Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր

Պտղոմեոս XIII, ամբողջական անվանումը՝ Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր (հին հուն․՝ Πτολεμαίος ΙΓ΄ Θεός Φιλοπάτωρ, մ. թ. ա. 62, Եգիպտոս - մ. թ. ա. 47, Նեղոս), Եգիպտոսում կառավարող Պտղոմեոսների արքայատոհմի վերջին ներկայացուցիչներից մեկը, որը կառավարել է մ․թ․ա․ 51-ից մ․թ․ա․ 47 թվականներին։

Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատոր Πτολεμαῖος Θεός Φιλοπάτωρ
Ֆրանսիացի նկարիչ Էլիզաբեթ Սոֆի Շերոնի կողմից Պտղոմե XIII Թեոս Ֆիլոպատորին պատկերող նկար, հրատարակված՝ 1736։ Դիմանկարը հիմնված է մ․թ․ա․ 1-ին դարում թվագրված մեդալիոնի վրա:
Վերին և Ստորին Եգիպտոսների փարավոն
մ․թ․ա․ 51 թվական - մ․թ․ա․ 47 թվական
Նախորդող	Պտղոմեոս XII Կլեոպատրա
Հաջորդող	Կլեոպատրա և Պտղոմեոս XIV
Մասնագիտություն՝	գերիշխան
Դավանանք	եգիպտական բազմաստվածություն
Ծննդյան օր	մ. թ. ա. 62
Ծննդավայր	Ալեքսանդրիա, Պտղոմեոսյան Եգիպտոս
Վախճանի օր	մ. թ. ա. 47
Վախճանի վայր	Նեղոս
Դինաստիա	Պտղոմեոսներ
Քաղաքացիություն	Հին Եգիպտոս
Հայր	Պտղոմեոս XII Աուլետես
Մայր	Կլեոպատրա V
Ամուսին	Կլեոպատրա

Հաջորդել է հորը՝ Պտղոմեոս XII Աուլետեսին՝ թագավորական իշխանությունը կիսելով ավագ քրոջ՝ Կլեոպատրայի հետ։

Համագահակալում

Պտղոմեոս XII Աուլետեսի որդին՝ Պտղոմեոս XIII Թեոս Ֆիլոպատորը, մ․թ․ա․ 51 թվականին որպես Պտղոմեոսյան Եգիպտոսի համագահակալ հաջորդում է հորը՝ ամուսնանալով իր ավագ քրոջ և գահակցի՝ Կլեոպատրա Ֆիլոպատորի հետ։ Մ․թ․ա․ 50 թվականի հոկտեմբերին Պտղոմեոս XIII-ը դառնում է լիիրավ տիրակալ, թեև փաստացի իշխանությունը կենտրոնացած էր Կլեոպատրայի ձեռքում։

Մ․թ․ա․ 48 թվականի գարնանը Պտղոմեոս XIII-ը և Պոթինոսը փորձում են գահընկեց անել Կլեոպատրային՝ թագուհու օրեցօր աճող հեղինակության և ազդեցության պատճառով։ Օրինակ՝ վերջինս իր պատկերով հատում է մետաղադրամներ, մինչդեռ Պտղոմեոս XIII-ի անունը բացակայում էր պաշտոնական փաստաթղթերում։ Այսպիսով, Պտղոմեոսը նպատակադրված էր դառնալ բացարձակ տիրակալ, իսկ Պոթինոսը՝ իրականացնել այդ իշխանությունը։

Քաղաքացիական պատերազմ

Պտղոմեոս XIII-ին և Պոթինոսին հաջողվում է գահազրկել Կլեոպատրային՝ վերջինիս ստիպելով փախչել Ասորիք (Հռոմեական Սիրիա պրովինցիա)։ Այնուամենայնիվ, Կլեոպատրային հաջողվում է ձևավորել սեփական բանակը, որն էլ դառնում է Եգիպտոսում քաղաքացիական պատերազմի բռնկման պատճառ։ Շուտով գահին սկսում է հավակնել նրանց մյուս քույրը՝ Արսինոյա IV-ը, ինչն էլ ավելի է բարդացնում արդեն իսկ գրգռված իրավիճակը։

Նմանօրինակ աշխարհաքաղաքական պայմաններում Եգիպտոսում ապաստանելու նպատակով Պտղոմեոսի արքունիք է ժամանում Հուլիոս Կեսարի դեմ պատերազմում իր զորքերը կորցրած եռապետ Գնեոս Պոմպեոսը։ Սկզբում Պտղոմեոսը ձևացնում է, որ պատրաստ է ընդունել Պոմպեոսին, սակայն իր խորհրդականների առաջարկվող՝ Կեսարին հաճոյանալու համար, Ալեքսանդրիայի ափամերձ հատվածում սպանում և գլխատում է նրան։ Կեսարը ժամանելուն պես Պտղոմեոսյան արքունիքը «որպես նվեր» տրիումվիրին է հանձնում Պոմպեոսի գլուխը։ Պոմպեոսի նման անփառունակ սպանությունը հարուցում է Կեսարի վրդովմունքն ու զայրույթը․ վերջինս հրամայում է արժանապատիվ կերպով կազմակերպել եռապետի թաղումը՝ հռոմեացուն բնորոշ կերպով։ Կեսարի վստահությունը նվաճելու գործում առավել մեծ հաջողություն է ցուցաբերում Կլեոպատրան, որը Հուլիոսի Ալեքսանդրիա ժամանելուց որոշ ժամանակ անց դառնում է նրա սիրուհին։

Այնուամենայնիվ, Կլեոպատրայի իշխանությունը Եգիպտոսում կայուն չէր։ Պտղոմեոս XIII-ը և Արսինոյա IV-ը ձգտում էին հասնել համատեղ գահակալման՝ ազատվելով Կլեոպատրայի հավակնությունների խնդրից։ Երկու բևեռների միջև հակամարտությունը վերաճում է ռազմական առճակատման, որի արդյունքում մ․թ․ա․ 48 թվականին Կլեոպատրայի իշխանավարման իրավունքները պաշտնապող Կեսարի բանակը պաշարում է Ալեքսանդրիան։ Ճակատամարտի ընթացքում այրվում է Ալեքսանդրիայի գրադարանը։ Մ․թ․ա․ 47 թվականին տեղի է ունենում Նեղոսի ճակատամարտը, որտեղ Կլեոպատրայի և Հուլիոս Կեսարի վճռական հաղթանակը հարկադրում է Պտղոմեոս XIII-ին լքել քաղաքը։ Շուտով հայտնի է դառնում, որ Նեղոսի գետանցի ժամանակ՝ մ․թ․ա․ 47 թվականի հունվարի 13-ին, մանկահասակ փարավոնը սպանվել է։ Այս իրադարձություններից հետո Կլեոպատրան դառնում է Եգիպտոսի միակ տիրակալը, չնայած նրան, որ վերջինիս նախաձեռնությամբ Պտղոմեոս XIV-ը՝ իր իսկ կրտսեր եղբայրը, դառնում է իր իսկ գահակիցը։

Տես նաև

• Պտղոմեոս XV Կեսարիոն
• Ալեքսանդրիայի պաշարում (մ․թ․ա․ 47)

Ծանոթագրություններ

Եգիպտոս   Պատմություն   Հին Հռոմ