Հաղարջենի
Հաղարջենի | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||
Ribes
L., 1753
|
||||||||||
Հոմանիշներ | ||||||||||
Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||
Ribes rubrum L., 1753 — Կարմիր հաղարջ |
||||||||||
|
Հաղարջենի (լատին․՝ Ribes), կոկռոշազգիների (Grossulariaceae) ընտանիքի բույսերի ցեղ։
Տարածում
խմբագրելՄոտ 50 տեսակ աճում են Եվրոպայում, Ասիայում, Հյուսիսային Ամերիկայում։
Հայաստանում հաղարջենին վայրի վիճակում աճում է Եղեգնաձորի, Ախուրյանի, Արթիկի, Սևանի ավազանի, Զանգեզուրի, Լոռու, Շիրակի տարածքներում։ Հայաստանում հանդիպում է 6 տեսակ՝ արևելյան, ալպիական, Բիբերշտեյնի, հայկական, Ախուրյանի, սովորական։ Տարածված է անտառներում, նոսրանտառներում, թփուտներում, ժայռաճեղքերում, կիրճերում և այլուր։ Սովորական հաղարջենին աճեցվում է գրեթե բոլոր մարզերում։
Մշակության մեջ տարածված են նաև սև ու կարմիր հաղարջենիների ներմուծված տեսակները։ Հաղարջենու Ախուրյանի և հայկական տեսակները բնաշխարհիկներ են. գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում[1]։
Կենսաբանական նկարագիր
խմբագրել1,5-2,5 մ բարձրությամբ թփեր։ Տերևները պարզ են, 3-5 բլթականի, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը՝ ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, հաճախ երկսեռ, հազվադեպ բաժանասեռ և երկտուն։ Պտուղը հատապտուղ է՝ սև, կարմիր և այլ գույնի, թթվաշ։ Հաղարջենին խոնավասեր է, բազմանում է սերմերով և արմատային մացառներով։ Պտուղները բուրավետ են, պարունակում են շաքարներ, թթուներ, վիտամիններ, պեկտինային նյութեր, ներկանյութեր, օգտագործվում է ինչպես թարմ այնպես էլ վերամշակված վիճակում[2]։ Հաղարջենին խոնավասեր է, բազմանում է սերմերով և արմատային մացառներով։
Ծաղկի բանաձև՝ ։ Ծաղկի բանաձևը հաստատուն չի[3]։
Տեսակներ
խմբագրելՀայտնի է 150 տեսակ, որոնցից 57-ը՝ մշակվող։
- Հաղարջենի Ախուրյանին (R. achurjani) հանդիպում է Շիրակի, Տավուշի, Գեղարքունիքի մարզերում, աճում է միջին լեռն, գոտու ժայռոտ վայրերում,
կիրճերում, թփուտներում։
- Հայկական հաղարջենի հանդիպում է Վայոց ձորի մարզում (Ջերմուկի շրջակայքում), աճում է գետեզրերին և գետափերի քարքարոտ մասերում, վերին լեռն, գոտում առաջացնում է փոքր մացառուտներ։
Այս բնաշխարհիկ տեսակները գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում։
- Ribes aciculare Sm.
- Ribes affine Kunth
- Ribes alpestris Wall. ex Decne.
- Ribes alpinum L.
- Ribes altissimum Turcz. ex Pojark.
- Ribes amarum McClatchie
- Ribes americanum Mill.
- Ribes armenum Pojark.
- Ribes aureum Pursh
- Ribes binominatum A.Heller
- Ribes bolivianum Jancz.
- Ribes brachybotrys (Wedd.) Jancz.
- Ribes bracteosum Douglas
- Ribes burejense F.Schmidt
- Ribes cereum Douglas
- Ribes ciliatum Humb. & Bonpl. ex Schult.
- Ribes cucullatum Hook. & Arn.
- Ribes cuneifolium Ruiz & Pav.
- Ribes curvatum Small
- Ribes cynosbati L.
- Ribes diacanthum Pall.
- Ribes dikuscha Fisch. ex Turcz.
- Ribes divaricatum Douglas
- Ribes echinellum (Coville) Rehder
- Ribes erythrocarpum Coville & Leiberg
- Ribes fasciculatum Siebold & Zucc.
- Ribes fontaneum Bochkarn.
- Ribes formosanum Hayata
- Ribes fragrans Pall.
- Ribes gayanum (Spach) Steud. — Смородина Гея
- Ribes glaciale Wall.
- Ribes glandulosum Grauer
- Ribes griffithii Hook.f. & Thomson
- Ribes henryi Franch.
- Ribes heterotrichum C.A.Mey.
- Ribes himalense Royle ex Decne.
- Ribes hirtellum Michx.
- Ribes horridum Rupr.
- Ribes howellii Greene
- Ribes hudsonianum Richardson
- Ribes incarnatum Wedd.
- Ribes indecorum Eastw.
- Ribes inerme Rydb.
- Ribes janczewskii Pojark.
- Ribes japonicum Maxim.
- Ribes komarovii Pojark.
- Ribes laciniatum Hook.f. & Thomson
- Ribes lacustre (Pers.) Poir.
- Ribes latifolium Jancz.
- Ribes laurifolium Jancz.
- Ribes laxiflorum Pursh
- Ribes lehmannii Jancz.
- Ribes leptanthum A.Gray
- Ribes lobbii A.Gray
- Ribes longeracemosum Franch.
- Ribes luridum Hook.f. & Thomson
- Ribes magellanicum Poir.
- Ribes malvaceum Sm.
- Ribes mandschuricum (Maxim.) Kom.
- Ribes maximowiczii Kom.
- Ribes menziesii Pursh.
- Ribes mescalerium Coville
- Ribes meyeri Maxim.
- Ribes missouriense Nutt.
- Ribes montigenum McClatchie
- Ribes moupinense Franch.
- Ribes multiflorum Kit. ex Schult.
- Ribes neglectum Rose
- Ribes nevadense Kellogg
- Ribes nigrum L.
- Ribes niveum Lindl.
- Ribes orientale Desf.
- Ribes oxyacanthoides L.
- Ribes palczewskii (Jancz.) Pojark.
- Ribes pallidiflorum Pojark.
- Ribes pauciflorum Turcz. ex Pojark.
- Ribes pentlandii Britton
- Ribes petraeum Wulfen
- Ribes pinetorum Greene
- Ribes procumbens Pall.
- Ribes pulchellum Turcz.
- Ribes punctatum Ruiz & Pav.
- Ribes quercetorum Greene
- Ribes roezlii Regel
- Ribes rotundifolium Michx.
- Ribes rubrum L.
- Ribes sachalinense (F.Schmidt) Nakai
- Ribes sanguineum Pursh
- Ribes saxatile Pall.
- Ribes sinanense F.Maek.
- Ribes speciosum Pursh
- Ribes spicatum E.Robson
- Ribes stenocarpum Maxim.
- Ribes thacherianum (Jeps.) Munz
- Ribes trilobum Meyen
- Ribes triste Pall.
- Ribes turbinatum Pojark.
- Ribes ussuriense Jancz.
- Ribes uva-crispa L.
- Ribes valdivianum Phil.
- Ribes velutinum Greene
- Ribes viburnifolium A.Gray
- Ribes vilmorinii Jancz.
- Ribes viscosissimum Pursh
- Ribes warszewiczii Jancz.
- Ribes watsonianum Koehne
- Ribes wolfii Rothr.
Հիբրիդներ
խմբագրել- Ribes ×arcuatum Jancz.
- Ribes ×bethmontii Jancz.
- Ribes ×carrierei C.K.Schneid.
- Ribes ×culverwellii Macfarl.
- Ribes ×fuscescens
- Ribes ×futurum Jancz.
- Ribes ×gordonianum Lem.
- Ribes ×holosericeum
- Ribes ×innominatum Jancz.
- Ribes ×koehneanum Jancz.
- Ribes ×nidigrolaria Rud.Bauer & A.Bauer
- Ribes ×robustum Jancz.
- Ribes ×armticum Jancz.
- Ribes ×succirubrum Zabel ex Jancz.
Տնտեսություն
խմբագրելԵրկիր | Արտադրություն |
---|---|
Ռուսաստան | 431,5 |
Լեհաստան | 186,8 |
Գերմանիա | 128,8 |
Ուկրաինա | 24,8 |
Մեծ Բրիտանիա | 19,7 |
Ավստրիա | 19,4 |
Չեխիա | 15,1 |
Հունգարիա | 12,1 |
Ֆրանսիա | 11,4 |
Դանիա | 11,3 |
Նշանակություն և կիրառում
խմբագրելՊտուղը հյութալի, բուրավետ, թթվաշ հատապտուղ է՝ սև, կարմիր, դեղին և այլ գույների։ Պարունակում է շաքարներ, թթուներ, վիտամիններ, պեկտինային, աղաղա- և ներկանյութեր։ Օգտագործվում է թարմ և վերամշակված (հյութ, ջեմ, մուրաբա և այլն)։ Խոնավասեր է։ Բազմանում է սերմերով և արմատային մացառներով։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Դպրոցական մեծ հանրագիտարան, գիրք 1, հատոր 2, էջ 8։
- ↑ Այգեգործի տեղեկատու, Երևան 1989
- ↑ Андреева И. И., Родман Л. С. Ботаника. — 3-е, перераб. и доп. — М.: Колос, 2005. — С. 428. — 528 с. — ISBN 5-9532-0114-1
- ↑ FAOSTAT Արխիվացված 2018-12-26 Wayback Machine, выбрать: countries by commodity; selected item: currants; 2005.
Գրականություն
խմբագրել- Вавилов А. С. Чудо-ягода. // Наука и жизнь, 1988, № 7, с. 94. — О смородине лежачей, или моховке.
- Турова А., Сапожникова Э. О пользе чёрной смородины. // Наука и жизнь, 1988, № 7, с. 92—93.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Հաղարջ - Հազարտերևուկ նախագիծ
- Entry on Ribes at Mark Rieger's UGa fruit crops site Արխիվացված 2010-05-28 Wayback Machine
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 77)։ |
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հաղարջենի» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հաղարջենի» հոդվածին։ |
Ընթերցե՛ք «հաղարջենի» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |