Վիքիպեդիա

Վարկային քարտ

Վարկային (կրեդիտային) քարտ (անգլ.՝ Credit card), վճարային գործիք է, որը հնարավորություն է տալիս քարտապանին (ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, որը թողարկողի հետ կնքել է վճարային քարտի թողարկման և սպասարկման համար բանկային հաշվի գրավոր պայմանագիր) կատարել վճարումներ՝ գնված ապրանքների, մատուցված ծառայությունների դիմաց կամ ստանալ կանխիկ գումար՝ քարտապանի համար բացված գումարի սահմաններում[1]։ Այն նախատեսված է քարտապանի կողմից գործառնություններ իրականացնելու համար` թողարկողի (Հայաստանի Հանրապետության տարածքում վճարային քարտ թողարկող բանկեր) կողմից քարտապանին տրամադրված վարկային պայմանագրի պայմանների համաձայն վարկային միջոցների հաշվին[2]։ Վարկային քարտը պլաստիկ քարտի տեսակ է, որն օգտագործվում է կանխիկ դրամ ստանալու կամ անկանխիկ եղանակով վճարումներ կտարելու համար։ Վարկային քարտը հանդիսանում է քարտ թողարկող բանկի սեփականությունը, որովհետև թողարող բանկը կրեդիտային քարտի սպասարկաման ողջ ընթացքում առաջացած վճարման պարտականությունների կատարման երաշխավորն է։ Քարտապանը հանդիսանում է միայն օգտատեր, և կրեդիտային քարտի տրամադրման ժամանակ իրականացվում է վերջինիս պերսոնալիզացումը, այսինքն՝ կրեդիտային քարտի վրա գրանցվում են տվյալներ, որոնք հնարավորություն են տալիս իդենտիֆիկացնել քարտը և իրականացնել քարտերի վճարունակության ստուգումը[3]:։ Ի տարբերություն դեբետային քարտի, որը կիրառվում է քարտային (ընթացիկ) հաշվի մնացորդի սահմաններում և որի հաշվի դեբետագրումը կատարվում է անմիջապես ապրանքներ գնելիս, ծառայություններ մատուցելիս կամ կանխիկը ստանալիս, և ի տարբերություն հաշվարկային քարտի, որը նախատեսված է քարտապանին պատկանող դրամական միջոցների սահմաններում գործառնություններ իրականացնելու համար` պայմանագրի հիման վրա թողարկողի կողմից տրամադրված վարկի (օվերդրաֆտի) հաշվին, կրեդիտային քարտն օգտագործվում է անկախ քարտապանի քարտային հաշվի մնացորդից՝ տրամադրված վարկի լիմիտի սահմաններում, փաստացի օգտագործված գումարը փոխհատուցելով քարտային պայմանագրով սահմանված ժամկետներում։ Այսպիսով՝ վարկային (կրեդիտային) քարտը նախատեսված է քարտապանի կողմից գործառնություններ իրականացնելու համար` թողարկողի կողմից քարտապանին տրամադրված վարկային պայմանագրի պայմանների համաձայն վարկային միջոցների հաշվին[4]։ Ներկայումս ՀՀ-ում բանկերի կողմից թողարկվում եւ սպասարկվում են ոչ միայն Arca քարտեր (ArCa Platinum, ArCa Affinity, ArCa Affinity վարկային քարտեր[5]), այլև միջազգային վճարային համակարգերի քարտեր (Visa, MasterCard, AMEX, Diners Club եւ այլն)։ Արդի ժաանակաշրջանում քարտապանները հնարավորություն ունեն ԱԳՄ (Ավտոմատ գանձման մեքենա կամ բանկոմատ)-ներով իրականացնել կանխիկացում, կոմունալ և այլ վճարումներ, ինչպես նաև՝ քարտերի միջոցով քարտապանները կարող են անկանխիկ վճարումներ կատարել առևտրի կետերում, գնումներ կատարել համացանցում, քարտից քարտ փոխանցումներ կատարել և այլն[6]։

Վարկային (Կրեդիտային քարտ)
Վարկային/դեբետային քարտի դիմերես
1․ Բանկի լոգոտիպ և անվանում
2․ EMV չիպ (սովորաբար կոչվում է «Chip And Pin»)
3․ Վճարահաշվարկային համակարգի լոգոտիպ
4․ 16 նիշանոց քարտի համար
5․ Քարտի տեսակի լոգոտիպ
6․ Քարտի գործողության վերջնաժամկետ (ամիս/տարի)
7․ Քարտապանի ազգանուն-անուն


Վարկային/դեբետային քարտի դարձերես
1․Մագնիսական ժապավեն
2․Ստորագրության դաշտ
3․CVV կամ CVC կոդ
Դարձերեսին ներառվում են նաև բանկի հետ կապի միջոցների տվյալներ։

Պատմություն խմբագրել

 
Diners Club Regular Card (կանոնավոր քարտ IC-ով)` թողարկված Ճապոնիայում, 2016 թվական

Վարկային քարտերն առաջին անգամ ստեղծել է Ջոն Ս. Բիգինսը, ով Բրուքլինի Flatbush National Bank-ի սպառողական վարկավորման մասնագետներից էր։ 1946 թվականին նա կազմակերպեց Charge-it վարկային սխեման, որը տրամադրում էր անդորրագրեր հաճախորդներին՝ տեղական խանութներում գնումներ ատարելու համար։ Գնման ավարտից հետո խանութը այդ անդորրագրերը հանձնում էր բանկին, ինչի դիմաց բանկը վճարում էր գնորդների հաշիվներից։ 1949 թվականին հինադրվում է առաջին զանգվածային վարկային քարտերի համակարգը՝ Diners Club-ը, որը, ի տարբերություն նախորդ համակարգերի, ուներ միջնորդ հաճախորդների և առևտրային ընկերությունների միջև։ Սա հնարավորություն տվեց Diners Club-ին դառնալ առաջին և ունիվերսալ վարկային քարտը։ Ֆինանսական սխեմայի ստեղծման այս նախագիծը ծնվեց այն ժամանակ, երբ Մանհեթենի կենտրոնում՝ Major’s Cabin Grill ռեստորանում, հանդիպում են ամերիկյան խոշորագույն հանրախանութներից մեկի հիմնադրի թոռը՝ Ալֆրեդ Բլումինգդեյլը և նրա վաղեմի ընկեր՝ Ֆրենսիս ՄաքՆամարուին, ով այն ժամանակ ղեկավարում էր Hamilton Credit Corp. ֆինանսական ընկերությունը։ Ընթրիքի ժամանակ նրանց ուշադրությունը գրավեց McNamara-ի հաճախորդի խոսակցությունը, ով թույլ էր տալիս հարևաններին օգտագործել իր բանկային հաշիվը որոշակի տոկոսի դիմաց։ Վաճառողները զանգահարում էին նրան հեռախոսով և, թույլտվություն ստանալով, գնումների արժեքը գրանցում էին նրա հաշվին։ Ապագա գործընկերներին գրավում է միջնորդի առկայության նորամուծությունը, ով, օգտագործելով իր վարկունակությունը, փոխառություն էր տրամադրում այն մարդկանց, ովքեր այլ կերպ չէին կարողանում այն ստանալ։ Ֆինանսական սխեման գրավիչ էր, միայն ուներ մեկ թերություն՝ վարկային գծի բացակայությունը։ Հետևաբար՝ նոր շահույթի զարգացման ամենահաջող վայրը համարեցին ռեստորանը։ Զանգահարելով ռեստորանի տիրոջը՝ հարցնում են, թե որքան է նա մտադիր վճարել այն հաճախորդների համար, որոնց կուղարկեն իրենք։ Սեփականատերն անմիջապես պատասխանում է. «Յոթ տոկոս»։ Այսպես ծնվում է այն դրույքաչափը, որը տասնամյակներ շարունակ սահմանվել է վարկային քարտերի ոլորտում։
Որպես հաճախորդի նույնականացում՝ հիմնադիրները որոշում են օգտագործել դաջված թիթեղներ, որոնք այդ ժամանակ արդեն բավականին տարածված էին։ Գործող ֆինանսական սխեմայում ընդգրկվում են քաղաքի 10-12 ռեստորաններ։ Առաջին ամսվա ընթացքում շրջանառությունը կազմում է 2 հազար դոլար, իսկ չորս ամիս հետո՝ 250 հազար դոլար։ Բիզնեսը զարգացնելու համար հրատապ վարկային միջոցներ էին անհրաժեշտ, և գործընկերները որոշում են միավորել իրենց ընկերությունները։ Նոր ընկերությունը կոչվում է Diners Club: Մեկ տարի անց արդեն 285 առևտրային և ծառայությունների մատուցման կազմակերպություններ սպասարկում են ընկերության 35000 քարտապանների։ Diners Club-ը իր հաճախորդներից կանոնավոր կերպով գանձում էր 3 դոլար տարեկան սպասարկման վճար քարտի համար։ 1951 թվականին արդեն ընկերությունն իր սեփականատերերի համար 6,2 միլիոն դոլարի շրջանառությամբ 61,222 դոլար շահույթ է ստանում։ Ավելին, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների շուկայի զարգացմանը զուգընթաց, ամենուր սկսեցին ներդրվել քարտային գործարքները։ 1951թ.-ին Diners Club-ը Մեծ Բրիտանիայում տալիս է իրենց ֆինանսական սխեմաների և դրանց անվան օգտագործման առաջին արտոնագիրը։ Դրանից հետո հայտնվեցին այնպիսի հայտնի վճարային համակարգեր, ինչպիսիք են՝ Visa-ն, Mastercard-ը և American Express-ը[7]։

Էդվարդ Բելամիի հայեցակետ խմբագրել

Դեռևս 1887 թվականին Էդվարդ Բելլամին իր ուտոպիստական «Հետ նայելով» վեպում նկարագրել է գնումների համար քարտ օգտագործելու հայեցակետը[8]։ Այստեղ հեղինակը տասնմեկ անգամ կիրառել է վարկային (կրեդիտ) քարտ հասկացությունը, չնայած այն վերաբերում էր շահաբաժինների ծախսմանը և ոչ թե պարտք վերցնելուն[9]՝ նմանեցնելով դեբետային քարտին։

Վարկային քարտի սկզբնատիպ խմբագրել

19-րդ դարից սկսած վճարային քարտերը ստանում են նոր ձև և չափ։ Դրանք պատրաստվում էին ցելյուլոիդից (վաղ պլաստմասա,), պղնձից, ալյումինից, պողպատից և սպիտակավուն մետաղների այլ տեսակներից[10]։ Դրանց մի մասը մետաղադրամների տեսքով էին՝ փոքրիկ անցքով, որը հնարավորություն էր տալիս այն դնել առանքային օղակի մեջ, իսկ մասը՝ ուղղանկյունների։ Այս մետաղադրամները սովորաբար տալիս էին այն հաճախորդներին, ովքեր հյուրանոցներում կամ առևտրի կետերում ունեին վճարային հաշիվներ։ Յուրաքանչյուր մետաղադրամ ուներ իր վճարային հաշվեհամարը, վաճառականի անունը և պատկերանշանը։ մետաղադրամը հնարավորություն էր տալիս վաճառքի կտրոնում տպագրել մետաղադրամը, որը վճարային հաշվեհամարը պատճենելու ամենապարզ և ամենարագ միջոցն էր[11][12]։ 1928 թվականից սկսած լայն տարածում ստացած այս մետաղադրամները դարձան վարկային (կրեդիտային) քարտի նախատիպերը, որոնք շրջանառվում էին ԱՄՆ-ում 1930-ական թվականներից մինչև 1950-ական թվականները։ Դրանք 64 մմ × 32 մմ չափով մետաղական թիթեղյա ուղղանկյուններ էին, որոնց վրա դաջված էին հաճախորդի անունը, քաղաքը և նահանգը։ Մետաղադրամի դարձերեսին կար մի փոքրիկ թղթե բացիկ, որն օգտագործվում էր ստորագրության համար։ Գնումը գրանցելիս մետաղադրամը դրվում էր տպիչի խորքում, որի վրա դրվում էր թղթե «լիցքավորման թերթիկ»։ Գործարքի արձանագրությունն իրենից ներկայացնում էր դաջված տեղեկատվություն՝ կատարված տպիչի կողմից ժապավենի՝ թանաքով լիցքաթափման միջոցով[13]։ Այս մետաղադրամները Farrington Manufacturing ընկերության ապրանքանիշերն էին[14]։ Ընկերության կողմից այս մետաղադրամները թողարկվում էին իրենց մշտական հաճախորդների համար։ Սրանք արագացնում էին հաշվապահական հաշվառումը և կանխում ձեքռով արված գրանցումների սխալները։

Air Tavel քարտ խմբագրել

1934 թվականին American Airlines ընկերության և Air Transport ասոցիացիայի համատեղ ջանքերով ստեղծվեց Air Travel քարտը[15], ինչը բավականին հեշտացրեց գործընթացը։ Հիմքում ստեղծված համարակալման սխեման էր, որը նույնացնում էր քարտ թողարկողին և հաճախորդի հաշիվը։ Սա է պատճառը, որ ժամանակակից UATP քարտերը դեռ սկսվում են 1 համարով։ Air Travel քարտը ուղևորներին հնարավորություն էր տալիս «գնել հիմա, վճարել հետո» պայմանով տոմս ձեռք բերել փոխառության դիմաց և ստանալ 15% զեղչ ցանկացած ավիաընկերությունում։ 1940-ական թվականներին ԱՄՆ-ի բոլոր խոշոր ավիաընկերությունները առաջարկում էին Air Travel քարտեր, որոնք կարող էին օգտագործվել 17 տարբեր ավիաընկերություններում։ Մինչև 1941 թվականը ավիաընկերությունների եկամուտների մոտ կեսը ստացվում էր Air Travel քարտի համաձայնագրով։ Ավիաընկերությունները սկսեցին գայթակղիչ առաջարկներ անել՝ պոտենցիալ ճանապարհորդների գրավելու համար։ Արդեն 1948 թվականին Air Travel քարտը դարձավ առաջին միջազգային վավերական վճարային քարտը Air Transport ասոցիացիայի բոլոր անդամների համար[16]։

Ընդհանուր նշանակության վճարային քարտեր խմբագրել

1950 թվականին Diners Club-ի հիմնադիրներ՝ Ռալֆ Շնայդերը և Ֆրենկ ՄաքՆամարան, ընդլայնեցին իրենց հայեցակետը՝ մի քանի քարտեր միավորելու համար, որովհետև հաճախորդները տարբեր առևտրականներին վճարում էին միևնույն քարտով։ Diners Club-ը, որը մասամբ ստեղծվել է Dine and Sign-ի հետ միաձուլման արդյունքում, թողարկեց առաջին՝ «ընդհանուր նշանակության» վճարային քարտը՝ պահանջելով վճարել ամբողջ հաշիվը առանձին քաղվածքով։ Դրան հաջորդեց Carte Blanche-ը, իսկ 1958-ին՝ American Express-ը, որը ստեղծեց վարկային քարտերի համաշխարհային ցանց։ Չնայած դրանք ի սկզբանե վճարային քարտեր էին, սակայն հետագայում ստանձնեցին վարկային քարտերի գործառույթները[17]։

Վարկային քարտի նախատիպեր խմբագրել

 
Վինտաժային թիթեղյա ցուցանակներ, որոնք գովազդում են վաղաժամկետ վճարային քարտերի տարբերակները (Կալիֆորնիայի Կալաբասաս քաղաք, Boething Treeland տնկարան):

Մինչև 1958 թվականը հաջողությամբ շրջանառվող վարկային ֆինանսական համակարգ գոյություն չուներ, որտեղ երրորդ կողմի՝ բանկի կողմից թողարկված քարտը ընդհանուր առմամբ ընդունվեր մեծ թվով առևտրականների կողմից։ 1958 թվականին Bank of America-ն գործարկեց BankAmericard-ը Կալիֆորնիայի Ֆրեզնո քաղաքում, որը դարձավ արդի շջանի առաջին՝ հաջողված և ընդունելի վարկային քարտը։ Bank of America-ի կողմից Ֆրեզնո քաղաքի ընտրությունը պատահական չէր, քանի որ նրա բնակիչների 45%-ն օգտվում էր բանկից։ Քարտ ուղարկելով միանգամից Ֆրեզնոյի շուրջ 60000 բնակիչների, բանկը կարողացավ համոզել առևտրականներին ընդունել քարտը[18]։ Ի վերջո, այն արտոնագրվեց նախ ԱՄՆ-ի, ապա ամբողջ աշխարհի այլ բանկերի կողմից, իսկ 1976-ին BankAmericard արտոնագրած բոլոր բանկերը միավորվեցին Visa ընդհանուր ապրանքանիշի ներքո։ 1966 թվականին մի խումբ բանկեր ստեղծեցին MasterCard-ի նախատիպը՝ Master Charge-ը՝ BankAmericard-ի հետ մրցակցելու համար։ Այն զգալի հաջողություն ունեցավ, երբ 1969 թվականին Citibank ընկերությունն իր՝ 1967 թվականին թողարկած սեփական Everything Card-ը միավորեց Master Charge-ին։

Քարտային համակարգի տարածաշրջանային ընդլայնում խմբագրել

Համաձայն Glass-Steagall Act-ի՝ ԱՄՆ բանկային համակարգի կարգավորմամբ վարկային քարտերը շատ ճանապարհորդների համար դարձան իրենց վարկն այնպիսի վայրեր տեղափոխելու միջոց, որտեղ նրանք չէին կարող ուղղակիորեն օգտագործել իրենց բանկային հնարավորությունները։ Ֆիզիկական անձանց համար գործում էր շրջանառվող վարկի հիմնական հայեցակետի տատանումներ՝ ներառյալ կազմակերպության ապրանքանիշով վարկային քարտերը, կորպորատիվ օգտագործողների վարկային քարտերը և խանութի քարտերը։ 1966 թվականին Ամերիկայի Միացյալ Թագավորությունում Barclaycard-ը թողարկեց առաջին վարկային քարտը Միացյալ Նահանգներից դուրս։
Չնայած վերջին 20-րդ դարում վարկային քարտերը լայն շրջանառություն են ունեցել ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Մեծ Բրիտանիայում, Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում, սակայն այս վայրերում վարկային քարտերի ընդունումը սկզբում շատ ավելի դանդաղ էր[19]։ Բանկային օվերդրաֆտների հետ կապված խիստ կանոնակարգերի պատճառով որոշ երկրներ, մասնավորապես՝ Ֆրանսիան, շատ ավելի արագ մշակեցին և ընդունեցին չիփի վրա հիմնված վարկային քարտեր, որոնք համարվում են խարդախության դեմ պայքարի վարկային հիմնական սարքեր։ Մինչև 1990-ականները ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Մեծ Բրիտանիայում պահանջվեց հասնել ձեռք բերված շուկայական տոկոսային որոշակի մակարդակի։ Որոշ երկրներում ձեռքբերումը դեռևս ցածր էր մնում, քանի որ վարկային քարտերի համակարգի օգտագործումը կախված էր յուրաքանչյուր երկրի բանկային համակարգից, իսկ մյուսներում երկիրը երբեմն ստիպված էր զարգացնել իր վարկային քարտերի ցանցը, ինչպես՝ Մեծ Բրիտանիայի Barclaycard-ը և Ավստրալիայի Bankcard-ը։ Ճապոնիան շարունակում էր մնալ դրամական որպես կողմնորոշված հասարակություն, որտեղ վարկային քարտերի ընդունումը սահմանափակվում է հիմնականում խոշորագույն առևտրականներով։

Վարկային քարտերի ձևավորում խմբագրել

 
Հին ոճի վարկային քարտի անդորրագիր, որի կիրառման ժամանակ քարտը մեխանիկորեն սահեցվում էր և տվյալները ֆիզիկապես տպվում էին անդորրագրի վրա, 1997թվական

Վերջին տարիներին վարկային քարտի ձևավորումն ինքնին դարձել է վաճառքի հիմնական երևույթ[20]։ Դրամագիտության (փողի ուսումնասիրություն) կամ էքսոնումիայի (փողի նման առարկաների ուսումնասիրություն) զարգացող ոլորտի շատ կոլեկցիոներներ ձգտում են հավաքել վարկային քարտերի տարբեր նախանմուշներ՝ արդի դարաշչրանում հայտնի պլաստիկ քարտերից մինչև հին թղթե առևտրական քարտեր և նույնիսկ մետաղական նշաններ, որոնք ընդունվել են որպես վարկային քարտեր։ Վաղ վարկային քարտերը պատրաստված էին ցելյուլոիդ պլաստիկից, հետո՝ մետաղից և մանրաթելից, ապա՝ թղթից և այժմ հիմնականում պոլիվինիլքլորիդային (PVC) պլաստիկ են։ Այդուամենայնիվ, վարկային քարտերի չիպային մասը պատրաստվում է մետաղներից[21]։

Վարկային քարտերի տեխնիկական բնութագիր խմբագրել

Համաձայն միջազգային չափանիշների՝ վարկային քարտի չափը պետք է լինի 85,60 x 53,98 մմ՝ 2,88–3,48 միլիմետր կլորացված անկյուններով։ Վարկային քարտերն ունեն դաջված բանկային քարտի համար, որը համապատասխանում է համարակալման ISO/IEC 7812 ստանդարտին։ Քարտի համարի նախածանցը, որը կոչվում է բանկի նույնականացման համար (արդյունաբերության մեջ հայտնի է որպես BIN) և որը սկզբնական թվերի հաջորդականությունն է, նույնականացնում է այն բանկը, որին պատկանում է տվյալ վարկային քարտը։ Այս երկու ստանդարտներն էլ աջակցվում և մշակվում են ISO/IEC JTC 1/SC 17/WG 1-ի կողմից։ Վարկային քարտն ունի մագնիսական շերտ, որը համապատասխանում է ISO/IEC 7813 ստանդարտին։ Բացի համարից՝ վարկային քարտն ունի նաև թողարկման և ժամկետի ավարտի (մինչև մոտակա ամիսը ճշգրտությամբ) ամսաթիվ, ինչպես նաև՝ լրացուցիչ կոդեր, ինչպիսիք են թողարկման համարները և անվտանգության ծածկագրերը[22][23]։

Կանխիկ կանխավճար խմբագրել

Կանխիկ կանխավճարը վարկային քարտով գործարք է, որի դեպքում վարկային քարտի օգտատերը ոչ թե որևէ գնում է կատարում, այլ պարզապես կանխիկ գումար է ստանում։ Գործընթացն իրականացվում է բանկոմատի կամ բանկի դրամարկղի միջոցով՝ մինչև որոշակի սահմանաչափով։ Կանխիկ կանխավճար ստանալու համար հաճախ գանձվում է փոխառված գումարի 3-5%-ը։ Վարկային քարտ պատրաստելիս տոկոսները հաճախ ավելի բարձր են, քան այլ վարկային քարտերով գործարքների դեպքում։ Տոկոսները հաշվարկում են՝ սկսած գումարի փոխառության օրվանից։
Կանխիկ կանխավճար է համարվում նաև կանխիկ համարվող ապրանքների՝ վարկային քարտով կատարված որոշ գնումներ, որոնք հաշվարկվում են ավելի բարձր տոկոսադրույքով և առանց արտոնյալ ժամանակաշրջանի։ Դրանք հաճախ ներառում են դրամական պատվերներ, կանխավճարային դեբետային քարտեր, վիճակախաղի տոմսեր, խաղային չիպսեր, բջջային վճարումներ և կառավարությանը վճարվող որոշակի հարկեր և վճարներ[24]։ Այնուամենայնիվ, եթե վաճառականը չբացահայտի գործարքների իրական բնույթը, դրանք կվերամշակվեն որպես վարկային քարտով սովորական գործարքներ։ Շատ առևտրականներ էլ վարկային քարտի վերամշակման վճարները փոխանցել են վարկայն քարտատերերին՝ չնայած վարկային քարտի սեփականատերը որևէ լրացուցիչ վճար պետք է չունենա՝ վարկայն քարտով գործարք կատարելու համար։ Քարտի սխեմայի կանոնների համաձայն՝ վարկային քարտի օգտատիրոջը, որը ներկայացնում է նույնականացման ընդունված ձևը, պետք է կանխիկ գումար տրամադրվի ցանկացած բանկում, որը տրամադրում է այդ տեսակի վարկային քարտ, նույնիսկ եթե քարտատերը չի կարող տալ իր PIN կոդը։

Գործածություն խմբագրել

 
Վարկային քարտերի երեք խոշորագույն ցանցերի խորհրդանիշները

Վարկային քարտ թողարկող ընկերությունը՝ բանկը, պայմանագրեր է կնքում առևտրային կազմակերպությունների հետ, որպեսզի նրանք ընդունեն իրենց վարկային քարտերը։ Վերջիններս հաճախ գովազդում են իրենց ցուցանակներում կամ ընկերության այլ նյութերում, թե որ քարտերն են ընդունում՝ ցուցադրելով լոգոները։ Վարկային քարտ թողարկողը հաճախորդին վարկային քարտ է տրամադրում այն բանից հետո, երբ հաշիվը հաստատվել է վարկային մատակարարի կողմից։ Այնուհետև քարտապանները կարող են օգտագործել այն՝ այդ քարտն ընդունող առևտրային կազմակերպություններից գնումներ կատարելու համար։ Երբ գնում է կատարվում, քարտատերը համաձայնում է վճարել քարտ թողարկողին։ Քարտատերը նշում է վճարման համաձայնությունը՝ ստորագրելով անդորրագիրը՝ քարտի մանրամասների գրառումով և նշելով վճարման ենթակա գումարը կամ մուտքագրելով անձնական նույնականացման համարը (PIN): Այժմ արդեն շատ առևտրաային կազմակերպություններ կարող են բանավոր թույլատրել՝ օգտագործելով համացանցը, որը հայտնի է որպես քարտով չներկայացված գործարք (CNP): Էլեկտրոնային ստուգման համակարգերը առևտրային կազմակերպություններին թույլ են տալիս մի քանի վայրկյանում ստուգել, որ քարտը վավեր է, և քարտապանը բավարար վարկ ունի՝ կատարած գնումների դիմաց վճարելու համար։ Ստուգումն իրականացվում է վարկային քարտի վճարման տերմինալի կամ վաճառքի կետի (POS) համակարգի միջոցով՝ առևտրային կազմակերպության՝ ձեռքբերող բանկի հետ կապի հղումով։ Քարտից տվյալները ստացվում են քարտի մագնիսական շերտից կամ չիպից։ Վերջին համակարգը Անգլիայի Միացյալ Թագավորությունում և Իռլանդիայում կոչվում է Chip և PIN և ներդրվում է որպես EMV քարտ։ Քարտով չներկայացված գործարքների դեպքում, որտեղ քարտը ցուցադրված չէ (էլեկտրոնային առևտուր, փոստով պատվերներ և հեռախոսային վաճառքներ), առևտրային կազմակերպությունները հավելյալ ստուգում են՝ խնդրելով լրացուցիչ այնպիսի տեղեկություններ, ինչպիսիք են քարտի հետևի մասում տպված անվտանգության կոդը, ժամկետի ավարտի ամսաթիվը և վճարման հասցեն՝ համոզվելու համար՝ հաճախորդն ունի՞ քարտ և արդյո՞ք լիազորված օգտվողն է։ Յուրաքանչյուր ամիս քարտապանին ուղարկվում է քաղվածք, որտեղ նշվում են քարտով կատարված գնումների, բոլոր չվճարված վճարների, պարտքի ընդհանուր գումար և վճարման նվազագույն չափի մասին։ Շատ բանկեր այժմ առաջարկում են նաև էլեկտրոնային քաղվածքների տարբերակ՝ ֆիզիկական քաղվածքների փոխարեն կամ ի լրումն, որոնք քարտապանը կարող է ցանկացած պահի դիտել թողարկողի առցանց բանկային կայքի միջոցով։ Նոր քաղվածքի առկայության մասին ծանուցումը սովորաբար ուղարկվում է քարտատիրոջ էլեկտրոնային փոստի հասցեին։ Եթե քարտ թողարկողը որոշել է թույլ տալ, քարտատերը կարող է վճարման այլ տարբերակներ ունենալ, բացի ֆիզիկական չեկից, օրինակ՝ դրամական միջոցների էլեկտրոնային փոխանցումը հաշվարկային հաշվից։ Կախված թողարկողից՝ քարտատերը կարող է նաև մի քանի վճարումներ կատարել մեկ քաղվածքի ժամանակահատվածում, ինչը հնարավորություն կտա նրան մի քանի անգամ օգտագործել քարտի վարկային սահմանաչափը։

Նվազագույն վճարում խմբագրել

Քարտատերը պետք է վճարի սահմանված պարտքի գումարի նվազագույն մասը մինչև վճարման ժամկետը։ Վարկային քարտ թողարկողը տոկոս է գանձում չվճարված մնացորդի համար, եթե հաշվարկված գումարն ամբողջությամբ չի վճարվում (սովորաբար շատ ավելի բարձր տոկոսադրույքով, քան պարտքի այլ ձևերի մեծ մասը)։ Բացի այդ՝ եթե քարտապանը չկարողանա կատարել առնվազն նվազագույն վճարումը մինչև սահմանված ժամկետը, թողարկողը կարող է ուշացման վճար կամ այլ տույժեր կիրառել։ Դա մեղմելու համար որոշ ֆինանսական հաստատություններ կարող են կազմակերպել ավտոմատ վճարումների հանում քարտապանի բանկային հաշվից՝ այդպիսով ընդհանրապես խուսափելով նման տույժերից, քանի դեռ քարտապանն ունի բավարար միջոցներ։ Այն դեպքերում, երբ նվազագույն վճարումը պակաս է հաշվարկային ցիկլի ընթացքում գնահատված ֆինանսական ծախսերից և վճարներից, չմարված մնացորդը կաճի, ինչը կոչվում է բացասական ամորտիզացիա։ Նման պրակտիկան ձգտում է մեծացնել վարկային ռիսկը և քողարկել վարկատուի պորտֆելի որակը, որի պատճառով էլ արգելվել է ԱՄՆ-ում 2003 թվականից ի վեր[25]։

Տոկոսավճարներ խմբագրել

Վարկային քարտ թողարկողները սովորաբար հրաժարվում են տոկոսագումարներից, եթե մնացորդն ամբողջությամբ վճարվում է ամեն ամիս, բայց սովորաբար չմարված մնացորդից գանձում են ամբողջական տոկոսներ, եթե ընդհանուր մնացորդը չվճարվի։ Տոկոսների գանձման ճշգրիտ ձևը սովորաբար մանրամասնվում է քարտապանի պայմանագրով, որը ամփոփվում է ամսական քաղվածքով։ Ֆինանսական հաստատությունների մեծամասնության կողմից օգտագործվող ընդհանուր հաշվարկման բանաձևը գանձվող տոկոսների չափը որոշելու համար հետևյալն է՝   պտտվող օրերի քանակը։ Վերցրեք տարեկան տոկոսադրույքը (APR) և բաժանեք 100-ի, այնուհետև բազմապատկեք միջին օրական մնացորդի (ԱԶԲ) չափին։ Արդյունքը բաժանեք 365-ի, այնուհետև վերցրեք այս գումարը և բազմապատկեք այն օրերի ընդհանուր թվով, որը տևել է մինչև հաշվին վճարում կատարելը։ Ֆինանսական հաստատությունները տոկոսներին վերաբերվում են որպես մանրածախ ֆինանսավորման մնացորդային վճարի (RRFC), որոնք հետ են գանձվում գործարքի սկզբնական ժամանակից մինչև վճարումը։ Այսպիսով՝ գումարը շրջանառվելուց և վճարումը կատարելուց հետո քարտից օգտվողը դեռևս կստանա տոկոսագումարներ իր քաղվածքի հիման վրա՝ հաջորդ քաղվածքն ամբողջությամբ վճարելուց հետո (իրականում քաղվածքը կարող է գանձել միայն տոկոսների համար, որոնք հավաքագրվել են մինչև լրիվ մնացորդի վճարման ամսաթիվը, այսինքն՝ երբ մնացորդը դադարել է շրջանառվել)։ Վարկային քարտը կարող է պարզապես ծառայել որպես շրջանառվող վարկի ձև, կամ այն կարող է դառնալ բարդ ֆինանսական գործիք՝ բազմաթիվ մնացորդի հատվածներով՝ յուրաքանչյուրը տարբեր տոկոսադրույքով՝ հնարավոր է մեկ վարկային սահմանաչափով, կամ տարբեր մնացորդի համար կիրառելի առանձին վարկային սահմանաչափերով։ Սովորաբար, այս տարանջատումը թողարկող բանկի հատուկ խրախուսական առաջարկների արդյունք է՝ խրախուսելու այլ թողարկողների քարտերից մնացորդային փոխանցումները։ Եթե մի քանի տոկոսադրույքներ կիրառվում են մնացորդի տարբեր սեգմենտների վրա, ապա վճարումների տեղաբաշխումը հիմնականում թողարկող բանկի հայեցողությունն է, և, հետևաբար, վճարումները սովորաբար բաշխվում են ամենացածր տոկոսադրույքով մնացորդներին, քանի դեռ դրանք ամբողջությամբ չեն վճարվել, մինչև որևէ գումար վճարվի ավելի բարձր տոկոսադրույքով մնացորդներին։ Տոկոսադրույքները կարող են զգալիորեն տարբերվել քարտից քարտ փոխանցելիս։ Քարտի տոկոսադրույքը կարող է կտրուկ ցատկել, եթե քարտի օգտագործողը ուշացնում է այդ քարտի կամ որևէ այլ վարկային գործիքի վճարումը։

Արտոնյալ ժամանակաշրջան խմբագրել

Վարկային քարտի արտոնյալ ժամկետն[26] այն ժամանակն է, որի ընթացքում քարտապանը պետք է վճարի մնացորդը՝ մինչև չմարված մնացորդի դիմաց տոկոս գանձելը։ Արտոնյալ ժամանակահատվածը կարող է տարբեր լինել, բայց սովորաբար տևում է 20-ից 55 օր՝ կախված վարկային քարտի տեսակից և թողարկող բանկից։ Որոշ կանոններ թույլ են տալիս վերականգնել՝ որոշակի պայմանների պահպանումից հետո։ Սովորաբար՝ եթե քարտապանը ուշացնում է մնացորդի վճարումը, ապա հաշվարկվում են ֆինանսական ծախսերը, և արտոնյալ ժամկետը չի գործում։ Կատարված ֆինանսական ծախսերը կախված են արտոնյալ ժամանակաշրջանից և մնացորդից։ Վարկային քարտերի մեծ մասի դեպքում արտոնյալ ժամանակաշրջան չկա, եթե առկա են պարտքեր նախորդ հաշվարկային ցիկլից կամ քաղվածքից (այսինքն՝ տոկոսները կիրառվում են ինչպես նախորդ մնացորդի, այնպես էլ նոր գործարքների նկատմամբ)։ Այնուամենայնիվ՝ կան որոշ վարկային քարտեր, որոնք գանձում են միայն ֆինանսական վճարներ նախկին կամ հին մնացորդից՝ բացառելով նոր գործարքները։

Գործառնության կողմեր խմբագրել

Քարտ թողարկող բանկն այն ֆինանսական հաստատությունն է կամ այլ կազմակերպությունը, որը քարտապանին տրամադրում է վարկային քարտ։ Թողարկող բանկը վճարում է սպառողին մարման համար և կրում է քարտը խարդախությամբ օգտագործելու ռիսկը։ Այլ երկրների քարտապանների համար բանկերի կողմից թողարկված քարտերը հայտնի են որպես օֆշորային վարկային քարտեր։
Քարտապանը վարկային քարտի օգտատերն է, ով օգտագործում է քարտը գնումներ կատարելիս կամ մատուցված ծառայությունների դիմաց վճարումներ կատարելիս։
Առևտրային կազմակերպությունը այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձն է, որն ընդունում է վարկային քարտով վճարումներ՝ քարտապանին վաճառված ապրանքների կամ մատուցված ծառայությունների համար։
Սպասարկող բանկը (էքվայեր բանկ) այն ֆինանսական հաստատությունն է, որը վճարում է ձեռք բերված ապրանքների կամ մատուցված ծառայությունների համար քարտապանի անունից։
Անկախ վաճառքի կազմակերպությունը էքվայեր բանկի ծառայությունների վերավաճառողներն են։
Առևտրային հաշիվը վերաբերում է էքվայեր բանկին կամ անկախ վաճառքի կազմակերպությանը, բայց, ընդհանուր առմամբ, այն կազմակերպությունն է, որի հետ գործ ունի առևտրային կազմակերպությունը։
Քարտերի ասոցիացիան քարտ թողարկող բանկերի ասոցիացիան է, ինչպիսիք են, օրինակ՝ Discover, Visa, MasterCard, American Express և այլն, որոնք սահմանում են գործարքների պայմաններ առևտրային կազմակերպությունների, քարտ թողարկող բանկերի և էքվայեր բանկերի համար։
Գործարքների ցանցն իրենից ներկայացնում է մի համակարգ, որն իրականացնում է էլեկտրոնային գործարքների սխեման։ Կարող է շահագործվել անկախ ընկերության կողմից, իսկ մեկ ընկերություն կարող է շահագործել մի քանի ցանցեր։
Մերձավոր գործընկերներն այն հաստատություններն են, որոնք իրենց անունները տալիս են թողարկողին, որպեսզի ներգրավեն այնպիսի հաճախորդներ, ովքեր ունեն հաստատուն հարաբերություններ այդ հաստատությունների հետ, և տալիս են վճար կամ վճարում են մնացորդի տոկոս իրենց անունով թողարկված յուրաքանչյուր քարտի համար։ Տիպիկ մերձավոր գործընկերների օրինակներ են սպորտային թիմերը, համալսարանները, բարեգործական կազմակերպությունները, մասնագիտական կազմակերպությունները և մեծածախ ու մանրածախ առևտուրը։
Ապահովագրության մատակարարները ապահովագրողներն են, որոնք ապահովագրում են տարբեր բնագավառներում՝ ներկայացնելով որպես վարկային քարտի արտոնություններ, օրինակ՝ ավտոմեքենաների վարձույթի ապահովագրություն, գնումների ապահովագրություն, Ճամփորդական բժշկական ապահովագրություն և այլն։ Այս կողմերի միջև տեղեկատվության և փողի հոսքը, որը միշտ իրականցվում է քարտային ասոցիացիաների միջոցով, հայտնի է որպես փոխանակում և բաղկացած է մի քանի քայլերից։

Գործառնական քայլեր խմբագրել

Լիազորում։ Քարտապանը քարտը ներկայացնում է առևտրային կազմակերպությունում որպես վճարային միջոց, իսկ տվյալ առևտրային կազմակերպությունը գործարքը ներկայացնում է էքվայեր (ձեռք բերող բանկին)։ Ձեռք բերող բանկը հաստատում է վարկային քարտի համարը, գործարքի տեսակը և գումարը վարկային քարտ թողարկող բանկի հետ և պահում է քարտապանի վարկային սահմանաչափի այդ գումարը։ Թույլտվությունը կստեղծի հաստատման ծածկագիր, որը առևտրային կազմակերպությունը պահում է գործարքի հետ միասին։
Գործառնությունների փաթեթ։ Լիազորված գործարքները պահվում են փաթեթով, որոնք ուղարկվում են ձեռքբերող բանկին։ Գործառնությունների փաթեթը սովորաբար ներկայացվում են օրական մեկ անգամ՝ աշխատանքային օրվա վերջում։ Գործառնությունների փաթեթը կարող է ներկայացվել առձեռն (ներկայացվում է առևտրային կազմակերպության նախաձեռնությամբ) կամ ավտոմատ կերպով (ներկայացվում է նախապես որոշված ժամանակացույցով՝ օգտագործելով վճարումների մշակման հարթակը)։ Եթե փաթեթով գործառնություններ չի ներկայացվում, թույլտվությունը կգործի թողարկողի կողմից որոշված ժամանակահատվածի համար, որից հետո պահված գումարը կվերադարձվի քարտապանի հասանելի վարկին։ Որոշ գործարքներ կարող են ներկայացվել փաթեթում՝ առանց նախնական թույլտվության։ Դրանք կամ գործառնություններ են, որոնք գտնվում են վաճառականի սահմանաչափի տակ, կամ այնպիսի գործառնություններ, որոնց թույլտվությունն անհաջող է եղել, սակայն առևտրային կազմակերպությունը դեռ փորձում է ստիպել գործառնությունն իրականացնել։ Վերջինս հնարավոր է այն դեպքում, երբ քարտապանը ներկա չէ, բայց առևտրային կազմակերպությանը լրացուցիչ գումար է պարտք, ինչպես օրինակ՝ հյուրանոցում մնալու երկարաձգումը կամ մեքենայի վարձույթը։
Քլիրինգ (մաքրում) և հաշվարկ։ Ըստ էության՝ թողարկող բանկը վճարում է ձեռքբերող բանկին գործառնության համար։
Ֆինանսավորում։ Ձեռք բերող բանկը վճարում է առևտրային կազմակերպությանը։ Վերջինս ստանում է գումարը, որը կազմում է գումարը խմբաքանակում` հանած «զեղչային դրույքաչափը», «միջին որակավորված դրույքաչափը» կամ «ոչ որակավորված դրույքաչափը»։ Արանք հանդիսանում են վճարների մակարդակներ, որոնք առևտրային կազմակերպությունը վճարում է ձեռքբերող բանկին՝ գործառնությունները մշակելու համար։
Հետվճարումներ։ Վերադարձն այն իրադարձությունն է, որի ժամանակ առևտրային հաշվում գումար է պահվում գործառնության հետ կապված վեճի պատճառով։ Գումարի վերադարձը սովորաբար նախաձեռնում է քարտապանը։ Փոխհատուցման դեպքում թողարկող բանկը գործառնությունը վերադարձնում է ձեռքբերող բանկին՝ վիճահարույց խնդիրը լուծելու համար։ Այնուհետև ձեռք բերող բանկը վերադարձնում է հետվճարումը առևտրային կազմակերպությանը, որը կամ պետք է ընդունի հետվճարումը կամ վիճարկի այն։

Վարկային քարտի ռեեստր խմբագրել

Վարկային քարտի ռեեստրը գործառնությունների գրանցամատյանն է, որը նախատեսված է ապահովել վարկային քարտի՝ վարկային սահմանաչափից բավականաչափ ցածր մնացորդը վարկային քարտի օգտգործման արդյունքում ավելացող մնացորդից։ Վարկային քարտի ռեեստրը հնարավորություն է տալիս հետևել բանկի կողմից սահմանված թույլտվությունների պահումներին և դեռևս չստացված վճարումներին, ինչպես նաև՝ հեշտությամբ փնտրել և գտնել այն գործառնությունները, որոնք իրականացվել են անցյալում՝ ելնելով տարբեր նպատակներից (ֆինանսավորում, հաշտեցում և այլն)։
Գրանցամատյանը բանկային գործառնությունների անձնական գրառումն է։ Սա կիրառվում է վարկային քարտով գնումներ կատարելու կամ մատուցված ծառայության դիմաց վճարումներ կատարելու համար, որովհետև վերջիններս ազդում են բանկային հաշվի միջոցների կամ առկա վարկի վրա։ Բացի սա՝ ծածկագրի սյունակում նշվում է վարկային քարտը։ Հաշվեկշռի սյունակը ցույց է տալիս առկա միջոցները գնումներից հետո։ Երբ վարկային քարտով կատարվում է համապատասխան վճարումը, մնացորդն արդեն արտացոլում է ծախսված միջոցները։ Վարկային քարտի մուտքագրման դեպքում ավանդի սյունակը ցույց է տալիս հասանելի վարկը, իսկ վճարման սյունակը ցույց է տալիս ընդհանուր պարտքը, որի գումարը հավասար է վարկի սահմանաչափին։ Գրանցամատյանում գրի է առնվում յուրաքանչյուր գործառնություն՝ թե՛ կանխիկի դուրսգրումը, թե՛ վարկային քարտով իրականացվող ցանկացած վճարումը[27]։

Բիզնես վարկային քարտ խմբագրել

Բիզնես վարկային քարտը մասնագիտացված վարկային քարտ է, որը տրամադրվում է գրանցված բիզնեսի անունով, և սովորաբար այն օգտագործվում է միայն բիզնեսի նպատակներով։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում բիզնես վարկային քարտի օգտագործումն աճել է։ Բավական է արձանագրել, որ 1998թ.-ին փոքր ձեռնարկությունների 37%-ը նշել է, որ օգտագործում է բիզնես վարկային քարտ, իսկ մինչև 2009 թվականը այդ թիվն աճել է մինչև 64%[28]։
Բիզնես վարկային քարտերն առաջարկում են բիզնեսին հատուկ մի շարք առանձնահատկություններ։ Նրանք հաճախ առաջարկում են հատուկ պարգևներ այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են առաքումը, գրասենյակային պարագաները, ճանապարհորդությունը և բիզնես տեխնոլոգիաները։ Այս դիմումները գնահատելիս թողարկողների մեծ մասն օգտագործում է դիմողի անձնական վարկային միավորը։ Բացի այդ` տարբեր աղբյուրներից եկամուտը կարող է օգտագործվել որակավորման համար, ինչը նշանակում է, որ այս քարտերը կարող են հասանելի լինել նորաստեղծ ձեռնարկություններին[29]։ Բացի այդ` այս քարտի որոշ թողարկողներ հաշվի գործունեության մասին կամ չեն հայտնում սեփականատիրոջ անձնական վարկի մուտքերը, կամ անում են միայն այն դեպքում, եթե հաշիվը ժամկետանց է[30]։ Այդ դեպքերում բիզնեսի գործունեությունը տարանջատվում է սեփականատիրոջ՝ անձնական վարկային գործունեությունից։
Բիզնես վարկային քարտեր առաջարկում են American Express-ը, Discover-ը, Visa և MasterCard քարտերի գրեթե բոլոր հիմնական թողարկողները։ Որոշ տեղական բանկեր և վարկային միություններ նույնպես առաջարկում են բիզնես վարկային քարտեր, սակայն American Express-ը այցեքարտերի միակ խոշոր թողարկողն է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։

Ապահովված վարկային քարտ խմբագրել

Ապահովված վարկային քարտը վարկային քարտի տեսակ է, որն ապահովված է քարտապանին պատկանող կանխիկ ավանդի միջոցով։ Այս ավանդը ծառայում է որպես գրավ, եթե քարտապանը չկարողանա կատարել վճարումները։ Ապահովված վարկային քարտի դեպքում այն գումարը, որը ներդրվում է ավանդի մեջ, դառնում է քարտի վարկային սահմանաչափը։ Որոշ դեպքերում վարկային քարտ թողարկողները որպես խթան առաջարկում են նույնիսկ իրենց ապահովված քարտերի պորտֆելներում։ Այս դեպքում պահանջվող ավանդը կարող է զգալիորեն պակաս լինել պահանջվող վարկային սահմանաչափից՝ դառնալով ցանկալի վարկային սահմանաչափի 10%-ը։ Այս ավանդը պահվում է հատուկ խնայողական հաշվին։ Ապահովված վարկային քարտերը հաճախ տրամադրվում են այնպիսի վարկառուների, ովքեր ունեն կա՛մ վատ, կա՛մ սահմանափակ վարկային պատմություն ունեցողներին, այսպես կոչված, բարակ վարկառուներին (Thin-File Borrowers): Քանի որ քարտ թողարկողն ապահովված վարկային քարտերի մասին զեկուցում է վարկային հաշվետվության գործակալություններին, ուստի այս քարտերը կարող են օգնել վարկառուներին՝ բարելավելու իրենց վարկային հաշիվը։
Ապահովված վարկային քարտի քարտապանից դեռևս ակնկալվում է կանոնավոր վճարումներ կատարել, ինչպես սովորական վարկային քարտի դեպքում։ Քանի որ ապահովված վարկային քարտի հաշիվ բացելու համար ներդրված ավանդը ծառայում է որպես գրավ, այն վճարելուց հետո այլևս հասանելի չէ, այլ մնում է պահուստում։ Այն դեպքում, երբ քարտապանները չեն կարողանում կատարել վճարումները, քարտ թողարկողը հնարավորություն ունի վերականգնելու իր դրամական միջոցները վճարված գնումների կամ մատուցված ծառայությունների համար։ Բացասական կամ վարկային պատմություն չունեցող անհատի համար ապահովված քարտի առավելությունն այն է, որ ընկերությունների մեծ մասը պարբերաբար զեկուցում են խոշոր վարկային բյուրոներին։ Սա թույլ է տալիս քարտապանին ստեղծել կամ վերակառուցել դրական վարկային պատմություն։
Թեև ավանդը վարկային քարտ թողարկողի ձեռքում ծառայում է որպես երաշխիք սպառողի կողմից վճարումներ չկատարելու դեպքում, այնուամենայնիվ ավանդը չի գանձվում միայն մեկ կամ երկու վճարումներ չկատարելու համար։ Սովորաբար՝ ավանդն օգտագործվում է միայն որպես հաշվանցում, երբ հաշիվը փակվում է կա՛մ հաճախորդի խնդրանքով, կա՛մ խիստ պայմանագրային կետերի խախտման պատճառով 150-ից 180 օր ժամանակահատվածում։ Սա նշանակում է, որ 150 օրից պակաս ժամկետանց հաշիվը կշարունակի կուտակել տոկոսներ և վճարներ, որը կարող է հանգեցնել քարտի իրական վարկային սահմանաչափից շատ ավելի բարձր մնացորդի։ Այս դեպքերում ընդհանուր պարտքը կարող է զգալիորեն գերազանցել սկզբնական ավանդը, և քարտապանը ոչ միայն կորցնում է ավանդը, այլև մնում է լրացուցիչ պարտքով։ Այս պայմաններից շատերը սովորաբար նկարագրվում են քարտապանի պայմանագրում, որը քարտապանը ստորագրում է իր հաշիվը բացելիս։
Ապահովված վարկային քարտերը թույլ են տալիս վատ վարկային պատմություն կամ առհասարակ վարկային պատմություն չունեցող անձին ունենալ վարկային քարտ, որն այլ կերպ կարող էր հասանելի չլինել։ Դրանք հաճախ առաջարկվում են որպես սեփական վարկը վերականգնելու միջոց։ Ապահովված վարկային քարտերի համար վճարները և սպասարկման վճարները հաճախ գերազանցում են սովորական չապահովված վարկային քարտերի համար գանձվող վճարներին։ Որոշ իրավիճակներում գտնվող մարդկանց համար (օրինակ՝ այլ վարկային քարտերից գանձում կատարելուց հետո կամ տարբեր տեսակի պարտքերի գծով խախտման երկար պատմություն ունեցող մարդկանց համար), ապահովված քարտերը գրեթե միշտ ավելի թանկ են, քան չապահովված վարկային քարտերը։ Այն դեպքում, երբ ապահովված վարկային քարտով կատարվում են կանոնավոր վճարումներ, վարկային հաշիվը աստիճանաբար բարելավվում է և տրվում է սովորական վարկային քարտի հաստատման լավ հնարավորություն։ Քարտ թողարկող բանկն ընձեռում է ապահովված վարկային քարտը սովորական քարտի վերափոխելու հնարավորություն՝ ավելացնելով վարկային սահմանաչափը[31]։

Կանխավճարային վարկային քարտ խմբագրել

Կանխավճարային վարկային քարտը, որը հայտնի է որպես պահպնված արժեքով քարտ կամ նվեր քարտ, նման է դեբետային քարտին, քանի որ քարտ թողարկողի կողմից վարկ չի առաջարկվում. քարտատերը ծախսում է այն գումար, որը պահվել է քարտապանի կամ մեկ ուրիշի կողմից՝ որպես նախնական ավանդ։ Այն կոչվում է վարկային քարտ, քանի որ կրում է վարկային քարտի ապրանքանիշ (օրինակ՝ Discover, Visa, MasterCard, American Express կամ JCB) և օգտագործվում է նույն ձևով, ինչպես վարկային քարտը։ Բացի այդ՝ ի տարբերություն դեբետային քարտի, կանխավճարային վարկային քարտը հիմնականում չի պահանջում PIN՝ բացի EMV չիպով կանխավճարային վարկային քարտը։ Վերջիններս պահանջում են PIN, եթե վճարումը մշակվում է Chip-ի և PIN տեխնոլոգիայի միջոցով։ Քարտը գնելուց հետո քարտապանը համալրում է հաշիվը ցանկացած գումարով՝ մինչև քարտի կանխորոշված սահմանաչափը, այնուհետև քարտը օգտագործում է գնումներ կատարելու համար, ինչպես սովորական վարկային քարտը։ Կանխավճարային քարտերը կարող են տրամադրվել անչափահասներին (13-ից բարձր), քանի որ այս քարտը վարկային գծի հնարավորություն չունի։ Ապահովված վարկային քարտի նկատմամբ հիմնական առավելությունն այն է, որ քարտապանից հաշիվ բացելու համար որոշակի գումար չի պահանջվում։ Կանխավճարային վարկային քարտը կարող է օգտագործվել ամբողջ աշխարհում, հատկապես՝ զարգացող երկրներում, որտեղ միջազգային դրամական փոխանցումները և բանկային անդորրագրերը ժամանակատար են, բարդ և ծախսատար[32]։
Քանի որ կանխավճարային վարկային քարտերը օգտագործվում են բրենդային ապրանքներ ձեռք բերելու և օգտագործելու համար, Կանադայի ֆինանսական սպառողների գործակալությունը դրանք նկարագրում է որպես «սեփական փողերը ծախսելու թանկ միջոց»[33]։

Թվային քարտ խմբագրել

Թվային քարտը ցանկացած տեսակի նույնականացման կամ վճարային քարտ է, որը թվային ամպի վրա տեղակայված վարկային քարտի վիրտուալ նույնականացումն է[34]։

Քարտապանին տրված առավելություններ խմբագրել

Քարտատիրոջ հիմնական առավելությունը հարմարավետությունն է։ Դեբետային քարտերի և չեկերի համեմատ՝ վարկային քարտը թույլ է տալիս արագորեն կարճաժամկետ վարկեր տրամադրել այն քարտապանին, ով կարիք չունի հաշվարկելու յուրաքանչյուր գործարքից առաջ եղած մնացորդը։ Այս դեպքում ընդհանուր վճարները չեն կարող գերազանցել քարտի առավելագույն վարկային գիծը։ Ֆինանսական օգուտներից մեկն էլ այն է, որ տոկոսներ չեն գանձվում, երբ մնացորդն ամբողջությամբ վճարվում է արտոնյալ ժամանակահատվածում։
Տարբեր երկրներ առաջարկում են պաշտպանության տարբեր մակարդակներ։ Օրինակ՝ Միացյալ Թագավորությունում բանկը վաճառողի հետ համատեղ պատասխանատվություն է կրում 100 ֆունտ ստեռլինգից ավելի թերի ապրանքներ գնելու համար[35]։
Շատ վարկային քարտերի առավելությունն այն է, որ արտոնությունները վերաբերում են քարտով գնված այնպիսի ապրանքներին, ինչպիսիք են՝ արտադրանքի երկարաձգված երաշխիքները, գնից անմիջապես հետո գնի նվազման փոխհատուցումը (գների պաշտպանություն) և վերջերս գնված ապրանքների գողության կամ վնասի փոխհատուցումը (գնումների պաշտպանություն)[36]։ Այլ առավելությունները ներառում են ճանապարհորդական ապահովագրության այնպիսի տեսակներ, ինչպիսիք են՝ վարձակալության մեքենաների ապահովագրությունը, ճանապարհորդական պատահարների ապահովագրությունը, ուղեբեռի հետաձգման ապահովագրությունը և ճանապարհորդության հետաձգման կամ չեղարկման ապահովագրությունը[37]։
Վարկային քարտերը կարող են նաև առաջարկել հավատարմության ծրագիր, որտեղ յուրաքանչյուր գնում պարգևատրվում է գնման արժեքի հիման վրա։ Սովորաբար պարգևները լինում են կա՛մ կանխիկացման, կա՛մ միավորների տեսքով։ Միավորները հաճախ կարելի է մարել նվեր քարտերի, ապրանքների կամ ճանապարհորդական այնպիսի ծախսերի համար, ինչպիսիք են ավիատոմսերը։ Որոշ վարկային քարտեր թույլ են տալիս փոխանցել կուտակված միավորները հյուրանոցների և ավիաընկերությունների հավատարմության ծրագրերին[38]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ քարտային ցանցերի միջև մրցակցությունը կարող է պոտենցիալ վճարման պարգևները դարձնել չափազանց առատաձեռն՝ առաջացնելով ավելի բարձր գներ առևտրականների շրջանում, այդպիսով իրականում ազդելով սոցիալական բարեկեցության և դրա բաշխման վրա, մի իրավիճակ, որը պոտենցիալ երաշխավորում է պետական քաղաքականության միջամտությունները[39]։
Որոշ երկրներ, ինչպիսիք են Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Միացյալ Թագավորությունը և Ֆրանսիան, սահմանափակում են այն գումարը, որի համար սպառողը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել կորցրած կամ գողացված վարկային քարտով կեղծ գործարքների դեպքում։

Վարկային քարտերի առավելությունների համեմատություն խմբագրել

Ստորև ներկայացվում է աղյուսակ, որը պարունակում է վարկային քարտերի արտոնությունները ԱՄՆ-ում։ Առաջարկվող առավելությունները տարբեր են յուրաքանչյուր վարկային քարտի համար։

Վարկային քարտերի առավելությունների համեմատությունը ԱՄՆ-ում
MasterCard[40] Visa[41] American Express[42] Discover[43]
Վերադարձի երկարաձգում 60 օր
մինչեւ $250		 90 օր
մինչև $250[44]		 90 օր
մինչեւ $300		 Հասանելի չէ[45]
Երկարաձգված երաշխիք 2× բնօրինակ
մինչեւ 1 տարի		 Կախված է 1 լրացուցիչ տարի
6 տարի առավելագույնը
Գների պաշտպանություն 60 օր Տատանվում է  
Կորուստների/վնասի ծածկույթ 90 օր Կախված է 90 օր
մինչեւ $1000
Ավտոմեքենաների վարձույթի ապահովագրություն 15 օր՝ վրաերթ, գողություն, վանդալիզմ 15 օր՝ բախում, գողություն 30 օր՝ բախում, գողություն, վանդալիզմ[46]

Քարտապանների կրած վնասը խմբագրել

Բարձր տոկոսադրույք և սնանկություն խմբագրել

Վարկային քարտի սահմանված ցածր գները սահմանափակվում են ֆիքսված ժամկետով (սովորաբար 6-ից 12 ամիս), որից հետո գանձվում է ավելի բարձր դրույքաչափ։ Վարկային բոլոր քարտերի համար գանձվում են վճարներ և տոկոսներ։ Երբեն որոշ հաճախորդներ այնքան պարտք են կուտակում իրենց վարկային քարտը թողարկող մատակարարի հանդեպ, որ նրանք սնանկության են ենթարկվում։ Որոշ վարկային քարտերի համար հաճախ սահմանվում են 20-30% տոկոսադրույք։ Այլ դեպքերում գանձվում է հաստատագրված վճար՝ առանց տոկոսադրույքի փոփոխության։ Որոշ դեպքերում կարող է կիրառվել համընդհանուր դեֆոլտ։ Դեֆոլտի բարձր դրույքաչափը կիրառվում է լավ կարգավիճակ ունեցող քարտի նկատմամբ։ Սա կարող է հանգեցնել ձնագնդի էֆեկտի, որի դեպքում սպառողը խեղդվում է անսպասելի բարձր տոկոսադրույքներից։ Ավելին՝ քարտապանների պայմանագրերի մեծ մասը թույլ է տալիս վարկային քարտ թողարկողին կամայականորեն բարձրացնել տոկոսադրույքը ցանկացած պատճառով, որը նպատակահարմար է տվյալ պահին։ Առաջին Պրեմիեր Բանկը մի պահ առաջարկեց վարկային քարտ 79,9% տոկոսադրույքով[47], սակայն նրանք դադարեցրին այս քարտը 2011 թվականի փետրվարին՝ մշտական դեֆոլտի պատճառով[48]։

Ինքնակարգավորման թուլացում խմբագրել

Մի քանի ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ սպառողները, ամենայն հավանականությամբ, ավելի շատ գումար են ծախսում, երբ վճարում են վարկային քարտով։ Հետազոտողները եկան այն եզրահանգման, որ երբ մարդիկ վճարում են վարկային քարտերով, նրանք չեն զգում վճարման վերացական ցավը[49]։ Ավելին՝ նրանք վստահ էին, որ վարկային քարտերի օգտագործումը կարող է մեծացնել անառողջ սննդի սպառումը` կանխիկ գումարով ձեռք բերած սննդի հետ համեմատած[50]։

Հանրության վնաս խմբագրել

Գների ուռճացում խմբագրել

Առևտրային կազմակերպությունները, որոնք ընդունում են վարկային քարտեր, պետք է վճարեն փոխանակման վճարներ և զեղչեր վարկային քարտով բոլոր գործարքների համար[51][52]։ Որոշ դեպքերում առևտրային կազմակերպություններին արգելվում է իրենց վարկային պայմանագրերով այդ վճարներն ուղղակիորեն փոխանցել վարկային քարտի հաճախորդներին կամ սահմանել գործարքի նվազագույն գումար (այլևս արգելված չէ Միացյալ Նահանգներում, Միացյալ Թագավորությունում կամ Ավստրալիայում)[53]։ Արդյունքը եղավ այն, որ առևտրականներին դրդեցին են բոլոր հաճախորդներին (ներառյալ նրանց, ովքեր չեն օգտագործում վարկային քարտեր) առաջարկել ավելի բարձր գներ՝ վարկային քարտով գործարքների վճարները ծածկելու համար[52]։ Սադրանքն ուժեղ էր, քանի որ առևտրային կազմակերպության վճարը վաճառքի գնի տոկոսն է, որն անհամաչափ ազդեցություն է ունենում այն ձեռնարկությունների շահութաբերության վրա, որոնք հիմնականում վարկային քարտով գործարքներ են կատարում, եթե դրանք փոխհատուցվում են ընդհանուր առմամբ գների բարձրացմամբ։ Միացյալ Նահանգներում 2008 թվականին վարկային քարտերի ընկերությունները հավաքել են ընդհանուր առմամբ 48 միլիարդ ԱՄՆ դոլար փոխանակման վճարներ՝ մեկ գործարքի համար մոտ 2% միջին վճարով[52]։

Առևտրային կազմակերպություններին տրված առավելությունները խմբագրել

 
Վարկային քարտերի ընդունման օրինակ: Շատերը պարզապես ցուցադրում են իրենց կողմից ընդունելի քարտերի նշանները (ոճավորված լոգոները):

Առևտրային կազմակերպությունների համար վարկային քարտի վրա հիմնված գնման արժեքը նվազեցնում է դիմադրությունը՝ կանխիկ վճարման հետ համեմատած[54]։ Վարկային քարտով գործարքը հաճախ ավելի ապահով է, քան վճարման այլ ձևերը (օրինակ՝ չեկերը), քանի որ թողարկող բանկը պարտավորվում է վճարել առևտրային կազմակերպությանը գործարքի կատարման պահին՝ անկախ նրանից, թե սպառողը կատարե՞լ է վարկային քարտով վճարում, թե՞ ոչ (բացառությամբ օրինական վեճերի, որոնք կարող են հանգեցնել գումարի վերադարձի)։ Քարտերը նույնիսկ ավելի ապահով են, քան կանխիկ գումարը, քանի որ դրանք նվազեցնում են գողության հավանականությունը։ Վերջապես, վարկային քարտերը նվազեցնում են չեկերի, կանխիկի մշակման և բանկ տեղափոխելու ծախսերը։ Մինչ վարկային քարտերի կիրառումը յուրաքանչյուր առևտրային կազմակերպություն պետք է գնահատեր յուրաքանչյուր հաճախորդի վարկային պատմությունը՝ նախքան վարկ տրամադրելը։ Այդուհետ այդ խնդիրը կատարում են վարկային ռիսկը ստանձնած բանկերը։ Լրացուցիչ շրջանառությունն առաջանում է նրանից, որ հաճախորդը կարող է անմիջապես գնել ապրանքներ և ծառայություններ, և նրան ավելի քիչ են խանգարում գրպանում եղած կանխիկ գումարը և հաճախորդի բանկային մնացորդի անմիջական վիճակը։ Յուրաքանչյուր գնման համար բանկը վաճառողից գանձում է միջնորդավճար (զեղչի վճար) այդ ծառայության համար և կարող է որոշակի ուշացում լինել՝ մինչև վաճառողի կողմից համաձայնեցված վճարը ստանալը։

Առևտրային կազմակերպության ծախսեր խմբագրել

Վարկային քարտեր ընդունելու համար առևտրային կազմակերպություններից գանձվում են մի քանի վճարներ։ Սովորաբար գանձվում է միջնորդավճար՝ յուրաքանչյուր գործարքի արժեքի մոտ 0,5-4% չափով, որը վճարվում է վարկային քարտով։ Առևտրային կազմակերպությունը յուրաքանչյուր գործարքի համար կարող է վճարել նաև փոփոխական վճար, որը կոչվում է առևտրի զեղչի դրույքաչափ։ Շատ ցածր արժեք ունեցող գործարքների դեպքում վարկային քարտերի օգտագործումը զգալիորեն նվազեցնու է շահույթի մարժան կամ հանգեցնում է գործարքի գումարի կորստի։ Շատ ցածր կամ շատ բարձր արժեքներով գործարքների դեպքում առևտրային կազմակերպությունները հակված են վարկային քարտեր ընդունելուն։ Որոշ դեպքերում առևտրականները կարող են օգտատերերից գանձել վարկային քարտի հավելում (կամ հավելավճար), ֆիքսված գումար կա՛մ տոկոս վարկային քարտով վճարման համար[55]։ Այս պրակտիկան արգելված էր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների վարկային քարտերի պայմանագրերի մեծ մասում մինչև 2013 թվականը, երբ առևտրականների և վարկային քարտերի ընկերությունների միջև տեղի ունեցած խոշոր հաշվարկը թույլ տվեց առևտրային կազմակերպություններին գանձել հավելավճարներ։ Մանրածախ առևտրականներից շատերը սկսեցին չօգտագործել վարկային քարտի հավելավճարները հաճախորդներ կորցնելու վախից[56]։ 2005 թվականից սկսածն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների առևտրային կազմակերպությունները պայքարում են վարկային քարտերի ընկերությունների կողմից գանձվող անարդարացիորեն բարձր վճարների դեմ։ Նրանք մեղադրում են, որ վարկային քարտերի մշակման երկու հիմնական ընկերությունները՝ MasterCard-ը և Visa-ն, օգտագործել են իրենց մենաշնորհային իշխանությունը։ 2013 թվականի դեկտեմբերին դաշնային դատավորը հավանություն է տալիս 5,7 միլիարդ դոլար արժողությամբ գործին, ինչը ԱՄՆ պատմության մեջ ամենամեծ հակամենաշնորհային կարգավորումն էր։ Որոշ առևտրային կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Wal-Mart-ը և Amazon-ը, այնուամենայնիվ, նախընտրեցին չմասնակցել այս կարգավորմանը և շարունակեցին իրենց օրինական պայքարը վարկային քարտերի ընկերությունների դեմ[56]։ 2015 թվականի ապրիլին Եվրամիությունը սահմանեց փոխանակման վճարը մինչև 0,3% սպառողական վարկային քարտերի և 0,2% դեբետային քարտերի համար[57]։ Առևտրային կազմակերպություններից պահանջվում է նաև վարձակալել կամ գնել վերամշակող սարքավորումներ։ Նրանք պետք է ապահովեն տվյալների անվտանգության համապատասխանության չափանիշները, որոնք շատ տեխնիկական և բարդ են։ Շատ դեպքերում առևտրային կազմակերպությունների կողմից բանկային հաշվին գումար մուտքագրելը մի քանի օր ուշանում է։ Քանի որ վարկային քարտի վճարների կառուցվածքը շատ բարդ է, փոքր առևտրային կազմակերպությունները թերանում են վճարների վերլուծության և կանխատեսման հարցում։ Վերջապես, առևտրային կազմակերպություներն իրենց վրա են վերցնում սպառողների կողմից հետվճարման ռիսկը։

Վարկային քարտի անվտանգություն խմբագրել

Վարկային քարտի անվտանգությունը հիմնված է պլաստիկ քարտի ֆիզիկական անվտանգության, ինչպես նաև՝ վարկային քարտի համարի գաղտնիության վրա։ Հետևաբար՝ երբ քարտի սեփականատիրոջից բացի այլ անձ մուտք ունի քարտը կամ դրա համարը, անվտանգությունը պոտենցիալ վտանգված է։ Առևտրային կազմակերպությունները հաճախ ընդունում էին կրեդիտ քարտերի համարները՝ առանց փոստով գնումների լրացուցիչ ստուգման։ Այժմ սովորական պրակտիկա է միայն հաստատված հասցեներով առաքումը որպես անվտանգության միջոց՝ խարդախ գնումները նվազագույնի հասցնելու համար։ Որոշ առևտրային կազմակերպություններ ընդունում են վարկային քարտի համարը գնումներ կատարելու համար, որից հետո համարին հասանելիությունը թույլ է տալիս հեշտ խարդախություն անել, սակայն շատերը պահանջում են, որ ցույց տան քարտը և ստորագրեն (մագնիսական շերտավոր քարտերի համար)։ Կորցրած կամ գողացված քարտը կարող է չեղարկվել։ Արագ գործելու դեպքում մեծապես կսահմանափակի խարդախությունը։ Եվրոպական բանկերը կարող են պահանջել, որ մուտքագրվի քարտապանի անվտանգության PIN կոդը՝ քարտով անձամբ գնումներ կատարելու համար։
Վճարային քարտերի արդյունաբերության տվյալների անվտանգության ստանդարտը (PCI DSS) անվտանգության ստանդարտն է, որը թողարկվել է Վճարային քարտերի արդյունաբերության անվտանգության ստանդարտների խորհրդի (PCI SSC) կողմից։ Տվյալների անվտանգության այս ստանդարտն օգտագործվում է ձեռք բերող բանկերի կողմից՝ իրենց առևտրականների նկատմամբ քարտապանի տվյալների անվտանգության միջոցներ կիրառելու համար։ Վարկային քարտերի ընկերությունների նպատակը ոչ թե խարդախությունը վերացնելն է, այլ այն կառավարելի մակարդակի հասցնելը[58]։ Սա ենթադրում է, որ խարդախության կանխարգելման միջոցները կկիրառվեն միայն այն դեպքում, եթե դրանց արժեքը ցածր է խարդախության նվազեցման հնարավոր օգուտներից, մինչդեռ բարձրարժեք ցածր եկամտաբեր միջոցները չեն կիրառվի, ինչպես ակնկալվում էր այն կազմակերպություններից, որոնց նպատակը շահույթի մաքսիմալացումն է։ Ինտերնետային խարդախությունը կարող է կատարվել՝ պահանջելով հետվճարում, որը հիմնավորված չէ (բարեկամական խարդախություն), կամ իրականացվում է վարկային քարտի տեղեկատվության օգտագործմամբ, որը կարող է գողացվել բազմաթիվ ձևերով։ Ամենապարզը տեղեկատվության պատճենումն է՝ առցանց կամ անցանց։ Չնայած վարկային քարտերի միջոցով հեռավոր գնումների անվտանգությունը բարելավելու ջանքերին՝ անվտանգության խախտումները սովորաբար առևտրային կազմակերպությունների վատ պրակտիկայի արդյունք են։ Օրինակ՝ վեբկայքը, որն ապահով կերպով օգտագործում է TLS՝ հաճախորդից քարտի տվյալները գաղտնագրելու համար, կարող է այնուհետև վեբսերվերից էլեկտրոնային փոստով ուղարկել չգաղտնագրված տվյալները կամ առևտրային կազմակերպությունը կարող է չգաղտնագրված մանրամասներ պահել այնպես, որ դրանք հասանելի լինեն ինտերնետի միջոցով կամ խարդախ աշխատողի կողմից։ Չգաղտնագրված քարտի տվյալները միշտ վտանգ են ներկայացնում, նույնիսկ կոդավորված տվյալները կարող են կոտրվել։ Վերահսկվող վճարային համարները (նաև հայտնի են որպես վիրտուալ վարկային քարտեր կամ մեկանգամյա օգտագործման վարկային քարտեր) վարկային քարտի խարդախությունից պաշտպանվելու ևս մեկ տարբերակ են, որտեղ ֆիզիկական քարտի ներկայացումը պարտադիր չէ, ինչպես հեռախոսով և առցանց գնումներում։ Սրանք մեկանգամյա օգտագործման համարներ են, որոնք գործում են որպես վճարային քարտ և կապված են օգտատիրոջ իրական հաշվի հետ, սակայն մանրամասներ չեն հայտնում և չեն կարող օգտագործվել հետագա չարտոնված գործարքների համար։ Դրանք կարող են վավեր լինել համեմատաբար կարճ ժամանակով և սահմանափակվել գնման իրական չափով կամ օգտագործողի կողմից սահմանված սահմանաչափով։ Եթե առևտրային կազմակերպությանը տրված համարը վտանգված է, ապա այն կմերժվի, եթե փորձ արվի օգտագործել այն երկրորդ անգամ։ Կառավարման նմանատիպ համակարգ կարող է օգտագործվել ֆիզիկական քարտերի վրա։ Տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս բանկերին աջակցել նաև շատ այլ վերահսկման սարքեր, որոնք կարող են միացվել, անջատվել և փոփոխվել վարկային քարտի սեփականատիրոջ կողմից իրական ժամանակում, քանի որ հանգամանքները փոխվում են (այսինքն՝ նրանք կարող են փոխել ժամանակային, թվային, աշխարհագրական և շատ այլ պարամետրեր)։ Բացի նման հսկողության ակնհայտ առավելություններից՝ անվտանգության տեսանկյունից սա նշանակում է, որ հաճախորդը կարող է ունենալ Chip և PIN քարտ՝ ապահովված իրական աշխարհի համար և սահմանափակված օգտագործելու համար իր երկրում։ Նմանապես, իրական քարտը կարող է սահմանափակվել առցանց օգտագործման համար, որպեսզի գողացված մանրամասները մերժվեն։ Այնուհետև, երբ քարտից օգտվողները գնումներ են կատարում առցանց, նրանք կարող են օգտագործել վիրտուալ հաշվի համարները։ Երկու դեպքում էլ կարող է ստեղծվել ահազանգման համակարգ՝ օգտվողին ծանուցելու համար, որ խարդախության փորձ է արվում, որը խախտում է նրանց պարամետրերը, և կարող է տվյալներ տրամադրել իրական ժամանակում։ Բացի այ՝ ֆիզիկական քարտի վրա կան անվտանգության առանձնահատկություններ՝ կեղծումը կանխելու համար։ Օրինակ՝ ժամանակակից վարկային քարտերի մեծ մասն ունի ջրի մակարդակի նշագիծ, որը կթուլանա ուլտրամանուշակագույն լույսի ներքո[59]։ Հիմնական վարկային քարտերի մեծ մասն ունի հոլոգրամ։ Visa քարտը ունի՝ V տառը, որը վերադրված է սովորական Visa պատկերանշանի վրա, իսկ MasterCard-ի վրա նշված է MC տառերը քարտի առջևի մասում։ Ավելի հին Visa քարտերի առջևում կա ճաղատ արծիվ կամ աղավնի։ Վերոնշյալ դեպքերում անվտանգության հատկանիշները տեսանելի են միայն ուլտրամանուշակագույն լույսի ներքո և անտեսանելի են նորմալ լույսի դեպքում։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Արդարադատության նախարարությունը, Միացյալ Նահանգների գաղտնի ծառայությունը, Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն, ԱՄՆ ներգաղթի և մաքսային մարմինները և ԱՄՆ փոստային տեսչական ծառայությունը պատասխանատու են վարկային քարտերի խարդախության մեջ ներգրավված հանցագործներին հետապնդելու համար[60]։ Այնուամենայնիվ՝ նրանք չունեն բոլոր հանցագործներին հետապնդելու ռեսուրսներ, և ընդհանուր առմամբ նրանք հետապնդում են միայն 5000 դոլարը գերազանցող գործառնությունները։ Քարտի անվտանգության համար ներդրվել են երեք բարելավումներ վարկային քարտերի ավելի տարածված ցանցերում, սակայն մինչ այժմ ոչ մեկը չի օգնել նվազեցնել վարկային քարտերի խարդախությունը։ Նախ՝ ինքնին քարտերը փոխարինվում են նմանատիպ արտաքինով կեղծված դիմացկուն խելացի քարտերով, որոնք կոչված են ավելի բարդացնել կեղծիքը։ Սմարթ քարտի (IC քարտի) վրա հիմնված վարկային քարտերի մեծ մասը համապատասխանում է EMV (Europay MasterCard Visa) ստանդարտին։ Երկրորդ՝ քարտի լրացուցիչ 3 կամ 4 նիշանոց անվտանգության ծածկագիրը (CSC) կամ քարտի հաստատման արժեքը (CVV) այժմ առկա է քարտերի դարձերեսին, որն օգտագործվում է քարտով չներկայացված գործառնություններում։ Էլեկտրոնային վճարումների բոլոր մակարդակների շահագրգիռ կողմերը գիտակցել են անվտանգության համար հետևողական գլոբալ ստանդարտներ մշակելու անհրաժեշտությունը, որոնք հաշվի են առնում և ինտեգրում ինչպես ընթացիկ, այնպես էլ զարգացող անվտանգության տեխնոլոգիաները։ Նրանք սկսել են լուծել այս կարիքները այնպիսի կազմակերպությունների միջոցով, ինչպիսիք են PCI DSS-ը և Secure POS Vendor Alliance-ը[61]։

Կոդ 10 խմբագրել

Կոդ 10-ով զանգերը կատարվում են, երբ առևտրային կազմակերպությունները կասկածում են վարկային քարտ ընդունելու հարցում։ Այնուհետև օպերատորը տալիս է մի շարք՝ այո կամ ոչ հարցեր՝ պարզելու, թե արդյո՞ք առևտրային կազմակերպությունը կասկածում է քարտին կամ քարտապանին։ Առևտրային կազմակերպությունից կարող է պահանջվել պահել քարտը, եթե դա անվտանգ է։ Առևտրային կազմակերպությունը կարող է պարգևատրվել առգրավված քարտերը թողարկող բանկին վերադարձնելու համար, հատկապես՝ ձերբակալության դեպքում[62]։

Վարկային քարտ թողարկողների ծախսեր խմբագրել

Լիցքավորում։ Երբ քարտապանը դառնում է խիստ ժամկետանց պարտքի դիմաց, պարտատերը կարող է հայտարարել, որ պարտքը մարում է։ Այնուհետև այն գրանցվում է որպես այդպիսին պարտապանի վարկային բյուրոյի հաշվետվություններում։ Այնուամենայնիվ՝ պարտքը դեռևս օրինական ուժի մեջ է, և պարտատերը կարող է փորձել գանձել ամբողջ գումարը նահանգի օրենքով թույլատրված ժամանակահատվածների համար, որը սովորաբար կազմում է երեքից յոթ տարի։ Սա ներառում է կոնտակտներ ներքին հավաքագրման անձնակազմից, կամ, ավելի հավանական է, արտաքին հավաքագրման գործակալությունից։ Խարդախություն։ Հարաբերական թվերով բանկային քարտերի խարդախության ժամանակ կորցրած արժեքները չնչին են՝ 2006 թվականին հաշվարկված 7 ցենտով՝ 100 դոլար արժողությամբ գործարքների համար (7 բազիսային միավոր)[63]։ 2004 թվականին Մեծ Բրիտանիայում խարդախության արժեքը կազմում էր ավելի քան 500 միլիոն ֆունտ ստերլինգ։ Երբ քարտը գողանում են կամ չարտոնված կրկնօրինակում են անում, քարտ թողարկողներից շատերը կվերադարձնեն հաճախորդի չգնած բաների դիմաց ստացված գանձումների մի մասը կամ ամբողջությամբ։ Այս փոխհատուցումները որոշ դեպքերում կկատարվեն վաճառողի հաշվին, հատկապես փոստով պատվերի դեպքում, երբ վաճառողը չի կարող պահանջել, որ տեսել է քարտը։ Մի քանի երկրներում առևտրականները գումար կկորցնեն, եթե ID քարտ չխնդրեն, հետևաբար առևտրականները սովորաբար պահանջում են նույնականացման քարտեր այդ երկրներում։ Վարկային քարտերով ընկերությունները հիմնականում երաշխավորում են, որ առևտրային կազմակերպությունը կվճարվի օրինական գործարքների համար՝ անկախ նրանից, թե սպառողը վճարում է իր վարկային քարտի հաշիվը։
Բանկային ծառայություններից շատերն ունեն իրենց վարկային քարտի ծառայությունները, որոնք զբաղվում են խարդախության դեպքերով և վերահսկում են խարդախության ցանկացած հնարավոր փորձ։ Խարդախության մոնիտորինգի նպատակը խարդախության հետևանքով կորուստները նվազագույնի հասցնելն է՝ միաժամանակ փորձելով գտնել պատասխանատուներին և զսպել իրավիճակը։ Վարկային քարտերի խարդախությունը խոշոր հանցագործություն է, որը գոյություն ունի արդեն շատ տասնամյակներ, նույնիսկ երբ հայտնվեց չիպերի վրա հիմնված քարտը (EMV), որը կիրառվեց որոշ երկրներում՝ նման դեպքերը կանխելու համար։ Նույնիսկ նման միջոցառումների իրականացման դեպքում վարկային քարտերի խարդախությունը շարունակում է խնդիր մնալ։ Տոկոսային ծախսեր։ Բանկերը սովորաբար փոխառությամբ են վերցնում այն գումարը, որն այնուհետև տալիս են իրենց հաճախորդներին։ Քանի որ բանկերը շատ ցածր տոկոսադրույքով վարկեր են ստանում այլ ընկերություններից, նրանք կարող են վարկ վերցնել այնքան, որքան պահանջում են իրենց հաճախորդները, տալ փոխառություն այլ վարկառուներին ավելի բարձր տոկոսադրույքներով։ Եթե քարտ թողարկողը օգտատերերին տրված գումարից գանձում է 15%, վարկ տալու համար գումար վերցնելը արժե 5%, իսկ մնացորդը մնում է քարտատիրոջ մոտ մեկ տարի, թողարկողը վաստակում է 10% վարկի դիմաց։ Այս 10% տարբերությունը «զուտ տոկոսային սփրեդն» է, իսկ 5 տոկոսը՝ «տոկոսային ծախս»։ Գործառնական ծախսեր։Սա վարկային քարտի պորտֆելի գործարկման արժեքն է, ներառյալ ամեն ինչ՝ ընկերության ղեկավարներին վճարելուց մինչև համակարգիչների գործարկումը, որոնք հետևում են յուրաքանչյուր քարտապանի մնացորդին, հեռախոսազանգերը, որոնք քարտապանները կատարում են իրենց թողարկողին` հաճախորդներին խարդախության օղակներից պաշտպանելու նպատակով։ Կախված թողարկողից՝ ծախսերի զգալի մասն են կազմում նաև մարքեթինգային ծրագրերը։ Պարգևներ (ծրագրեր)։ Այս ծրագրերը վճարվում են թողարկողի կողմից։

Վարկային քարտ թողարկողների եկամուտներ խմբագրել

Փոխանակման վճար խմբագրել

Բացի քարտատիրոջ կողմից վճարվող վճարներից՝ առևտրային կազմակերպությունները պետք է վճարեն նաև փոխանակման վճարներ քարտ թողարկող բանկին և քարտային ասոցիացիային[64]։ Տիպիկ վարկային քարտ թողարկողի համար փոխանակման վճարներից եկամուտները կարող են կազմել ընդհանուր եկամուտների մոտ մեկ քառորդը։ Այս վճարները սովորաբար կազմում են յուրաքանչյուր վաճառքի 1-6%-ը, սակայն դրանք կարող են տարբերվել։ Փոխանակման վճարի վրա, որը կիրառվում է որոշակի գործառնության համար, ազդում են նաև բազմաթիվ փոփոխականներ, այդ թվում՝ առևտրային կազմակերպության տեսակը, վարկային քարտի վաճառքի ընդհանուր ծավալը, միջին գործարքի գումարը, արդյո՞ք քարտերը ֆիզիկապես առկա են եղել, ինչպես է եղել գործարքի համար պահանջվող տեղեկատվությունը, ստացված քարտի կոնկրետ տեսակը, երբ կատարվել է գործառնությունը, և լիազորված ու մարված գործառնությունների գումարները։ Որոշ դեպքերում առևտրային կազմակերպությունները վարկային քարտերին հավելավճար են ավելացնում՝ փոխանակման վճարը ծածկելու համար՝ խրախուսելով իրենց հաճախորդներին փոխարենը օգտագործել կանխիկ, դեբետային քարտեր կամ նույնիսկ չեկեր։ 2022-ին առաջարկվող փոփոխությունը փոխանակման վճարների մեջ, որը խրախուսում է բազմաթիվ քարտային ցանցերի օգտագործումը, քննադատության ենթարկվեց որպես խարդախության հայտնաբերումը նվազեցնելու հավանականություն[65]։

Տոկոսներ չմարված մնացորդի նկատմամբ խմբագրել

Քարտ թողարկողից քարտ թողարկող տոկոսադրույքները շատ տարբեր են։ Հաճախ կան թիզերի դրույքաչափեր կամ գովազդային APR-ներ, որոնք գործում են սկզբնական ժամանակաշրջանների համար (մինչև զրոյական տոկոս), մինչդեռ սովորական դրույքաչափերը կարող են հասնել մինչև 40 տոկոսի։ ԱՄՆ-ում չկա դաշնային սահմանափակում այն տոկոսների կամ ուշ վճարների վերաբերյալ, որոնք վարկային քարտ թողարկողները կարող են գանձել։ Տոկոսադրույքները սահմանվում են նահանգների կողմից։ Որոշ նահանգներ, ինչպիսին Հարավային Դակոտան է, չունեն տոկոսադրույքների և վճարների առաստաղ և որոշ բանկերի հրավիրում են գործառնություններ իրականացնել այնտեղ իրենց վարկային քարտով։ Մյուս նահանգները, օրինակ՝ Դելավերը, վաշխառության մասին շատ թույլ օրենքներ ունեն։ Թիզերի դրույքաչափն այլևս չի գործում, եթե հաճախորդը ժամանակին չի վճարում իր հաշիվները, և այն փոխարինվում է տուգանային տոկոսադրույքով (օրինակ՝ 23,99%), որը կիրառվում է հետադարձ ուժով։

Տրանսակտորներ և ռևոլվերներ խմբագրել

Վարկային քարտերի վերլուծաբանները պիտակավորում են որոշ հաշիվներ տրանսակտորի (ամբողջությամբ վճարում է) կամ ռևոլվերի շարունակականության վրա։ Թողարկողին անհրաժեշտ են երկու տեսակի քարտապաններ։ Ոմանք տոկոս են վճարում, մյուսները ստիպում են առևտրային կազմակերպություններին առաջին հերթին միջնորդավճար վճարել։

Պտտվող հաշիվ խմբագրել

Շրջանառվող հաշիվը ֆինանսական հաստատության կողմից ստեղծված հաշիվ է, որը թույլ է տալիս հաճախորդին վերցնել պարտքը, որը կապված է հաշվի հետ, և վարկառուն պարտավոր չէ ամեն ամիս ամբողջությամբ վճարել այդ հաշվի չմարված մնացորդը։ Վարկառուից կարող է պահանջվել նվազագույն վճարում կատարել մնացորդի հիման վրա։ Այնուամենայնիվ՝ վարկառուն սովորաբար իրավունք ունի վճարելու վարկատուին ցանկացած գումար նվազագույն վճարման և ամբողջական մնացորդի միջև։ Եթե մինչև ամսական հաշվարկային ժամանակաշրջանի ավարտը մնացորդն ամբողջությամբ չվճարվի, կփոխանցվի հաջորդ ամիս։ Այս գումարի վրա տոկոսներ են գանձվում և ավելացվում մնացորդին։
Շրջանառվող հաշիվը վարկային գծի ձև է` սովորաբար վարկային սահմանաչափով։ Ոչ բոլոր վարկային քարտերն ունեն վարկային սահմանաչափ[66]։

Հաճախորդներից գանձվող վճարներ խմբագրել

Վարկային քարտի հիմնական վճարները հետևյալն են`

  • Անդամավճարներ (տարեկան կամ ամսական), երբեմն վարկային սահմանաչափի տոկոս։
  • Կանխիկ կանխավճարներ և չեկեր (հաճախ՝ գումարի 3%-ը)։
  • Գանձումներ, որոնք հանգեցնում են քարտի վարկային սահմանաչափի գերազանցմանը (գիտակցաբար կամ սխալմամբ), որոնք կոչվում են չափից ավելի վճարներ։
  • Փոխարժեքի բեռնման վճարներ (երբեմն դրանք կարող են չհաղորդվել հաճախորդի քաղվածքում, նույնիսկ երբ կիրառվում են)[67]։ Տարբեր վարկային քարտերի կողմից կիրառվող փոխարժեքների տատանումները կարող են լինել շատ զգալի՝ մինչև 10%` համաձայն Lonely Planet-ի[68]
  • Ուշացած կամ ժամկետանց վճարումներ։
  • Վերադարձված չեկի վճարներ կամ վճարումների մշակման վճարներ (օրինակ՝ հեռախոսի վճարման վճար)։
  • Գործարքներ արտարժույթով (գումարից մինչև 3%)։ Մի քանի ֆինանսական հաստատություններ դրա համար վճար չեն գանձում։
  • Ֆինանսական վճարը ցանկացած վճար է, որը ներառված է փոխառության գումարի արժեքի մեջ[69]։

ԱՄՆ-ում 2009 թվականի Վարկային քարտերի մասին օրենքը սահմանում է, որ վարկային քարտերի ընկերությունները պետք է ծանուցում ուղարկեն քարտապաններին 45 օր առաջ, մինչև նրանք կարողանան բարձրացնել կամ փոխել որոշակի վճարները։ Սա ներառում է տարեկան վճարներ, կանխիկ կանխավճարներ և ուշ վճարներ[70]։

Հակասություն խմբագրել

Հակասական ոլորտներից մեկը շահերի խնդիրն է։ Այն վերաբերում է տոկոսներին, որոնք հաշվեգրվում են մնացորդին ամսական հաշվետվությունը կազմելուց հետո մինչև մնացորդի մարումը։ Այդ լրացուցիչ տոկոսը սովորաբար ավելացվում է հաջորդ ամսական հաշվետվությանը։ ԱՄՆ սենատոր Կարլ Լևինը բարձրացրել է այն հարցը, որ միլիոնավոր ամերիկացիներ տուժել են թաքնված վճարներից, բարդ տոկոսներից և գաղտնի պայմաններից։ Նա բարձրաձայնեց, որ հարկավոր է ուշադրության կենտրոնում պահել վարկային քարտերի ընկերությունները և անհրաժեշտ են օրենսդրական գործողություններ՝ արդյունաբերությունը մաքրելու համար[71]։ 2009 թվականին ստորագրվեց CARD ակտը՝ Լևինի կողմից բարձրացված բազմաթիվ խնդիրների պաշտպանության համար։

Թաքնված ծախսեր խմբագրել

1990 թվականին Միացյալ Թագավորությունում առևտրային կազմակերպությունները իրավունք են ստանում վարկային քարտերի միջոցով հաճախորդներից գանձել տարբեր գներ (գների խտրականություն)՝ ըստ վճարման եղանակի[72]։ Սա հետագայում հանվեց Եվրոմիության կողմից վճարային ծառայությունների 2-րդ հրահանգով։ Ըստ U.K. Payments Administration Ltd.-ի տվյալների՝ 2007 թվականի դրությամբ Միացյալ Թագավորությունը աշխարհի՝ վարկային քարտերով ամենաինտենսիվ երկրներից մեկն էր՝ յուրաքանչյուր սպառողի համար 2,4 վարկային քարտով[73]։
Միացյալ Նահանգներում մինչև 1984 թվականը դաշնային օրենքն արգելում էր հավելավճարները քարտով գործարքների համար։ Թեև դաշնային Truth in Lending Act-ի դրույթները, որոնք արգելում էին հավելավճարները, սպառվել էին այդ տարի, մի շարք նահանգներ այդ ժամանակվանից ընդունել են օրենքներ, որոնք շարունակում են օրենքից դուրս ճանաչել այդ պրակտիկան։ Կալիֆոռնիայում, Կոլորադոյում, Կոնեկտիկուտում, Ֆլորիդայում, Կանզասում, Մասաչուսեթսում, Մեյնում, Նյու Յորքում, Օկլահոմայում և Տեխասում գործում են օրենքներ հավելավճարների դեմ։ 2003 թվականին մեկ շնչին ընկնող վարկային քարտերի հարաբերակցությունը ԱՄՆ-ում կազմում էր գրեթե 4:1, 2006 թվականին՝ 5:1[74]: 2006 թվականի դրությամբ Միացյալ Նահանգներն ուներ մեկ շնչին ընկնող վարկային քարտերի ամենաբարձր հարաբերակցությունը աշխարհում։

Չափից բարձր գանձումներ խմբագրել

Միացյալ Թագավորություն։Միացյալ Թագավորությունում այն սպառողները, ովքեր պահպանում էին իրենց հաշիվների կարգուկանոնը և չէին գերազանցում սահմանված վարկային չափը, կատարում էին տոկոսների վճարում իրենց վարկային քարտի մատակարարին՝ որպես ամենամեծ ծախս։ Այն սպառողները, ովքեր այնքան էլ զգույշ չէին և կանոնավոր կերպով գերազանցում էին իրենց վարկային սահմանաչափը կամ ուշացնում էին վճարումներ կատարելը, ենթարկվում էին բազմաթիվ գանձումների։ Այդ իսկ պատճառով էլ Արդար առևտրի գրասենյակի որոշմամբ £12-ից (ֆունտ ստեռլինգ) ավելի գանձումները համարվեցին անարդար, ինչը հանգեցրեց գանձումերի նվազեցմանը քարտերի մատակարարների կողմից[75]։ Սկզբնապես գանձված ավելի բարձր վճարները նախատեսված էին վարկային քարտի օպերատորի ընդհանուր բիզնես ծախսերը փոխհատուցելու համար։ Նման ձևով փորձում էին ապահովե վարկային քարտի բիզնեսի շահույթը, այլ ոչ թե պարզապես փոխհատուցել սահմանաչափի խախտման մատակարարի ծախսերը։ Հաճախորդների սխալներից շահույթ ստանալը չի թույլատրվում Միացյալ Թագավորության ընդհանուր իրավունքի համաձայն։ Թեև օրենքը մնում է հավասարակշռության մեջ, սակայն շատ սպառողներ պահանջներ են ներկայացրել իրենց վարկային քարտերի մատակարարների նկատմամբ կատարած գանձումների համար՝ ավելացրած նաև տոկոսները, որոնք նրանք կվաստակեին, եթե գումարը չհանվեր իրենց հաշվից։
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ։2009 թվականին ԱՄՆ-ում Վարկային քարտերի մասին օրենքը պահանջում էր, որ սպառողները ընտրեն չափից ավելի գանձումներ։ Քարտի որոշ թողարկողներ այն ներկայացնում էին որպես առավելություն, քանի որ դրանով կարելի էր խուսափել ապագա գործառնությունների մերժման հնարավորությունից։ Անկախ նրանից հաճախորդը կընտրեր չափից ավել վճար, թե ոչ, բանկերը գործնականում ունեին հայեցողություն՝ թույլատրե՞լ վարկային սահմանաչափից բարձր գործարքներ, թե՞ ոչ։ Անշուշտ, սահմանաչափից դուրս հաստատված ցանկացած գործառնություն կհանգեցներ միայն ավելի շատ վճարի այն հաճախորդների համար, ովքեր ընտրել էին վճարը։ Այս օրենսդրությունն ուժի մեջ է մտնում 2010թվականի փետրվարի 22-ին։ Սույն օրենքից հետո ընկերություններից այժմ օրենքով պահանջվում է հաճախորդի հաշիվներում ցույց տալ, թե որքան ժամանակ կպահանջվի մնացորդը մարելու համար[76]։

Չեզոք սպառողական ռեսուրսներ խմբագրել

Կանադայի կառավարությունը ստեղծել է Կանադայում հասանելի մոտ 200 վարկային քարտերի վճարների առանձնահատկությունների, տոկոսադրույքների և պարգևատրման ծրագրերի տվյալների բազա։ Այս տվյալների բազան թարմացվում է եռամսյակը մեկ՝ վարկային քարտեր թողարկող ընկերությունների կողմից տրամադրվող տեղեկատվության համաձայն։ Տվյալների բազայի տեղեկատվությունը յուրաքանչյուր եռամսյակը մեկ հրապարակվում է Կանադայի ֆինանսական սպառողների գործակալության (FCAC) կայքում[77]։ Տվյալների բազայում տեղեկատվությունը հրապարակվում է երկու ձևաչափով։ Այն հասանելի է PDF համեմատության աղյուսակներում, որոնք բաժանում են տեղեկատվությունը ըստ վարկային քարտի տեսակի՝ թույլ տալով ընթերցողին համեմատել տվյալների բազայի վարկային քարտերի առանձնահատկությունները։ Տվյալների բազան նաև սնվում է FCAC-ի կայքում տեղադրված ինտերակտիվ գործիքից[78]։ Ինտերակտիվ գործիքը, կիրառելով հարցազրույցը որպես ձևաչափ, կարևոր հարցերի միջոցով ստեղծում է օգտատիրոջ՝ վարկային քարտի օգտագործման սովորությունների և կարիքների մասին պրոֆիլ, որպեսզի օգտագործողին ներկայացվի վարկային քարտերի մանրամասն համեմատություններ, պարգևատրման ծրագրեր, տոկոսադրույքներ և այլն։

Վարկային քարտի կիրառում խմբագրել

 
Ընդունման նշանները՝ լոգոները, բանկոմատում։ Լուսանկարված է Giant Food խանութում, Ալեքսանդրիա, Վիրջինիա նահանգ, ԱՄՆ, 2003 թվական

Բազմաթիվ վարկային քարտեր կարող են օգտագործվել բանկոմատում` քարտին տրամադրված վարկային սահմանաչափի դիմաց գումար հանելու համար, սակայն շատ քարտ թողարկողներ տոկոսագումար են գանձում կանխիկի գումար տրամադրելիս՝ նախքան գնումները կատարելը։ Կանխիկ կանխավճարների տոկոսները սովորաբար գանձվում են դուրսբերման օրվանից, և, ի տարբերություն գնումների տոկոսների, կանխիկ կանխավճարների տոկոսները չեն հանվում, նույնիսկ եթե հաճախորդը ամբողջությամբ վճարում է քաղվածքի մնացորդը։ Վարկային քարտ թողարկողները հիմնականում գանձում են միջնորդավճար կանխիկացման համար, նույնիսկ եթե բանկոմատը պատկանում է նույն բանկին, ինչ վարկային քարտ թողարկողը։ Առևտրային կազմակերպությունները չեն առաջարկում կանխիկի վերադարձ վարկային քարտով գործառնությունների համար, քանի որ նրանք լրացուցիչ կանխիկ գումարի տոկոսային միջնորդավճար են կատարում իրենց բանկին կամ առևտրային ծառայություններ մատուցողին՝ դրանով իսկ դարձնելով այն ոչ տնտեսական։ Discover-ը ուշագրավ բացառություն է վերը նշվածից։ Discover քարտ ունեցող հաճախորդը կարող է ստանալ մինչև $120 քեշբեք, եթե ունի այդ հնարավորությունը։ Այս գումարը պարզապես ավելացվում է քարտատիրոջ գործառնության արժեքին և լրացուցիչ վճարներ չեն գանձվում, քանի որ գործառնությունը կանխիկ կանխավճար չի համարվում։
ԱՄՆ-ում վարկային քարտերի շատ ընկերություններ նույնպես ընձեռում են նման հնարավորություն՝ ելնելով նրանից, որ այն կտրվի բիլինգային ցիկլի վերջում, իսկ վճարումները կկիրառվեն ամեն ինչի համար՝ նախքան կանխիկի կանխավճարները։ Այդ իսկ պատճառով շատ սպառողներ ունեն դրամական մնացորդներ, որոնք չունեն արտոնյալ ժամանակաշրջան, սակայն ունեն տոկոսադրույք, որը սովորաբար ավելի բարձր է, քան գնման տոկոսադրույքը։ Այդ մնացորդները կպահպանվեն տարիներ շարունակ՝ նույնիսկ իրենց հաշվետվության մնացորդը մարելուց հետո։ Այս պրակտիկան անթույլատրելի է Միացյալ Թագավորությունում, որտեղ օրենքը նշում է, որ ցանկացած վճարում պետք է վերագրվի այն հաշվեկշռին, որը կրում է ամենաբարձր տոկոսադրույքը։
Վարկային քարտերի կիրառման ժամանակ օգտագործվում է ընդունման նշանը՝ լոգոն կամ դիզայնը, որը ցույց է տալիս, թե որ քարտային սխեմաներն է ընդունում բանկոմատը կամ առևտրային կազմակերպությունը։ Ընդհանուր օգտագործումը ներառում է պիտակներ և նշաններ։ Ընդհանուր նշանի նպատակն է քարտապանին տրամադրել տեղեկատվություն, թե որտեղ կարող է օգտագործվել նրա վարկային քարտը։ Ընդունման նշանը տարբերվում է քարտի ապրանքի անվանումից (օրինակ՝ American Express Centurion քարտ, Eurocard), քանի որ այն ցույց է տալիս ընդունված քարտի սխեման (քարտերի խումբ)։ Ընդունման նշանը, սակայն, համապատասխանում է քարտի վրա նշված քարտի սխեմայի նշանին։ Այնուամենայնիվ՝ ընդունման նշանը բացարձակ երաշխիք չէ, որ տվյալ քարտային սխեմային պատկանող բոլոր քարտերը կընդունվեն։ Երբեմն օտարերկրյա երկրում թողարկված քարտերը կարող են չընդունվել առևտրային կազմակերպության կամ բանկոմատի կողմից՝ պայմանագրային կամ իրավական սահմանափակումների պատճառով։

Վարկային քարտերը որպես ֆինանսավորման աղբյուր խմբագրել

Վարկային քարտերը և կանխավճարային քարտերը ձեռնարկատերերի համար ռիսկային միջոց են իրենց սկսնակ ձեռնարկությունների համար կապիտալ ձեռք բերելու համար, երբ ավելի սովորական ֆինանսավորումն անհասանելի է։ Լեն Բոսակը և Սենդի Լերները Cisco Systems-ը սկսելու համար օգտագործել են անձնական վարկային քարտեր[79]։ Լարի Փեյջի և Սերգեյ Բրինի կողմից Google-ի ստեղծումը ֆինանսավորվել է վարկային քարտերով՝ գնելու անհրաժեշտ համակարգիչներ և գրասենյակային սարքավորումներ, ավելի կոնկրետ՝ «մեկ տերաբայթ կոշտ սկավառակ»[80]։ Տնօրեն Քևին Սմիթը ֆինանսավորեց Քլերքսին մասամբ՝ մի քանի վարկային քարտերի առավելագույն քանակով[81]։ Դերասան Ռիչարդ Հեթչը նաև ֆինանսավորել է Battlestar Galactica, The Second Coming-ի իր արտադրությունը մասամբ իր վարկային քարտերի միջոցով։ Հանրահայտ հեջ-ֆոնդի մենեջեր Բրյուս Կովները սկսեց իր կարիերան (և ավելի ուշ՝ իր Caxton Associates ընկերությունը) ֆինանսական շուկաներում՝ վարկ վերցնելով իր իսկ վարկային քարտից։ Բրիտանացի ձեռնարկատեր Ջեյմս Քանը (ինչպես երևում է Դրակոնների որջում) ֆինանսավորել է իր առաջին բիզնեսը՝ օգտագործելով մի քանի վարկային քարտեր։

Cashback պարգևատրման ծրագիր խմբագրել

Cashback-ի պարգևատրման ծրագիրը խրախուսական ծրագիր է, որը ստեղծվել է վարկային քարտ թողարկողների կողմից՝ քարտի օգտագործումը խրախւոսելու համար։ Քարտի վրա ծախսելը սովորաբար քարտի օգտատերերին շնորհում է միավորներ կամ դրամական միավորներ, որոնք թույլ են տալիս օգտատիրոջը մարել այնպիսի պարգևներով, ինչպիսիք են՝ նվեր քարտերը, քաղվածքի վարկերը կամ կանխիկները։ Այս տեսակի միավորների համար համապատասխան ծախսերը կարող են ներառել կամ բացառել մնացորդի փոխանցումները, վճարման օրվա վարկերը կամ կանխիկ կանխավճարները։ Միավորները սովորաբար չունեն դրամական արժեք, քանի դեռ չեն մարվել թողարկողի միջոցով։ Կախված քարտի տեսակից՝ պարգևները սովորաբար թողարկողին կարժենա սփրեդի (երկու որոշակի ցուցանիշների միջև եղած տաքրբերությունը[82]) 0,25%-ից մինչև 2,0%-ը։ Ցանցերը, ինչպիսիք են Visa-ն կամ MasterCard-ը, ավելացրել են իրենց վճարները՝ թույլ տալով թողարկողներին ֆինանսավորել իրենց պարգևատրման համակարգը։ Որոշ թողարկողներ խրախուսում են նման մարումը։ Վարկային քարտերի շատ թողարկողներ, հատկապես Միացյալ Թագավորությունում, Կանադայում և Միացյալ Նահանգներում, վարում են այս ծրագրերը՝ վարկային քարտի օգտագործումը ծրածուսելու համար։ Քարտապաննները սովորաբար ստանում են իրենց զուտ ծախսերի 0.5%-ից մինչև 3%-ը (գնումները՝ հանած գումարի վերադարձը) որպես տարեկան զեղչ, որը կամ մուտքագրվում է վարկային քարտի հաշվին, կամ վճարվում է քարտապանին առանձին[83]։
2010 թվականին Դաշնային պահուստի կողմից իրականացված հանրային քաղաքականության ուսումնասիրությունը եզրակացրեց, որ Cashback պարգևատրման ծրագիրը հանգեցնում է ցածր եկամուտներից բարձր եկամուտ ունեցող տնային տնտեսություններին դրամական փոխանցումների։ Cashback պարգևատրման ծրագրի վերացումը կնվազեցնի առևտրի վճարները, ինչը, իր հերթին, կնվազեցնի սպառողական գները[84]։
Առևտրային կազմակերպությունների պարգևատրումների ծրագիր:Վարկային քարտով վճարումներ ընդունելիս առևտրային կազմակերպությունները սովորաբար վճարում են իրենց բանկին գործառնության գումարի տոկոսը միջնորդավճարով։ Առևտրային կազմակերպություններին հաճախ չի թույլատրվում ավելի բարձր գին գանձել, երբ վարկային քարտն օգտագործվում է ի տարբերություն վճարման այլ եղանակների, ուստի քարտապանն իր վարկային քարտից օգտվելու համար տուգանք չի պահանջում։ Վարկային քարտ թողարկողը կիսում է այս միջնորդավճարի մի մասը քարտապաանի հետ, որպեսզի խրախուսի նրանց օգտագործել վարկային քարտը վճարումներ կատարելիս։ Պարգևների վրա հիմնված վարկային քարտի արտադրանքը, ինչպիսին է կանխիկի վերադարձը, ավելի ձեռնտու են այն սպառողների համար, ովքեր ամեն ամիս վճարում են իրենց վարկային քարտի քաղվածքը։ Պարգևատրումների վրա հիմնված ապրանքները հիմնականում ունեն ավելի բարձր տարեկան տոկոսադրույքներ։ Եթե մնացորդը ամբողջությամբ չվճարվի յուրաքանչյուր ամիս, ապա հավելյալ տոկոսները կվերացնեն վաստակած պարգևները։ Սպառողների մեծամասնությունը չգիտի, որ իրենց պարգևների վրա հիմնված վարկային քարտերը ավելի բարձր «փոխանակման» վճարներ են գանձում դրանք ընդունող առևտրային կազմակերպություններից[85]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Տնտեսագիտական բացատրական բառարան,Գ․ Կիրակոսյան, Հ․ Ղուշչյան, Երևան, Ի․ Տիգրանյան, 1999թ․, էջ 378
  2. ↑ ՀՀ ԿԲ խորհուրդ, թիվ 300-Ն որոշում, Գլուխ 3․Վճարային քարտերի դասակարգումը և դրանց վավերպայմանները, 4 նոյեմբերի 2014 թ.
  3. ↑ «Վճարահաշվարկային համակարգ», Ս․ Ղազարյան, Պլաստիկ քարտեր,էջ 43, Երևան, 2003
  4. ↑ ՀՀ կենտրոնական բանկի խորհրդի 2015 թվականի դեկտեմբերի 8-ի թիվ 255-Ն որոշում, Գլուխ 3
  5. ↑ ԱրՔա (Արմենիան Քարդ)
  6. ↑ Քարտային վճարային համակարգեր
  7. ↑ «История возникновения пластиковой карты»
  8. ↑ «The United States used to be a country of dramatic invention and dynamic change. Today, our politics are sclerotic, and our dreams are small. What happened?», The New York Times
  9. ↑ (Chapters 9, 10, 11, 13, 25 and 26) and three times (Chapters 4, 8 and 19) in its sequel, Equality
  10. ↑ «Life before plastic: Historical look at credit card materials». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  11. ↑ Shopping Days In Retro Boston, Charles Boston, Wednesday, 6 March 2013
  12. ↑ «The Department Store Museum: Charge Cards».
  13. ↑ «Credit card imprinter».
  14. ↑ «Hartford Charga-plate Associates, Incorporated, Plaintiff-appellant, v. Youth Centre-cinderella Stores, Inc., Defendant-respondent, 215 F.2d 668 (1954)».
  15. ↑ The Travel Card that gave "Credit" to the Public, Flying Magazine, June 1953, page 11
  16. ↑ History Of The Credit Card, Craig Alan, February 14, 2013
  17. ↑ Diners Club International
  18. ↑ Economics Principles in Action, Arthur Sullivan, Steven M. Sheffrin
  19. ↑ Taking Money Abroad in a New Era, Paul Grimes, Septembe 30, 1979
  20. ↑ Metal credit cards: The latest American status symbol, Maria LaMagna, May 13, 2017
  21. ↑ Credit Card Signatures Are About to Become Extinct in the U.S., Stacy Cowley, 31 August 2022
  22. ↑ ISO/IEC 7812-1
  23. ↑ «Tecnical Specification for Preparation of Production Files for Plastic Card Printing»
  24. ↑ «Beware the Fees That Come With Some Money Transfers on Apps», Ann Carrns, 24 April 2020
  25. ↑ Understanding How Credit Card Minimum Payments are Set
  26. ↑ Steer Clear of This ‘Bad Idea’: Cash Advances on Credit Cards, Ann Carrns , 19 May 2017(չաշխատող հղում)
  27. ↑ Personal Finance At Your Fingertips, Ken Little
  28. ↑ Report to the Congress on the Use of Credit Cards by Small Businesses and the Credit Card Market for Small Businesses, Board of Governorse of The Federal Reserve System, May 2010
  29. ↑ 5 Business Credit Card Myths That Can Cost Your Business, Gerri Detweiler
  30. ↑ Do Business Credit Cards Affect Your Personal Credit?, Ben Luthi, Oct. 7, 2019
  31. ↑ What Is a Secured Credit Card? How It Works, Troy Segal, May 18, 2023
  32. ↑ Stored Value Card: Another Name for a Gift Card, Julia Kagan, February 28, 2021
  33. ↑ Fcac Launchers Pre-Paid Payment Card Guide, 2006
  34. ↑ How to Carry Your Covid Health Data on a Smartphone, Brian X. Chen ,1 December 2021
  35. ↑ "FAQs",UK Cards Association, 19 September 2012.
  36. ↑ What Are the Advantages of Having a Credit Card?, Lance Cothern, June 26, 2019
  37. ↑ How does credit card travel insurance work?, Alexandria White, Feb 16 2023
  38. ↑ The 3 Kinds of Credit Card Rewards Programs and How They Work, Alexandria White, May 23 2023
  39. ↑ The Economics of Payment Card Fee Structures: What Drives Payment Card Rewards? , Fumiko Hayashi, November 2008
  40. ↑ «Credit Card Protection, Assistance and Savingsն».
  41. ↑ «Card Benefits». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  42. ↑ «Retail, Entertainment and Travel Protection Benefit Guides».
  43. ↑ «Exploring Credit Card Benefits». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  44. ↑ Return Protection, Visa
  45. ↑ «What is Return Guarantee?».
  46. ↑ «Car Rental Loss Damage Insurance - American Express».
  47. ↑ Issuer of 79.9% Interest Rate Credit Card Defends Its Product,Connie Prater, March 18, 2016
  48. ↑ First Premier Bank Removes Credit Card With 59.9% APR, Blake Ellis, February 17, 2011
  49. ↑ The Red and the Black: Mental Accounting of Savings and Debt, Drazen Prelec and George Loewenstein, 10 July 2012
  50. ↑ Finally, Money Advice That Will Make You Skinnier, Gary Belsky & Tom Gilovich , July 07, 2011
  51. ↑ How Visa, Using Card Fees, Dominates a Market, Martin Andrew, 4 January 2010
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Hidden Credit Card Fees Are Costing You, Jessica Dickler, July 31, 2008
  53. ↑ Minimizing Confusion Ove Minimums, Ted Carr, September 2, 2010
  54. ↑ I Have a Costco Credit Card. I Never Use It at Costco. Here’s Why, Sally French, May 1, 2020
  55. ↑ Example of a Supplement Chargeable to The Customer When Paying by Credit Card, 28 July 2011
  56. ↑ 56,0 56,1 Judge Approves Visa, MasterCard $5.7 Billion Settlement with Retailers, Danielle Douglas, December 13, 2013
  57. ↑ Capping fees for card-based payments: Regulation adopted, Council of the EU, 20 April 2015
  58. ↑ PCI Compliance, Thrive Business Solutions, 5 March 2008.
  59. ↑ "Counterfeit Detection", 28 January 2020
  60. ↑ What Are Identity Theft and Identity Fraud?, 28 January 2020
  61. ↑ Secure POS Vendor Alliance is launched by Hypercom, Ingenico and VeriFone, Michele, April 22, 2009
  62. ↑ Code 10, 28 November 2012
  63. ↑ Credit Card Issuer Fraud Management , Ken Paterson , December, 2008
  64. ↑ United States Securities and Exchange Commission FORM S-1, 9 November 2007
  65. ↑ Planned ‘Fixes’ for Credit-Card Interchange Fees Will Actually Make Fraud Easier, Evan Schuman, Aug 26, 2022
  66. ↑ Be Wary of Credit Cards With No Spending Limits, Jennifer Saranow Schultz, December 1, 2010
  67. ↑ Credit Card Charges Abroad, Gracia, Mike, 9 May 2008
  68. ↑ Why We Cut up Our Credit Cards, Wednesday, 3 March 2010
  69. ↑ What Is a Finance Charge?, Elizabeth Aldrich, Feb. 13, 2023
  70. ↑ Federal Reserve Board: Credit Card Rules, 27 January 2014
  71. ↑ Features of Credit Card, Draupadiben N. Gorvani, 1 January 2015
  72. ↑ The Credit Cards (Price Discrimination) Order 1990
  73. ↑ Consumers Set New Plastic Card Spending Record, Jennifer Hill, July 3, 2007
  74. ↑ Prime Numbers: The Plastic Revolution, Ronald J. Mann, March/April 2008
  75. ↑ Current Credit Card Default Charges Unfair, 5 April 2006
  76. ↑ Credit CARD Act of 2009
  77. ↑ How credit cards work
  78. ↑ Credit Card Selector Tool, Financial Consumer Agency of Canada
  79. ↑ A Start-up's True Tale, Pete Carey, Dec. 1, 2001
  80. ↑ 30 Years Later, the Searing Critiques of Hollywood Shuffle Still Sting, Garin Pirnia, March 20, 2017
  81. ↑ Kevin Smith: How We Made Clerks, 24 January 2022
  82. ↑ Տնտեսական բացատրական բառարան, Գ․ Կիրակոսյան, Հ․ Ղուշչյան, Ի․ Տիգրանյան, 1999, էջ 370
  83. ↑ What Is Cash Back? Hint: It's Not Free Money, Troy Segal, May 19, 2023, Reviewed by Thomas J. Catalano
  84. ↑ Who Gains and Who Loses from Credit Card Payments?, Scott Schuh, Oz Shy and Joanna Stavins, 2010
  85. ↑ Bonus or Bogus: Who Pays for Rewards Credit Cards?, Christina Couch, February 17, 2022
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վարկային քարտ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վարկային_քարտ&oldid=9377882» էջից