Հրաչյա Աճառյան

Հրաչյա Աճառյան
Ծնվել է	մարտի 8, 1876; Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել է	ապրիլի 16, 1953 (77 տարեկանում); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն; ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Դավանանք	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Մասնագիտություն	լեզվաբան, ոչ գեղարվեստական գրող և համալսարանի պրոֆեսոր
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտ	լեզվաբանություն, բանասիրություն և Ստուգաբանություն
Ալմա մատեր	Փարիզի արվեստների ֆակուլտետ, Ստրասբուրգի համալսարան (1538-1970) և Ստրասբուրգի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Հայտնի աշակերտներ	Վաչե Օհանյան
Պարգևներ	Հայկական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
	Ստորագրություն;
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
	Hrachia Adjarian Վիքիպահեստում

Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (մարտի 8, 1876(1876-03-08), Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն^[1] - ապրիլի 16, 1953(1953-04-16)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), ականավոր հայ լեզվաբան և բառարանագիր, ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)։ Հայտնի է իր գիտական աշխատություններով հայոց լեզվի բարբառաբանության, լեքսիկոլոգիայի, լեքսիկոգրաֆիայի, պատմության վերաբերյալ և այլն։

ԿենսագրությունԽմբագրել

Ծնվել է Կոստանդնուպոլիսում՝ կոշկակարի ընտանիքում։ Սովորել է նախ իր ծննդավայրի Կենտրոնական վարժարանում, հետո մեկնել է Փարիզ՝ բարձրագույն կրթություն ստանալու Սորբոնի համալսարանում, որտեղ աշակերտել է Անտուան Մեյեին։ 1897 թվականին Փարիզի լեզվաբանական ընկերությանը ներկայացրել է իր ուսումնասիրությունը լազերինի մասին և ընտրվել է այդ ընկերության անդամ։ Նույն թվականին նա Փարիզում մասնակցել է արևելագետների 13-րդ կոնգրեսին և հայերենի մասին ներկայացրել է երկու զեկուցում։ 1898 թվականին մեկնելով Ստրասբուրգ՝ Աճառյանը մեկ կիսամյակ լսել է հայագետ Հյուբշմանի դասախոսությունները։ Ավարտելով մասնագիտական բարձրագույն կրթությունը՝ 1898 թվականին Աճառյանը գալիս է Հարավային Կովկաս և նվիրվում է ուսուցչությանն ու գիտական աշխատանքներին։

Երկար տարիներ նա ուսուցչություն է արել Էջմիածնում, Շուշիում, Թավրիզում, Նոր–Նախիջևանում, Կարինում և այլուր։ Կարինում Աճառյանը կազմել է Սանասարյան վարժարանի ձեռագրերի ցուցակը՝ կորստից փրկելով հայ մշակույթի որոշ արժեքներ։

Աճառյանը շրջել է պատմական Հայաստանի շատ վայրեր, ուսումնասիրել է մագաղաթներ, հուշարձաններ՝ հատկապես խորանալով մի շարք բարբառների հետազոտության մեջ և զանազան նյութեր է հավաքել հայագիտության տարբեր ճյուղերի համար։ Գավառական ուսուցչի թափառական դրությունը Աճառյանին թույլ չի տվել հրապարակելու իր կարևոր աշխատությունները։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Աճառյանը նշանակվում է Պետական Համալսարանի դասախոս, և ամբողջապես նվիրվում է գիտական ու մանկավարժական աշխատանքների և իրար ետևից լույս է ընծայում բազմաթիվ գիտական աշխատություններ։

Ստալինյան ռեպրեսիաների հետևանքով 1937 թվականին խորհրդային իշխանությունները Երևանում նրան անհիմն ձերբակալել են և մեղադրանք առաջադրել «հակահեղափոխական, հակախորհրդային, ազգայնամոլական գործունեություն» ծավալելու համար: Երկու տարի անցկացրել է աքսորավայրում, 1939 թվականին արդարացվել է և վերադարձել Երևան:

Իր կյանքի վերջին տարիներին Աճառյանը նվիրվել էր «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի» մեծածավալ աշխատությանը՝ կազմված 12 հատորներից, որտեղ քննարկվում են հայոց լեզվի քերականությունը և պատմական զարգացումը 562 լեզուների համեմատությամբ։ Բացի նշված աշխատություններից, Աճառյանը մոտ քառասուն տարի աշխատակցել է հայ բազմաթիվ պարբերականների, մի քանի տասնյակ հոդվածներ է գրել թե՛ հասարակական հարցերի և թե՛ գիտական-լեզվաբանական ուղղությամբ։ 1935 թվականին նրան շնորհվել է Գիտական վաստակավոր գործչի կոչում, իսկ 1943 թվականին նա ընտրվել է Հայաստանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի անդամ։

Զարմանալի աշխատասիրությամբ ու աշխատունակությամբ օժտված մեծանուն գիտնականը ստեղծեց բազմաթիվ մեծարժեք գիտական աշխատություններ` հավատարիմ մնալով հավաքած նյութի փաստական տվյալների խորահմուտ վերլուծությանը և հիմնավոր փաստարկումներին, որով նրա յուրաքանչյուր աշխատություն, բացի գիտական հետազոտություն լինելուց, նաև յուրահատուկ տեղեկություն է՝ տվյալ առարկային վերաբերող բոլոր հարցերի պարզաբանումների ամբողջությամբ։

- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս

ԱշխատություններԽմբագրել

Հրաչյա Աճառյանի կիսանդրին Երևանում

Հրաչյա Աճառյանի կիսանդրին Երևանի Ավան համայնքի Աճառյան փողոցում

Հրաչյա Աճառյանի հուշակոթողը Մաշտոցի պողոտա 45 հասցեում

«Քննութիւն Ղարաբաղի բարբառի» Վաղարշապատ (1901)
«Թուրքերէնէ փոխառեալ բառերը Պօլսի հայ ժողովրդական լեզուին մէջ համեմատութեամբ Վանի, Ղարաբաղի եւ Նոր-Նախիջեւանի բարբառներուն», Մոսկուա-Վաղարշապատ (1902).
«Classification des dialectes arméniens» (1909)
«Հայ Բարբառագիտութիւն» (1911)
«Հայերէն Գաւառական Բառարան» (1913)
«Տաճկահայոց հարցի պատմութիւնը» (Սկզբից մինչև 1915 թ.). Նոր Նախիջևան, 1915։
«Քննություն Նոր–Նախիջևանի բարբառի» (1925)
«Քննություն Մարաղայի բարբառի» (1926)
«Հայերէն Արմատական Բառարան» (1926-1935)
«Քննություն Ագուլիսի բարբառի» (1936)
Հայոց լեզվի պատմություն: Մաս 1 (1940)^[3]
Պատմութիւն հայոց նոր գրականութեան (1940)^[4]
«Քննություն Նոր-Ջուղայի բարբառի», Երևան (1940)
«Քննություն Պոլսահայ բարբառի» (1940)
«Հայ բառագիտություն» (1941)
«Քննություն Համշենի բարբառի» (1941)
«Հայոց անձնանունների բառարան» (1942-1962)
«Եւրոպական փոխառեալ բառեր հայերէնի մէջ» (1951)
«Քննություն Վանի բարբառի» Երևան (1952)
«Քննություն Առտիալի բարբառի» Երևան (1953)
«Կյանքիս հուշերից» Երևան (1967)^[5]
Հայերեն արմատական բառարան: Ա-Դ. Ա. հատոր^[6]:

ԳրականությունԽմբագրել

Էդուարդ Բագրատի Աղայան: Հրաչյա Հակոբի Աճառյան: Նյութեր Հայ գիտնականների կենսագրության եվ բիբլիոգրաֆիայի համար: ՀԽՍՌ ԳԱ հրատարակչություն, 1956, 104 էջ^[7]:
Խաչիկ Բադիկյան: Հրաչյա Աճառյան մարդը և գիտնականը: Զանգակ-97, 2005, 420 էջ^[8]:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Ачарян Рачия Акопович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
↑ data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Հայոց լեզվի պատմություն: Մաս 1 (հայերեն)։ Պետ.համալս.հրատ
↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Պատմութիւն հայոց նոր գրականութեան (հայերեն)։ Ա. հ.
↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1967)։ Կյանքիս հուշերից (հայերեն)։ Միտք
↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1971)։ Հայերեն արմատական բառարան: Ա-Դ. Ա. հատոր (հայերեն)։ Երևանի համալսարանի հրատարակչություն
↑ Աղայան Էդուարդ Բագրատի (1956)։ Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (հայերեն)։ ՀՍՍՌ ԳԱ հրատկչ.
↑ Badikyan Khachʻik Gabrieli (2005)։ Հրաչյա Աճառյան մարդը եւ գիտնականը (հայերեն)։ Զանգակ-97

ԱղբյուրներԽմբագրել

Հ. Պետրոսյան, Հայ գիտնականներ, հրապարակախոսներ, ժուռնալիստներ, Երևան, 1960, էջ 263-273։

Արտաքին հղումներԽմբագրել

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q17537576"_data-entity-id="Q17378135">Ачарян_Рачия_Акопович_//_[[:d:Q17378135|Большая_советская_энциклопедия]]:_[в_30_т.]<span_class="wef_low_priority_links">_/_под_ред._[[:Ալեքսանդր_Պրոխորով|А.&nbsp;М.&nbsp;Прохоров]]_—_3-е_изд._—_<span_title="Москва"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">М.</span>:_[[:Սովետսկայա_էնցիկլոպեդիա_(հրատարակչություն)|Советская_энциклопедия]],_1969.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Ачарян Рачия Акопович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912">[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb131984688_data.bnf.fr]:_տվյալների_բաց_շտեմարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a></div>-2] ta.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>

[3] Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Հայոց լեզվի պատմություն: Մաս 1 (հայերեն)։ Պետ.համալս.հրատ

[4] Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Պատմութիւն հայոց նոր գրականութեան (հայերեն)։ Ա. հ.

[5] Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1967)։ Կյանքիս հուշերից (հայերեն)։ Միտք

[6] Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1971)։ Հայերեն արմատական բառարան: Ա-Դ. Ա. հատոր (հայերեն)։ Երևանի համալսարանի հրատարակչություն

[7] Աղայան Էդուարդ Բագրատի (1956)։ Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (հայերեն)։ ՀՍՍՌ ԳԱ հրատկչ.

[8] Badikyan Khachʻik Gabrieli (2005)։ Հրաչյա Աճառյան մարդը եւ գիտնականը (հայերեն)։ Զանգակ-97

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Հրաչյա Աճառյան

Ծնվել է	մարտի 8, 1876(1876-03-08) Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն^[1]
Մահացել է	ապրիլի 16, 1953(1953-04-16)^[1] (77 տարեկանում) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Դավանանք	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Մասնագիտություն	լեզվաբան, ոչ գեղարվեստական գրող և համալսարանի պրոֆեսոր
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտ	լեզվաբանություն, բանասիրություն և Ստուգաբանություն
Ալմա մատեր	Փարիզի արվեստների ֆակուլտետ, Ստրասբուրգի համալսարան (1538-1970) և Ստրասբուրգի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն^[2]
Հայտնի աշակերտներ	Վաչե Օհանյան
Պարգևներ	Հայկական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
Ստորագրություն
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Hrachia Adjarian Վիքիպահեստում