Վիքիպեդիա

Ադրբեջանցիներն ԱՄՆ-ում

(Վերահղված է Ադրբեջանցիները ԱՄՆ-ումից)

Ադրբեջանցիները ԱՄՆ-ում (ադրբ.՝ Amerikalı Azərbaycanlılar), Ադրբեջանի Հանրապետությունից և Իրանական Ադրբեջանից ադրբեջանական ծագմամբ ամերիկացիներ են կամ ադրբեջանական, իրանական և/կամ ամերիկյան քաղաքացիություն ունեցող անձինք։ Ադրբեջանցիների մեծ մասն ԱՄՆ է ներգաղթել Ադրբեջանից, Իրանից, Գերմանիայից, Վրաստանից, Ռուսաստանից, Թուրքիայից եւ Ուկրաինայից[1][2][3]։

Ադրբեջացիները ԱՄՆ-ում
Ընդհանուր քանակ

14205

Բնակեցում
Նյու Յորք, Հյուստոն, Սան Ֆրանցիսկո, Լոս Անջելես, Նյու Ջերսի, Չիկագո, Դալլաս և այլուր
Լեզու(ներ)
Ադրբեջաներեն, ամերիկյան անգլերեն, պարսկերեն և ռուսերեն
Հավատք(ներ)
Մեծամասամբ շիա իսլամ
Բարեկամական էթնիկ խմբեր
Ադրբեջանական սփյուռք

Պատմություն խմբագրել

Ադրբեջանից ԱՄՆ ներգաղթած առաջին հիշատակված ներգաղթյալը Բաքվի բնակչուհի Մերզա Ալի Աքբարն է, ով ժամանել է Էլիս կղզին 1912 թվականի հունիսին[4]։

Ադրբեջանցիների առաջին խոշոր ալիքը հասավ ԱՄՆ 1940-ականներին և 1950-ականներին, քանի որ շատ ադրբեջանցի գաղթականներ և ռազմագերիներ լքեցին Խորհրդային Միությունը և Իրանը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո։ Նրանց թվում էին նաև մի շարք գաղթականներ , ովքեր 1920 թվականին Ադրբեջանի խորհրդային օկուպացիայից հետո փախան Թուրքիա, Իրան կամ Եվրոպայի որևէ հատված, իսկ 1950-1960-ական թվականներին տեղափոխվեցին Միացյալ Նահանգներ՝ ավելի լավ տնտեսական հնարավորություններ գտնելու համար։ Ադրբեջանցի ներգաղթյալների այս ալիքը հիմնականում բնակություն է հաստատել Նյու Յորքում և նրա մետրոպոլիտենի տարածքում, որտեղ բնակվում են ամերիկաբնակ ադրբեջանցիների ամենամեծ թվաքանակը։ Նյու Ջերսիի հյուսիսում և Մասաչուսեթսում, իսկ ավելի ուշ Ֆլորիդայում, Տեխասում և Կալիֆորնիայում, հատկապես Լոս Անջելեսի տարածքում, որտեղ մեծ իրանական համայնք կա, նրանցից շատերն Իրանի ադրբեջանցիներ են։ 1957 թվականին Նյու Ջերսիում այս ադրբեջանցի վերաբնակիչների մի խումբը հիմնեց «Ամերիկայի ադրբեջանական հասարակություն»-ը՝ առաջին ադրբեջանա-ամերիկյան համայնքային կազմակերպությունը[5]։ Մինչև 1980 թվականը ԱՄՆ-ում կար մոտ 200 ընտանիք, որոնք իրենց ադրբեջանցի էին ճանաչում, ընդ որում նրանց մոտ 80%-ը էնդոգամիկ էին[6]։ 1976 թվականին Հյուստոնը և Բաքուն ստեղծեցին առաջին քույր-քաղաքների ասոցիացիան ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի քաղաքների միջև։ Դրան հաջորդեց Բաքվի և Հոնոլուլուի միջև 1988 թվականին քույր-քաղաքների կարգավիճակի հաստատումը[7], այնուհետև Նյու Ջերսիի Նյուարկի և Գանձակի միջև՝ 2000-ականների սկզբին, ու Մոնտերեյի և Լենքորանի միջև՝ 2011 թվականին[8]։

Տարի ԱՄՆ քաղաքացիներ
2001 946
2002 1187
2003 886[9]
2004 793[10]
2005 904[11]
2006 997[12]
2007 606[13]
2008 834[14]
2009 1005[15]
2010 1233[16]

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Համաձայն 2000 թվականի ԱՄՆ մարդահամարի՝ 14,205 ամերիկացիները ծնվել էին Ադրբեջանում, որոնցից 5530-ը ունի ԱՄՆ քաղաքացիություն և 5553-ը իրենց համարում էին առաջնային կամ երկրորդական ծագում ունեցող ադրբեջանցի[17]։ 2000 թվականի մարդահամարը չի ընդգրկել այն ամերիկաբնակ ադրբեջանցիներին, ովքեր ծնվել էին այլ երկրներում և ոչ Ադրբեջանում։

Հայրենիքի անվտանգության դեպարտամենտի (DHS) տվյալներով՝ 2001–2010 թվականներին Ադրբեջանից ընդհանուր առմամբ 9391 մարդ է հպատակվել որպես ԱՄՆ քաղաքացի։ Աղյուսակում ներկայացված է յուրաքանչյուր տարվա բաշխումը 2001-2010 թվականներին։

Այս վիճակագրությունը չի ներառում օրինական մշտական բնակիչներին (գրին քարտ ունեցողներին), որոնց թիվը 2010 թվականին կազմել է 781[18], փախստականներին, օրինական ոչ ներգաղթյալ օտարերկրացիներին (ժամանակավոր այցելուներին), որոնց թիվը 2009 թվականին կազմել է 4,938, ինչպես նաև շատ մեծ թվով էթնիկ ադրբեջանցիներ՝ ծնված այլ երկրներում՝ Իրանում, Ռուսաստանում և Թուրքիայում։ Այսպիսով, հիմնվելով միայն 2000 թվականի մարդահամարի և DHS-ի տվյալների վրա, Ադրբեջանում ծնված ԱՄՆ քաղաքացիների պաշտոնական գնահատականը կազմում է մոտավորապես 14,944, իսկ Ադրբեջանում ծնված ԱՄՆ բնակիչների թիվը մոտավորապես 24,377 է։

Ըստ ԱՄՆ-ի 2000 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ Ադրբեջանից ներգաղթած ադրբեջանցիները հիմնականում հաստատվել են Նյու Յորքում (12540), Նյու Ջերսիում (4357), Տեխասում (3178), Կալիֆորնիայում (2743) և Մինեսոտայում (1559)։

Հասարակական-քաղաքական գործունեություն խմբագրել

ԱՄՆ-ի քաղաքական կյանքում նորահայտ ամերիկաբնակ ադրբեջանցիների մասին առաջին հիշատակումը հայտնվում է «The Economist» թերթում 1990 թվականին[19]։ 1990-ականների վերջին ադրբեջանաբնակ ամերիկացիներն ավելի ակտիվ դարձան ամերիկյան հասարակական-քաղաքական կյանքում, ներառյալ ԱՄՆ Կոնգրեսում[20], հիմնականում պաշտպանելով ադրբեջանական շահերը Արցախյան հակամարտությունում[21]։ 2002 թվականին ամերիկաբնակ ադրբեջանցիները բավական ակտիվացան՝ ելույթներ ունենալով ԱՄՆ Կոնգրեսում[22]։ 2004 թվականին մի խումբ կոնգրեսականներ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում հիմնեցին Կոնգրեսի Ադրբեջանի հանձնախումբը[23]։ Մինչև 2011 թվականը ամերիկաբնակ ադրբեջանցիներին նվիրաբերվել են ԱՄՆ մի շարք օրենսդրական օրինագծեր և բանաձևեր[24]։

Ադրբեջանական անուններով այգիներ, փողոցներ և հուշարձաններ խմբագրել

2008 թվականի մայիսի 12-ին Օհայո նահանգի Քլիվլենդ քաղաքում կառուցվել է ադրբեջանական այգին։ Այգու կենտրոնում կանգնած է Խանլար Գասիմովի «Օջախ» քանդակը։ Հղկված չժանգոտվող պողպատից պատրաստված ամանի տեսքով քանդակը թույլ է տալիս դիտողներին տեսնել երկրի և երկնքի արտացոլումը արտաքին և ներքին կորերում[25]։ Ադրբեջանական այգին Քլիվլենդի մշակութային այգիների մի մասն է, որը բացվել է 1916 թվականին Քլիվլենդի Ռոքֆելլերի այգում։ Այգու բացումը նշել է կոնգրեսական Դենիս Կուչինիչը[26]։

Հեռուստատեսություն, ռադիո, լրատվամիջոցներ և թերթեր խմբագրել

  • Gunaz TV (հեռուստատեսային հեռարձակում Չիկագոյից արբանյակի և ինտերնետի միջոցով, միայն ադրբեջաներեն)
  • Azerbaijan International (Լոս Անջելեսում հիմնված եռամսյակային ամսագիր, որը հրատարակվում է 1993 թվականից, անգլերեն)
  • Azerbaijab Review (ամսական թերթ, որը լույս է տեսնում Նյու Յորքում 2007 թվականից, ադրբեջաներեն, ռուսերեն և անգլերեն)
  • Caspian Crossroads (Վաշինգտոնում հիմնված եռամսյակային ամսագիր, որը հրատարակվում է 1996 թվականից, անգլերեն)

Նշանավոր մարդիկ խմբագրել

  • Նիմա Արկանի-Համեդ, կանադացի-ամերիկացի տեսական ֆիզիկոս
  • Սոնա Ասլանովա, խորհրդային և ադրբեջանցի սոպրանո
  • Սեմյոն Բիլմես, ամերիկաբնակ ադրբեջանցի նկարիչ
  • Մաքս Բլեք, փիլիսոփա, ֆիզիկոս, մաթեմատիկոս
  • Ալի Ջավան, ֆիզիկայի պրոֆեսոր, գազային լազերի գյուտարար, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ
  • Ջիհանգիր Ղաֆարի, Ադրբեջանում ծնված ամերիկացի դերասան և պրոդյուսեր
  • Էլլա Լեյա, կոմպոզիտոր, երգչուհի և գրող, ծնվել է Բաքվում
  • Մստիսլավ Ռոստրոպովիչ, դիրիժոր, թավջութակահար
  • Չինգիզ Սադիղով, ադրբեջանցի դաշնակահար
  • Հասան Սաթար, իրանցի երաժիշտ
  • Զաքարիա Սիչին, Ադրբեջանում ծնված ամերիկացի գրող
  • Սինա Թամադոն , Apple Inc. հավելվածների գծով ավագ փոխնախագահ
  • Բեհրուզ Վոսուղի, իրանցի դերասան
  • Նորմ Զադա, «Perfect 10» ամսագրի հիմնադիր
  • Լոթֆի Զադեհ, մաթեմատիկոս, էլեկտրաինժեներ և համակարգչային գիտնական, Կալիֆորնիայի համալսարան, Բերքլի
  • Թոնի Զարինդաստ, նկարիչ

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Atabaki, Touraj; Mehendale, Sanjyot (December 2004). Central Asia and the Caucasus. ISBN 9780203495827. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  2. ↑ «Iran: A Vast Diaspora Abroad and Millions of Refugees at Home». migrationpolicy.org. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  3. ↑ «Iranians». encyclopedia.chicagohistory.org. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  4. ↑ Ellis Island Immigration Station (1912 թ․ հունիսի 7). «Passenger Record: Merza Ali Akbar». The Statue of Liberty-Ellis Island Foundation, Inc. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  5. ↑ Pope, Hugh (2005). Sons of the conquerors: The rise of the Turkic world. Overlook Duckworth. էջ 371. ISBN 978-1-58567-641-5.
  6. ↑ Thernstrom, Stephan; Orlov, Ann; Handlin, Oscar, eds. (1980). «Azerbaijanis». Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups. Harvard University Press. էջ 171. ISBN 0674375122. OCLC 1038430174.
  7. ↑ «Department of Business, Economic Development & Tourism». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  8. ↑ «City of Monterey, California and Lankaran, Azerbaijan establish Sister City relations» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  9. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2003». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  10. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2004». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  11. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2005». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  12. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2006». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  13. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2007». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  14. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2008». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  15. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2009». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  16. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2010». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  17. ↑ «Table 1. First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question». Census 2000 PHC-T-43. U.S. Census Bureau. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  18. ↑ «U.S. Department of Homeland Security, Legal Permanent Residents from Azerbaijan in 2010». dhs.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  19. ↑ The Economist. 1990. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  20. ↑ Cheney, Richard B. (1999). «Defending Liberty in a Global Economy». In Singleton, Solveig; Griswold, Daniel T. (eds.). Economic casualties: how U.S. foreign policy undermines trade, growth, and liberty. Washington, D.C.: CATO Institute. էջ 24. ISBN 978-1-882577-74-3.
  21. ↑ Perlmutter, Philip (1996). The dynamics of American ethnic, religious, and racial group life: an interdisciplinary overview. Greenwood Publishing Group. էջ 66. ISBN 978-0-275-95533-5.
  22. ↑ Foreign Operations, Export Financing, and Related Programs Appropriations ... - United States. Congress. House. Committee on Appropriations. Subcommittee on Foreign Operations, Export Financing, and Related Programs - Google Books. 2002. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  23. ↑ Boren, Dan (2011 թ․ մայիսի 26). «Honoring the Republic of Azerbaijan on its 93rd anniversary of "Republic Day": Statement by Hon. Dan Boren of Oklahoma». Congressional Record, Extension of Remarks. U.S. Government Printing Office. էջ E973.
  24. ↑ «SP0512, item 1, JOINT RESOLUTION HONORING THE AZERBAIJAN COMMUNITY OF MAINE». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  25. ↑ «Azerbaijan Cultural Garden - Cleveland Historical». Cleveland Historical. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  26. ↑ «IN HONOR OF THE AZERBAIJANI CULTURAL GARDEN, HON. DENNIS J. KUCINICH OF OHIO IN THE HOUSE OF REPRESENTATIVES, Wednesday, May 7, 2008» (PDF). gpo.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ադրբեջանցիներն_ԱՄՆ-ում&oldid=9486514» էջից