Յաննիս Ռիցոս

Յաննիս Ռիցոս; հուն․՝ Γιάννης Ρίτσος
Ծննդյան անուն	հուն․՝ Γιάννης Ρίτσος
Ծնվել է	մայիսի 1, 1909[…]
Ծննդավայր	Մոնեմվասիա
Վախճանվել է	նոյեմբերի 11, 1990[…] (81 տարեկան)
Վախճանի վայր	Աթենք, Հունաստան
Գերեզման	Մոնեմվասիա
Գրական անուն	Πέτρος Βελιώτης
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, դրամատուրգ, թարգմանիչ և գրող
Լեզու	հունարեն
Քաղաքացիություն	Հունաստան
Գրական ուղղություններ	ռեալիզմ, սյուրռեալիզմ և 30-ականների սերունդ
Ուշագրավ աշխատանքներ	«Էպիտաֆիա»; «Լուսնի սոնատ»; «Քարեր, Կրկնություն, Վանդակաճաղեր»
Անդամակցություն	ԷԱՄ
Կուսակցություն	Հունաստանի կոմունիստական կուսակցություն
Պարգևներ	; և Golden Wreath?
Զավակներ	1 դուստր
	Yiannis Ritsos Վիքիպահեստում

Յաննիս Ռիցոս (հուն․՝ Γιάννης Ρίτσος, մայիսի 1, 1909(1909-05-01)^[1]^[2]^[3]^[…], Մոնեմվասիա^[4] - նոյեմբերի 11, 1990(1990-11-11)^[1]^[2]^[3]^[…], Աթենք, Հունաստան^[5]), հույն բանաստեղծ և ձախ քաղաքական ակտիվիստ, Դիմադրության շարժման մասնակից։ Արժանացել է Լենինյան կոմերիտմիության միջազգային մրցանակի «Ժողովուրդների մեջ բարեկամության ամրապնդման համար» (1977)։ Բանաստեղծի գրական ժառանգությունն ընդգրկում է ավելի քան հարյուր բանաստեղծական ժողովածուներ, տասը վեպեր, չորս թատերական ստեղծագործություններ, թարգմանություններ, ճամփորդական նոթեր և այլն։

Կենսագրություն խմբագրել

Վաղ տարիներ խմբագրել

Ռիցոս Յաննիսը ծնվել է 1909 թվականի մայիսի 1-ին Պելեպոնեսի Մոնեմվասիա քաղաքում, մանր հողատեր Էլեֆտերիոս Ռիցոսի ընտանիքում։ Մայրը՝ Էլեֆտերիան, ծագում էր հին հունական ազնվականական Գիտիու տոհմից։ 1921 թվականից մինչ 1925 թվականը սովորել է Գիտիուի գիմնազիայում։ Գրել սկսել է վաղ տարիքում։ Արդեն 1924 թվականին նրա բանաստեղծությունները տպագրվել են «Մանուկների ստեղծագործությունը» ժողովածուում։ 1925 թվականին ընտանիքը հայտնվում է սնանկացման եզրին, տուբերկուլյոզից մահանում են մայրն ու եղբայրը։

Յաննիսը տեղափոխվում է Աթենք, որտեղ աշխատում է Հունաստանի ազգային բանկում։ 1926 թվականին նրա մոտ նույնպես ախտորոշվում է տուբերկուլյոզ, իսկ հայրն ընկնում է հոգեբուժարան Դաֆնիում։ 1927—1929 թվականներին Յաննիս Ռիցոսը բուժվում է «Սոտիրիա» հիվանադանոցում։ 1930 թվականին տեղափոխվում է Հանյա քաղաքի առողջարան։ Այստեղ նա առաջին անգամ ելույթով հանդես է գալիս տուբերկուլյոզով հիվանդների բնակության ահավոր պայմանների դեմ։ Այս շրջանում նա ծանոթանում է մարքսիզմի գաղափարներին։

Հեղափոխական ու գրական գործունեության սկիզբը խմբագրել

1931 թվականին Յաննիս Ռիցոսը վերադառնում է Աթենք, որտեղ համագործակցում է ձախ քաղաքական կողմնորոշում ունեցող «Պրոտոպորի» («Ավանգարդ») ամսագրի, ինչպես նաև կոմերցիոն թատրոնի հետ՝ աշխատելով որպես ռեժիսոր, դերասան ու պարող։ Նա շփվում էր նաև բանվորների հետ ու ընդունվում է Հունաստանի կոունիստական կուսակցություն։ 1934 թվականից որպես սրբագրիչ աշխատել «Գավոստի» հրատարակչությունում։ Այդ ժամանակ էլ լույս է տեսնում Յաննիս Ռիտոսի բանաստեղծությունների «Տրակտոր» ժողովածուն, որ գրված էր ֆուտուրիզմի ու Վլադիմիր Մայակովսկու ազդեցությամբ։ Այնուհետև Ռիցոսը համագործակցում է Հունաստանի կոմունիստական կուսակցության պաշտոնական լրագրի («Ռիզոսպաստիս») հետ, որտեղ տպագրվում է «Նամակներ դեպի ռազմաճակատ» ստեղծագործությունը։

1935 թվականին լույս է տեսնում Յաննիս Ռիցոսի բանաստեղծությունների երկրորդ ժողովածուն՝ «Բուրգեր»։ 1936 թվականին Ֆեսալոնիկիում ծխախոտի գործարանի բանվորների գործադուլի ժամանակ տեղի ունեցած ողբերգական դեպքերի ազդեցությամբ Ռիցոսը որոշում է գրել «Էպիտաֆիա» պոեմը։ Ֆաշիստական բռնակալ Իոաննիս Մետակսասի՝ իշխանության գալուց հետո «Էպիտաֆիա» պոեմն այրվել է Ակրոպոլի մոտ։

1937 թվականին Յաննիս Ռիցոսը, չնայած իր ստեղծագործություններն արգելված էին, կարողանում է ընդունվել Հույն գրական գործիչների միություն։ Նույն թվականին նա հրատարակում է «Երգ իմ քրոջը», որ նվիրել էր իր քույր Լուլային։ Նա հոր նման տառապում էր հոգեկան հիվանդությամբ ու բուժվում էր Դաֆնիում։ 1938 թվականին հրատարակվում է «Գարնանային սիմֆոնիան», իսկ Ռիցոսը դառնում է պետական Թագավորական թատրոնի պարող (ներկայում՝ Հունաստանի ազգային թատրոն)։ 1940 թվականին Յաննիս Ռիցոսն ընդգրկվում է Ազգային օպերային թատրոնի թատերախմբում և հրատարակում «Օվկիանոսի քայլերգը»։

Երկրորդ համաշխարհայինն ու քաղաքացիական պոտերազմը խմբագրել

Նացիստական շրջափակման տարիներին Յաննիս Ռիցոսն հանդես է գալիս Հունաստանի Ազգային-ազատագրական ճակատի կազմում և ընդգրկվում Հունաստանի ազգային-ազատագրական բանակի կազմում։ Նա դառնում է հակաֆաշիստական շարժման ղեկավար գորժիչներից մեկն՝ շարունակելով գրել հեղափոխակա ստեղծագործություններ։ 1942 թվականին նա գրել է «Կինը ծովափին» դրամատիկական ստեղծագործությունն ու «Վերջին հարյուրամյակը մարդուն» պոեմը։ 1943 թվականին բանաստեղծը համագործակցում է Աթենքում հրատարակվող «Ազատ գրականություն» ամսագրի հետ և հրատարակում «Փորձություն» ժողովածուն, որից գրաքննադատությունը հանում է «Արևից առաջ» պոեմը։

Հունաստանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներին՝ 1948 թվականին, կոմունիստ Յաննիս Ռիցոսը ձերբակալվում է և աքսորվում նախ Լեմնոս կղզի, 1949 թվականի մայիսին՝ Մակրոնիսոս, իսկ 1950 թվականին՝ Այոս-Ստրատիոս։ Բանաստեղծն ազատություն է ստանում միայն 1952 թվականին՝ այն բանից հետո, երբ բողոքեցին համաշխարհային մշակույթի առաջադեմ մի շարք գործիչների, այդ թվում՝ Լուի Արագոնը, Պաբլո Ներուդան և Պաբլո Պիկասոն։ Ազատություն ստանալուց անմիջապես հետո Յաննիս Ռիցոսը գրում է «Անհնազանդ քաղաքը» և ընդունվում նոր կազմակերպված Դեմոկրատական ձախ միասնական կուսակցություն, որ գլխավորում էր Իոաննիս Պասալիդիսը։ Նա նաև համագործակցում է այդ կուսակցության հրատարակած «Ավգի» թերթի հետ։

Հետպատերազմյան տարիներ խմբագրել

1954 թվականին Յաննիս Ռիցոսն ամուսնանում է Գարաֆիլիա Գոերգիադուի հետ։ Նրանք ունենում են մի դուստր, որին անվանում են Էեֆտերիա (ծնվել է 1955 թվականին)։

1956 թվականին Յաննիս Ռիցոսը «Լուսնի սոնատ» պոեմ-մենագրության համար արժանանում է Պետական մրցանակի քնարերգության բնագավառում («Լուսնի սոնատը» թարգմանվել է աշխարհի 20 լեզուներով)։ Բանաստեղծն այցելում է ԽՍՀՄ, ինչից հետո գրում է «Տպավորություններ Խորհրդային Միության մասին» (1956)։ 1958 թվականին նորից սկսում են հետևել նրան, ինչի պատճառն էր «Էպիտեորիսի Տեխնիս» («Արվեստի տեսություն») ամսագրի անդրադարձը Հոկտեմբերյան հեղափոխության 40-ամյակինն։ 1959 թվականին այցելում է Ռումինիա ու Բուլղարիա։ 1962 թվականին Յաննիս Ռոցիսը նորիս այցելում է Ռումինիա, ապա Չեխոսլովակիա, ԳԴՀ, Հունգարիա։ 1966 թվականին լինում է Կուբայում։

1960 թվականին «Էպիտաֆիան» թողարկվում է ձայնապնակով. նրա համար երաժշտություն էր գրել հույն հայտնի կոմպոզիտոր Միկիս Թեոդորակիսը։ Յաննիս Ռիցոսը հրատարակության է պատրաստում «Չեխ ու սլովակ բանաստեղծների անթոլոգիան», նոր հունարեն թարգմանում Վլադիմիր Մայակովսկու, Ալեքսանդր Բլոկի, Ալեքսեյ Տոլստոյի ստեղծագործությունները, ինչպես նաև հեղափոխական կոմունիստ բանաստեղծների՝ կուբացի Նիկոլաս Գիլեյենի, հունգարացի Աթիլա Յոզեֆի ստեղծագործությունները։

Ռազմական խունտա խմբագրել

«Սև գնդապետների» (1967 թվական) ռազմական հեղափոխությունից հետո Յաննիս Ռիցոսը տարվում է Լերոս կղզում գտնվող համակենտրոնացման ճամբար, ապա Յարոս, այնուհետև խիստ մեկուսացմամբ բանտարկվում է Սամոս կղզում։ Սակայն նա կարողանում է Ֆրանսիա տեղափոխված Միկիս Թեոդորակիսին ուղարկել իր «Քարեր, Կրկնություն, Վանդակաճաղեր» և «Դառը հայրենիքի տասնութ երգեր» բանաստեղծական շարքերը, որոնց համար կոմպոզիտորը գրեց երեժշտություն, և դրանք կատարում էր իր համերգների ժամանակ։

1973 թվականին Յաննիս Ռիցոսը մասնակցում է Աթենքի ճարտարագիտական համալսարանում ուսանողների ցույցին խունտայի իշխանության դեմ։ Իր տպավորությունները նա արտացոլել է «Մարմին և արյուն» բանաստեղծության մեջ։

Դիկտատուրաի ակումից հետո Յաննիս Ռիցոսը բնակություն է հաստատում Աթենքում, որտեղ անցկացրել է իր կյանիք վերջին երկու տասնամյակը։ Կիպրոսում Հունսատանի ու Թուրքիայի ավտորիտար ռեժիմների կողմից միջազգային թշնամության հրահրմանն ի պատասխան գրում է «Հիմն ու ողբ Կիպրոսի մասին»։

Յանիիս Ռիցոսը մահացել է 1990 թվականի նոյեմբերի 11-ին Աթենքում։ Թաղվել է հայրենի Մոնեմվասիայում։

Պարգևներ և կոչումներ խմբագրել

Իր ստեղծագործական բեղմնավոր գործունեության ընթացքում Յաննիս Ռիցոսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների։ Առաջինը՝ Քնարերգության բնագավառում պետական մրցանակը, ստացել է 1956 թվականին։

1970 թվականին դարձել է Գերմանիայի Մայնց քաղաքի Գիտությունների ու գրականության ակադեմիայի անդամ։ 1972 թվականին պարգևատրվել է Միջազգային մեծ մրցանակով («Knokk-ле-Zout», Բելգիա)։ 1975 թվականին պարգևատրվել է Գեորգի Դմիտրովի անվան միջազգային մրցանակով (Բուլղարիա) և Բանաստեղծ-ռոմանիտիկ Ալֆրեդ դը Վինիի անվան մեծ մրցանակով (Ֆրանսիա)։

1977 թվականին ստացել է Լենինյան կոմերիտմիության միջազգային մրցանակի «Ժողովուրդների մեջ բարեկամության ամրապնդման համար» (ԽՍՀՄ)։ 1979 թվականին պարգևատրվել է Խաղաղության համաշխարհային խորհրդի միջազգային մրցանակով։

Յաննիս Ռիցոսը Ֆեսալոնիկիի Արիստոտելի անվան համալսարանի պատվավոր դոկտոր է, Բիրմինգեմի համալսարանի պատվավոր դոկտոր, Մալարմեի ակադեմիայի (Ֆրանսիա) պատվավոր անդամ, Լայպցիգի համալսարանի (1984) և Աթենքի համալսարանի (1987) պատվավոր դոկտոր։

1986 թվականին Յաննիս Ռիցոսին ներկայացվել է Նոբելյան մրցանակի գրականության բնագավառում, իսկ 1987 թվականին բանաստեղծն ստացել է ՄԱԿ-ի մրցանակ ու Աթենքի քաղաքապետարանի ոսկե մեդալ։

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Ժողովածուներ խմբագրել

«Ποιήματα — Α τόμος», (1961)
«Ποιήματα — Β τόμος», (1961)
«12 ποιήματα για τον Καβάφη», (1963)
«Μαρτυρίες — Σειρά 1η», (1963)
«Ποιήματα — Γ τόμος», (1964)
«Μαρτυρίες — Σειρά 2η», (1966)
«Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», (1973)
«Ποιήματα — Δ τόμος», (1975)

Քնարերգություն խմբագրել

«Τρακτέρ „, (1934)
“Πυραμίδες», (1935)
«Επιτάφιος», (1936)
«Το τραγούδι της αδελφής μου», (1937)
«Εαρινή συμφωνία», (1938)
«Το εμβατήριο του ωκεανού», (1940)
«Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής», (1943)
«Δοκιμασία», (1943)
«Ο σύντροφός μας», (1945)
«Γειτονιές του κόσμου», (1949)
«Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», (1952)
«Αγρύπνια», (1954)
«Πρωινό άστρο», (1955)
«Η σονάτα του σεληνόφωτος», (1956)
«Χρονικό», (1957)
«Πέτρινος χρόνος», (1957)
«Αποχαιρετισμός», (1957)
«Υδρία „, (1957)
“Χειμερινή διαύγεια», (1957)
«Οι γειτονιές του κόσμου», (1957)
«Η αρχιτεκτονική των δέντρων», (1958)
«Οταν έρχεται ο ξένος», (1958)
«Ανυπόταχτη πολιτεία», (1958)
«Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα», (1959)
«Το παράθυρο», (1960)
«Η γέφυρα», (1960)
«Ο Μαύρος Αγιος», (1961)
«Το νεκρό σπίτι», (1962)
«Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού», (1962)
«Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες», (1963)
«12 ποιήματα για τον Καβάφη», (1963)
«Μαρτυρίες Α», (1963)
«Παιχνίδια τ'ουρανού και του νερού», (1964)
«Φιλοκτήτης», (1965)
«Ρωμιοσύνη», (1966)
«Ορέστης», (1966)
«Μαρτυρίες Β», (1966)
«Όστραβα», (1967)
«Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα», (1972)
«Η Ελένη», (1972)
«Χειρονομίες», (1972)
«Τέταρτη διάσταση», (1972)
«Η επιστροφή της Ιφιγένειας», (1972)
«Ισμήνη», (1972)
«Χρυσόθεμις», (1972)
«Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», (1973)
«Γκραγκάντα», (1973)
«Διάδρομος και σκάλα», (1973)
«Σεπτήρια και Δαφνηφόρια», (1973)
«Καπνισμένο τσουκάλι», (1974)
«Ο αφανισμός της Μήλος», (1974)
«Υμνος και θρήνος για την Κύπρο», (1974)
«Κωδωνοστάσιο», (1974)
«Χάρτινα „, (1974)
“Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη», (1974)
«Η Κυρά των Αμπελιών», (1975)
«Η τελευταία προ Ανθρώπου Εκατονταετία», (1975)
«Τα επικαιρικά», (1975)
«Ημερολόγιο εξορίας», (1975)
«Μαντατοφόρες», (1975)
«Θυρωρείο», (1976)
«Το μακρινό», (1977)
«Το ρόπτρο»
«Γραφή Τυφλού»
«Τα ερωτικά»
«Ανταποκρίσεις», (1987)

Դրամաներ խմբագրել

«Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα „, (1942)
“Πέρα απ'τον ίσκιο των κυπαρισσιών», (1947)
«Τα ραβδιά των τυφλών», (1959)
«Ο λόφος με το συντριβάνι»

Թարգմանություններ խմբագրել

«Α.Μπλόκ: Οι δώδεκα», (1957)
«Ανθολογία Ρουμανικής ποίησης», (1961)
«Αττίλα Γιόζεφ: Ποιήματα», (1963)
«Μαγιακόφσκι: Ποιήματα», (1964)
«Ντόρας Γκαμπέ: Εγώ, η μητέρα μου και ο κόσμος», (1965)
«Ιλία 'Ερεμπουργκ: Το δέντρο», (1966)
«Ναζίμ Χικμέτ: Ποιήματα», (1966)
«Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών», (1966)
«Νικόλας Γκιλλιέν: Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος», (1966)
«Α.Τολστόη : Η γκρινιάρα κατσίκα», (1976)
«Φ.Φαριάντ: Ονειρα με χαρταετούς και περιστέρια», (1988)
«Χο τσι Μινχ: Ημερολόγιο της φυλακής

Ճամփորդական նոթեր խմբագրել

»Εντυπώσεις απο τη Σοβιετική Ενωση", (1956)
«Ιταλικό τρίπτυχο», (1982)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 filmportal.de — 2005.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Рицос Яннис // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118788957 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Большая Советская энциклопедия (ռուս.)
Յաննիս Ռիցոսին նվիրված կայք (հուն.)
Яннис Рицос — сто лет со дня рождения Արխիվացված 2011-04-13 Wayback Machine (ռուս.)

Յաննիս Ռիցոսի ստեղծագործությունները.

«Мертвый дом». Перевод Софьи Ильинской Արխիվացված 2016-04-14 Wayback Machine (ռուս.)
«Исмена». Перевод Мориса Ваксмахера Արխիվացված 2016-10-07 Wayback Machine (ռուս.)
Греческие мифы в мировой поэзии — ХХ век//Яннис Рицос (ռուս.)

Գրականություն խմբագրել

Мицос Александропулос. Янис Рицос сегодня.// Иностранная литература.1975.№ 10.- С. 213-219.
Краткая литературная энциклопедия. М., 1971. Т. 6. С.310-311.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յաննիս Ռիցոս» հոդվածին։

[_e1aa3ddafc5df287-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_bb000266d1d7d4b5-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_413f45f17393a5d6-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 filmportal.de — 2005.

[_59c45742259215fd-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Рицос Яннис // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_4f51dd04411b7cd1-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118788957 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]