Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր
Պտղոմեոս XIII[Ն 1], ամբողջական անվանումը՝ Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր (հին հունարեն՝ Πτολεμαίος ΙΓ΄ Θεός Φιλοπάτωρ, մ. թ. ա. 62[1] կամ մ. թ. ա. 61[1], Եգիպտոս - հունվարի 13, մ. թ. ա. 47[1], Նեղոս), Եգիպտոսում կառավարող Պտղոմեոսների արքայատոհմի վերջին ներկայացուցիչներից մեկը, որը կառավարել է մ․թ․ա․ 51-ից մ․թ․ա․ 47 թվականներին։
| Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր Πτολεμαῖος Θεός Φιλοπάτωρ | |||
| |||
| Ֆրանսիացի նկարիչ Էլիզաբեթ Սոֆի Շերոնի կողմից Պտղոմե XIII Թեոս Ֆիլոպատորին պատկերող նկար, հրատարակված՝ 1736։ Դիմանկարը հիմնված է մ․թ․ա․ 1-ին դարում թվագրված մեդալիոնի վրա։ | |||
| |||
|---|---|---|---|
| մ․թ․ա․ 51 թվական - մ․թ․ա․ 47 թվական | |||
| Նախորդող | Պտղոմեոս XII Կլեոպատրա | ||
| Հաջորդող | Կլեոպատրա և Պտղոմեոս XIV | ||
| Մասնագիտություն՝ | գերիշխան | ||
| Դավանանք | եգիպտական բազմաստվածություն | ||
| Ծննդյան օր | մ. թ. ա. 62[1] կամ մ. թ. ա. 61[1] | ||
| Ծննդավայր | Ալեքսանդրիա, Պտղոմեոսյան Եգիպտոս | ||
| Վախճանի օր | հունվարի 13, մ. թ. ա. 47[1] | ||
| Վախճանի վայր | Նեղոս | ||
| Դինաստիա | Պտղոմեոսներ | ||
| Քաղաքացիություն | Հին Եգիպտոս | ||
| Հայր | Պտղոմեոս XII Աուլետես | ||
| Մայր | Կլեոպատրա V | ||
| Ամուսին | Կլեոպատրա | ||
Հաջորդել է հորը՝ Պտղոմեոս XII Աուլետեսին՝ թագավորական իշխանությունը կիսելով ավագ քրոջ՝ Կլեոպատրայի հետ։
Համագահակալում
խմբագրելՊտղոմեոս XII Աուլետեսի որդին՝ Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատորը, մ․թ․ա․ 51 թվականին որպես Պտղոմեոսյան Եգիպտոսի համագահակալ հաջորդում է հորը՝ ամուսնանալով իր ավագ քրոջ և գահակցի՝ Կլեոպատրա Ֆիլոպատորի հետ։ Մ․թ․ա․ 50 թվականի հոկտեմբերին Պտղոմեոս XIII-ը դառնում է լիիրավ տիրակալ, թեև փաստացի իշխանությունը կենտրոնացած էր Կլեոպատրայի ձեռքում։
Մ․թ․ա․ 48 թվականի գարնանը Պտղոմեոս XIII-ը և Պոթինոսը փորձում են գահընկեց անել Կլեոպատրային՝ թագուհու օրեցօր աճող հեղինակության և ազդեցության պատճառով։ Օրինակ՝ վերջինս իր պատկերով հատում է մետաղադրամներ, մինչդեռ Պտղոմեոս XIII-ի անունը բացակայում էր պաշտոնական փաստաթղթերում։ Այսպիսով, Պտղոմեոսը նպատակադրված էր դառնալ բացարձակ տիրակալ, իսկ Պոթինոսը՝ իրականացնել այդ իշխանությունը։
Քաղաքացիական պատերազմ
խմբագրելՊտղոմեոս XIII-ին և Պոթինոսին հաջողվում է գահազրկել Կլեոպատրային՝ վերջինիս ստիպելով փախչել Ասորիք (Հռոմեական Սիրիա պրովինցիա)։ Այնուամենայնիվ, Կլեոպատրային հաջողվում է ձևավորել սեփական բանակը, որն էլ դառնում է Եգիպտոսում քաղաքացիական պատերազմի բռնկման պատճառ։ Շուտով գահին սկսում է հավակնել նրանց մյուս քույրը՝ Արսինոյա IV-ը, ինչն էլ ավելի է բարդացնում արդեն իսկ գրգռված իրավիճակը։
Նմանօրինակ աշխարհաքաղաքական պայմաններում Եգիպտոսում ապաստանելու նպատակով Պտղոմեոսի արքունիք է ժամանում Հուլիոս Կեսարի դեմ պատերազմում իր զորքերը կորցրած եռապետ Գնեոս Պոմպեոսը։ Սկզբում Պտղոմեոսը ձևացնում է, որ պատրաստ է ընդունել Պոմպեոսին, սակայն իր խորհրդականների առաջարկվող՝ Կեսարին հաճոյանալու համար, Ալեքսանդրիայի ափամերձ հատվածում սպանում և գլխատում է նրան։ Կեսարը ժամանելուն պես Պտղոմեոսյան արքունիքը «որպես նվեր» տրիումվիրին է հանձնում Պոմպեոսի գլուխը։ Պոմպեոսի նման անփառունակ սպանությունը հարուցում է Կեսարի վրդովմունքն ու զայրույթը․ վերջինս հրամայում է արժանապատիվ կերպով կազմակերպել եռապետի թաղումը՝ հռոմեացուն բնորոշ կերպով։ Կեսարի վստահությունը նվաճելու գործում առավել մեծ հաջողություն է ցուցաբերում Կլեոպատրան, որը Հուլիոսի Ալեքսանդրիա ժամանելուց որոշ ժամանակ անց դառնում է նրա սիրուհին։
Այնուամենայնիվ, Կլեոպատրայի իշխանությունը Եգիպտոսում կայուն չէր։ Պտղոմեոս XIII-ը և Արսինոյա IV-ը ձգտում էին հասնել համատեղ գահակալման՝ ազատվելով Կլեոպատրայի հավակնությունների խնդրից։ Երկու բևեռների միջև հակամարտությունը վերաճում է ռազմական առճակատման, որի արդյունքում մ․թ․ա․ 48 թվականին Կլեոպատրայի իշխանավարման իրավունքները պաշտնապող Կեսարի բանակը պաշարում է Ալեքսանդրիան[2]։ Ճակատամարտի ընթացքում այրվում է Ալեքսանդրիայի գրադարանը[3]։ Մ․թ․ա․ 47 թվականին տեղի է ունենում Նեղոսի ճակատամարտը, որտեղ Կլեոպատրայի և Հուլիոս Կեսարի վճռական հաղթանակը հարկադրում է Պտղոմեոս XIII-ին լքել քաղաքը։ Շուտով հայտնի է դառնում, որ Նեղոսի գետանցի ժամանակ՝ մ․թ․ա․ 47 թվականի հունվարի 13-ին, մանկահասակ փարավոնը սպանվել է։ Այս իրադարձություններից հետո Կլեոպատրան դառնում է Եգիպտոսի միակ տիրակալը, չնայած նրան, որ վերջինիս նախաձեռնությամբ Պտղոմեոս XIV-ը՝ իր իսկ կրտսեր եղբայրը, դառնում է իր իսկ գահակիցը։
Տես նաև
խմբագրելՆշումներ
խմբագրել- ↑ Պտղոմեոսների համարակալումը ժամանակակից պրակտիկա է։ Մեզ հասած պատմագիտական աղբյուրները կարող են չհամապատասխանել ներկայիս օրինաչափությանը։ Տարբերակման ամենաարժանահավատ ձևը մակդիրն է (օրինակ՝ Թեոս Ֆիլոպատոր՝ «աստված, որ սիրում է իր հորը»)
Ծանոթագրություններ
խմբագրել | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր» հոդվածին։ |
