Հրաչյա Աճառյան

հայ լեզվաբան, բառարանագիր
(Վերահղված է Հ. Աճառյանից)

Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (մարտի 8, 1876(1876-03-08), Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն[1] - ապրիլի 16, 1953(1953-04-16)[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]), ականավոր հայ լեզվաբան և բառարանագիր, ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)։ Հայտնի է իր գիտական աշխատություններով հայոց լեզվի բարբառաբանության, լեքսիկոլոգիայի, լեքսիկոգրաֆիայի, պատմության վերաբերյալ և այլն։

Հրաչյա Աճառյան
Hrachia Adjarian.jpg
Ծնվել էմարտի 8, 1876(1876-03-08)
Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն[1]
Մահացել էապրիլի 16, 1953(1953-04-16)[1] (77 տարեկան)
Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
ՔաղաքացիությունFlag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg Օսմանյան կայսրություն և Flag of the Soviet Union (1924–1955).svg ԽՍՀՄ
Ազգությունհայ
ԴավանանքՀայ Առաքելական եկեղեցի
Մասնագիտությունլեզվաբան, ոչ գեղարվեստական գրող և համալսարանի պրոֆեսոր
Հաստատություն(ներ)Երևանի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտլեզվաբանություն, բանասիրություն և Ստուգաբանություն
Ալմա մատերՓարիզի արվեստների ֆակուլտետ, Ստրասբուրգի համալսարան (1538-1970) և Ստրասբուրգի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինհայերեն[2]
Հայտնի աշակերտներՎաչե Օհանյան
ՊարգևներՀայկական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
Ստորագրություն
Herachiay Atcharian Signature 1926.png
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Hrachia Acharian Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Ծնվել է Կոստանդնուպոլիսում՝ կոշկակարի ընտանիքում։ Սովորել է նախ իր ծննդավայրի Կենտրոնական վարժարանում, հետո մեկնել է Փարիզ՝ բարձրագույն կրթություն ստանալու Սորբոնի համալսարանում, որտեղ աշակերտել է Անտուան Մեյեին։ 1897 թվականին Փարիզի լեզվաբանական ընկերությանը ներկայացրել է իր ուսումնասիրությունը լազերինի մասին և ընտրվել է այդ ընկերության անդամ։ Նույն թվականին նա Փարիզում մասնակցել է արևելագետների 13-րդ կոնգրեսին և հայերենի մասին ներկայացրել է երկու զեկուցում։ 1898 թվականին մեկնելով Ստրասբուրգ՝ Աճառյանը մեկ կիսամյակ լսել է հայագետ Հյուբշմանի դասախոսությունները։ Ավարտելով մասնագիտական բարձրագույն կրթությունը՝ 1898 թվականին Աճառյանը գալիս է Հարավային Կովկաս և նվիրվում է ուսուցչությանն ու գիտական աշխատանքներին։

Երկար տարիներ նա ուսուցչություն է արել Էջմիածնում, Շուշիում, Թավրիզում, Նոր–Նախիջևանում, Կարինում և այլուր։ Կարինում Աճառյանը կազմել է Սանասարյան վարժարանի ձեռագրերի ցուցակը՝ կորստից փրկելով հայ մշակույթի որոշ արժեքներ։

Աճառյանը շրջել է պատմական Հայաստանի շատ վայրեր, ուսումնասիրել է մագաղաթներ, հուշարձաններ՝ հատկապես խորանալով մի շարք բարբառների հետազոտության մեջ և զանազան նյութեր է հավաքել հայագիտության տարբեր ճյուղերի համար։ Գավառական ուսուցչի թափառական դրությունը Աճառյանին թույլ չի տվել հրապարակելու իր կարևոր աշխատությունները։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Աճառյանը նշանակվում է Պետական Համալսարանի դասախոս, և ամբողջապես նվիրվում է գիտական ու մանկավարժական աշխատանքների և իրար ետևից լույս է ընծայում բազմաթիվ գիտական աշխատություններ։

Ստալինյան ռեպրեսիաների հետևանքով 1937 թվականին խորհրդային իշխանությունները Երևանում նրան անհիմն ձերբակալել են և մեղադրանք առաջադրել «հակահեղափոխական, հակախորհրդային, ազգայնամոլական գործունեություն» ծավալելու համար: Երկու տարի անցկացրել է աքսորավայրում, 1939 թվականին արդարացվել է և վերադարձել Երևան:

Իր կյանքի վերջին տարիներին Աճառյանը նվիրվել էր «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի» մեծածավալ աշխատությանը՝ կազմված 12 հատորներից, որտեղ քննարկվում են հայոց լեզվի քերականությունը և պատմական զարգացումը 562 լեզուների համեմատությամբ։ Բացի նշված աշխատություններից, Աճառյանը մոտ քառասուն տարի աշխատակցել է հայ բազմաթիվ պարբերականների, մի քանի տասնյակ հոդվածներ է գրել թե՛ հասարակական հարցերի և թե՛ գիտական-լեզվաբանական ուղղությամբ։ 1935 թվականին նրան շնորհվել է Գիտական վաստակավոր գործչի կոչում, իսկ 1943 թվականին նա ընտրվել է Հայաստանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի անդամ։

  Զարմանալի աշխատասիրությամբ ու աշխատունակությամբ օժտված մեծանուն գիտնականը ստեղծեց բազմաթիվ մեծարժեք գիտական աշխատություններ` հավատարիմ մնալով հավաքած նյութի փաստական տվյալների խորահմուտ վերլուծությանը և հիմնավոր փաստարկումներին, որով նրա յուրաքանչյուր աշխատություն, բացի գիտական հետազոտություն լինելուց, նաև յուրահատուկ տեղեկություն է՝ տվյալ առարկային վերաբերող բոլոր հարցերի պարզաբանումների ամբողջությամբ։
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս
  


ԱշխատություններԽմբագրել

 
Հրաչյա Աճառյանի կիսանդրին Երևանում
 
Հրաչյա Աճառյանի կիսանդրին Երևանի Ավան համայնքի Աճառյան փողոցում
 
Հրաչյա Աճառյանի հուշակոթողը Մաշտոցի պողոտա 45 հասցեում

ԳրականությունԽմբագրել

  • Էդուարդ Բագրատի Աղայան: Հրաչյա Հակոբի Աճառյան: Նյութեր Հայ գիտնականների կենսագրության եվ բիբլիոգրաֆիայի համար: ՀԽՍՌ ԳԱ հրատարակչություն, 1956, 104 էջ[7]:
  • Խաչիկ Բադիկյան: Հրաչյա Աճառյան մարդը և գիտնականը: Զանգակ-97, 2005, 420 էջ[8]:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Ачарян Рачия Акопович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Հայոց լեզվի պատմություն: Մաս 1 (հայերեն)։ Պետ.համալս.հրատ 
  4. ↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1940)։ Պատմութիւն հայոց նոր գրականութեան (հայերեն)։ Ա. հ. 
  5. ↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1967)։ Կյանքիս հուշերից (հայերեն)։ Միտք 
  6. ↑ Աճառյան Հրաչյա Հակոբի (1971)։ Հայերեն արմատական բառարան: Ա-Դ. Ա. հատոր (հայերեն)։ Երևանի համալսարանի հրատարակչություն 
  7. ↑ Աղայան Էդուարդ Բագրատի (1956)։ Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (հայերեն)։ ՀՍՍՌ ԳԱ հրատկչ. 
  8. ↑ Badikyan Khachʻik Gabrieli (2005)։ Հրաչյա Աճառյան մարդը եւ գիտնականը (հայերեն)։ Զանգակ-97 

ԱղբյուրներԽմբագրել

  • Հ. Պետրոսյան, Հայ գիտնականներ, հրապարակախոսներ, ժուռնալիստներ, Երևան, 1960, էջ 263-273։

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Հրաչյա Աճառյան հոդվածին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 267)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հրաչյա_Աճառյան&oldid=7437792» էջից