Կոմպոտ (ֆրանսերեն՝ compote), սլավոնական ծագմամբ, ոչ ալկոհոլային քաղցր աղանդերային ըմպելիք[1]. պատրաստում են մրգերից կամ հատապտուղներից, կամ մրգերը, չրերն ու չորացրած հատապտուղները օշարակի մեջ եփելով, կամ մրգերն ու հատապտուղները պահածոյացնելով։

Կոմպոտ
Ենթատեսակըմպելիք
Բաղադրամասերջուր
Ծագման երկիր Լեհաստան և  Ռուսաստան
 Kompot Վիքիպահեստում

Ծագում խմբագրել

Դեռևս 18-րդ դարում Ռուսաստանում կար մրգերից և հատապտուղներից պատրաստված մի հայտնի ըմպելիք, որն անվանվում էր եփուկ։ Եփուկը տոնական կերակուր էր, որը մատուցվում էր ճրագալույցի տոնակատարության ժամանակ։ Այն պատրաստում էին չամիչից, տանձի, խնձորի, սալորի, սև սալորի, չրերից։ Կոմպոտ բառը ռուսաց լեզվի մեջ է մտել 18-րդ դարում՝ ֆրանսերեն compote բառից։ Առաջինը ֆրանսիացի խոհարարներն են սկսել կոմպոտ պատրաստել, մինչև հիմա Ֆրանսիայի խանութներում վաճառվում է կոմպոտ։ Կոմպոտը Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի երկրների համար հանդիսանում է ավանդական ըմպելիք։ Կոմպոտը համարվում է լավագույն հատապտղամրգային պահածոն։ Կոմպոտները պահպանվում են ստերիլիզացիայի շնորհիվ։ Կոմպոտների մեծ մասը պատրաստվում է շաքարավազով, բայց այդ բաղադրիչը պարտադիր չէ։ Կոմպոտ պատրաստում են բոլոր ուտելի մրգերից և հատապտուղներից։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան կոմպոտ է կոչվում մուրաբան, որը պատրաստված է տեխնիկական ճանապարհով սպիտակեցված մրգերից և հատապտուղներից, որոնք եփվում են այնքան ժամանակ,մինչև պտուղները փափկեն, պարունակում են ավելի քիչ քանակությամբ շաքար, քան ավանդական մուրաբաները, քանի որ այն նախատեսված չէ երկարատև պահպանման համար։ Ոչ երկար եփվելու շնորհիվ՝ մրգերի և հատապտուղների բնական համը լավ է պահպանվում[2]։

18-րդ դարում կոմպոտը լայնորեն տարածվեց Ռուսաստանում, բայց նախևառաջ այն համարվում էր հյուսիսային ըմպելիք։ Կոմպոտի մեջ ավելացնում էին նաև ձավարեղեն՝ նրա սննդարար հատկանիշները բարձրացնելու համար։ Այսօր կոմպոտը պատրաստում են տնային պայմաններում՝ թարմ մրգերից և հատապտուղներից, չրերից, սառեցրած մրգերից ու հատապտուղներից, չորացրած մրգաջրային խառնուրդներից կամ սառեցրած մրգաջրային տեսակակազմից։ Պատրաստի կոմպոտը մատուցում են սեղանատներում և սրճարաններում, ինչպես նաև վաճառվում են վաճառակետերում՝ փաթեթավորված ապակե տարաներում։

Կոմպոտների տեսակներ խմբագրել

  • Չրերի հավաքածու, տեսակակազմ, մրգաջրային խառնուրդներ
  • Մրգային պահածոներ, որոնք տարբերվում են օշարակային եփուկներից շաքարի քիչ պարունակությամբ և ջերմային մշակման ժամանակով։
  • Սառը և տաք աղանդերային խմիչքներ՝ թարմ, չորացրած կամ սառեցրած մրգերից, եփված շաքարով ու համեմունքներով ավելացված ջրում։
  • Մասեդուան-կոմպոտ, որը նկարագրված է Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարանում, այն աղանդերային կերակուր է՝ թարմ և քիչ եփված մրգերի խառնուրդ, որը լցվում է ամեն մրգի և հատապտղի համար առանձին պատրաստված օշարակի մեջ։ «Ճիշտ» պատրաստված մասեդուանը պետք է պարունակի միայն մեկ եղանակին հատուկ մրգեր։ Հետևաբար, մասեդուանը կարող է լինել ձմեռային, գարնանային, ամառային և աշնանային։ Մասեդուանի պատրաստման համար օգտագործում են կեղևից և կորիզներից մաքրված միրգ, դրանք խորանարդաձև կտրատվում են միևնույն չափերով, իսկ չափը որոշվում է բաղադրության մեջ մտնող ամենափոքր մրգի չափսով։ Խոշոր մրգերը թեթևակի եփվում են շաքարի օշարակի մեջ, նուրբ հատապտուղներն ու շատ հյութալի մրգերն ավելացվում են թարմ վիճակում։ 18-րդ դարի ֆրանսիական բաղադրատոմսի բնօրինակում հատապտղամրգային խառնուրդին ավելացրել են նաև պաղպաղակ։

Մասեդուանը մատուցում են բաժակների մեջ՝ սառը վիճակում։

  • Կոմպոտը, ժամանակակից ընկալմամբ, մրգային զովացնող խմիչք է, որը պատրաստված է քաղցրաջրում եփած թարմ, չոր կամ սառեցված մրգերի խառնուրդից։ Կոմպոտը պահպանում է մրգերի և հատապտուղների բնական համը, հագեցնում է ծարավը։ Կոմպոտներիի մեծ մասը պատրաստվում է շաքարի օգտագործմամբ, բայց այդ բաղադրիչը պարտադիր չէ։ Կոմպոտը պատրաստում են ուտելի տեսակի բոլոր մրգերից ու հատապտուղներից։
  • Եփուկը դա կոմպոտն է, որում առկա է չրերի մրուրը, այն չեն եռացնում, միայն հասցնում են մինչև եռման աստիճանի կամ թրմում են։
  • Պահածոյացված կոմպոտը դա երկարատև պահպանման համար ստերիլացված խիտ մրգային աղանդերն է։

Պատրաստման եղանակներ խմբագրել

Գոյություն ունեն կոմպոտների պատրաստման շատ եղանակներ։ Կոմպոտը պատրաստում են չորացրած մրգերից կամ հատապտուղներից՝ խնձոր, սալոր, ծիրան,ելակ, որոնք եփում են շաքարաջրում։ Կոմպոտը պատրաստում են նաև սառեցրած հատապտուղներից․ Ռուսաստանում ամենահայտնի հատապտուղներն են սև հաղարջը, կարմիր հաղարջը, ազնվամորին, փշահաղարջը։ Ըմպելիքն օգտագործելուց առաջ զովացնում են։

  • Կոմպոտների պատրաստման ամենատարածված եղանակը շաքարի օշարակում մրգերի ջերմային մշակումն է, որի խտությունը պայմանավորված է մրգի կամ հատապտղի քաղցրության աստիճանից, օշարակի մեջ կարող է ավելացվել մեղր, կարմիր գինի, ցիտրուսակեղև կամ համեմունքներ՝ դարչին, մեխակ, վանիլ։ Պատրաստման ժամանակը կախված է եփվող մրգի կամ հատապտղի տեսակից, սակայն բժիշկ-սննդաբանները խորհուրդ չեն տալիս երկար ժամանակ եփել մրգերը, որպեսզի առավելագույնս պահպանվեն նրանց մեջ եղած վիտամինները։ Խմելուց առաջ խմիչքը զովացնում են։

Որպեսզի պտուղները չկորցնեն իրենց ձևն ու գույնը, պետք է հետևել պատրաստման ժամանակին և չափից ավելի շատ չեփել․ մեծ կորիզավոր պտուղները՝ սալորը, ծիրանը, դեղձը, տանձը, խնձորն ու սերկևիլը պետք է լրացուցիչ եփել եռացող շաքարային օշարակի մեջ, իսկ ձմերուկը, սեխը, ցիտրուսները, բանանը, ելակը, հաղարջը, ազնվամորին կամ խաղողը չեն եփում, դրանք լցվում են եռացող օշարակի մեջ և անմիջապես էլ կոմպոտը վերցնում են կրակից։

  • Նուրբ և փափուկ հատապտղային կոմպոտը (ելակի, մորու կամ ազնվամորու) պետք է պատրաստել հետևյալ կերպ․ թարմ հատապտուղները լցվում են սպասքի մեջ և նրանց վրա լցվում է օշարակը։
  • Լվացված չրերը երեկոյան թրջում են, առավոտյան առաջացած թուրմին ավելացնում են շաքար և եռացնում են։ Հետո եփուկը թրմում են մի քանի ժամ՝ մինչև ամբողջովին զովանալը։
  • Լվացված չրերը լցնում են թերմոսի մեջ, ավելացնում են եռացրած ջուր և թրմում են 8-ից 10 ժամ։
  • Վակուումով չորացված մրգերի ու հատապտուղների վրա եռացրած ջուր են լցնում և թրմում են 4 ժամ՝ մինչև կոմպոտը հովանա, այն թրմվում է։

Մշակույթում խմբագրել

Ֆիլմերում խմբագրել

  • «Ի» գործողությունը և Շուրիկի այլ արկածները ֆիլմի «Զուգընկեր» գլխում կա կոմպոտի հետ կապված մի առանձին դրվագ․ շինհրապարակում ճաշի ժամանակ սկանդալիստ Ֆեդյան (Ալեքսեյ Սմիրնովի հերոսը) նկատելով, որ իրեն չեն տվել երրորդ ուտեստը՝ կոմպոտը, պահանջում է այն․ «А компот?» (ֆիլմի ամենահայտնի նախադասություններին մեկը)։ Հետո, երբ նրան հսկող ոստիկանը գնում է, Ֆեդյան թափում է կոմպոտի մի մասը և դրան ավելացնում է օղի, բաժակի մեջ ծղոտ է դնում և խմում է կոմպոտի հիմքով ալկոհոլային կոկտեյլը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Kompot: The Fruit Punch of Eastern Europe». thekitchn.com.
  2. Компот — Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Տես՝ Կոմպոտ Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս