Ֆիլիպ Մելանխթոն (գերմ.՝ Philipp Melanchton, փետրվարի 16, 1497[1] կամ 1497, Բրեթեն[2] - ապրիլի 19, 1560[1] կամ 1560, Վիտենբերգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[2]), գերմանացի հումանիստ, աստվածաբան և ուսուցիչ, ավետարանական բարենորոգիչ, լյութերական աստվածաբանության համակարգարար, Լյութերի ընկեր։

Ֆիլիպ Մելանխթոն
գերմ.՝ Philipp Melanchton
Ծնվել էփետրվարի 16, 1497[1] կամ 1497 Բրեթեն[2]
Մահացել էապրիլի 19, 1560[1] կամ 1560 Վիտենբերգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[2]
ԳերեզմանAll Saints' Church, Lutherstadt Wittenberg
ՔաղաքացիությունԳերմանիա[3]
Դավանանքլյութերականություն
Մասնագիտությունաստղագետ, աստվածաբան, համալսարանի դասախոս, աստղագուշակ, փիլիսոփա, դասական բանասեր, բողոքական բարեփոխիչ և գրող
Հաստատություն(ներ)Հայդելբերգի համալսարան, Վիտենբերգի համալսարան և Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան
Ալմա մատերՀայդելբերգի համալսարան (1512) և Թյուբինգենի համալսարան (հունվարի 25, 1514)
Տիրապետում է լեզուներինլատիներեն[1] և գերմաներեն[4]
Գիտական ղեկավարJohannes Stöffler?[5] և Johann Reuchlin?[5]
Եղել է գիտական ղեկավարJohann Hommel? և Simon Grynaeus?[6]
Ամուսին(ներ)Katharina Melanchthon?
Երեխա(ներ)Anna Melanchthon? և Philipp Melanchthon?
ՀայրGeorg Schwarzerdt?[7]
ՄայրBarbara Reuter?[7]
ՈւսուցիչJohann Reuchlin?, Johannes Stöffler? և Pallas Spangel?
ԱշակերտներZacharias Ursinus?, Martin Helwig?, Jacob Heerbrand?, Michael Neander?, Կառլ Կլուզիուս, Lambert Ludolf Helm?, Johann Wenth?, Michael Beuther?[6], Johannes Caselius?[6] և Nikolaus Selnecker?[8]
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Philipp Melanchthon Վիքիպահեստում

Վաղ տարիներ խմբագրել

Իրական ազգանունը՝ Շվարցերդ (Schwartzerdt կամ Schwarzerd): Ծնվել է զենքի վաճառքով զբաղվողի և վաճառականի դստեր ընտանիքում. Յոհան Ռեյխլինի աշակերտը և մեծ եղբորորդին։ 12 տարեկան հասակում ընդունվել է Հայդելբերգի համալսարան, 1514 թվականին ստացել է մագիստրոսի աստիճան Տյուբինգենի համալսարանից և այնտեղ դասախոսել հռոմեական դասականների և հունարենի քերականության մասին[9]։ Այդ ժամանակ, այդ ժամանակաշրջանի հայտնի հումանիստ և փիլիսոփա Էրազմ Ռոտերդամցին հրապարակեց Նոր Կտակարանի իր թարգմանությունը։ Այս թարգմանությամբ սկիզբ դրվեց Մելանխթոնի կողմից Աստվածաշնչի տեքստը ուսումնասիրելու համար։

1509 թվականից, առանց իր մեծ ազգականի ազդեցության, իրական ազգանվան փոխարեն, նա սկսեց օգտագործել իր թարգմանությունը հունարեն` Մելանխթոն (Μελάγχθων; երկուսն էլ նշանակում են «սև երկիր», «սևահողեր»), որի ներքո նա մտավ պատմության մեջ։

1520 թվականին նա ամուսնացավ Վիտենբերգի քաղաքապետի դստեր՝ Կատարինա Կրապի հետ։

Մելանխթոն և Լյութեր խմբագրել

Նույնիսկ ամուսնությունից առաջ Ռեյխլինի ջանքերով Մելանխտոնը ստացավ Վիտենբերգի համալսարանի հունական ֆակուլտետի ամբիոնը, որտեղ նա հանդիպել է Լյութերին։ Իր բացման դասախոսության մեջ, «De corrigendis adolescentiae studiis» (1518), որը գերմանական դպրոցի պատմության դարաշրջան էր, նա ուրվագծեց իր մարդասիրական ծրագիրը, որը հաստատեց Լյութերը։ Լյութերի հետ ընկերակցությունը սկսվեց Մելանխթոնի մոտ Լյութերի՝ 1518 թվականի գարնանը Լայպցիգի ժամանակ Էկկի հետ բանավեճի ժամանակ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր, չնայած ժամանակավոր տարաձայնություններին, այս բարեկամությունը չի ընդհատվել մինչև Լյութերի մահը, նրանց բարեկամությունը հիմնականում պայմանավորված էր հենց Ֆիլիպի նուրբ բնավորությամբ։ Լյութերը նպատակ ուներ, որ նա լինի իր իրավահաջորդը, և Լյութերի մահից հետո (1546) Մելանխթոնը իսկապես կանգնեց լյութերանիզմի գլխին։ Նրա մահից հետո Մելանխթոնը թաղվեց Լյութերի գերեզմանի մոտ։

Մելանխթոնի աստվածաբանություն խմբագրել

Քանի որ Մելանխթոնը հայտնի է որպես Լյութերի ընկեր, որը նաև ազդում է նրա աստվածաբանական աշխատությունների մեկնաբանությանը, Մելանխտոնի աստվածաբանության առանձնահատկությունները կարևորելու համար օգտակար է նշել Լյութերի հետ նրա տարաձայնությունները.

  1. Հավատով արդարանալը և ոչ միայն
  2. Սիներգիա, որովհետև Աստծո իրավունքը մարդու կողմից պիտի ընդունվի որպես ազատ պարգև
  3. Քրիստոսի հոգևոր, ոչ իրական ներկայության գաղափարը Հաղորդության մեջ

Մելանխթոնը և ռեֆորմացիայի տարածում խմբագրել

 
Վիտենբերգ, Մելանխթոնի տունը

Մելանխտոնը կազմել է մի շարք քաղաքական և աստվածաբանական տրակտատներ, որոնք կարևոր նշանակություն են ունեցել ռեֆորմացիայի ժամանակ։ Դրանցից էին.

  • Loci communes (1521), լյութերականության առաջին համակարգված ցուցահանդեսը, մեծապես ազդեց դրա հետագա զարգացման վրա[10],
  • «Epitome doctrinae christianae» (1524), Ֆիլիպին, Հեսսենի լանդգրաֆին, դրդեց միանալ բարեփոխմանը,
  • ազատազրկումը, որը նրանց տրվեց 1525 թվականին, պֆալցյան կուրֆյուրստ Լյուդվիգ V-ի հրավերով` 12 գյուղացիական հոդվածների վերաբերյալ (մերժելով նրանց պահանջները),
  • նրա «Unterricht der Visitatoren an die Pfarrherren für Kurfürstentum Sachsen» (1527)` կուրֆյուրստ Հովհաննեսի ձեռնարկած սաքսոնական եկեղեցիների այցելության հրահանգը, որը հանդիսանում էր ավետարանական Գերմանիայի առաջին եկեղեցական և դպրոցական կանոնադրությունը,
  • Հայտնի Աուգսբուրգյան խոստովանությունը, որը Մելանխթոնից ստացել է իր վերջնական խմբագրությունը,
  • Աուգսբուրգյան խոստովանության և «Repetitio confessionis augustanae saxonica» (տես Աուգսբուրգյան խոստովանություն) գովաբանությունը, ամբողջությամբ պատկանող Մելանխթոնի գրչին,
  • Շմալկալդենի միության հանձնարարությամբ 1537 թվականին Մելանխթոնի կողմից գրված «De potestate рарае» տրակտատը։
 
Մելանխթոնի արձանը իր դպրոցի առջև։ Նյուրնբերգ:

1545 թվականին Մելանխթոնը կազմել է «վիտենբերգյան ռեֆորմացիան», որտեղ կաթողիկոսներին մեծ զիջումներ է արել եկեղեցու եպիսկոպոսաց կազմակերպության նկատմամբ։

Ներկա գտնվելով ավետարանական պաշտոնյաների բոլոր հիմնական ժողովներին, Մելանխթոնը գործուն մասնակցություն է ունեցել Սաքսոնիայի և Մեյսենի բարեփոխումների ներդրմանը, Նյուրնբերգի, Լայպցիգի, Ենայի, Տյուբինգենի, Ֆրանկֆուրտի եկեղեցական և դպրոցական գործերի կառուցմանը։ Նրա համբավը այնքան մեծ էր, որ Հռոմի Պապ Ֆրանցիսկոսը և Հենրի VIII-ը նրան հրավիրեցին Ֆրանսիա և Անգլիա` եկեղեցական գործերը կանոնակարգելու համար, բայց Մելանխթոնը հրավերները մերժեց։

Մի կողմից, Ֆ.Մելանխթոնը միշտ և ամենուր հանդես էր գալիս որպես զիջող միջնորդ, որը հակված էր զգալի զիջումների, միայն թե պահպաներ խաղաղությունն ու միասնությունը. նա հատկապես համակրում էր շվեյցարացի բարենորոգիչներին և 1535 թվականից ավելի վճռական է դառնում Կալվինի հայացքների հանդեպ` հաղորդության մասին ուսմունքի մեջ. մասնակցում էր նաև լայպցիգյան ինտերիմի մշակմանը։ Չնայած Լյութերի մահից հետո Մելանխթոնին գրեթե ամբողջությամբ անցավ ողջ այն հեղինակությունը, որով շրջապատված էր բարեփոխման հիմնադիրը, սակայն դա բավարար չէր զսպելու Լյութերի օրթոդոքսալ հետևորդների ատելությունը, որոնք վրդովված էին Մելանխթոնի՝ խիստ-լյութերական ուսմունքներից շեղումներով։ Նախքան Մելանխթոնի մահը, նրան հետապնդեց «աստվածաբանների զայրույթը» (rabies theologorum). նրան մեղադրում էին կաթոլիկ տեսակետների հակվածության մեջ։

Մյուս կողմից, Ֆ.Մելանխթոնը հավանություն է տվել հերետիկոսների մահապատժին. Սերվետի այրումը Ժնևի կալվինիստների կողմից նա անվանել է «բարեպաշտ և ողջ սերնդի համար պատվարժան օրինակ»։

Մելանխթոնի գործունեության նշանակություն խմբագրել

 
Մելանխթոնի հուշակոթողի գլուխը Լեսսինգի գիմնազիայի դիմաց, Մայնի Ֆրանկֆուրտ:
 

Լյութերական Գերմանիայում գերիշխած օրթոդոքսալ ուղղությունը երկար ժամանակ խոչընդոտել է Մելանխթոնի՝ որպես բարեփոխիչի արժանիքների ճանաչմանը։ Բայց նրա նշանակությունը որպես «Գերմանիայի ուսուցիչ» (Praeceptor Germaniae) երբեք չի վիճարկվել։ Հենց նա է մշակել համալսարանի կանոնադրությունը, որն իր մեջ ներառում էր վերանորոգված եկեղեցու աստվածաբանների և ծառայողների վերապատրաստումը, ինչպես նաև տեղյակ էր հին գրականության և հռետորական մշակույթի մասին[11]։ Գերմանական դպրոցը, ինչպիսին այն եղել է XVI-XVIII դարերից, նրա միջոցով ստացել է իր ամուր սարքը և օրինակ ծառայել նաև Հիսուսյանների համար։ Այն, սակայն, ամենևին էլ բնօրինակը ստեղծում չէր, այլ այն մտքերի իրականացումը, որոնք ի սկզբանե գերիշխում էին գերմանական հումանիզմի վրա։ Սովորում էին լատիներեն, որպեսզի այն գործածեն նամակ գրելիս և բանավոր խոսքում, սովորում էին հունարեն, որպեսզի կարողանան բնագիր Նոր Կտակարանը կարդալ, և այդ նպատակների համար ամեն ինչ այլևս անցել է հետին պլան։ Դպրոցների և համալսարանների համար Մելանխթոնը կազմել է հունարեն և լատինական քերականության դասախոսություններ, տրամաբանություն, հռետորաբանություն և բարբառագիտություն, աստվածաբանություն, էթիկա, ֆիզիկա և հոգեբանություն, որոնք լայնորեն օգտագործվում էին և ծառայում էին որպես օրինակ։ Որպես հիմք նա վերցրեց Արիստոտելին` այս «մեթոդի միակ վարպետին»։ Շատ դեպքերում, Արիստոտելը, ըստ Մելանխթոնի, համաձայն է հայտնության հետ. որտեղ սա չկա, պետք է մնա Արիստոտելը։ Մելանխթոնը մնաց կոորդինատների երկրակենտրոն համակարգի արիստոտել-պտղոմեական ուսմունքի կողմնակիցը, նույնիսկ Կոպեռնիկոսի համակարգի գալուստից հետո. Մելանխթոնը այս վերջինս համարեց «չար և աստվածահայր կարծիք» և հավատաց, որ կառավարությունը պարտավոր է ճնշել նրան։

1865 թվականին Վիտենբերգում գտնվող Մելանխթոն քաղաքում հուշարձան է տեղադրվել։ 1883 թվականին Լայպցիգում բացված Բարեփոխումների հուշարձանը պատկերում է Լյութերին և Մելանխթոնին. Մելանխթոնի արձանը նույնպես մտնում է Վորմսում գտվող Բարեփոխումների հուշարձանի կազմի մեջ, որը բացվել է 1868 թվականին։

 
Արձան Վիտենբերգում

Մելանխտոնի կենսագրությունը գրել է նրա ընկեր Յոահիմ Կամերիարիուսը. «Verzeichniss der Schriften Melanchthons» կազմել է Ռոտերմունդը (Բրեմեն, 1814)։ Մելանխթոնի վերջին և առավել ամբողջական գործերը տպագրվել են Բրետշնեյդերի և Բինդսեյլի կողմից «Corpus reformatorum»-ում (Բրաունշվեյգ, 1834-60), իսկ վերջինս նաև հրատարակել է «Melanchtonis epistolae, judicia, consilia etc.»-ը (Գալլե, 1874), ի լրումն «Corpus reformatorum»-ի` «Melanchthoniana paedagogica»-ն է, հրատարակված Hartfelder-ի կողմից (Լեյպցիգ, 1892).

Պատկերված է Գերմանիայի 1960 փոստային նամականիշի վրա։

Տես նաև խմբագրել

  • Յան (Յոհան) Օգոստոս` չեխիացի աստվածաբան և XVI դարի քարոզիչ, չեխական եղբայրության երեց, Լյութերի և Մելանթտոնի ընկերը։
  • Յոհան Քերիոնը գերմանացի պատմաբան է, որը գրել է պատմական տարեգրություն Մելանթտոնի խնդրանքով, որը հետագայում Մելանխթոնը ուղղել է։
  • Պյոտր Կոդիցիլլուս` Մելանխթոնի աշակերտը։

Գրականություն խմբագրել

  • Մելանխթոն, Ֆիլիպ: Աուգսբուրգի դավանանքը (1530). Թարգմանվել է գերմանացի Իրինա Կարկալայնենից՝ Իվան Ֆոկինի խմբագրությամբ / Տես՝ Լյութեր, Մարտին։ Քրիստոնյայի ազատության մասին։ [Ժողովածու]։ Ուֆա։ ARC, 2013. С. 117—157. ISBN 978-5-905551-05-5
  • Galle, «Versuch einer Charakteristik M.'s als Theologen» (Գալլե, 1840)
  • Herrlinger, «Die Theologie M.'s» (Գոտա, 1879)
  • A. Franck, «M., Praeceptor Germaniae» (Ներգլինգեն, 1860)
  • Hartfelder, «M., als Praeceptor Germaniae» («Monumenta Germaniae paedagogica»-ում, т. 7, Б., 1889)
  • Bernhardt, «M., als Mathematiker und Physiker» (Վիտենբերգ, 1865)
  • Chr. E. Luthardt, «M.'s Arbeiten im Gebiete der Moral» (Լայպցիգ, 1885)
  • Matthes, «Philipp M., sein Leben und Wirken aus den Quellen dargestellt» (Ալտենբուրգ, 1842; 2 изд., 1846)
  • Meurer, «M.'s Leben» (Լայպցիգ, 1860; 2 изд., 1869)
  • С. Schmidt, «Philipp M.'s Leben und ausgewählt Schriften» (Էլբերֆելդ, 1861)
  • Nisard, «Renaissance et reforme. Erasme, Th. Morus, M.» (3 изд., II., 1877)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Меланхтон Филипп // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  3. LIBRIS — 2012.
  4. CONOR.Sl
  5. 5,0 5,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  6. 6,0 6,1 6,2 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  7. 7,0 7,1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  8. https://hymnary.org/person/Selnecker_N
  9. «Меланхтон, Филипп». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  10. «Христианство. Энциклопедический словарь», т.2, М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия», 1995 — стр. 97
  11. «Макаров И. В. Очерки истории Реформации в Финляндии (1520—1620 гг.) 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 24-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել