեռը Փոքր արջ համաստեղության α և β աստղերից գրեթե հավասար հեռավորության վրա է գտնվում:
  • 1100 - 3200 թվականներ - բևեռային աստղ - α (ալֆա) (Փոքր արջ համաստեղություն): Հյուսիսային բևեռից (0°27′34,1″) նվազագույն հեռավորության վրա կգտնվի 2102 թվականի ապրիլի 23-ին:
  • 3200 - 5000 թվականներ - բևեռային աստղ - Ալրաի γ (գամա) (Ցեֆեոս համաստեղություն)
  • 5000 - 6500 թվականներ - բևեռային աստղ - Ալֆիրկ β (բետա) (Ցեֆեոս համաստեղություն)
  • 6500 - 8500 թվականներ - բևեռային աստղ - Ալդերամին α (ալֆա) և Սադր γ (գամա) (Կարապ համաստեղություն)
  • 13000 թվական - բևեռային աստղ - Վեգա (Քնար համաստեղություն)

Տեղանքի կողմնորոշում բևեռային աստղովԽմբագրել

 
Ինչպես գտնել Բևեռային աստղը

Բևեռային աստղը միշտ գտնվում է հյուսիսային կիսագնդի հորիզոնի հյուսիսային կետում, ինչը թույլ է տալիս այն օգտագործել տեղանքում կողմնորոշվելու համար:

Բևեռային աստղը գտնելու համար հարկավոր է նախ գտնել Մեծ արջ համաստեղության յոթ վառ աստղերի խումբը, որ շերեփ է հիշեցնում: Այնուհետև երկու աստղերի` Դուբհեի և Մերակի միջոցով պետք է գտնել շերեփի «պատերը» «բռնակի» հակառակ կողմում, մտովի գիծ անցկացնել, առանձնացնել ծայրամասերի աստղերի հնգապատիկը: Մոտավորապես այդ գծի վերջում էլ հենց գտնվում է Բևեռային աստղը, որի ուղղությունը համընկնում է հյուսիսային ուղղությանը, իսկ հորիզոնից նրա բարձրությունը` համընկնում է դիտարկողի լայնությանը:

Անվանման այլ տարբերակներԽմբագրել

Գեղարվեստական գրականությունԽմբագրել

  • Ամերիկացի ֆանտաստ գրող Էդմոն Համիլտոնի «Աստղային արքաներ» և «Վերադարձ դեպի աստղեր» ֆանտաստիկ վեպերում հիշատակվում է Բևեռային թագավորությունը որպես միջգալակտիկական կայսրության անդամ:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ Wielen R., Jahreiss H., Dettbarn C. et al. Polaris: astrometric orbit, position, and proper motion // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2000. — Vol. 360. — P. 399–410. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846
  2. ↑ Evans N. R., Guinan E., Engle S. et al. Chandra observation of Polaris: census of low-mass companions // Astron. J. / J. G. III — IOP Publishing, American Astronomical Society, 2010. — Vol. 139, Iss. 5. — P. 1968–1974. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1088/0004-6256/139/5/1968
  3. ↑ D. Pourbaix, Udry S. SB9: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2004. — Vol. 424, Iss. 2. — P. 727–732. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 — doi:10.1051/0004-6361:20041213 — arXiv:astro-ph/0406573
  4. ↑ 4,0 4,1 General Catalogue of Variable Stars
  5. ↑ Ducati J. R. Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system — 2002. — Vol. 2237.
  6. ↑ VizieR
  7. ↑ Collaboration G. Gaia DR2 — 2018. — Vol. 1345.
  8. ↑ Leeuwen F. v. Validation of the new Hipparcos reduction // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2007. — Vol. 474, Iss. 2. — P. 653–664. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 — doi:10.1051/0004-6361:20078357 — arXiv:0708.1752
  9. ↑ Kraft R. P. Color excesses for supergiants and classical Cepheids. I. Calibration of the G-band photometry // The Astrophysical Journal Letters — IOP Publishing, 1960. — Vol. 131. — P. 330–350. — ISSN 2041-8205; 2041-8213 — doi:10.1086/146837
  10. ↑ Kukarkin B. V., Kholopov P. N., Pskovsky Y. P. et al. General Catalogue of Variable Stars, 3rd ed. — 1971. — Vol. -1. — P. 0.
  11. ↑ Uesugi A., Fukuda I. Catalogue of rotational velocities of the stars — 1970. — Vol. 189.
  12. ↑ Bernacca P. L., Perinotto M. A catalogue of stellar rotational velocities: I. Main sequence single stars. II. Main sequence spectroscopic binaries and eclipsing systems. — 1970. — Vol. 239. — P. 1.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 13,22 13,23 13,24 13,25 13,26 13,27 13,28 13,29 13,30 13,31 13,32 13,33 13,34 13,35 SIMBAD Astronomical Database
  14. ↑ Bruce Dorminey (հունվարի 18, 2013)։ «Polaris: Not So Close After All»։ Nature։ Վերցված է 2013-01-18 
  15. ↑ Polaris: Exceeding Expectations and Building New Science
  16. ↑ Wielen; Jahreiss; Dettbarn; Lenhardt; Schwan (2000). «Polaris: Astrometric orbit, position, and proper motion». arXiv: astro-ph/0002406
  17. ↑ Evans, Sasselov. Polaris: Amplitude, Period Change, and Companions
  18. ↑ Astronomers clash over the distance to the famed North Star November 30, 2012
  19. ↑ Полярная звезда оказалась ближе, чем считали раньше
  20. ↑ Astronomers clash over the distance to the famed North Star
  21. ↑ Астрономия // Энциклопедия для детей. — М.: Аванта+, 2007. — С. 269.
  22. ↑ Гай Юлий Гигин.Астрономия Пер. А. И. Рубана. СПб., 1997.
  23. ↑ Планета (Дхрувалока), которая, по словам ведических ученых, является обителью Господа Вишну, находит — ReligionVedia.ru
  24. ↑ Ведический словарь

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բևեռային_աստղ&oldid=7080033» էջից