Հերակլիոն (Եգիպտոս)
Հերակլիոն (Եգիպտոս) խմբագրել
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Հերակլիոն | ||
 | ||
| Երկիր |  Եգիպտոս | |
| Ժամային գոտի | UTC+2 | |
| ||
Հերակլիոն, Հերակլես[1] (հուն. Ἡράκλειον), ինչպես նաև Տոնիս, Ֆոնիդա[2] (Θῶνις), հնագույն քաղաք Ստորին Եգիպտոսում՝ Կանոբայի մոտակայքում, Նեղոսի արևմտյան գետափին, որը կոչվել է Կանոբյան կամ Հերակլեսյան[3][4][5]։ Վերջին շրջանում (Մ. թ. ա. 550-331 թվականներ), փոքր, բայց հարուստ առևտրի կենտրոն և Հին Եգիպտոսի կարևորագույն նավահանգիստը մինչև Մ. թ. ա. 331 թվականը, երբ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հիմնեց Ալեքսանդրիա քաղաքը։
Հայտնաբերում խմբագրել
Հայտնաբերվել է 2000 թվականին ֆրանսիացի ստորջրյա հնագետ Ֆրենկ Գոդիոյի կողմից՝ ջրի տակ 10 մ խորության վրա, Աբու Կիրֆորի ծոցում, Ալեքսանդրիայի շրջանից 6 կմ հեռավորության վրա։ Հնագիտական աշխատանքը իրականացվել է Ստորջրյա հնագիտության եվրոպական ինստիտուտի կողմից, իսկ հետո Օքսֆորդի ծովային հնագիտության կենտրոնի կողմից՝ Շվեցարիայի Hilti հիմնադրամի աջակցությամբ, ինչպես նաև Եգիպտոսի հնագիտության ծառայությունների կողմից։ Գոդիոն և նրա խումբը հայտնաբերեց համարյա 14000 առարկաներ՝ քարից, փայտից և ոսկուց։ Երկու նավահանգիեստներ իրար կապող նավահանգստային քաղաքի և առաջատար հարևան Կանուբ քաղաքի միջով անցնում է Մեծ ջրանցք, իսկ դրանից հետո՝ Ալեքսանդրիա։ Մեծ ջրանցքի հարավային ափի վրա՝ քաղաքի կենտրոնում գտնվող տաճարային համալիրը շրջապատված էր մեծ պատով՝ նվիրված է ֆիվայի երրորդությանը՝ Ամոն Գերեբին, Մուտին և նրանց որդի Խոնսուին, որին պաշտում էին հույները՝ ինչպես Հերակլեսին։ 8-րդ դարի վերջին քայքայված քաղաքը ավերվել է ուժեղ երկրաշարժից և դրա հետևանքով առաջացած ցունամիից, ապա ջրանցքի տակ անհետացել է Կանուբ և Մենուֆիս քաղաքների հետ միասին, որը եղել է սրբավայր՝ նվիրված Իսիդա աստվածուհու պաշտամունքին[6]։
Հերոդոտոսի տաճարը Հերակլիոնում հիշատակում է Հերոդոտոսին[7]։ Հերոդոտոսը հիշեցնում է եգիպտացիների բեռնատար Բարիս նավը, որի առագաստները մագաղաթից էին, աքացիայի երկճանկանի ձողերով, ամրացված փայտե մեխերով։ Ղեկը անցնում է նավի ողնափայտի միջով[8]։
Գոդիոն և իր թիմը Հերակլիոնի նավահանգստում հայտնաբերել են 64 նավ՝ ողջ հնագիտության անտիկ պատմության մեջ նավերի ամենամեծ գերեզմանոցը[9]։ Նրանց թվում են 12 միանման նավերի նավակազմ[10], որը մ. թ. ա. VI—II դարերում կառուցվել է Նեղոսի աքացիաների փայտից։ Նրանց երկարությունը քթից մինչև նավախել կազմում է 26 մետր։ Չնայած հարթ և նեղ մարմնին, նրանք ունեն նավագնացության լավ ծովային հատկանիշներ ծովային ափամերձ ջրերում նավարակության համար՝ հզոր բերանով ղեկի, առագաստային կայմի և սուր ողնափայտի շնորհիվ[6]։ Ըստ բեռնատար նավերի նախագծման մանրամասն վերլուծության «Ship 17» Ժամանակահատվածի երկարությունը 28 մետր է, որը 2003 թվականին հայտնաբերվել է Գոդիոյի թիմի կողմից, հանդես է եկել գիտությունների ակադեմիայի եգիպտական հետազոտությունների կենտրոնի աշխատակից Ալեքսանդր Բելովը[11] և եկել է այն եզրակացության, որ «Ship 17» նավը իր հետ ներկայացնում է Բարիս նավը, ինչը նկարագրված է Հերոդոտոսի կողմից[9][10][12]։
Քաղաք խմբագրել
Հույն պատմաբան Դիոդորոս Սիկիլիացին գրել է, որ քաղաքը հիմնել է Զևսի որդին՝ Հերակլեսը[13]։ Համաձայն հույն մեկ այլ պատմաբանի Հերոդոտոսը, Հեղինե Չքնաղը և Պարիսը հայտնվել են Հերակլիոնում, քանի որ փոթորիկը ջարդել է նրանց Հունաստանից Տրոյա ճանապարհին։ Արքա Թոնին Պարիսի ծառաները պատմեցին Պարիսի կողմից Հեղինեի գայթակղման և առևանգման մասին՝ Մենելայոսի կնոջ, ում մոտ հյուրընկալվեց Պարիսը՝ Սպարտայում։ Պրոտևսի հրամանով Թոնը բռնեց Մեմփիսին և ուղարկեց Նեղոսն ի վեր Պրոտևս Պարիսի և Հեղինե Չքնաղի մոտ, ինչպես նաև Պարիսի ծառաները և գանձերը[14]։ Առասպելի համաձայն Եվիրպիդեսի «Հեղինե» ողբերգական պատմվածքում Ստորին Եգիպտոսի արքան հանդիսանում էր Պրոտևսի որդի Թեոկլիմենոսը[15]։ Ըստ Ստրաբոնի Ֆոնիդա քաղաքը վերանվանում են Թոնի անունով։ Համաձայն Ստրաբոնի քաղաքը գտնվում է Զեֆիրե (Ζεφύριον) հրվանդանում՝ ժամանակակից քաղաք Աբու-Կիրի մոտ։ Հրվանդանում է գտնվում նաև Ափրոդիտե Արսինոյի փոքրիկ տաճարը[2]։
Հաստ քարե պատերի մնացորդները ցույց են տալիս Հերակլիոնի տաճարի համալիրի տարածքի սահմանը։ Քանդված պատերի մոտ, հնագետները հայտնաբերել են 5 մետր բարձրությամբ վարդագույն գրանիտից պատրաստված երեք արձան, որոնք իբր հաղթահարել են երկրաշարժը։ Երկու արձանների վրա պատկերված են դեռևս անհայտ փարավոնը և նրա կինը։ Երրորդ արձանը՝ Նեղոս (Նեղոսի ամենամյա առատության աստվածը)[16]։
2001 թվականի հունիսի 7-ին ցուցադրվել է Պտելեմ 8-րդ Էվերգետի երկլեզու հոյակապ կոթողը՝ Հերակլիոնի վանական համալիրում։ Կոթողը կշռում է 10 տոննա, ունի 6 մետր բարձրություն և 3 մետր լայնություն։ Երբ նրան հայտնաբերեցին, այն բաժանված էր 15 մասերի։ Այն մոտավորապես կառուցվել է մ. թ. ա. 141 - 140 և 130 կամ 124 - 116 թվականներին։ Կոթողի մակերևույթը վնասված է, հունական տեքստը անհնար է կարդալ, բայց եգիպտական հիերոգլիֆ նամակի մեծ մասը կարելի է վերծանել և մեկնաբանել։ Այնտեղ խոսվում է Հերակլիոնի տեղացի քահանաների մասին։
1899 թվականին Նավկրատիսում գտել են 2 մետրանոց սև գրանիտից կառուցված կոթողի համարյա ամբողջական պատճենը, այսպես կոչված «Նավկրատիսյան կոթող»։ Սա կոթողների կրկնօրինակման եգիպտագիտության առաջին փորձն էր։ Նավկրատիսյան կոթողը, որը հիմա գտնվում է Կահիրեի եգիպտական թանգարանում՝ պարունակում է 30-րդ դինաստիայի հիմնադիր՝ փարավոն Նեկտանեբ Առաջինի (Մ. թ. ա. 378 - 361 թվականներ) հրամանագրի տեքստը։ Այդ հրամանագրում ներմուծվել է նոր կարգ, ըստ որի հույն արհեստավորներից և Նավկրատիսի ու Թոնի ապրանքներից գանձված տուրքի 10 %-ը անցել է Նեյթ աստվածուհու տաճարի կառուցմանը։ Տեքստն ավարտվում է հետևյալ բառերով՝ «ԵՎ նրա Մեծությունն ասաց. «Թող այն փորագրվի կոթողի վրա և կանգնեցվի Նավկրատիսում՝ Անու ջրանցքի ափին»»։ Գտնված կոթողը ոչնչով չի տարբերվում առաջինից, բացառությամբ վերջին նախադասության, որն ասում է՝ «Եվ նրա Մեծությունն ասաց՝ «Թող այն փորագրվի կոթողի վրա և տեղադրվի Հերակլիոն - Թոնիսում՝ հունական ծովի մուտքի մոտ»[16][17]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Страбон. География. XVII, 1, 18
- ↑ 2,0 2,1 Страбон. География. XVII, 1, 16
- ↑ Страбон. География. XVII, 1, 4
- ↑ Корнелий Тацит. Анналы. II, 60
- ↑ Ἡράκλειον // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885. — С. 605.
- ↑ 6,0 6,1 Абромайт, Ларс. Погружение в эпоху фараонов. Geo (17 февраля 2015). Дата обращения 28 марта 2019.
- ↑ Геродот. История. II, 113
- ↑ Геродот. История. II, 96
- ↑ 9,0 9,1 Воронин, Николай. На дне Нила найден корабль древних египтян, описанный Геродотом. Русская служба Би-би-си (18 марта 2019). Дата обращения 28 марта 2019.
- ↑ 10,0 10,1 Belov, Alexander. A New Type of Construction Evidenced by Ship 17 of Thonis-Heracleion (англ.) // The International Journal of Nautical Archaeology. — 2014. — Vol. 43, iss. 2. — DOI:10.1111/1095-9270.12060.
- ↑ Александр Александрович Белов – научный сотрудник. Центр египтологических исследований РАН (2018). Дата обращения 28 марта 2019.
- ↑ Belov, Alexander. Ship 17: a baris from Thonis-Heracleion. — Oxford Centre for Maritime Archaeology, 2019. — 200 p. , (Oxford Centre for Maritime Archaeology Monograph 10). — ISBN 978-1-905905-36-2.
- ↑ Диодор Сицилийский. V, 76
- ↑ Геродот. История. II, 113—116
- ↑ Еврипид. Елена. XI, 13
- ↑ 16,0 16,1 Белецкий, Александр. Затонувшие города : от Чёрного моря до Бермудского треугольника. — М.: РИПОЛ-классик, 2014. — 254 с. , (Величайшие сенсации и мистификации человечества). — ISBN 978-5-386-06924-7.
- ↑ A. S. von Bomhard. The Decree of Saïs. — Oxford Centre for Maritime Archaeology, University of Oxford, 2012. — ISBN 978-1-905905-23-2.