Վիքիպեդիա

Շուկա

Շուկա (խոսակցական՝ բազար), վայր, որը բաղկացած է բազմաթիվ փոքր կրպակներից կամ խանութներից[1], տարածված է հատկապես Մերձավոր Արևելքում[1][2], Բալկաններում, Կենտրոնական Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Հարավային Ասիայում[1], դրանք ավանդաբար կարող են տեղակայված լինել թաղածածկ փողոցներում, տարբեր հատվածներում ունենալ մուտքեր և ծառայել որպես քաղաքի կենտրոնական շուկա[3]։

Ստամբուլի մեծ շուկան, Թուրքիա

«Բազար» տերմինը գալիս է պարսկերենից, որտեղ այն նշանակում էր քաղաքի շուկայական տարածք[4]։ «Բազար» տերմինը երբեմն օգտագործվում է նաև հավաքական ձևով նկարագրելու տարածքում աշխատող առևտրականներին, բանկիրներին և արհեստավորներին:

Չնայած հնագիտական ապացույցների բացակայությունը սահմանափակում է շուկաների էվոլյուցիայի վերաբերյալ մանրամասն ուսումնասիրությունները, դրանց գոյության ամենավաղ ապացույցները թվագրվում են մ.թ.ա. 3000 թվականով: Հին Մերձավոր Արևելքի քաղաքներում, ըստ երևույթին, եղել են առևտրային թաղամասեր։ Հետագայում, իսլամական աշխարհում բազարները ճարտարապետական ձևի որոշակի ընդհանրություններ են ունեցել, օրինակ՝ տանիքածածկ փողոցներ և բակային շենքեր, որոնք հայտնի են քարավանսարայ անունով: Նրանց էվոլյուցիայի և կազմակերպման ճշգրիտ մանրամասները տարածված են տարածաշրջանից տարածաշրջան:

18-րդ և 19-րդ դարերում արևմուտքի հետաքրքրությունը արևելյան մշակույթի նկատմամբ հանգեցրել է Մերձավոր Արևելքի երկրներում առօրյա կյանքի մասին բազմաթիվ գրքերի հրատարակմանը: Շուկաներն ու առևտրի ատրիբուտները կարևոր տեղ են գրավել նկարների և փորագրությունների, արվեստի գործերի և ճանապարհորդական գրառումների մեջ:

Շուկայում կամ շուկայի հրապարակում գնումները շարունակում են մնալ Մերձավոր Արևելքի և Հարավային Ասիայի շատ քաղաքներում առօրյա կյանքի կենտրոնական առանձնահատկությունը, իսկ Արևմտյան և Հարավային Ասիայում շուկան առանցքային տեղ է զբաղեցնում: Մերձավոր Արևելքում շուկաները սովորաբար գտնվում են քաղաքի հին թաղամասերում: Շուկաները հաճախ կարևոր զբոսաշրջային վայրեր են։ Շուկաների մի շարք տարածքներ ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում՝ իրենց պատմական և (կամ) ճարտարապետական նշանակության պատճառով:

Տերմինաբանություն

խմբագրել

Բազար

խմբագրել
 
Սանադաջի շուկան, Իրան

«Բազար» բառի ծագումն առաջացել է նոր պարսկերենից։ Այս տերմինը պարսկերենից անցել է արաբերեն և ներկայումս օգտագործվում է ամբողջ Մերձավոր Արևելքում և Հնդկական թերակղզում[5][6][7][8][9][10]։

Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում անգլերեն «բազար» բառը կարող է ավելի լայն իմաստով նշանակել խանութ կամ շուկա, որը վաճառում է տարբեր ապրանքներ[10][11][12]։

Սոուկ

խմբագրել
 
Շուկա Ամմանում, Հորդանան

Արաբախոս աշխարհում souk բառը մոտավորապես համարժեք է «բազար» բառին[13][14]։ Իսկ արաբերեն բառը փոխառություն է արամերենից[15][16][17][18]։

Ժամանակակից ստանդարտ արաբերենում այս տերմինը վերաբերում է շուկաներին ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ վերացական տնտեսական իմաստով (օրինակ՝ արաբերեն խոսող անձը կարող է խոսել հին քաղաքի շուկաների, ինչպես նաև նավթի շուկաների մասին: Այս իմաստով, ազատ շուկայի հայեցակարգը կարող է օգտագործվել տարբեր ձևերով՝ կախված այն բանից, թե որտեղ է գտնվում շուկան):

Երուսաղեմի Մախանե Յեհուդայի նման շուկաները հաճախ ներկայացված են վրաններով ծածկված շարքերով, այդպիսի շուկաներ կան նաև տարածաշրջանի այլ վայրերում, որտեղ վաճառվում են մթերք, համեմունքներ, հալվա և նույնիսկ հագուստ։

Տատանումներ

խմբագրել

Հյուսիսային Մարոկկոյում իսպանական «սոկո» (շուկա) բառն է հաճախ օգտագործվում, ինչպես Տանժերի Մեծ Սոկո և Փոքր Սոկո շուկաների դեպքում[19][20][21]։

 
Շուկա Mahane Yehuda-ն, Երուսաղեմի հանրաճանաչ շուկան

Պատմություն

խմբագրել

Ծագումը հնում

խմբագրել

Գիտնական Մոհամմադ Ղարիփուրը նշել է, որ չնայած բազարների կենտրոնական դերին պարսկական պատմության մեջ, դրանց մասին համեմատաբար քիչ բան է հայտնի հնագիտական ապացույցների բացակայության պատճառով[22]։ Պատմական գրառումները փաստագրում են Իրանում «բազար» հասկացության գոյությունը՝ դեռևս մ.թ.ա. 3000 թվականից, երբ որոշ մեծ քաղաքներում եղել են թաղամասեր որտեղ գործել են առևտրային տարածքներ՝ բազարներ[23][24]։ Ըստ հնագիտական տվյալների՝ վկայություններ կան, որ հին Միջագետքում շուկայական թաղամասեր են գոյության ունեցել[24]։ Ըստ որոշ կարծիքների Եգիպտոսում ևս պետք է գոյություն ունեցած լինեին շուկայական կենտրոններ՝ միջազգային առևտուր իրականացնելու համար, սակայն դրանց գոյության մասին հնագիտական ապացույցներ չեն գտնվել[24]։ Ըստ որոշ հայտնաբերված փաստաթղթերի՝ Աքեմենյան Պարսկաստանում (մ.թ.ա. 550-330) արհեստագործական իրերը վաճառվել են Պերսեպոլիսի մոտակայքում գտնվող շուկաներում[24]։ Բազարների ցանց է առաջացած եղել քարավանային առևտրի ուղիների երկայնքով: Այս առևտրի ուղիների երկայնքով տեղակայված բազարները ձևավորել են ցանցեր, որոնք կապել են խոշոր քաղաքները միմյանց հետ և որտեղ հավանաբար փոխանակվել են ապրանքները, մշակույթը, մարդիկ և տեղեկատվությունը[25]։ Նույն ժամանակաշրջանի աղբյուրները նաև վկայում են, որ հին հույները կարգավորել են առևտուրը իրենց քաղաքների կենտրոնական հատվածներում (Ստոա): Հունական քաղաքաշինության գաղափարները տարածվել են Մերձավոր Արևելքում Սելևկյան ժամանակաշրջանում՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումներից հետո[24]։

Հույն պատմաբան Հերոդոտոսը նշել է, որ Եգիպտոսում, համեմատած այլ մշակույթների հետ, դերերը փոխվել են, և եգիպտացի կանայք հաճախ են այցելել շուկա և զբաղվել առևտրով, մինչդեռ տղամարդիկ մնացել են տանը և հյուսել են գործվածքներ[26]։ Նա նաև նկարագրել է Բաբելոնի ամուսնությունների շուկան[27]։

Իրանում Սասանյանների իշխանությունը կարևոր ժամանակաշրջան է եղել քաղաքաշինության և առևտրի զարգացման համար[23]։ Սասանյան Իրանում շուկաները սովորաբար քաղաքների սիրտն են եղել: Շուկային կից սովորաբար եղել է բացօթյա հրապարակը, որը ծառայել է որպես սոցիալ-տնտեսական ակտիվության ֆորում[23]։ Շուկաները կազմակերպվել են քարավանատներում, այն վայրերում, որտեղ գալիս էր ժամանակավոր բնակության ինչ-որ քարավան կամ մի քանի քարավաններ, և որտեղ նրանք մնում էին հանգստի և հյուրասիրության համար։ Քանի որ դա հաճախ չէր կարող պատահել, շուկաները հաճախ ոչ միայն վաճառում էին ապրանքներ, այլ նաև կազմակերպում էին խոշոր փառատոներ, որոնցում հնարավոր էր լինում տեսնել տարբեր մշակութային և սոցիալական միջոցառումներ: Ցանկացած բազար, բացի իր առևտրային գործառույթից, կարող էր կատարել սոցիալական գործառույթ՝ որպես մարդկանց հանդիպման վայր[28]։

Նախաիսլամական Արաբիայում գոյություն են ունեցել երկու տեսակի շուկաներ՝ մշտական քաղաքային շուկաներ և ժամանակավոր սեզոնային տոնավաճառներ։ Ժամանակավոր սեզոնային տոնավաճառներն անցկացվել են տարվա որոշակի ժամանակահատվածներում և կապված են եղել որոշակի տեսակի ապրանքների հետ: Բահրեյնի Սուկ-Հիջրը հայտնի է եղել իր խուրմայով, իսկ Սուկ-Ադանը՝ համեմունքներով և խնկերով։ Չնայած շուկաների պատմության մեջ Մերձավոր Արևելքի կենտրոնական տեղին, դրանց մասին համեմատաբար քիչ բան է հայտնի՝ հնագիտական ապացույցների բացակայության պատճառով: Այնուամենայնիվ, փաստագրված աղբյուրները մատնանշում են քաղաքներում գոյություն ունեցած մշտական շուկաները դեռևս մ. թ. ա. 550 թվականից[22]։

Իսլամական ժամանակաշրջան

խմբագրել
 
Խան ալ-Միրջանը Բաղդադում (14-րդ դար) իսլամական աշխարհի ամենահին պահպանված քաղաքային առևտրային կառույցներից մեկն է:

Ըստ ավանդական մուսուլմանական պատմությունների, Մուհամմադը հիմնել է շուկայական տարածք Մեդինայում՝ 622 թվականին Հիջրայի ընթացքում այնտեղ ժամանելուց կարճ ժամանակ անց: Նա նշանակել է բաց, չկառուցապատված տարածքը որպես շուկայական գոտի և արգելել է այս տարածքում ինչպես մշտական կառույցների կառուցումը, այնպես էլ հարկերի գանձումը[29]։ Ութ տարի անց, ասում են, որ նա նշանակել է շուկայի տեսուչ՝ մի պաշտոն, որը հավանաբար զարգացել է հետագայում իսլամական քաղաքներում՝ դառնալով հանրային բարոյականության վերահսկման և կշիռների ու չափերի կարգավորման պատասխանատու պաշտոնյա[29]։

Չնայած շուկայի կարևորությանը տնտեսական կյանքում և Ղուրանում շուկայական տերմինաբանության առկայությանը, շատ բան հայտնի չէ բազարների վաղ պատմության մասին, և, ուստի, այն մնում է ընթացիք հետազոտությունների թեմա[29]։ Իսլամական աշխարհում պահպանված քաղաքային առևտրային կառույցների մեծ մասը թվագրվում է 16-րդ դարից կամ նույնիսկ ավելի ուշ ժամանակաշրջանից, թեև որոշ պահպանված քաղաքային քարավանատներ թվագրվում են ավելի վաղ ժամանակաշրջաններից[30]։ Դրանցից ամենահինը Բաղդադի Խան ալ-Միրջանն է, որը կառուցվել է 1359 թվականին՝ որպես ավելի մեծ ճարտարապետական համալիրի մաս[31]։

 
Ալ-Համիդիայի շուկան Դամասկոսում

Մուհամմադի արգելքը շուկայում մշտական շենքեր կառուցելու և հարկեր գանձելու վերաբերյալ սկսել է անտեսվել դեռևս Ումայյանների ժամանակաշրջանում (7-րդ-ից 8-րդ դարեր): Ումայյան խալիֆներ Մուավիա I-ը և Հիշամ իբն Աբդ ալ-Մալիքը երկուսն էլ կառույցներ են կառուցել Մեդինայի շուկայում և այնտեղ հարկեր են գանձել, դեռ ավելին հատուկ նպատակով կառուցված շուկաներ են կառուցվել վաղ իսլամական քաղաքներում՝ ավելի հեռավոր վայրերում, ինչպիսիք են Բասրան Իրաքում, Ֆուստատը Եգիպտոսում և Կայրուանը Թունիսում: Այս գործընթացը, կարծես թե, արագացել է հատկապես Հիշամ իբն Աբդ ալ-Մալիքի կառավարման ընթացքում[29]։ Ամենակարևոր կամ թանկարժեք ապրանքներ վաճառող շուկաները սովորաբար տեղակայված են եղել քաղաքի կենտրոնական ուրբաթօրյա մզկիթի մոտ[29]։ Որոշ քաղաքներում, ինչպիսիք են Կահիրեն և Հալեպը, գլխավոր շուկան սկզբում կենտրոնացված է եղել մեկ կարևոր փողոցի երկայնքով, այնուհետև աստիճանաբար աճել և ճյուղավորվել է հարակից փողոցներում[30]։

Իսլամական ժամանակաշրջանում՝ Իրանում բազարները զարգացել են նույն սկզբունքներով, ինչ Սասանյան ժամանակաշրջանում[23]։ Մինչև 11-րդ դարը շուկաներն առավել հաճախ գտնվել են քաղաքի պարիսպներից դուրս գտնվող արվարձաններում, որոնք շրջապատում էին պաշտոնական քաղաքը։ Սա հատկապես տարածված է եղել Կենտրոնական Ասիայում, չնայած որոշ շրջաններում եղել են բացառություններ, որտեղ շուկան տեղակայված է եղել միջնաբերդի և քաղաքի ուրբաթօրյա մզկիթի մոտ՝ քաղաքի պատերի ներսում[32]։ 11-րդ դարից հետո արվարձանների և առևտրի տարածքների աճող կարևորությունը հանգեցրել է նրան, որ դրանց մեծ մասը պարփակված է եղել նոր ընդլայնված քաղաքային պարիսպներում: 10-րդ դարից սկսած՝ շուկան դարձել է քաղաքի ֆինանսական կենտրոնը, և իշխող էլիտաները ակտիվորեն հովանավորել և զարգացրել են այն։ Այս դարերում շատ տարածված է եղել շուկայի, միջնաբերդի և ուրբաթօրյա մզկիթի խմբային կառուցումը[32]։

 
Պրիշտինայի հին շուկա, Կոսովո

Մամլուքների սուլթանությունում (13-16-րդ դարեր) և Օսմանյան կայսրությունում (15-20-րդ դարեր) շուկայի և դրա շրջակայքում առևտրային շենքերի կառուցումը հաճախ հովանավորվել է սուլթանների, իշխող վերնախավի կամ Օսմանյան թագավորական ընտանիքի անդամների կողմից: Այս շենքերից ստացված եկամուտները, որպես կանոն, ուղղվել են կրոնական համալիրների պահպանմանը, որոնք հովանավորվել են նույն բարերարների կողմից՝ վակֆայի (իրավական նվիրատվություն) իրավական հիմքի շրջանակներում[33][34][35]։

21-րդ դար

խմբագրել
 
Ջորին ապրանքներ է տեղափոխում Մարոկկոյի Մեդինա քաղաք, աներթևեկելի թաղամասով

Մերձավոր Արևելքում շուկան համարվել է«քաղաքի բաբախող սիրտը և իսլամական ճարտարապետության և բարձր նշանակության մշակույթի խորհրդանիշը»[36]։ Այսօր շուկաները զբոսաշրջիկների համար սիրված վայրեր են, և այդ հնագույն շուկաներից մի քանիսը ցուցակվել են որպես համաշխարհային ժառանգության վայրեր կամ ազգային հուշարձաններ Մերձավոր Արևելքում՝ ելնելով դրանց պատմական, մշակութային կամ ճարտարապետական արժեքից:

Մարոկկոյի Ֆեսի Մեդինան, որը ներառում է բազմաթի երկար շուկայական փողոցներ (օրինակ՝ Տալա'ա Քեբիրա) և շուկայական տարածքներ (օրինակ՝ Քիսարիաթ ալ-Քիֆահ), 1981 թվականին ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում[37]։ Հալեպի Ալ-Մադինա Սուկը աշխարհի ամենամեծ ծածկված (փակ) պատմական շուկան է՝ մոտավորապես 13 կիլոմետր երկարությամբ[38]։ Այն հանդիսանում է Հին Հալեպի մի մասը, որը 1986 թվականից ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վայր է Սիրիայում[39]։ Թավրիզի շուկայական համալիրը Իրանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ցանկում ներառվել է 2010 թվականին[40]։ Լարի Քայսիյարիյեի շուկան Իրանում 2007 թվականից գտնվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վայրերի փորձնական ցանկում[41]։ Իզմիրի Քեմերալթը շուկան փորձնական ցանկում տեղ է գտել 2020 թվականին[42]։

Կազմակերպություններ և հաստատություններ

խմբագրել

Շուկայում կամ շուկայի հրապարակում գնումներ կատարելը Մերձավոր Արևելքի մեծ մասում առօրյա կյանքի մի մասն է[43]։ Գները սովորաբար սահմանվում են գնորդների և վաճառողների միջև բանակցությունների միջոցով, որոնք հայտնի են նաև որպես սակարկություններ[44]։

Շուկաները կամ ավանդական բազարները ավանդաբար բաժանված են լինում մասնագիտացված բաժինների, որոնք զբաղվում են հատուկ տեսակի ապրանքների վաճառքով։ Յուրաքանչյուր բաժին սովորաբար տեղակայված է մի քանի նեղ փողոցներում և անվանվում է իր մասնագիտացված ապրանքի անունով, ինչպես օրինակ՝ ոսկու շուկա, տեքստիլի շուկա, համեմունքների շուկա, կաշվե իրերի շուկա, գրավաճառների շուկա և այլն։ Սա նպաստում է վաճառողների միջև մրցակցությանը և օգնում է գնորդներին հեշտությամբ համեմատել գները[45]։ Յուրաքանչյուր առևտրում մասնագիտացված վաճառականները նաև անդամակցն են եղել արհեստավորական միությունների, որոնք էլ աջակցություն են տրամադրել թե՛ վաճառականներին, թե՛ հաճախորդներին։ Կազմակերպությունների ճշգրիտ մանրամասները տարբերվել են տարածաշրջանից տարածաշրջան։ Յուրաքանչյուր արհեստավորական միություն ունեցել է կանոններ, որոնց անդամները պետք է հետևեին, սակայն դրանք բավականաչափ ճկուն են եղել՝ մրցակցությունը թույլատրելու համար։ Արհեստավորական միությունները նաև իրականացրել են արհմիություններին նման որոշ գործառույթներ և կարողացել են բանակցել կառավարության հետ վաճառականների անունից կամ ներկայացնել նրանց շահերը անհրաժեշտության դեպքում[45]։

Չնայած քաղաքի յուրաքանչյուր թաղամաս ունեցել է իր տեղական շուկան, որտեղ վաճառվել է սնունդ և այլ անհրաժեշտ իրեր, հիմնական շուկան մեծ քաղաքի կենտրոնական կառույցներից մեկն է եղել, որտեղ վաճառվել են հնամենի ապրանքներ, շքեղ ապրանքներ և ծառայություններ, իրականացվել է փողի փոխանակում: Հիմնական շուկան, որը հայտնի է նաև որպես «կենտրոնական շուկա», սովորաբար կարող է գտնվել քաղաքի կենտրոնական մասում: Արհեստանոցները, որտեղ արտադրվում են վաճառքի ապրանքներ (տեղական արտադրության արտադրանք վաճառող վաճառականի դեպքում), սովորաբար գտնվում են բուն շուկայից հեռու:

Պատմականորեն իսլամական քաղաքներում պաշտոնյաները պատասխանատու են եղել շուկայում և քաղաքային կյանքի այլ ասպեկտներում կարգուկանոնը հաստատելու և պահպանելու համար: Նրանք հետևել են այնպիսի բաների, ինչպիսիք են քաշի չափումները, գնագոյացումը, մաքրությունը, աղմուկը և երթևեկությունը, ինչպես նաև պատասխանատու են եղել հասարակական բարոյականության այլ հարցերի համար[29][45]։ Նրանք նաև հետաքննել են խարդախության կամ ապրանքների որակի վերաբերյալ բողոքները[45]։ Նմանատիպ պաշտոնյան կարող էր հայտնի լինել տարբեր շրջաններում այլ անուններով, օրինակ՝ Ստամբուլի «կեդոդա» կամ Դելիի «Ամիր-ի Բազարյան»: Մաղրիբի երկրներում (Հյուսիսարևմտյան Աֆրիկա) նրանք նաև պարտականություններ կարող էին կիսել այլ պաշտոնյաների հետ, ինչպիսիք են Կադին կամ[45]։

Ճարտարապետություն

խմբագրել
 
Խան էլ Խալիլի, Կահիրեի կենտրոնական շուկան (1880-ականների լուսանկար)

Մշտական շուկաները ստեղծվել են քաղաքային տարածքներում, սովորաբար քաղաքի պատերի ներսում և քաղաքի կենտրոնին մոտ: Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի մեծ մասում շուկաները փոխկապակցված տարածքների ցանցեր են, այդ ցանցերի մեջ կարող են մտնել փողոցներն ու շենքերը, որոնք ունեն տարբեր ճարտարապետական ձևեր: Դրա սահմանները չունեն հստակ ուրվագծեր և կարող են փոխվել՝ կախված հանգամանքներից, քանի որ շուկան սերտորեն ինտեգրված է իր քաղաքային միջավայրի և քաղաքի այլ կարևոր հաստատությունների հետ[29]։

Չնայած այս տարածաշրջանում շուկաների մեծ բազմազանությանը, բացի շուկայի փողոցների ընդհանուր ցանցից, կան երեք կրկնվող տարրեր: Տարրերից մեկը շուկայի փողոցի երկու կողմերում գտնվող առանձին խանութներն են կամ կրպակները։ Խանութները, որպես կանոն, փոքր տարածքներ են, որոնք տեղակայված են դրսում: Որպես կանոն, դրանք հագեցած են մեծ փեղկերով, որոնք կարող են փակվել և կողպվել, երբ խանութի սեփականատերը բացակայում է[29]։ Մյուս տարրը ավելի անվտանգ շուկայական գոտին, որը սովորաբար գտնվում է քաղաքի կենտրոնում և բաղկացած է փակ փողոցներից: Այս համալիրը տարբեր կերպ կոչվում է (օրինակ՝ բեդեստեն)՝ կախված քաղաքից կամ պատմական ժամանակաշրջանից։ Սովորաբար այստեղ տեղի են ունեցել ամենահեղինակավոր և եկամտաբեր գործարքները, ինչպիսիք են զարդերի, օծանելիքի և տեքստիլի վաճառքը: Այդ ապրանքների պաշտպանության նպատակով այդ գոտու մուտքերը կարող են փակվել գիշերները կամ վտանգի դեպքում[29]։ Մեկ այլ կրկնվող տարր է ներքին բակում շենքերի առկայությունը, որտեղ կարող են մուտք գործել մեկ մեծ դռնով: Այդ կառույցները կարող էին կատարել տարբեր գործառույթներ, այդ թվում՝ ծառայել հյուրանոց ճանապարհորդների և առևտրականների համար, արտադրական կենտրոն, շուկա կամ պահեստ[29]։

 
Փայ շուկայական փողոց, Թավրիզի շուկա

Իրանում և Կենտրոնական Ասիայում մշտական շուկան նույնպես կարող է գտնվել քաղաքի կենտրոնում և ունենալ ընդհանուր ճարտարապետական տարրեր։ Այս շուկաները հանդես էին գալիս որպես քաղաքի ֆինանսական կենտրոններ և ավանդաբար վերահսկվում էին պետության կողմից[32]։ Որոշ իրանական շուկաներ կազմակերպվում են մեկ երկար շուկայական փողոցի շուրջ (օրինակ՝ Սպահանում կամ Թեհրանում), իսկ մյուսները մեծ ուղղանկյուն գոտիներում՝ զուգահեռ և հատվող փողոցների ցանցով (օրինակ՝ Թավրիզում): Այս տարածքները կոչվում են նաև «իրանական շուկաներ»[32]։ Փողոցների երկայնքով տեղակայված կարող են լինել մեկ կամ երկու հարկանի շենքեր, որոնցում կարող են առկա լինել խանութների տարածքներ: Փողոցները սովորաբար ծածկված կարող են լինել աղյուսաձև կամարներով, որոնք առանձնացված են պատուհաններով՝ լույսի և օդի շրջանառությունն ապահովելու համար: Խանութները հաճախ տեղակայված են լինում մոտակայքում կամ կապված են լինում արհեստանոցների հետ, որտեղ նույնպես ապրանքներ են արտադրվում, այնպես որ արտադրությունն ու մանրածախ առևտուրը հաճախ կենտրոնացած կարող են լինել տարածքներում, չնայած որոշ ապրանքներ (հատկապես տեքստիլ) տարածված են եղել նաև քաղաքի այլ մասերում[32]։ Ինչպես արևմուտքում գտնվող շուկաներում, այս տարածքում նույնպես կառուցվել են բազմաթիվ խաներ (քարավանատներ): Նրանք ծառայել են որպես պահեստներ, արտադրական կենտրոններ, մեծածախ կենտրոններ, առևտրականների հանրակացարաններ և բիզնես վարելու գրասենյակներ[32]։

 
Էդիրնի Սելիմիե մզկիթի համալիրի արաստան

Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանում զարգացած քաղաքներում, որպես կանոն, գոյություն է ունեցել մեկ կենտրոնական շուկա, որը թուրքերենով հայտնի է եղել որպես չարշի: Ստամբուլի Grand Bazaar-ը, որը հայտնի է որպես Kapalıcharshi («Փակ շուկա»), հայտնի օրինակ է: Բացի այդ, տարածված են եղել շուկայական կառույցների մի քանի տեսակներ՝ բեդեստեն, արաստա և խան (թուրքերեն՝ khān)[33]։ Օսմանյան բեդեստենը ամուր քարե շենք է եղել՝ գմբեթավոր տանիքով: Այլ շրջաններում առկա բեդեստենի համեմատությամբ, այստեղ տեղի է ունեցել ամենակարևոր և շքեղ առևտուրը[33]։ Արաստան սովորաբար «երկար» շուկայական կառույց է կամ շուկայական փողոց՝ ճակատային խանութներով: Արաստները կարող են լինել անկախ շուկաներ, որոնք կառուցվել են հիմնական շուկայի հրապարակից դուրս, օրինակ՝ որպես խոշոր կրոնական համալիրների մաս, ինչպիսիք են Էդիրնի Սելիմիե մզկիթի համալիրը կամ Ստամբուլի Սուլթանահմեթ մզկիթի համալիրը: Համեմունքների շուկան կամ Միսիր Չարշիշին («եգիպտական շուկա») Ստամբուլում նույնպես ամենամեծ և ամենահայտնի օրինակներից մեկն է[33]։

Ժամանակավոր շուկաներ

խմբագրել
 
Կայեն պղպեղ՝ Եմենի Սան քաղաքում գտնվող Ալ-Միլհ շուկայում

Ժամանակավոր կամ սեզոնային շուկան կազմակերպվում է որոշակի ժամանակահատվածում, և այդ շուկաները կարող են տարբերկվել ըստ տարեկան, ամսական կամ շաբաթական բնույթների։ Ամենահին շուկաները կազմակերպվել են որպես տարեկան շուկաներ և սովորաբար ներկայացրել են ընդհանուր տոնախմբություններ քաղաքներից դուրս։ Օրինակ՝ Ուքազ սուքը անցկացվել է տարեկան մեկ անգամ՝ Մեքքայի և Թաիֆի միջև գտնվող տարածքներում՝ Դհու ալ-Քիդահ սուրբ ամսվա ընթացքում[46]։ Չնայած այն ակտիվ շուկա է եղել, սակայն այն ավելի հայտնի է եղել իր պոեզիայի մրցույթներով, որոնց գնահատողներն էին հայտնի պոետներ, ինչպիսիք են՝ Ալ-Խանսան և Ալ-Նաբիղան։ Իսլամական ամենամյա սուքի օրինակ է Ալ Միրբիդը՝ Բասրայի մոտակայքում, որը նույնպես հայտնի է եղել իր պոեզիայի մրցույթներով՝ ինչպես նաև պատմվածքների ներկայացումներով։ Ժամանակավոր շույաները հաճախ հայտնի են դարձել որոշակի ապրանքների տեսակներով։ Օրինակ՝ Բահրեյնում Սուք Հիջրը հայտնի է եղել իր արմավներով, իսկ Սուք Ադանը՝ իր համեմունքներով և բույրերով[47]։ Քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական փոփոխությունների հետևանքով մնացել են միայն փոքր սեզոնային շուկաներ՝ գյուղերի և փոքր քաղաքների մոտակայքում, որոնք հիմնականում վաճառում են կենդանիներ և գյուղատնտեսական մթերքներ։

Շաբաթական շուկաները շարունակել են գործել ամբողջ արաբական աշխարհում։ Դրանց մեծ մասը անվանված է այն շաբաթվա օրվա անունով, երբ դրանք կազմակերպվում են։ Սովորաբար դրանք կարող են ունենալ բաց տարածքներ, որոնք հատուկ հատկացված են լինում այդ նպատակով՝ քաղաքների ներսում։ Օրինակներ՝ Ամմանի Չորեքշաբթի շուկան, որը մասնագիտացած է օգտագործված ապրանքների վաճառքում, Բաղդադի Գազլի շուկան, որը տեղի է ունենում յուրաքանչյուր ուրբաթ և մասնագիտացած է կենդանիների վաճառքում, ինչպես նաև Մարաքեշի Ֆինա շուկան, որն առաջարկում է կատարողական ծրագրեր՝ երգեր, երաժշտություն, ակրոբատիկա և կրկեսային ներկայացումներ։

Ցեղային տարածքներում, որտեղ գործում էին սեզոնային շուկաներ, սովորաբար չեզոքություն էր հայտարարվում միջսեռային հակամարտությունների նկատմամբ՝ ապահովելու համար, որ ավելցուկային ապրանքները ազատորեն փոխանակվեն շուկայի գործունեության ընթացքում: Որոշ սեզոնային տոնավաճառներ անց են կացվել տարվա որոշակի ժամանակահատվածներում և կապված են եղել որոշակի տեսակի ապրանքների հետ, ինչպիսիք են Բահրեյնի Սուկ-Հիջրը, որը հայտնի է եղել իր ամսաթվերով, իսկ Սուկ-Ադանը հայտնի է եղել իր համեմունքներով և օծանելիքով: Չնայած մերձավորարևելյան շուկայի գտնվելու վայրին, դրա մասին համեմատաբար քիչ բան է հայտնի՝ հնագիտական ապացույցների բացակայության պատճառով[22]։

Արվեստի և գրականության մեջ-օրիենտալիզմ

խմբագրել

18-րդ և 19-րդ դարերում եվրոպացիները նվաճել և պեղումներ են կատարել Հյուսիսային Աֆրիկայի և Լևանտի տարածքներում: Այժմ այս շրջանները կազմում են այն, ինչ կոչվում է Մերձավոր Արևելք, բայց նախկինում հայտնի է եղել որպես Արևելք: Եվրոպացիները ժողովուրդներին հստակ բաժանել են երկու մեծ խմբերի՝ եվրոպական արևմուտք և արևելք: Եվրոպացիները հաճախ արևելքի բնակիչներին համարել են արևմտյան քաղաքակրթության հակառակը․ նրանք «բռնակալ էին, ստատիկ և իռացիոնալ, մինչդեռ Եվրոպան դիտվում էր որպես ժողովրդավարական, դինամիկ և ռացիոնալ»[48]։ Միևնույն ժամանակ Արևելքը դիտվել է որպես էկզոտիկ, խորհրդավոր վայր՝ լի հեքիաթներով և գեղեցկությամբ: Ոմանք այս կրքին տրվելով ստեղծել են նկարչության ժանր, որը հայտնի է որպես օրիենտալիզմ: Վաղ ժամանակակից դարաշրջանում լայն տարածում են գտել ինչպես արևելքի գեղարվեստական գրականությունը, այնպես էլ ճանապարհորդական գրքերը։

Քննարկման առարկա

խմբագրել

Այս աշխատանքներից շատերը առատորեն նկարազարդվել են արևելյան կյանքի ամենօրյա տեսարանները պատկերող փորագրություններով, ներառյալ շուկայի հրապարակները և շուկայի առևտուրը[49]։ Նկարիչները կենտրոնացել են երկրի էկզոտիկ գեղեցկության վրա՝ առանձնացնելով շուկաներն ու քարավանները: Իսլամական ճարտարապետությունը նույնպես դարձել է ուսումնասիրության սիրված առարկա: Այս աշխատանքներից մի քանիսը քարոզչություն են եղել, որը կոչված է եղել արդարացնել եվրոպական իմպերիալիզմը արևելքում, այնուամենայնիվ, շատ արվեստագետներ մեծապես ապավինել են իրենց ամենօրյա փորձին՝ որպես իրենց ստեղծագործությունների ոգեշնչման աղբյուր[50]։ Օրինակ, Չարլզ Դ'Օիլին, որը ծնվել է Հնդկաստանում, հրատարակել է «Դաքքայի հնությունները» գիրքը, որը ներկայացնում է Դաքքայում փորագրված (այժմ՝ Դաքքա, Բանգլադեշ) 15 տախտակների շարք, որոնք պատկերում են շուկաներ, առևտուր, շենքեր և փողոցային տեսարաններ[51]։ Եվրոպական հասարակությունն ընդհանուր առմամբ դժգոհ է եղել երբ նկարվել են մերկ մարմիններ – բայց հարեմները, հարճերը և ստրուկների շուկաները, որոնք ներկայացված են քվազի-վավերագրական ստեղծագործությունների տեսքով, բավարարել են եվրոպական փափագը պոռնոգրաֆիկ արվեստի նկատմամբ: Վարագույրի մեջ գտնվող արևելյան կինը հատկապես գայթակղիչ առարկա է եղել, քանի որ նա թաքնված է եղել հետաքրքրասեր աչքերից, ինչը նրան խորհրդավոր հմայք է հաղորդել[52]։

Նշանավոր օրիենտալիստ նկարիչներ

խմբագրել

Օրիենտալիզմի ժանրի նշանավոր արվեստագետների թվում են՝ Ժան-Լեոն Ժերոմ Դելակրուան (1824-1904), Ալեքսանդր-Գաբրիել Դեկամպը (1803-1860), Ֆրեդերիկ Լեյթոնը (1830-1896), Էժեն Ալեքսիս Ժիրարդեն (1853-1907) և Ուիլյամ Հոլման Հանտը (1827-1910), ովքեր բոլորն էլ ոգեշնչվել են արևելյան փողոցային տեսարաններից, առևտրից և վաճառականությունից։ Ֆրանսիացի նկարիչ Ժան-Էտիեն Լիոտարը այցելել է Ստամբուլ 17-րդ դարում և պաստելներով նկարել է թուրքական կենցաղային տեսարաններ։ Բրիտանացի նկարիչ Ջոն Ֆրեդերիկ Լյուիսը, ով մի քանի տարի ապրել է ավանդական առանձնատանը Կահիրեում, նկարել է բարձր մանրամասնությամբ աշխատանքներ՝ ցույց տալով Մերձավոր Արևելքի կյանքի իրատեսական ժանրային տեսարաններ։ Էդվին Լորդ Ուիքսը օրիենտալիզմի ժանրի 19-րդ դարի նշանավոր ամերիկացի արվեստագետ և հեղինակ է եղել։ Նրա հարուստ ծնողները թեյի և համեմունքների վաճառականներ են եղել, ովքեր կարողացել են ֆինանսավորել նրա ճամփորդությունները և բավարարել նկարչության հանդեպ հետաքրքրությունը։ 1895 թվականին Ուիքսը գրել և նկարազարդել է ճամփորդական գիրք՝ «Սև ծովից մինչև Պարսկաստան և Հնդկաստան» վերնագրով։ Արժանանի են նշման նաև ժանրի մյուս նշանավոր նկարիչներից մի քանիսը, ովքեր իրենց աշխատանքներում ներառել են փողոցային կյանքի և շուկայական առևտրի տեսարաններ՝ Ժան-Լեոն Ժերոմ Դելակրուան (1824-1904), Ալեքսանդր-Գաբրիել Դեկամպն (1803-1860), Ֆրեդերիկ Լեյթոնը (1830-1896), Էժեն Ալեքսիս Ժիրարդեը (1853-1907) և Ուիլյամ Հոլման Հանտը (1827-1910), ովքեր բոլորն էլ ոգեշնչվել են արևելյան փողոցային տեսարաններից, առևտրից և վաճառականությունից[53]։

  •  
    Մավրիտանական շուկա, նկարը՝ Էդվին Լորդ Ուիքսի, 1873
  •  
    Փողոցային տեսարան Հնդկաստանում, հեղինակ՝ Էդվին Լորդ Ուիքս, մոտ 1885
  •  
    Քաշմիրի ճանապարհորդները Դելիի Էդվին Լորդ Ուիքս փողոցում, 1880-ականներ
  •  
    Շուկա Սամարղանդում, Լեոն Բենետի նկարազարդումը Ժյուլ Վեռնի վեպի համար, 1893
  •  
    Ալեքսանդր Դեֆոյի «շուկա»-ն, 1856 թվական
  •  
    Ստամբուլի մեծ շուկան, հեղինակ՝ Ամադեո Պրեզիոսի, 19-րդ դարի վերջ
  •  
    Մետաքսի շուկա, հեղինակ Ամեդեո Պրեզիոսի, 19-րդ դարի վերջ
  •  
    Սուկ դներ Էտոֆես, ըստ Անտոն Ռոբերտ Լեյնվեբեր, նախկան 1921 թվակնաը
  •  
    Գորգավաճառը Խան էլ Խալիլում, Գեորգ Էբերս, Եգիպտոս. նկարագրական, պատմական, հատոր 1, 1878
  •  
    «Շուկայի ներսում», Կահիրե, Չարլզ Ուայլդա, 1892
  •  
    Քոփփերսմիթների շուկան Կահիրեում, հեղինակ՝ Դեյվիդ Ռոբերթս, 1838
  •  
    Էլ Մուրիստանի շուկան Կահիրեում, հեղինակ՝ Դեյվիդ Ռոբերթս, 1838
  •  
    Տիմչեհ Ամին-ո-Դովլեհը Քաշանի շուկայում, Իրան

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «bazaar». www.collinsdictionary.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  2. ↑ «bazaar». Lexico Dictionaries | English (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  3. ↑ «Bazaars and Bazaar Merchants | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  4. ↑ «Bazaar | market». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  5. ↑ «bazaar - Origin and meaning of bazaar by Online Etymology Dictionary». www.etymonline.com. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 29-ին.
  6. ↑ Ayto, John (2009 թ․ հունվարի 1). Word Origins. Bloomsbury Publishing. էջ 104. ISBN 978-1-4081-0160-5.
  7. ↑ Daryaee, Touraj (2012 թ․ փետրվարի 16). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. էջ 8. ISBN 978-0-19-973215-9.
  8. ↑ «Bazaar». Dictionary.com, LLC. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 11-ին.
  9. ↑ Benveniste, Émile; Lallot, Jean (1973 թ․ հունվարի 1). «Chapter Nine: Two Ways of Buying». Indo-European Language and Society. University of Miami Press. Section Three: Purchase. ISBN 978-0-87024-250-2.
  10. ↑ 10,0 10,1 «bazaar». Britannica Money (անգլերեն). 2024 թ․ ապրիլի 6. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 25-ին.
  11. ↑ «bazaar». Oxford Learner's Dictionaries. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 25-ին.
  12. ↑ «Bazaar». Merriam-Webster Dictionary (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 25-ին.
  13. ↑ Corriente, Federico (2008). Dictionary of Arabic and Allied Loanwords: Spanish, Portuguese, Catalan, Galician and Kindred Dialects (անգլերեն). Brill. էջ 25. ISBN 978-90-04-16858-9.
  14. ↑ Huehnergard, John (2021). «The Legacy of Akkadian». In Vita, Juan-Pablo (ed.). History of the Akkadian Language (2 vols) (անգլերեն). Vol. 2. Brill. էջ 1506. ISBN 978-90-04-44521-5.
  15. ↑ Harper, Douglas. «Etymology of souk». Online Etymology Dictionary (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 25-ին.
  16. ↑ Staff, Press Boulevard Company; Press, Oxford University; Staff, Oxford University Press (1999). «souk». The Oxford Essential Dictionary of Foreign Terms in English (անգլերեն). Oxford University Press. ISBN 978-0-425-16995-7.
  17. ↑ Hamza, Neveen (2022). Architecture and Urban Transformation of Historical Markets: Cases from the Middle East and North Africa (անգլերեն). Taylor & Francis. էջ 2. ISBN 978-1-000-64546-0.
  18. ↑ Waite, Maurice (2012). Paperback Oxford English Dictionary (անգլերեն). Oxford University Press. էջ 695. ISBN 978-0-19-964094-2.
  19. ↑ DK Eyewitness Morocco (անգլերեն). DK. 2022. ISBN 978-0-7440-8192-3.
  20. ↑ Shoemake, Josh (2013). Tangier: A Literary Guide For Travellers (անգլերեն). I.B. Tauris. ISBN 978-0-85773-376-4.
  21. ↑ Rivière, Paul-Louis (1908). Villes et solitudes: croquis d'Europe et d'Afrique (ֆրանսերեն). Paris: Plon, Nourrit et Cie. էջ 219. «Socco est l'altération espagnole du mot arabe souk (...)»
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Gharipour, Mohammad (2012). «Introduction – The Culture and Politics of Commerce: Bazaars in the Islamic world». In Gharipour, Mohammad (ed.). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History (անգլերեն). American University in Cairo Press. էջեր 4–5. ISBN 978-1-61797-346-8.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Pourjafar, Mohammadreza; Amini, Masoome; Hatami Varzaneh, Elham; Mahdavinejad, Mohammadjavad (2014 թ․ մարտի 1). «Role of bazaars as a unifying factor in traditional cities of Iran: The Isfahan bazaar». Frontiers of Architectural Research (անգլերեն). 3 (1): 10–19. doi:10.1016/j.foar.2013.11.001. ISSN 2095-2635.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Gharipour, Mohammad (2012). «Introduction – The Culture and Politics of Commerce: Bazaars in the Islamic world». In Gharipour, Mohammad (ed.). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History (անգլերեն). American University in Cairo Press. էջեր 3–15. ISBN 978-1-61797-346-8.
  25. ↑ Hanachi, Pirooz; Yadollahi, Solmaz (2011). «Tabriz Historical Bazaar in the context of change». ICOMOS Conference Proceedings (անգլերեն). Paris, France: 1028–1039.
  26. ↑ Thamis (2012 թ․ հունվարի 18). «Herodotus on the Egyptians». World History Encyclopedia (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 15-ին.
  27. ↑ Herodotus: The History of Herodotus, Book I (The Babylonians), c. 440BC, translated by G.C. Macaulay, c. 1890
  28. ↑ Gharipour, Mohammad (2012). «Introduction – The Culture and Politics of Commerce: Bazaars in the Islamic world». In Gharipour, Mohammad (ed.). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History (անգլերեն). American University in Cairo Press. էջեր 14–15. ISBN 978-1-61797-346-8.
  29. ↑ 29,00 29,01 29,02 29,03 29,04 29,05 29,06 29,07 29,08 29,09 O'Meara, Simon (2011). «Bazaar, Arab lands». In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Three (անգլերեն). Brill. ISBN 9789004161658.
  30. ↑ 30,0 30,1 M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). «Market, covered». The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (անգլերեն). Vol. 2. Oxford University Press. էջեր 464–465. ISBN 9780195309911.
  31. ↑ M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). «Caravanserai». The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (անգլերեն). Vol. 1. Oxford University Press. էջեր 353–355. ISBN 9780195309911.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 Floor, Willem (2011). «Bazaar, Iran and Central Asia». In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Three (անգլերեն). Brill. ISBN 9789004161658.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 Kuban, Doğan (2011). «Bazaar, Anatolia and the Balkans». In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Three (անգլերեն). Brill. ISBN 9789004161658.
  34. ↑ Behrens-Abouseif, Doris (2007). Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and its Culture (անգլերեն). The American University in Cairo Press. ISBN 9789774160776.
  35. ↑ Denoix, Sylvie; Depaule, Jean-Charles; Tuchscherer, Michel, eds. (1999). Le Khan al-Khalili et ses environs: Un centre commercial et artisanal au Caire du XIIIe au XXe siècle. Cairo: Institut français d'archéologie orientale.
  36. ↑ Karimi, M., Moradi, E. and Mehr, R., "Bazaar, As a Symbol of Culture and the Architecture of Commercial Spaces in Iranian-Islamic Civilization,"
  37. ↑ UNESCO, Medina of Fez, https://whc.unesco.org/en/list/170
  38. ↑ «eAleppo: The old Souks of Aleppo (in Arabic)». Esyria.sy. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  39. ↑ «eAleppo:Aleppo city major plans throughout the history» (արաբերեն).
  40. ↑ UNESCO, Tabriz Historic Bazaar Complex, https://whc.unesco.org/en/list/1346
  41. ↑ Center, UNESCO World Heritage. «Bazaar of Qaisariye in Laar - UNESCO World Heritage Center». whc.unesco.org (անգլերեն).
  42. ↑ «Turkey's bazaar added to temporary UNESCO Heritage list». www.aa.com.tr.
  43. ↑ "Doha's Sprawling Souk Enters the Modern Era, The National [UAE edition], 25 February 2011, " https://www.thenational.ae/business/travel-and-tourism/doha-s-sprawling-souk-enters-the-modern-age-1.420872; Ramkumar, E.S., "Eid Shopping Reaches Crescendo," Arab News, 13 October 2007, http://www.arabnews.com/node/304533
  44. ↑ Islam, Sanam (2010 թ․ մարտի 27). «Perfecting the haggle: why it's always worth walking away». The National (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 3-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 Gharipour, Mohammad (2012). «Introduction – The Culture and Politics of Commerce: Bazaars in the Islamic world». In Gharipour, Mohammad (ed.). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History (անգլերեն). American University in Cairo Press. էջեր 1–50. ISBN 978-1-61797-346-8.
  46. ↑ Nejad, Reza Masoudi (2005). «Social bazaar and commercial bazaar: comparative study of spatial role of Iranian bazaar in the historical cities in different socio-economical context». 5th International Space Syntax Symposium Proceedings. Netherlands: Techne Press.
  47. ↑ Gharipour, Mohammad (2012). «Introduction – The Culture and Politics of Commerce: Bazaars in the Islamic world». In Gharipour, Mohammad (ed.). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History (անգլերեն). American University in Cairo Press. էջ 4. ISBN 978-1-61797-346-8.
  48. ↑ Nanda, S. and Warms, E.L., Cultural Anthropology, Cengage Learning, 2010, p. 330
  49. ↑ Houston, C., New Worlds Reflected: Travel and Utopia in the Early Modern Period, Routledge, 2016
  50. ↑ Meagher, J., "Orientalism in Nineteenth-Century Art," [The Metropolitan Museum of Art Essay], Online: http://www.metmuseum.org/toah/hd/euor/hd_euor.htm
  51. ↑ D'Oyly, Charles, Antiquities of Dacca, London, J. Landseer, 1814 as cited in Bonham's Fine Books and Manuscripts Catalogue, 2012, https://www.bonhams.com/auctions/20048/lot/2070/
  52. ↑ Nanda, S. and Warms, E.L., Cultural Anthropology, Cengage Learning, 2010, pp 330–331
  53. ↑ Davies, K., Orientalists: Western Artists in Arabia, the Sahara, Persia, New York, Laynfaroh, 2005; Meagher, J., "Orientalism in Nineteenth-Century Art," [The Metropolitan Museum of Art Essay], Online: http://www.metmuseum.org/toah/hd/euor/hd_euor.htm

Գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Տես՝ շուկա Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս
 
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 595)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շուկա&oldid=10280458» էջից