Վիքիպեդիա

Մարտի Ահտիսաարի

Մարտի Ահտիսաարի (ֆիններեն՝ Martti Oiva Kalevi Ahtisaari, հունիսի 23, 1937(1937-06-23)[1][3][4][…], Վիբորգ, Ֆինլանդիա[1][4]), Ֆինլանդիայի նախագահ (1994-2000), ֆինն դիվանագետ, ՄԱԿ-ի աշխատակից։ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (2008)։

Մարտի Ահտիսաարի
ֆիններեն՝ Martti Ahtisaari
Martti Ahtisaari 2012-04-16.jpg
 
Կուսակցություն՝ Ֆինլանդիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն[1]
Կրթություն՝ Օուլուի համալսարան (1959), Kuopio Lyceum High School? (1952)[2] և Oulun Lyseon Lukio? (1956)
Գիտական աստիճան՝ գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, դիվանագետ և ուսուցիչ
Դավանանք լյութերականություն
Ծննդյան օր հունիսի 23, 1937(1937-06-23)[1][3][4][…] (85 տարեկան)
Ծննդավայր Վիբորգ, Ֆինլանդիա[1][4]
Քաղաքացիություն Flag of Finland.svg Ֆինլանդիա
Ի ծնե անուն ֆիններեն՝ Martti Oiva Kalevi Ahtisaari
Ամուսին Eeva Ahtisaari?[2]
Զավակներ Marko Ahtisaari?[2]
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ
Իզաբել Կաթոլիկի շքանշանի ասպետ,

Commander of the Congolese Order of Merit?

, Պատվո լեգեոնի Մեծ խաչի ասպետ, Բանի շքանշանի Մեծ Խաչի ասպետ, Հարավային խաչի շքանշանի Մեծ շղթա, «Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության հանդեպ ունեցած վաստակի համար» հատուկ աստիճանի շքանշանի Մեծ Խաչ, Ֆալկոնի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ, Մարիաննա հողի Խաչի շքանշանի շղթա, Սուրբ Օլավի միաբանության մեծ խաչի ասպետ, Երեք աստղի շքանշան, 1-ին կարգ, իշխան Յարոսլավ Իմաստունի 1-ին աստիճանի շքանշան,
, Ռումինիայի Աստղի շքանշանի շղթա,
, Bintang Jasa Utama, Հունգարիային մատուցած ծառայությունների շքանշանի Մեծ խաչ, Լեոպոլդի շքանշանի Մեծ խաչ, Ֆինլանդիայի Սպիտակ վարդի շքանշանի Մեծ խաչ շղթայով, Commander First Class of the Order of the White Rose of Finland, Grand Cross of the Order of the Cross of Liberty, Commander of the Order of the White Rose of Finland, Grand Cross of the Order of the Lion of Finland, Commander of the Order of the Lion of Finland, Սերովբեների արքայական շքանշան, Փղի շքանշան, Դանեբրոգ շքանշան, Սպիտակ Արծվի շքանշան, Վիտաուտաս Մեծի շքանշանի մեծ խաչ, Մեծ Խաչի ասպետ՝ «Իտալիայի Հանրապետության հանդեպ ունեցած վաստակի համար» Մեծ ժապավենով, Փրկչի շքանշանի Մեծ խաչ, Թուրքիայի Հանրապետության շքանշան, Նիդեռլանդական առյուծի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ, Ացտեկյան արծվի շքանշանի շղթա, Grand Cross of the Order of Good Hope, Օ. Ռ. Տամբոյի ուղեկցողների օրդեն, Grand Cross of the Order of Merit, Մայիսի շքանշան, Grand Cross of the Order of the Liberator General San Martín, Մուբարակ Մեծի շքանշան, Թագավորության թագի շքանշան,

Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ (2008)

,

Manfred Wörner Medal? (2007)

,

Ֆելիքս Ուֆուե-Բուանիի խաղաղության մրցանակ (2007)

,

Գյոզերի մեդալ (2008)

,

Չորս ազատությունների մրցանակ - ազատության մեդալ

,

«Դելտա» մրցանակ՝ համաշխարհային փոխըմբռնման համար

,

Peace Prize of Hesse? (2000)

,

Համաշխարհային տնտեսական մրացանկ (2012)

,

Ֆուլբրայթի մրցանակ (2000)

,

Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի պատվավոր դոկտոր

,

Zamenhof award? (1995)

,

Honorary Officer of the Order of Australia? (ապրիլի 2, 2002)

, Order of the Lamb of God և National Flag Order

ԿենսագրությունԽմբագրել

 
Մարտի Ահտիսաարի զինանշանը՝ որպես Սերաֆիմի շվեդական շքանշանի կրող

Ծնվել է Վիբորգում, նորվեգական ծագմամբ ֆինն սպայի ընտանիքում։ 1939-1940 թվականներին խորհրդա-ֆիննական պատերազմի ընթացքում նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Կուոպիո, իսկ 1952 թվականին՝ Օուլու։ 1959 թվականին ավարտել է Օուլուի համալսարանի հեռակա մանկավարժական բաժինը։

Օուլուում միացել է YMCA-ին և 1960 թվականին մեկնել Կարաչի (Պակիստան)՝ այնտեղ գլխավորելով YMCA-ի ֆիզիկական դաստիարակության դպրոցը։ 1963 թվականին վերադարձել է Ֆինլանդիա՝ Հելսինկի, որտեղ ընդունվել է Պոլիտեխնիկում և աշխատել զարգացող երկրներին օգնություն ցուցաբերող կազմակերպություններում։

1965 թվականին դարձել է Ֆինլանդիայի ԱԳՆ աշխատակից։ 1973 թվականին նշանակվել է Տանզանիայում երկրի դեսպան (1973-1976), իսկ 1975-1976 թվականներին դեսպան է եղել նաև Զամբիայում, Սոմալիում և Մոզամբիկում։

1977-1981 թվականներին՝ Նամիբիայում ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ։

1978 թվականից Ահտիսաարին աշխատում է Նյու Յորքի ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանում՝ զբաղեցնելով կազմակերպության պատասխանատու պաշտոններ։

1989 թվականի մարտին գլխավորել Է ՄԱԿ-ի առաքելությունը Նամիբիայում։ Երկրի անկախության կայացման գործում նրա ունեցած վաստակի համար արժանացել է Նամիբիայի պատվավոր քաղաքացու կոչման։

Ղեկավարել է ՄԱԿ-ի գործունեությունը Իրաքում 1991 թվականի պատերազմի հետևանքների հաղթահարման ուղղությամբ (Փոթորիկ անապատում)։

1992 թվականի սեպտեմբերից 1993 թվականի ապրիլը ղեկավարել է ՄԱԿ-ի աշխատանքային խումբը Բոսնիա և Հերցեգովինայում իրավիճակի կարգավորման գործով։

1993 թվականին անդամակցել է Ֆինլանդիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությանը, որը 1994 թվականի նախագահական ընտրություններում առաջադրել է նրա թեկնածությունը։

1994 թվականին դարձել է Ֆինլանդիայի առաջին նախագահը, որն ընտրվել է ուղղակի համաժողովրդական նախագահական ընտրությունների ընթացքում։ Նրա նախագահության ընթացքում Ֆինլանդիան անդամակցել է Եվրամիությանը (1995)։

1995 թվականի հուլիսի 23-ին Էսպերանտոյի Միջազգային Ասոցիացիայի կողմից ստացել է Զամենգոֆի անվան մրցանակ՝ «խաղաղության և միջազգային փոխըմբռնման ամրապնդման գործում նշանակալի ավանդի համար»։

1999 թվականին ԵՄ-ն ներկայացրել է Հարավսլավիայի ղեկավարության ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության և Ռուսաստանի հետ բանակցություններում։ Հունիսին, ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծություններից 11 շաբաթ անց, Հարավսլավիայում Ռուսաստանի նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վիկտոր Չերնոմիրդինի հետ միասին հասավ Հարավսլավիայի նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչի կողմից հակամարտության դադարեցման վերաբերյալ ՆԱՏՕ-ի պայմանների ստորագրմանը։ 2000 թվականին Հելսինկիում տեղի ունեցավ նրա «Առաքելությունը Բելգրադ» գրքի շնորհանդեսը, որտեղ նա պատմել է այդ իրադարձության մասին։

6 տարի անց նախագահի պաշտոնում վերադարձել է խաղաղապահ գործունեության։

2000 թվականից հանդիսանում է ֆիննական UPM-Kymmene անտառարդյունաբերական ընկերության տնօրենների խորհրդի անկախ անդամ։ Աուդիտորական կոմիտեի անդամ։ Ներկայումս իր ստեղծած Crisis Management Initiative անկախ ոչ կառավարական կազմակերպության (ճգնաժամային կառավարման նախաձեռնություն) ղեկավարն է։

2003 թվականի սեպտեմբերին ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի որոշմամբ գլխավորեց Իրաքում այդ կազմակերպության աշխատակիցների անվտանգության հարցերով փորձագիտական խումբը։ Հոկտեմբերին խումբը Նյու Յորքում զեկույց էր ներկայացրել՝ աշխարհում ՄԱԿ-ի ներկայացուցչությունների պահպանության միջոցառումների խիստ քննադատությամբ։ ԵԱՀԿ նախագահի անձնական դեսպանորդը Կենտրոնական Ասիայում։

2005 թվականի նոյեմբերին նշանակվել է Կոսովոյում ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի հատուկ դեսպանորդ, իսկ 2012 թվականի օգոստոսին դիտարկվել է որպես սիրիական ճգնաժամի կարգավորման գծով ՄԱԿ-ի հատուկ դեսպանորդի պաշտոնի թեկնածու[5][6]։

2012 թվականի օգոստոսին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել էր, որ Ֆինլանդիայի նախկին նախագահ Մարտի Ահտիսաարիի նշանակումը Սիրիայում ՄԱԿ-ի և արաբական պետությունների լիգայի հատուկ դեսպանորդի պաշտոնում հեռացող Քոֆի Անանի փոխարեն անընդունելի որոշում է․ «Դա բացառված է» հայտարարել է Չուրկինը։

ՔննադատությունԽմբագրել

ՄԱԿ-ի առաքելությունը ՆամիբիայումԽմբագրել

Թեև Ահտիսաարին արժանացել է Նամիբիայի պատվավոր քաղաքացու կոչման, Նամիբիայի առաջին նախագահ Սեմ Նույոման (Sam Nujoma) 2001 թվականին հրապարակված իր ինքնակենսագրության մեջ խիստ քննադատության է ենթարկել Նամիբիայում Ահտիսաարիի գործողությունները։

Աջակցություն Հարավսլավիայի ռմբակոծություններինԽմբագրել

1999 թվականի հունիսին հարավսլավական Նեդելնի Տելեգրաֆ թերթը, նշելով Սլոբոդան Միլոշևիչին, հրապարակեց Յուգոսլավիայի նախագահ Վիկտոր Չերնոմիրդինի և Մարտի Ախտիսաարիի բանակցությունների մանրամասները[7][8]։

Կոռուպցիայի մեղադրանքԽմբագրել

Նա այսպես կոչված «Ահտիսաարիի ծրագրի» հեղինակն է, որը նկարագրում է Կոսովոյի սերբական նահանգի անջատման գործընթացը։ Մարտի Ահտիսաարիի մշակած պլանի մի շարք դրույթներ հակասում են ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի թիվ 1244 բանաձևին։ Մամուլում մեղադրանքներ են տարածվել, հղում անելով գերմանական BND հետախուզական ծառայությանը, որ այդ պլանի մշակման և առաջխաղացման համար Ահստիսարին խոշոր կաշառք է ստացել Կոսովոյի անջատողականներից[9][10]։

Նոբելյան դափնեկիրԽմբագրել

 
Նոբելյան մրցանակի հանձնումը։

2008 թվականի հոկտեմբերին դարձել Է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր «ավելի քան երեք տասնամյակ միջազգային հակամարտությունների լուծման գործում մի քանի մայրցամաքներում կարեւոր ջանքերի համար»[11]։ Ֆինլանդիայի ԱԳ նախարար Ալեքսանդր Ստուբը մրցանակի հանձնման օրը անվանել է «պատամական օր Ֆինլանդիայի համար»[12]։

Այնուամենայնիվ, մի շարք ռուս և արտասահմանյան քաղաքական գործիչներ և լրատվամիջոցներ դատապարտեցին մրցանակը շնորհելու որոշումը՝ համարելով այն քաղաքական դրդապատճառ։ Ինչպես հայտարարել Է ՌԴ Պետդումայի միջազգային կոմիտեի ղեկավար Կոնստանտին Կոսաչովը, դա «բացարձակապես քաղաքականացված որոշում է, որը չի նպաստում այդ Նոբելյան մրցանակի հեղինակությանը»[13][14]։ Մրցանակի քաղաքական բնույթի մասին հայտարարել է նաև Մոսկվայում Հարավսլավիայի նախկին դեսպան Բորիսլավ Միլոշևիչը[15]։ Ահտիսաարին հրաժարվել է ստորագրել Լյուի Սյաոբոյի նամակը Խաղաղության նոբելյան մրցանակակիրներին, ով նույնպես այդ մրցանակի դափնեկիր է։

 
Մարտի Ահսիտաարին և նրա որդին՝ Մարկոն (Մարկոյի հարսանիքիի օրը) 2008 թվականի հունիսի 14-ին։

ԸնտանիքԽմբագրել

1968 թվականին ամուսնացել է Եվա (Eeva) Ահտիսաարիի հետ, որը ծնվել է 1936 թվականի հունիսի 18-ին, Վարկաուսում (Արևելյան Ֆինլանդիա)

Որդին՝ Մարկո (Marko) Ահտիսաարին, ծնվել է 1969 թվականին Հելսինկիում։ Սովորել է Նյու Յորքի Կոլումբիայի համալսարանի տնտեսագիտության, փիլիսոփայության և երաժշտության անդամ։ 2012 թվականի փետրվարից նշանակվել է կոնցեռնի դիզայնի տնօրեն, ինչպես նաև Nokia-ի տնօրենների խորհրդի անդամ[16]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Martti Oiva Ahtisaari (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Heikkilä H. Ahtisaari, Martti(1937 - ) — The National Biography of Finland, 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Martti Ahtisaari (գերմ.)
  5. ↑ Экс-президент Ахтисаари не видит себя в роли преемника Аннана // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 8 августа 2012.(Ստուգված է 9 Օգոստոսի 2012)
  6. ↑ Reuters: Ахтисаари называют среди возможных преемников Аннана // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 9 августа 2012.(Ստուգված է 9 Օգոստոսի 2012)
  7. ↑ Балканы. Война закончилась. Мир ещё в пути//Эхо планеты. № 25 (584) 18-24 июня 1999.
  8. ↑ «Скандал са Нобелом за Ахтисарија»։ Нова српска политичка мисао։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին։ Վերցված է 2009-03-29 
  9. ↑ «Награда за Косово»։ РБК daily։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին։ Վերցված է 2008-02-28 
  10. ↑ «Секс, деньги и Косово»։ Огонёк։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին։ Վերցված է 2008-02-28 
  11. ↑ Официальный пресс-релиз Нобелевского комитета(անգլ.), 10.10.2008
  12. ↑ Финляндия стала известной в мире благодаря Ахтисаари — финский МИД // ՌԻԱ Նովոստի, 10 октября 2008
  13. ↑ Ахтисаари вновь расколол Косово и мир // ՌԻԱ Նովոստի, 10 октября 2008
  14. ↑ Мнения по поводу присуждения премии Ахтисаари разошлись // Вести, 10 сентября 2008
  15. ↑ Брат Милошевича огорчен решением Нобелевского комитета вручить премию мира Мартти Ахтисаари // Интерфакс, 10 сентября 2008
  16. ↑ Ристо Сииласмаа станет председателем Совета директоров Nokia // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 26 января 2012.(Ստուգված է 27 հունվարի 2012)

ԳրականությունԽմբագրել

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարտի_Ահտիսաարի&oldid=7820960» էջից