Ստեֆան Հելլ
Ստեֆան Ուոլթեր Հելլl (դեկտեմբերի 23, 1962[1][2][3], Արադ (Ռումինիա), Ռումինիա[4]) ռումինացի-գերմանացի ֆիզիկոս է և Գյոթինգենի Մաքս Պլանկի բազմապրոֆիլ գիտությունների ինստիտուտի,[15] և Հայդելբերգի Մաքս Պլանկի բժշկական հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրեններից մեկը,[16] որոնք երկուսն էլ գտնվում են Գերմանիայում: 2014 թվականին նա Էրիկ Բեթցիգի և Ուիլյամ Մոերների հետ համատեղ ստացել է Քիմիայի Նոբելյան մրցանակ՝ «գերթողունակությամբ ֆլուորեսցենտային մանրադիտակի մշակման համար»։[17]
| Ստեֆան Հելլ գերմ.՝ Stefan Hell | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 23, 1962[1][2][3] (61 տարեկան) |
| Ծննդավայր | Արադ (Ռումինիա), Ռումինիա[4] |
| Քաղաքացիություն |  Գերմանիա և  Ռումինիա |
| Կրթություն | Հայդելբերգի համալսարան, Carl-Bosch-Gymnasium? և Nikolaus Lenau High School? |
| Գիտական աստիճան | դոկտորի աստիճան[5] |
| Մասնագիտություն | ֆիզիկոս, համալսարանի դասախոս և քիմիկոս |
| Աշխատավայր | Գյոթինգենի համալսարան, Հայդելբերգի համալսարան և Max Planck Institute for Biophysical Chemistry?[6] |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
| Անդամություն | Լեոպոլդինա, Գյոթինգենի Գիտությունների ակադեմիա, Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիա, BBAW? և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա |
| Կայք | nanobiophotonics.mpibpc.mpg.de |
 Stefan Hell Վիքիպահեստում | |
Կյանք
խմբագրելԾնվել է Ռումինիայի Արադ քաղաքում հռոմեական կաթոլիկ բանատ շվաբերի ընտանիքում, որը մինչև 1920 թվականը մինչև Տրիանոնի պայմանագիրը Հունգարիայի Թագավորության մաս էր կազմում՝ որպես Partium, Տրանսիլվանիա, և որտեղ շվաբները (կաթոլիկ գերմանացիները Հունգարիայում) դեռ կազմում էին երրորդ ամենամեծ էթնիկական խումբը, 1910 թվականին բնակչության մոտ 7%-ը: Նա հավանաբար Հերտա Մյուլլերի հետ երկրորդ լիովին շվաբ Նոբելյան մրցանակակիրն է։ Նա մեծացել է իր ծնողների տանը՝ մոտակա Սինտանայում։[18][19] Հելլը այնտեղ, 1969-1977 թվականներին, հաճախել է տարրական դպրոց։[20] Այնուհետ, նախքան ծնողների հետ 1978 թվականին Արևմտյան Գերմանիա մեկնելը, նա մեկ տարի միջնակարգ կրթություն է ստացել Տիմիշոարայի Նիկոլաուս Լենաու միջնակարգ դպրոցում։[21] Նրա հայրը ինժեներ էր, իսկ մայրը՝ ուսուցչուհի։ Գաղթելուց հետո ընտանիքը հաստատվել է Լյուդվիգսհաֆենում։[20]
Հելլը իր ուսումը սկսել է Հայդելբերգի համալսարանում 1981 թվականին, որտեղ և 1990 թվականին ստացել է ֆիզիկայի դոկտորի կոչում։ Նրա թեզի խորհրդատուն պինդ մարմնի ֆիզիկոս Զիգֆրիդ Հանկլինգերն էր: Ատենախոսության վերնագիրն էր «Թափանցիկ միկրոկառուցվածքների պատկերումը կոնֆոկալ մանրադիտակում»։[22] Այնուհետ որոշ ժամանակ նա անկախ գյուտարար էր, աշխատել է կոնֆոկալ մանրադիտակի խորության (առանցքային) թողունակության բարելավման վրա, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես 4Pi մանրադիտակ։ Թողունակությունը դա երկու նմանատիպ առարկաներ իրարից հեռու բաժանելու հնարավորությունն է և, հետևաբար, մանրադիտակի ամենակարևոր հատկությունը։
1991 թվականից մինչև 1993 թվականը Հելլն աշխատել է Հայդելբերգի Եվրոպական մոլեկուլային կենսաբանության լաբորատորիայում,[23] որտեղ նրան հաջողվել է ցուցադրել 4-Pi մանրադիտակի սկզբունքները։ 1993-ից 1996 թվականներին նա աշխատել է Տուրկուի համալսարանում (Ֆինլանդիա) որպես խմբի ղեկավար բժշկական ֆիզիկայի ամբիոնում,[24] որտեղ նա մշակել է արտանետումների նվազեցման խթանված STED մանրադիտակի սկզբունքը:[25] 1993-ից 1994 թվականներին Հելլը վեց ամիս այցելու գիտնական էր Օքսֆորդի համալսարանում (Անգլիա)։[24] 1996 թվականին Հեյդելբերգի համալսարանից ստացել է ֆիզիկայի հավալիտացիա։ 2002 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Հելլը դարձավ Գյոթինգենի Մաքս Պլանկի կենսաֆիզիկական քիմիայի ինստիտուտի տնօրենը,[26] և նա հիմնեց Նանոբիոֆոտոնիկայի բաժինը: 2003 թվականից Հելլը նաև Հայդելբերգի Քաղցկեղի հետազոտական կենտրոնի (DKFZ) «Օպտիկական նանոսկոպիայի բաժին» ամբիոնի ղեկավարն է և Հայդելբերգի համալսարանի ֆիզիկայի և աստղագիտության ֆակուլտետի «ոչ բյուջետային պրոֆեսոր»։[27] Նա 2004 թվականից Գյոթինգենի համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի փորձարարական ֆիզիկայի պատվավոր պրոֆեսոր է։[28]
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Gregersen E. Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://d-nb.info/gnd/139815716
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #139815716 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ https://www.mpinat.mpg.de/hell
- ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2014/
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
- ↑ https://www.beckurts-stiftung.de/karl-heinz-beckurts-preis-2002/
- ↑ https://www.wilhelmexner.org/en/medalists/
- ↑ https://www.swr.de/swraktuell/bw/suedbaden/markgraefler-gutedelpreis-2016-gutedelpreis-fuer-einen-nobelpreistraeger/-/id=1552/did=17233618/nid=1552/1262wds/
- ↑ https://www.aaas.org/news/aaas-honors-accomplished-scientists-2018-elected-fellows
- ↑ https://ethz.ch/de/die-eth-zuerich/portraet/auszeichnungen/ehrenraete-und-ehrendoktoren.html
- ↑ https://www.seaborg.ucla.edu/previous_recipients.html
- ↑ «Department Hell». Max Planck Institute for Multidisciplinary Sciences. Վերցված է 1 January 2024-ին.
- ↑ «Department of Optical Nanoscopy». Max Planck Institute for Medical Research. Վերցված է 1 January 2024-ին.
- ↑ «Nobelprize.org». Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ (ro) Răzvan Băltărețu, "Un cercetător născut în județul Arad este printre câștigătorii premiului Nobel pentru chimie", Adevărul, October 8, 2014
- ↑ Andreea Ofițeru, "Stefan W. Hell, pentru Gândul: 'Am avut profesori extraordinari în România'", Gândul, October 9, 2014
- ↑ 20,0 20,1 (ro) Andreea Pocotila, "Fizicianul premiat cu Nobelul pentru chimie vorbește românește și ține legătura cu mediul științific din țara noastră", România liberă, October 8, 2014
- ↑ (ro) Ștefan Both, "Stefan W. Hell, al doilea elev de la Liceul 'Nikolaus Lenau' din Timișoara care a câștigat un Nobel", Adevărul, October 8, 2014
- ↑ «Curriculum Vitae». Արխիվացված է օրիգինալից 25 October 2007-ին. Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ «NanoBiophotonics – Stefan W. Hell's Personal Profile». www.mpibpc.gwdg.de. Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ 24,0 24,1 «Deutscher Zukunftspreis». Արխիվացված է օրիգինալից 25 October 2007-ին. Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ «MPI für biophysikalische Chemie: Hell für Deutschen Zukunftspreis 2006 nominiert». www.mpibpc.mpg.de. Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ «Max film» (PDF). Վերցված է 11 June 2017-ին.
- ↑ «CV of Stefan Hell» (PDF). Academy of Sciences Leopoldina. Վերցված է October 9, 2014-ին.
- ↑ «Hell, Stefan, Prof. Dr. Dr. h.c. mult». Göttingen Graduate School for Neurosciences, Biophysics, and Molecular Biosciences. Վերցված է 2015-12-03-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեֆան Հելլ» հոդվածին։ |