Ալփարսլան Թյուրքեշ
Ալփարսլան Թյուրքեշ (թուրքերեն՝ Alparslan Türkeş, նոյեմբերի 25, 1917, Նիկոսիա, Նիկոսիայի շրջան, Կիպրոս - ապրիլի 4, 1997, Անկարա, Թուրքիա), թուրք ռազմական և քաղաքական գործիչ։ «Գորշ գայլեր» կազմակերպության հիմնադիր-առաջնորդը։ 1960 թվականի մայիսի 27-ի զինվորական հեղաշրջման կազմակերպիչներից։
| Ալփարսլան Թյուրքեշ Alparslan Türkeş | ||
| ||
| ||
|---|---|---|
| Կուսակցություն՝ | Ազգայնական շարժման կուսակցություն և Republican Villagers Nation Party? | |
| Կրթություն՝ | Կուլետի ռազմական լիցեյ և Թուրքական ռազմական ակադեմիա | |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ | |
| Դավանանք | իսլամ | |
| Ծննդյան օր | նոյեմբերի 25, 1917 | |
| Ծննդավայր | Նիկոսիա, Նիկոսիայի շրջան, Կիպրոս | |
| Վախճանի օր | ապրիլի 4, 1997 (79 տարեկան) | |
| Վախճանի վայր | Անկարա, Թուրքիա | |
| Թաղված | Անկարա | |
| Քաղաքացիություն |  Թուրքիա և  Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն
| |
| Զավակներ | Tuğrul Türkeş?, Ահմեդ Քութալմըշ Թյուրքեշ և Ayyüce Türkeş? | |
Կենսագրություն
խմբագրելԾնվել է Կիպրոսի Նիկոսիա քաղաքում թուրք կիպրացի ընտանիքում։ Ի ծնե անունը եղել է Հուսեյն Ֆեյզուլլահ կամ Ալի Արսլան (աղբյուրները տարաձայնում են)[1][2]։ Հրանտ Դինքի պնդմամբ՝ Թյուրքեշը հայ որբ էր Սեբաստիայից, որը որդեգրվել էր թուրք կիպրացի ընտանիքի կողմից[3]։
1932 թվականին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստամբուլ։ Ծառայել է թուրքական բանակում 1938 թվականից։ 1945 թվականին մի շարք այլ ծայրահեղ ազգայնականների հետ միասին ձերբակալվել է, զինվորական դատարանում դատապարտվել է ազատազրկման «ֆաշիստական և ռասիստական գործունեություն ծավալելու» մեղադրանքով։ Ազատվել է բանտից 10 ամիս հետո[4]։
Ավարտել է Անկարայի «Հարբիե» ռազմական ուսումնարանը (1948) և ԱՄՆ-ի ռազմական ակադեմիան (1954)։ 1954-1960-թթ. ծառայել է Թուրքիայի Զինված Ուժերում օտարերկրյա ներկայացուցչություններում և ՆԱՏՕ-ի կառույցներում. 1960-1965-թթ.՝ Հնդկաստանում Թուրքիայի դեսպանատան ռազմական կցորդ. 1965-1980 թթ.՝ Հանրապետական-զյուղատնտեսական ազգային (1969 թ-ից՝ «Ազգայնական շարժում») կուսակցության նախագահ։
1960 թ․ զինվորական հեղաշրջման կազմակերպիչներից մեկն է եղել, սակայն հեղաշրջման ղեկավարության ներսում տարաձայնությունների արդյունքում հեռացվել է ղեկավար կազմից և գործուղվել Հնդկաստան։ 1970-ական թթ․ փոխվարչապետի պաշտոնն է զբաղեցրել մի շարք կառավարություններում։
Թուրքիայում ֆաշիստական կարգեր հաստատելու մեղադրանքով 1982 թ. դատապարտվել և 5 տարի 5 ամիս կալանքի տակ է պահվել։ 1987 թ. սեպտեմբերի 6-ի հանրաքվեն վերականգնել է Թյուրքեշի քաղաքական իրավունքները։
ԽՍՀՄ փլուզումից (1991) հետո Թյուրքեշն առաջնորդվելով «մեկ ազգ՝ վեց պետություն» կարգախոսով. գաղտնի բանակցություններ է վարել Կենտրոնական Ասիայի հանրապետությունների և Ադրբեջանի ղեկավարների հետ։ 1992 թ. ապրիլին Բաքվում քարոզել է պանթյուրքիզմի` թուրքական ցեղի գերազանցության, «Թուրանական կայսրության» ստեղծման գաղափարները, կոչ արել ընտրողներին նախագահական ընտրությունների ժամանակ պաշտպանել Աբուլֆազ Էլչիբեյի թեկնածությունը։ Ղարաբաղյան հակամարտության լուծման համար ընդունել է նախահարձակ ռազմական գործողության ճանապարհը։
Ունեցել է ծայրահեղ հակառուսական դիրքորոշում. մերժել է Ադրբեջանի անդամակցությունը ԱՊՀ-ին։
Մահացել է 1997 թ․ ապրիլի 4-ին Անկարայում։ Ուներ գնդապետի կոչում։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ De Tapia, Stephane (2011). Die völkisch-religiöse Bewegung im Nationalsozialismus: eine Beziehungs- und Konfliktgeschichte (անգլերեն). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. էջ 304. ISBN 9783525369227.
- ↑ «Türk Dünyasının Bilge Lideri Türk Milliyetçiliğinin Kurucusu Başbuğ Alparslan TÜRKEŞ'in Hayatı».
- ↑ Göçek, Fatma Müge. The Denial of Violence: Ottoman Past, Turkish Present, and Collective Violence against the Armenians, 1789-2009. Oxford: Oxford University Press, 2015, p. 598, note 71.
- ↑ Özkırımlı, Umut and Spyros A. Sofos, Tormented by history, (Columbia University Press, 2008), 138.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալփարսլան Թյուրքեշ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ (1988—1994) հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո ։ 
|