Սիմեոն Առաջին Մեծ (բուլղար․՝ Симеон Велики, մոտ 864, Պլիսկա, Բուլղարական առաջին կայսրություն - մայիսի 27, 927[1], Պրեսլավ, Բուլղարական առաջին կայսրություն), Բուլղարիայի իշխան 893 թվականից, 918 թվականից՝ թագավոր — ցար[3]։

Սիմեոն Առաջին
բուլղար․՝ Цар Симео̀н I
Դիմանկար
Ծնվել էմոտ 864
ԾննդավայրՊլիսկա, Բուլղարական առաջին կայսրություն
Մահացել էմայիսի 27, 927[1]
Մահվան վայրՊրեսլավ, Բուլղարական առաջին կայսրություն
ՔաղաքացիությունԲուլղարական առաջին կայսրություն
Մասնագիտությունգերիշխան
ԱմուսինMaría Sursuvul?
Ծնողներհայր՝ Բորիս Առաջին[2], մայր՝ Maria?
Զբաղեցրած պաշտոններխան, կայսր և Tsar of Bulgaria?
ԵրեխաներIvan?, Peter I of Bulgaria?[2], Boyan The Magician?[2] և Mihail of Bulgaria?[2]
 Simeon I of Bulgaria Վիքիպահեստում
Սիմեոն Մեծ. սլավոնական գրականության բարձրացող աստղը /նկարիչ՝ Ալֆոնս Մուխա/

Բուլղարիայի իշխան Բորիս Առաջինի որդին է և Բուլղարիայի թագավոր Պետր Առաջինի հայրը։

Թագավոր է օծվել այն բանից հետո, երբ Բորիս Առաջինը գահազրկել է իր արդեն թագադրված ավագ որդուն՝ Վլադիմիր Ռասատեին, ով գլխավորել էր քրիստոնեությունը տապալելու նպատակով բուլղար ազնվականների նախաձեռնած հեթանոսական ապստամբությունը[4][5]։

Պատմություն խմբագրել

Սիմեոնը ծնվել է 864 կամ 865 թվականին, Բուլղարիայի քրիստոնեացումից հետո[6]։ Նա Բորիս Առաջինի երրորդ որդին էր[7], Կրում Ահեղ խանի հետնորդը[8]։ Քանի որ գահը պիտի ժառանգեր մեծ եղբայրը, Սիմեոնին նախապատրաստել են բուլղարական ուղղափառ եկեղեցին գլխավորելու համար[9]։ Նա փայլուն կրթություն է ստացել. սովորել է Կոստանդնուպոլսի Մագնաուրյան դպրոցում[6][10]։ Մոտավորապես 888 թվականին վերադարձել է հայրենիք և մտել Պրեսլավի վանքը։ Սիմոնը նրա մկրտության ավազանի անունն է, իսկ թե ինչ անուն են նրան տվել ծնվելիս՝ անհայտ է[11]։

Մոտավորապես այդ նույն ժամանակ Բորիս Առաջինը նույնպես վանք է մտել՝ գահը հանձնելով ավագ որդուն՝ Վլադիմիր Ռասատեին, որը փորձել է վերականգնել հեթանոսությունը[4][5]։ Բորիսը լքել է վանքը, գահընկեց արել խռովարարների առաջնորդ դարձած ավագ որդուն, կուրացրել նրան 893 թվականին[12][13], այնուհետև հրավիրել է եկեղեցական-ժողովրդական ժողով, որն ընդունել է հետևյալ կարևոր որոշումները. պետության և եկեղեցու պաշտոնական լեզուն դարձնել բուլղարերենը՝ հունարենի փոխարեն, մայրաքաղաքը խռովարար Պլիսկայից տեղափոխել Պրեսլավ, գահ բարձրացնել Սիմեոն Առաջինին[7][14][15]։

Սիմեոն Առաջինի անվան հետ է կապված բուլղարական պետության ոսկեդարը։ Նրա մղած հաղթական կռիվները բյուզանդացիների, հունգարների, սերբերի դեմ, ինչպես նաև իմաստուն դիվանագիտությունը բուլղարական պետությունը հասցրել են իր տարածքային բարձրակետին, որը համեմատելի է լոկ իր նախորդներից մեկի՝ Կրում Ահեղ խանի դարաշրջանի հետ[16]։ Սիմեոն Մեծը բուլղարական առաջին թագավորությունը դարձրել է ամենահզոր պետությունը Բալկաններում և ամբողջ Արևելյան Եվրոպայում[17]։

Նրա օրոք Բուլղարիան տարածվում էր հյուսիսում՝ Բուդապեշտից, Կարպատների հյուսիսային լանջերից ու Դնեպրից մինչև Էգեյան ծովը՝ հարավում, արևմուտքից արևելք՝ Ադրիատիկ ծովից մինչև Սև ծով[18]։

Սիմեոն Առաջինի դարաշրջանը բնութագրվում է մշակութային աննախադեպ վերելքով, որ հետագայում արժանացավ «բուլղարական քաղաքակրթության ոսկեդար» բնորոշող անվանմանը[19]։

Բուլղարիայի նոր մայրաքաղաք Պրեսլավը կարելի էր համեմատել միայն Կոստանդնուպոլսի հետ[20][21]։

Բուլղարական ուղղափառ եկեղեցին դարձավ առաջինը, որ պատրիարքականի կարգավիճակի արժանացավ քրիստոնեական աշխարհում մինչ այդ ընդունված Պենտարքիայից՝ հինգ պատրիարքություններից հետո։ Դա Եվրոպայում ազգային առաջին ինքնուրույն ուղղափառ եկեղեցին էր, որին գլխավորում էր պատրիարքը[22]։

Սուրբ բնագրերի՝ գլագոլիցայով արված բուլղարերեն թարգմանությունները տարածվում էին սլավոնական բոլոր երկրամասերով և հին սլավոնական լեզուն կամ հին բուլղարերենը դարձնում պատարագի կամ եկեղեցական լեզու /церковнославянский язык/[23][24][25]:

Այդ դարաշրջանում է, որ Բուլղարիայի մայրաքաղաք Պրեսլավի գրադպրոցում ստեղծել են նոր այբուբեն և Կյուրեղի (Կիրիլի) պատվին անվանել կիրիլիցա (կյուրեղագիր), որն սկսել է փոխարինել Կյուրեղի ու Մեթոդիոսի ստեղծած գլագոլիցային[26][27][28][29]։

Իր իշխանության շրջանի միջակայքում Սիմեոնը իշխանի տիտղոսը փոխարինել է թագավորի՝ «ցարի», «բասիլևսի» տիտղոսով[30]։ Բյուզանդական կայսրությունը հարկադրված էր ընդունել, ճանաչել Սիմեոնի արքայական տիտղոսը[31][32]։ Դա երկրորդ համանման դեպքն էր (Կառլոս Մեծից հետո)։

Սիմեոնի հաստատած պետականության հիմնադրույթը կայանում էր քաղաքակիրթ, քրիստոնյա, սլավոնական պետության ստեղծման և զարգացման, հզորացման մեջ՝ կայսեր (ցարի) գլխավորությամբ, ինքնուրույն ազգային եկեղեցով՝ պատրիարքի գլխավորությամբ և նշանակալից գրադպրոցներով։

Գրականություն խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 http://www.promacedonia.org/en/sr/sr_3_1.htm#176_3.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Lundy D. R. The Peerage
  3. Lalkov, Rulers of Bulgaria, стр. 23-25.
  4. 4,0 4,1 Annales Fuldenses, p. 408
  5. 5,0 5,1 Runciman, 1930, էջ 133
  6. 6,0 6,1 Fine, 1991, էջ 132
  7. 7,0 7,1 Zlatarski, 1971, էջ 280
  8. Dimitrov, Božidar. «Hramǎt „Sveti Četirideset mǎčenici“(болг.). National Historical Museum. http://www.historymuseum.org/upload/fck_editor/40%20mazenizi(6).htm. Արխիվացված 2007-01-16 Wayback Machine
  9. Delev, Bǎlgarskata dǎržava pri car Simeon.
  10. „Hunc etenim Simeonem emiargon, id est semigrecum, esse aiebant, eo quod a puericia Bizantii Demostenis rhetoricam Aristotelisque sillogismos didicerit“. Liutprand of Cremona. Antapodosis, cap. 29, p. 66. Cited in Drinov, Marin Južnye slavjane i Vizantija v X veke. — 1876. — P. 374.
  11. Агамов А. М. Династии Европы 400—2016: Полная генеалогия владетельных домов. — М.: URSS, 2017. — С. 69. — 1120 с. — ISBN 978-5-9710-3935-8
  12. Zlatarski, 1971, էջ 283
  13. Todt, Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon.
  14. Crampton, R.J. (2005). „The Reign of Simeon the Great (893–927)». A Concise History of Bulgaria. Cambridge University Press. стр. 16вЂ"17. ISBN 0-521-85085-1.
  15. Kalojanov, AnДЌo (2005-05-11). «Slavjanskata pravoslavna civilizacija» (англ). http://liternet.bg/publish/akaloianov/civilizacia.htm.
  16. Enciklopedija Bǎlgarija. — Akademično izdatelstvo «Marin Drinov», 1988. OCLC 75865504
  17. «The First Bulgarian Empire» (անգլերեն). Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  18. Weigand, Gustav 1 Istoriko-geografski obzor: 4 Srednovekovie // Etnografija na Makedonija / trans. Elena Pipiševa. — Leipzig: Friedrich Brandstetter, 1924.
  19. Hart, Nancy Bulgarian Art and Culture: Historical and Contemporary Perspectives // Արխիվացված պատճենը. — University of Texas at Austin. — P. 21.
  20. Bakalov Simeon I Veliki // Istorija na Bǎlgarija.
  21. About Bulgaria. — U.S. Embassy Sofia, Bulgaria.
  22. Castellan, Georges Istorija na Balkanite XIV—XX vek / trans. Liljana Caneva. — Plovdiv: Hermes, 1999. — P. 37. — ISBN 954-459-901-0
  23. Zdravko Batzarov. «Old Church Slavonic» (անգլերեն). Encyclopædia Orbis Latini. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  24. «Old Church Slavonic» (անգլերեն). orthodoxwiki.org. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  25. «Bulgar» (անգլերեն). Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  26. Paul Cubberley The Slavic Alphabets // The World’s Writing Systems / Daniels and Bright, eds. — Oxford University Press, 1996. — ISBN 0-19-507993-0
  27. Curta, Florin Southeastern Europe in the Middle Ages, 500—1250. — Cambridge University Press, 2006. — P. 221—222. — (Cambridge Medieval Textbooks).
  28. Fact-archive, http://www.fact-archive.com/encyclopedia/Old_Church_Slavonic#History Արխիվացված 2021-05-08 Wayback Machine
  29. Wapedia — Wiki: Preslav Literary School(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում — պատմություն)
  30. Zlatarski, 1971, էջ 367
  31. Fine, 1991, էջեր 144—148
  32. Ostrogorsky, George Avtokrator i samodržac(սերբ.) // Glas Srpske kraljevske akademije. — 1935. — Т. CLXIV. — С. 95-187.

Արտաքին հղումներ խմբագրել