Mondex
Mondex, խելացի քարտերի էլեկտրոնային կանխիկ համակարգ, որը ներդրվել է որպես պահեստային արժեքով քարտ և պատկանում է Mastercard-ին։
1990 թվականին NatWest-ի երկու բանկիրների կողմից ստեղծվել, ապա հետագայում բաժանվել է առանձին կոնսորցիումի, այնուհետև վաճառվել է Mastercard-ին։
Mondex-ը թույլ է տվել օգտատերերին օգտագործել իր էլեկտրոնային քարտը այնպես, ինչպես կանխիկ գումարի դեպքում՝ հնարավորություն ընձեռելով peer-to-peer օֆլայն փոխանցումներ քարտերի միջև, որոնք ոչ մի թույլտվության կարիք չունեն Mondex բանկոմատների, համակարգչային քարտերի ընթերցիչների, անձնական «դրամապանակների» և մասնագիտացված հեռախոսների միջոցով։ Համակարգի այս օֆլայն բնույթը և այլ եզակի առանձնահատկությունները Mondex-ին առանձնացնում էին առաջատար մրցակիցներից, ինչպիսին էր Visa Cash-ը, որը փակ համակարգ էր և հայեցակարգով շատ ավելի մոտ էր վճարային քարտերի ավանդական գործառնություններին[1]։
Mondex-ը նաև թույլ է տվել ամբողջական քարտի կողպման մեխանիզմ, մեկ քարտի մեջ մի քանի արժույթներով օգտագործում և օգտատերերի անանունության որոշակի աստիճան։ Mondex քարտերը ինչ-որ պահի շատ համալսարաններում սովորական տեղ էին զբաղեցնում, քանի որ դրանք հիմնականում փորձարկվում էին այնտեղ, և թողարկվում էին նաև որպես կրկնակի կիրառման քարտեր, ինչպիսիք են համակցված վարկային քարտերը, նույնականացման քարտերը և հավատարմության անդամության քարտերը։
Համակարգը ներդրվել է ամբողջ աշխարհում մեկ տասնյակից ավելի երկրներում։ Չնայած Mastercard-ի շարունակական ներդրումներին, Mondex սխեման կարծես թե չտարածվեց ամբողջ աշխարհում, և վերջին տեղը, որտեղ այն գործում էր՝ Թայվանը, քարտերն անջատեց 2008 թվականի մայիսի 31-ին, որին հաջորդեց նմանատիպ, բայց տեխնոլոգիապես ավելի զարգացած համակարգը, որը կոչվում էր Mastercard Cash: Այն օգտագործում էր անհպում գործառնություն, ինչպես TaiwanMoney Card-ը։
Mondex-ի սխեման եղել է անկանխիկի նախատիպը, որն այսօր տարածված է բջջային վճարումների, թվային դրամապանակների և անհպում վճարումների միջոցով, և շատ առաջ էր իր ժամանակից[2]։
Պատմություն խմբագրել
Mondex սխեման հորինվել է 1990 թվականին Միացյալ Թագավորությունում NatWest-ից Թիմ Ջոնսի և Գրեհեմ Հիգինսի կողմից։ 1992 թվականի մարտին համակարգի ներքին թեստերը, որն այն ժամանակ հայտնի էր որպես Բայթ, սկսեցին աշխատել NatWest-ի խոշոր համակարգչային կենտրոններից մեկում՝ Լոնդոնի Goodman's Fields-ում[3]։
Մինչև 1993 թվականի դեկտեմբեր զարգացումը շարունակվեց գաղտնի, երբ համակարգը հրապարակավ բացահայտվեց՝ հայտարարությամբ, որ Midland Bank-ը (որը վերջերս ձեռք է բերվել HSBC-ի կողմից) միացել է սխեմային որպես 50/50 ներդրումային գործընկեր։
Վճարային համակարգի նախնական հրապարակային փորձարկումներն իրականացվել են 1995 թվականի հուլիսից Սվինդոնում, Ուիլթշիր։ Հանրային փուլը պահանջում էր բազմաթիվ առևտրային սարքերի և խելացի քարտերի մշակում և արտադրություն, ընդ որում BT-ն, NatWest-ը և Midland Bank-ը հովանավորում և տեղադրում էին մանրածախ տերմինալներ քաղաքի ավտոկայանատեղերում, վճարովի հեռախոսներում, ավտոբուսներում և վաճառակետերում, և թողարկում Mondex քարտեր։ Փորձարկման առաջին հինգ շաբաթվա ընթացքում 1900 տերմինալներ են տեղադրվել 620 մանրածախ առևտրի ցանցերում, և գրանցվել է 6000 քարտապան, որի թիրախը 40000 քարտապաններ և 1000 վաճառողներ են եղել մեկ տարվա փորձաշրջանի ընթացքում։ Մինչև 1995 թվականի սեպտեմբեր բոլոր ավտոբուսները, ավտոկայանատեղերը և վճարովի հեռախոսները պետք է ընդունեին Mondex-ը, իսկ 20 կանխիկացման կետերը և 300 վճարային հեռախոսները նախատեսված էին համակարգի միջոցով դրամական փոխանցումներին աջակցելու համար[4]։
1996 թվականի հուլիսին NatWest-ը և Midland Bank-ը վաճառեցին Mondex-ի հայեցակարգը, տեխնոլոգիան և ապրանքանիշը մշակելու մտավոր սեփականության իրավունքները նոր խմբին, որը կոչվում էր Mondex International, 17 խոշոր բանկերի հետ միասին խմբին միացան որպես բաժնետերեր[5]։ Այդ պահից ի վեր Mondex International-ը կառավարում էր Mondex ապրանքանիշը, վերահսկում էր նրա ֆրանչայզերը և պայմանագրեր կնքում նորերի հետ ամբողջ աշխարհում։ Այն նաև կառավարել է Mondex տեխնոլոգիան և մշակել դրա ծրագրակազմը։
Նույն տարվա նոյեմբերին Mastercard-ը ձեռք բերեց Mondex International-ի 51% սեփականությունը և ամբողջությամբ հավանություն տվեց Mondex սխեմային՝ անմիջապես հրաժարվելով իր էլեկտրոնային կանխիկացման համակարգից, որը մինչ այդ մշակվում էր[6][7]։ Այնուհետև Mastercard-ը ձեռք բերեց ընկերության ամբողջական սեփականությունը 2001 թվականի հունիսին[8]։
1996 թվականին Visa-ն և Mastercard-ը համաձայնեցին այն, ինչը հայտնի էր որպես Upper West Side-ի դատավարություն։ Visa-ն գործի դրեց Visa Cash-ը, իրենց էլեկտրոնային կանխիկացման սխեման, իսկ Mastercard-ը՝ Mondex-ը՝ տեսնելու, թե արդյոք Մանհեթեն կղզու բնակիչները կընդունեն հայեցակարգը և տեխնոլոգիան՝ որպես կանխիկ գումարը փոխարինելու միջոց։
Mondex-ը գործարկվել է մի շարք շուկաներում 1990-ական թվականներին՝ ընդլայնվելով Սվինդոնի սկզբնական փորձարկումից մինչև Հոնկոնգ, Նյու Յորք և Գելֆ, Կանադա[9]։ Այն նաև փորձարկվել է 1990-ական թվականների վերջին մի քանի բրիտանական համալսարաններում, ներառյալ Էդինբուրգի համալսարանը, Էքսետերի համալսարանը (1997-2001 թվականների միջև), Յորքի համալսարանը, Նոթինգհեմի համալսարանը, Ասթոնի համալսարանը և Շեֆիլդ Հալամի համալսարանը։
90-ական թվականների վերջին և 2000-ական թվականների սկզբին փորձարկումները շարունակվեցին իրականացվել ամբողջ աշխարհում՝ հաճախորդների ընդունման և ժողովրդականության տարբեր աստիճաններով։ Ի վերջո, այս փորձարկումներից նույնիսկ ավելի հաջողակները ձախողեցին իրենց նպատակը, քանի որ երկրների մեծ մասը Mondex-ի համակարգի ազգային ներդրում չունեցան, ուստի շատ վայրերում սխեման մնաց փորձնական փուլում, և Mondex ֆրանչայզերը փակեց իր աշխատանքը։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Mondex - Technically Focused Research Briefing». Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «The Mondex electronic money card hoped to make cash obsolete». Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 9-ին.
- ↑ «Mondex International: Reengineering MoneyII». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 18-ին.
- ↑ «That will do nicely, sir...». Computer Shopper. 1995 թ․ հունիս. էջ 448.
- ↑ Bray, Nicholas (1996 թ․ հուլիսի 19). «NatWest Signs 16 Partners For Mondex Cash-Card Firm». Wall Street Journal. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «MasterCard Will Buy 51% Of Smart Card Firm Mondex». American Banker. 1996 թ․ նոյեմբերի 19. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Mondex USA Partners Look to Ambitious '97 Tests». American Banker. 1996 թ․ դեկտեմբերի 9. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «MasterCard to acquire full ownership stake in Mondex International». American Banker. 2001 թ․ հունիսի 4. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Mondex pulls plug on Guelph pilot project». Globe & Mail. Toronto. 1998 թ․ հոկտեմբերի 31. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 28-ին.