Վիքիպեդիա

Ծիր Կաթին


Արեգակնային համակարգը գտնվում է Ծիր Կաթին գալակտիկայում։ Ծիր Կաթինը հայերենում անվանվում է նաև Հարդագողի ճանապարհ։ Ըստ հայկական առասպելի, մի խիստ ձմեռ հայերի նախնի Վահագնը ասորիների նախնի Բարշամինից հարդ է գողացել, և երկնքում մասամբ երևացող Ծիր Կաթինը գողացած հարդի հետքն է[4]։ Անհիշելի ժամանակներից մարդիկ հիացել են նրա երկնասփյուռ տեսքով։ Երկրից նայելիս այն ներկայանում է դիտողին մշուշոտ թույլ լույսով։ 1609 թ.՝ երբ Գալիլեյն աստղադիտակով դիտեց այդ գոտին, վերջնականապես պարզ դարձավ, որ այն բաղկացած է բազում հեռավոր աստղերից։ 7-րդ դարի հայ մեծ աստղագետ, տոմարագետ և փիլիսոփա Անանիա Շիրակացու ընկալմամբ, Ծիր Կաթինը կամ Հարդագողի ճանապարհը անթիվ-անհամար աստղերի լույսը կուտակած հսկա լուսաշերտ է. «խիստ աստեղք են բազումք, նուազք և յոյժ ընդ աղօտ երևմանէն միաւոր լոյսն տեսանի»։ Ծիր Կաթինը մեկնաբանելու փորձ է արել Կանտը։ Մոլորակային համակարգի առաջացման իր վարկածի նմանությամբ՝ նա համարել է դա պտտվող գազային սկավառակից առաջացած սկավառակաձև աստղային համակարգ, որի առանցքի շուրջը պտտվում են աստղերը, իսկ հեռավոր միգամածություններն էլ, հավանաբար դրանցից դուրս գտնվող նմանատիպ համակարգեր։ Մինչև 1920 թ․ շատ աստղագետներ կարծում էին, որ Ծիր Կաթինում է գտնվում տիեզերքի բոլոր աստղերը[5]։ 1920 թ. ամերիկացի աստղագետ Հարլոու Շեփլին, չափելով գնդաձև աստղակույտերի հեռավորությունները, եզրակացրեց, որ Ծիր Կաթինը շատ ավելի մեծ է, քան կարծում էին մինչ այդ, և Արեգակն էլ նրա կենտրոնում չէ։ Էդվն Հաբլին անելով դիտումներ ցույց տվեց, որ Ծիր Կաթինը միակ գալակտիկան չէ։ Ծիր Կաթինը ունի մի քանի արբանյակ գալակտիկաներ և կազմում է գալակտիկաների Տեղական խմբի մաս, որն էլ իր հերթին հանդիսանում է Կույս գալակտիկաների գերկույտի մաս։ Ծիր Կաթինը ձողավոր սպիրալաձև գալակտիկա է։ Տեսանելի տրամագիծը գնահատվում է 170000-200000 լուսատարի[6][7][8][9]։ Ըստ գնահատակաների այն պարունակում է 100-400 մլրդ աստղ[10][11] և գրեթե նույն քանակի մոլորակներ[12]։ Ծիր Կաթինի շուրջը հալոն կարող է ձգվել մինչև 2 մլն լուսատարի։ Արեգակնային համակարգը տեղակայված է Գալակտիկայի կենտրոնից 27000 լուսատարի հեռավորության վրա։ Գալակտիկայի կենտրոնում, որը կոչվում է Աղեղնավոր Ա տեղակայված է գերծանր սև խոռոչ՝ 4×106 արեգակի զանգվածով և այն հանդիսանում է ինտենսիվ ռադիոճառագայթման աղբյուր։ Աստղերը և միջաստղային գազը Գալակտիկայի կենտրոնից մեծ հեռավորության վրա կենտրոնի նկատմամբ պտտվում են 220 կմ/վ արագությամբ։ Հաստատուն պտտման արագությունը հակասում է կեպլերյան դինամիկայի օրենքներին և ենթադրվում է, որ Ծիր Կաթինի զանգվածի մեծ մասը անտեսանելի է դիտակների համար, կամ էլ ճառագայթում է չկլանվող էլեկտրամագնիսական ալիքներ։ Այդ ենթադրյալ զանգվածը անվանվել է «մութ մատերիա»։ Արեգակի մոտակայքում կենտրոնի շուրջը պտտման պարբերությունը 240 մլն տարի է։ Ծիր Կաթինը որպես մեկ ամբողջություն արտագալակտիկական օբյեկտների նկատմամբ շարժվում է 600 կմ/վ արագությամբ։

Ծիր Կաթին

Դիտարկումների տվյալներ
ՏեսակՁողիկով պարուրաձև գալակտիկա և celestial body?
Մասն էԾիր Կաթին գալակտիկայի ենթախումբ և Տեղական խումբ[1]
ՀամաստեղությունՁկներ, Աղեղնավոր, Կառավար, Կասիոպեա, Հարավային Խաչ, Հյուսիսային թագ, Վահագն, Կարիճ, Քնար, Վիշապ, Օձ, Արծիվ, Աղեղ, Փոքր Արջ, Մեծ Արջ, Կշեռք, Ցուլ, Երկվորյակներ, Խեցգետին, Առյուծ, Կույս և Այծեղջյուր
Տիպային դասակարգումSBbc[2]
Բացարձակ մեծություն−20,9
Աստղագիտական մարմինDraco Dwarf?, Leo IV?, Leo V?, Ursa Minor Dwarf?, Sagittarius Dwarf Elliptical Galaxy?, Sextans Dwarf Spheroidal?, Ursa Major I Dwarf?, Sculptor Dwarf Galaxy?, Ursa Major II Dwarf?, Pisces II?, Canis Major Dwarf Galaxy?, Hercules Dwarf?, Canes Venatici II?, Առյուծ II, Leo I?, Fornax Dwarf?, Carina Dwarf?, Boötes III?, Canes Venatici I?, Boötes I?, Մագելանի Մեծ Ամպ, Palomar 4?, NGC 6528, Antlia 2?, Ind II?, Horologium I?[3], Pictoris I?[3], Eridanus II?[3], Grus I?, Triangulum II?, Reticulum II?[3], Crater 2 dwarf galaxy?, Eridanus III?[3], Tucana II?[3], Phoenix II?[3], Aquarius II?, Cetus II?, Columba I?, Reticulum III?, Tucana IV?, Tucana V?, Tucana III?, Grus II?, Draco II?, Sagittarius II?, Hydra II?, Horologium II?, Pegasus III? և Hydrus I?
Շառավիղ50 000 լուսային տարի
Անվանված էկաթ, ձմեռ, փողոց, ճանապարհ, Սուրբ Հակոբոսի ճանապարհ և ոչխար
Ծիր Կաթին գալակտիկայի սխեման
Գալակտիկայի կենտրոնը՝ ինֆրակարմիր տիրույթում

Այսպիսի համակարգում նույն կերպ պտտվող չեզոք ջրածնի ամպերը պետք է մեր նկատմամբ ունենան տարբեր տեսագծային արագություններ, և ռադիոսպեկտրում դրանց 21 սմ-անոց ռադիոգծերը, ունենալով տարբեր դոպլերյան շեղումներ, պետք է տարանջատված լինեն։ Դրա շնորհիվ 1927 թ. Օորտին հաջողվեց ապացուցել Ծիր Կաթնի պտույտը և բացահայտել նրա պարուրաձև կառուցվածքը։

Պարզվեց, որ Ծիր Կաթնի սկավառակում չեզոք ջրածինը բաշխված է ոչ թե համասեռ, այլ կազմում է պտտման կենտրոնի շուրջը փաթաթվող պարուրաթևեր։ Այն ժամանակ հեռավոր աստղերի հեռավորությունների որոշման մեթոդները դեռ բավականաչափ ճշգրիտ չէին, սակայն պարզ էր արդեն, որ Ծիր Կաթնի սկավառակում դիտվեղ աստղերի ու դրանց կույտերի մեծ մասը գտնվում են հենց այդ պարուրաթևերում։ Այսպես ուրվագծվեց Ծիր Կաթնի իրական կառուցվածքը, որը նորովի կոչվեց Գալակտիկա։

Արտաքին տեսք խմբագրել

 
Ծիր Կաթինն ուղղված է դեպի Աղեղնավորի համաստեղություն (ներառյալ Գալակտիկական կենտրոնը), ինչպես երևում է լույսի փոքր աղտոտվածությամբ մութ տեղանքից (Սև ժայռի անապատ, Նևադա), ներքևի աջ լուսավոր օբյեկտը Յուպիտերն է, Անտարեսի հենց վերևում:
Ծիր Կաթինը ALMA-ի կամարում

Ծիր Կաթինը Երկրից երևում է որպես սպիտակ մշուշոտ լույս կամարաձև տեսքով, 300 լայնության վրա։ Այդ լույսը առաջանում է երկնքում առկա աստղերի ճառագայթումից, որոնք տեղակայված են Գալակտիկայի հարթության մեջ։ Մութ տարածքները տիրույթներ են, որտեղ միջաստղային փոշին խոչնդոտում է հեռավոր աստղերի կողմից ճառագայթված լույսի տարածմանը։ Երկնքում այսպիսի տիրույթները կոչվում են խուսափման գոտիներ։ Ծիր Կաթինը ունի ցածր մակերևույթային պայծառություն, որի տեսանելիությունը կարող է մեծապես նվազել ֆոնային լույսի կողմից՝ ինչպիսին է Լուսնի լույսը։ Ինչպես երևում է Երկրից, Ծիր Կաթինի գալակտիկական հարթության տեսանելի տիրույթը երկնքում զբաղեցնում է մի տարածք, որը պարունակում է 30 համաստեղություն[13]։ Գալակտիկայի կենտրոնը ընկած է Աղեղնավորի համաստեղությունում, որտեղ Ծիր Կաթինը ամենապայծառն է։ Գալակտիկական հարթությունը խավարածրի (Երկրի ուղեծրային հարթություն) նկատմամբ թեքված է 600-ով։ Գալակտիկայի հյուսիսային բևեռը մոտ է Վերոնիկայի Վարսեր համաստեղությանը, իսկ հարավային բևեռը Քանդակագործի համաստեղությանը։

 
Ծիր Կաթինը երևում է գիշերային երկնքի բարձր թեքությամբ (այս պատկերը նկարահանվել է Չիլիի հյուսիսում գտնվող Պարանալ աստղադիտարանում), պայծառ առարկան Յուպիտերն է Աղեղնավոր համաստեղությունում, իսկ ձախ կողմում ՝ Մագելանյան ամպերը, գալակտիկական հյուսիսը ներքև է

Չափերը և զանգվածը խմբագրել

 
Ենթադրվում է, որ Ծիր Կաթինի կառուցվածքը նման է այս գալակտիկային (UGC 12158 Նկարը Հոբբլենի կողմից)

Ծիր Կաթինը երկրորդ ամենամեծ գալակտիկան է Տեղական խմբում (Անդրոմեդայից հետո)։ Աստղային սկավառակի տեսանելի տրամագիծը 170-200000 լուսատարի է, իսկ հաստությունը 1000 լուսատարի[14] ։ Ծիր Կաթիինը մոտավորապես 890 մլրդ Արեգակի զանգված է[15]։ Ծիր Կաթինի զանգվածի գնահատականները տարբեր են կախված գնահատման մեթոդից և տվյալներից։ Գնահատման տիրույթի ներքևի սահմանը 5.8×1011 արեգակի զանգված է (M☉):

 
Ծիր Կաթինի սխեմատիկ պատկերը, GNP/GSP, Հյուսիսային և հարավային Գալակտիկական բևեռներ

2010 թ.-ին հալոյում գտնվող աստղերի տեսագծային արագությունների չափումները ցույց են տվել, որ 80 կիլոպարսեկ տիրույթում զանգվածը 7×1011 արեգակի զանգված (M☉): Ըստ 2014թ.-ի ուսումնասիրության Ծիր Կաթինի զանգվածը գնահատվում է մոտ 8.5×1011 Արեգակի զանգված (M☉)[16], բայց սա միայն Անդրոմեդա գալակտիկայի զանգվածի կեսի չափ է[16]։ Ծիր Կաթինի զանգվածի մեծ մասը թվում է թե մութ մատերիա է, անտեսանելի մատերիայի ձև, որը գրավիտացիոն ուժերով փոխազդում է սովորական` տեսանելի մատերիայի հետ։ Մութ մատերիան գրեթե հավասարաչափ է տարածված Գալակտիկայի կենտրոնից 100 կիլոպարսեկ հեռավորության վրա։ Ըստ մաթեմատիկական մոդելի ենթադրվում է, որ մութ մատերիայի զանգվածը է 1-1.5×1012 Արեգակի զանգված է(M☉)[17]: Ծիր Կաթինում գտնվող բոլոր աստղերի ընդհանուր զանգվածը գնահատվում է 4.6×1010 M☉-ի[18] և 6.43×1010 M☉-ի տիրույթում։ Աստղերից բացի կա նաև միջաստղային գազը կազմված 90% ջրածնից և 10% հելիումից[19]։ Միջաստղային գազի զանգվածը Գալակտիկայի ամբողջ աստղերի զանվածի 10[20]-15%-ն[19] է։ Միջաստղային փոշին կազմում է գազի ընդհանուր զանգվածի 1%-ը[19]։

Պարունակությունը խմբագրել

Ծիր Կաթինը պարունակում է 100-400 մլրդ աստղ և ամենաքիչը այդչափ մոլորակ։ Համեմատության համար հարևան Անդրոմեդա գալակտիկան պարունակում է մեկ տրիլիոն (1012) աստղ։ Հնարավոր է Ծիր Կաթինը կարող է պարունակել 10 մլն սպիտակ թզուկ, 1 մլրդ նեյտրոնային աստղ և 100 մլն աստղային սև խոռոչ[21][22][23][24]։ Աստղերի միջև տարածությունը լցնում է գազը և փոշին, որը կոչվում է միջաստղային միջավայր։

Ծիր Կաթինում աստղային սկավառակը չունի կտրուկ եզրեր և եզրերում աստղեր բացակայում են։ Աստղերի կոնցենտրացիան Ծիր կաթինի կենտրոնից հեռանալիս նվազում է։ Գալակտիկայի հարթությունը շրջապատված է սֆերիկ հալոյով և նրա մեջ գտնվող գնդաձև ասղակույտերով։ Ծիր Կաթինի ինտեգրալ բացարձակ աստղային մեծությունը շուրջ -20.9 է[25]։ Գրավիտացիոն միկրոլինզավորումը և մոլորակների տրանզիտ դիտումները ցույց են տալիս, որ Գալակտիկայում պետք է լինի այնքնան մոլորակ որքան կա աստղ։

  •  
    Նկարում պատկերված է Ծիր Կաթինը 360 աստիճանով, նկարներն արվել են European Southern Observatory-ի կողմից, Գալակտիկայի կենտրոնը պատկերված է նկարի կենտրոնում, իսկ Գալակտիկայի հյուսիսը վերև

Կառուցվածք խմբագրել

Ծիր կաթինը տարբեր տեսանկյուններից, դիմացից նայելուց նման է գետնանուշի, վերևից պարզ երևում է կենտրոնական նեղ գիծը, որը պատասխանատու է այդ կառուցվածքի համար

Երկրից նայելիս Ծիր Կաթնի տեսքում առանձնանում են երկու տիրույթներ։ Անհամեմատ ուռուցիկ մասը ներկայացնում է Գալակտիկայի այն կենտրոնական տիրույթը, որի շուրջը պտտվում է ողջ համակարգը։ Հակադիր ուղղությամբ երևում է Ծիր Կաթնի ամենանոսր մասը, քանի որ այդ ուղղության վրա է գտնվում Գալակտիկայի սկավառակի մեզ ամենամոտ եզրը։ Այսինքն մեր դիտակետը գտնվում է Գալակտիկայում, բայց նրա կենտրոնից զգալիորեն շեղված դիրքում։ Գալակտիկայի տրամագիծը կազմում է 30 կպկ (100 000 լուսատարի)։ Պարունակում է մոտ 200 մլրդ աստղ։ Աստղերի հիմնական մասը բաշխված է Գալակտիկայի սկավառակի հարթության մեջ։ 2009 թ. տվյալներով, Գալակտիկայի զանգվածը՝ 3×10¹² Արեգակի զանգված[26]։ Արեգակը գտնվում է կենտրոնից 10 կպկ հեռավորության վրա, որը Գալակտիկայի շառավղի 2/3-ն է։ Հետագայում ստացվել են ավելի մանրամասն փաստեր։ Պարզվեց, որ կենտրոնից հեռանալիս՝ աստղերի շարժման միջին արագությունը նախ կտրուկ աճում է, հետո մի փոքր նվազում, իսկ հետո որոշ տատանումներով դանդաղ աճում մինչև եզրը։ Արագությունների կախումը հեռավորությունից չէր կարող այլ կերպ լինել, քանի որ զանգվածը կուտակված չէ կենտրոնում։ Զանգվածի՝ ոչ սֆերիկ բաշխման պատճառով յուրաքանչյուր աստղի ձգում են սկավառակում պարուրաթևերի երկայնքով բաշխված մնացած բոլոր աստղերը։ Արեգակնային համակարգը շարժվում է ուղեծրով 250 կմ/վ արագությամբ։ Մեկ պտույտը Գալակտիկայի կենտրոնի շուրջը տևում է 250 մլն տարի։

Գալակտիկայի կենտրոնը խմբագրել

Արեգակը գալակտիկայի կենտրոնից գտնվում է 25000-28000 լուսատարի հեռավորության վրա։ Այս արժեքը գնահատվել է օգտագործելով երկրաչափական մեթոդներ կամ չափելով ընտրված աստղագիտական օբյեկտները, որոնք ծառայում են որպես հեռավորության չափման ստանդարտ մեթոդներ։ Ներքին մասին մի քանի կիլոպարսեկը (շուրջ 10000 լուսատարի շառավղով) հին աստղերի խիտ կոնցենտրացիա է գրեթե գնդաձև տեսքով և կոչվում է բալջ (անգլ.՝ bulge)։

Գալակտիկայի կենտրոնը նշանավորվում է ինտենսիվ ռադիոճառագայթումով և կոչվում է Աղեղնավոր Ա (անգլ.՝ Sagittarius A): Մատերիայի շարժը գալակտիկայի կենտրոնի շուրջ ցույց է տալիս, որ Աղեղնավոր Ա – ում տեղակայված է զանգվածեղ, կոմպակտ օբյեկտ։ Այս զանգվածի կենտրոնացումը ամենալավը բացատրվում է որպես գերծանր զանգվածով սև խոռոչ, որի զանգվածը գնահատվում է 4․1-4․5 × 106 Արեգակի զանգված։ Գերծանր սև խոռոչի ակրեցիայի տեմպը գնահատվում է 1 × 10−5 Արեգակի զանգված։ Դիտումները ցույց են տալիս որ նորմալ գալակտիկաների մեծ մասի կենտրոնում տեղակայված է գերծանր սև խոռոչ։ 2010 թ-ին Fermi տիեզերական գամմա դիտակով գրանցած տվյալները օգտագործելով, Ծիր Կաթինի միջուկի հյուսիսային և հարավային կողմում հայտնաբերվեցին բարձր էներգիաների ճառագայթմամբ երկու հսկայական օղակներ։ Յուրաքանչյուր օղակի տրամագիծը մոտավորապես 25000 լուսատարի է։

Ավելի ուշ 2015թ հունվարի 5-ին ՆԱՍԱ-ն հաղորդեց Աղեղնավոր Ա-ից ռենտգենյան բռնկման մասին, որը 400 անգամ ավելի ուժեղ էր քան սովորաբար նկատվում է։ Ոչ սովորական իրադարձությունը միգուցե պատճառվել էր աստղակերպի՝ սև խոռոչի վրա, ընկնելուց կամ Աղեղնավոր Ա-ում հոսող պլազմայում մագնիսական դաշտի գծերի խճճվելուց։

Պարույրաթևեր խմբագրել

Մեր Գալակտիկան պատկանում է պարուրաձև գալակտիկաների շարքին, այսինքն թևերը դասավորված են հարթության մեջ։ Սկավառակը սահմանափակված է գնդաձև ուղեծրերով։ Սկավառակը շրջապատված է հալոյով (հալո՝ լուսավոր պսակ լուսատուի շուրջը)։ Սկավառակի օբյեկտները խտանում են դեպի Գալակտիկայի հարթությունը, իսկ հալոյի օբյեկտները՝ դեպի կենտրոն։ Քանի որ մեր Արեգակնային համակարգը գտնվում է հենց այստեղ, դա հնարավորություն չի տալիս մեզ ավելի ճշգրիտ ուսումնասիրել Գալակտիկան։ Միջաստղային գազի նոր ուսումնասիրությունները վկայում են այն, որ մեր Գալակտիկայում կա երկու թև, որոնք սկսվում են Գալակտիկայի խորքերից։ Բացի դրանից, խորքերում կա ևս մի քանի թև, որոնք գնալով ճյուղավորվում են, և լավ տեսանելի են դառնում թթվածնային տիրույթում։

Գալակտիկայի ձողի գրավիտացիոն ազդեցությունից դուրս, միջաստղային միջավայրի և աստղերի կառուցվածքը Ծիր Կաթինի սկավառակում կազմված է չորս պարույրաձև թևերից։ Պարույրաձև թևերը պարունակում են բարձր խտությամբ միջաստղային գազ և փոշի քան Գալակտիկան միջինում, ինչպես նաև մեծ կոնցենտրացիայով աստղաառաջացման H II տիրույթներ և մոլեկուլային ամպեր and մոլեկուլային ամպեր.[27]։

Ծիր Կաթինի պարույրաձև կառուցվածքը անորոշ է, և ներկայումս չկա համաձայնություն դրանց բնույթի հետ կապված։ Կատարյալ լոգարիթմական սպիրալային ձևը միայն նկարագրում են հատկությունները Արեգակի շրջակայքում, որովհետև գալակտիկաները հիմնականում ունեն թևեր որոնք ճյուղավորվում են, միանում են և ունեն որոշ անհամաչափություն։ Արեգակի հնարավոր իրադարձությունների հաջորդականությունը Լոկալ թևում ընդգծում է այդ կետը և ցույց է տալիս որ նման հատկանիշները հավանաբար միակը չեն և գոյություն ունեն Ծիր Կաթինում ամենուր։ Պարույրաձև թևերի թեքության անկյունների գնահատականները ընկած են 7°-25° տիրույթում։ Ենթադրվում է որ կա չորս պարույրաձև թևեր և բոլորը սկսվում են Ծիր Կաթինի կենտրոնական մասի մոտից[28]։ Դրանք անվանվում են հետևյալ ձևով (պարույրաթևերի դիրքերը ցուցադրված են նկարում)։

 
Ծիր Կաթինի սպիրալաձև թևերի ուսումնասիրությունները, եթե նայենք հյուսիսից, ապա աստղերը սովորաբար շարժվում են ժամ սլաքի ուղղությամբ։ Արևից դուրս եկող մոխրագույն գծերը, որոնց վրա կան 3 տառանոց հապավումներ նշանակում են համաստեղությունների անվանումները
Գույն Թևեր
Փիրուզագույն Թևը մոտ 3 կպկ է, Պերսևսի թև
Կապույտ Նորմաի թև և Արտաքին թև (հայտնաբերվել է 2004 թ․-ին)
Կանաչ Վահան-Ցենտրավուսի (Scutum–Centaurus) թև
Կարմիր Կարինա-Աղեղնավորի (Carina-Sagittarius) թև
Այդ թվում կա նաև 2 փոքր ուսեր:
Գազարագույն Օրիոնի թև (որը պարունակում է Արեգակնային և Արևային համակարգը)

Երկու սպիրալաձև թևեր՝ Scutum–Centaurus-ը և Carina-Sagittarius-ը ունեն շոշափման կետեր Գալակտիկայի կենտրոնի շուրջ Արեգակի պտտման ուղեծրում։ Եթե այս թևերում աստղերի խտությունը լինի գերմեծ համեմատած Գալակտիկայի միջին աստղային խտության հետ, ապա դա կլիներ հայտնաբերելի շոշափման կետերի մոտակայքում աստղերը հաշվելով։ Երկու հետազոտություններ՝ մոտ ինֆրակարմիր տիրույթում, որը զգայուն է առաջին հերթին կարմիր հսկաների նկատմամբ, հայտնաբերվեց կարմիր հսկաների կանխատեսված ավելցուկը Scutum–Centaurus թևում։ Scutum–Centaurus թևը պարունակում է մոտ 30% ավելի շատ կարմիր հսկա քան կարելի էր սպասել սպիրալաձև թևի բացակայության դեպքում։ Այս դիտումները ակնարկում են, որ Ծիր Կաթինը ունի երկու գլխավոր աստղային թևեր՝ Perseus և Scutum–Centaurus թևերը։ Մյուս երկու թևերը պարունակում են գազի բայց ոչ ծեր աստղերի ավելցուկ։ 2013թ․-ի դեկտեմբերին աստղագետները հայտնաբերեցին, որ երիտասարդ աստղերի և աստղառաջացման տիրույթների բաշխվածությունը համնկնում է Ծիր Կաթինի չորս պարույրաթևով նկարագրությանը[29][30][31]։ Այսպիսով Ծիր Կաթինը ունի երկու պարույրաթև լի ծեր աստղերով և չորս պարույրաթև աստղաառաջացման տիրույթներով և երիտասրադ աստղերով[31]։

 
Հայտնաբերված WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer) կլաստերները օգտագործվել են Ծիր Կաթինի սպիրալափև թևերը հետևելու համար

Near 3 kpc Arm-ը հայտնաբերվել է 1950թ․-ին H I-ի 21 սմ գծի միջոցով[32][33]։ Հայտնաբերվել է, որ այն ընդարձակվում է կենտրոնական բալջից (bulge) ավելի քան 50կմ/վ արագությամբ։Այն տեղակայված է Արեգակից մոտ 5․2 կպս և Գալակտիկայի կենտրոնից 3․3 կպս հեռավորության վրա։

Մոդելավորումը հրատարակված 2011 թ-ին ենթադրում է, որ Ծիր Կաթինը իր սպիրալային կառուցվածքը ստացել է Թզուկ Աղեղնավոր էլիպտական գալակտիկայի հետ անընդհատ բախումների արդյունքում[34]։

Ենթադրվել է, որ Ծիր Կաթինը պարունակում է երկու սպիրալային նմուշ․ ներքին, որը ձևավավորվել է Sagittarius թևի կողմից և պտտվում է արագ և արտաքին, որը ձևավորվել է Carina և Perseus թևերի կողմից, որի պտտման արագությունը դանդաղ է։

 
Երկար թելանման մոլեկուլային ամպը, որը ստացել է «Նեսի» անվանումը, հավանաբար կազմում է Սկուտումի – Կենտարի թևի խիտ «ողնաշարը»

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ SIMBAD Astronomical Database
  2. ↑ https://www.astronomynotes.com/galaxy/s4.htm
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Schubnell M., Soares-Santos M., Suchyta E., Buckley-Geer E., Thomas D., Tucker D., Castander F. J., Mohr J., Nichol R., Neto A. F. et al. Eight new Milky Way companions discovered in first-year dark energy survey data // Astrophys. J. / E. Vishniac — IOP Publishing, 2015. — Vol. 807, Iss. 1. — P. 50. — ISSN 0004-637X; 1538-4357 — doi:10.1088/0004-637X/807/1/50 — arXiv:1503.02584
  4. ↑ Սարգիս Հարությունյան, «Հայ Հին Վիպաշխարհը»
  5. ↑ «Milky Way Galaxy: Facts About Our Galactic Home». Space.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 8-ին.
  6. ↑ M. López-Corredoira, C. Allende Prieto, F. Garzón, H. Wang, C. Liu and L. Deng (2018). «Disk stars in the Milky Way detected beyond 25 kpc from its center». Astronomy & Astrophysics. 612: L8. arXiv:1804.03064. Bibcode:2018A&A...612L...8L. doi:10.1051/0004-6361/201832880. S2CID 59933365. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 13-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  7. ↑ David Freeman (2018 թ․ մայիսի 25). «The Milky Way galaxy may be much bigger than we thought» (Press release). CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  8. ↑ Mary L. Martialay (2015 թ․ մարտի 11). «The Corrugated Galaxy – Milky Way May Be Much Larger Than Previously Estimated» (Press release). Rensselaer Polytechnic Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 13-ին.
  9. ↑ Hall, Shannon (2015 թ․ մայիսի 4). «Size of the Milky Way Upgraded, Solving Galaxy Puzzle». Space.com. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 9-ին.
  10. ↑ «Milky Way». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 2-ին.
  11. ↑ «How Many Stars in the Milky Way?». NASA Blueshift. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 25-ին.
  12. ↑ Staff (2013 թ․ հունվարի 2). «100 Billion Alien Planets Fill Our Milky Way Galaxy: Study». Space.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 3-ին.
  13. ↑ The bright center of the galaxy is located in the constellation Sagittarius. From Sagittarius, the hazy band of white light appears to pass westward through the constellations of Scorpius, Ara, Norma, Triangulum Australe, Circinus, Centaurus, Musca, Crux, Carina, Vela, Puppis, Canis Major, Monoceros, Orion and Gemini, Taurus, to the galactic anticenter in Auriga. From there, it passes through Perseus, Andromeda, Cassiopeia, Cepheus and Lacerta, Cygnus, Vulpecula, Sagitta, Aquila, Ophiuchus, Scutum, and back to Sagittarius.
  14. ↑ Rix, Hans-Walter; Bovy, Jo (2013). «The Milky Way's Stellar Disk». The Astronomy and Astrophysics Review. 21: 61. arXiv:1301.3168. Bibcode:2013A&ARv..21...61R. doi:10.1007/s00159-013-0061-8. S2CID 117112561.
  15. ↑ «Researchers estimate the mass of the Milky Way to be 890 billion times that of our sun». phys.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Peñarrubia, Jorge; և այլք: (2014). «A dynamical model of the local cosmic expansion». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 433 (3): 2204–2222. arXiv:1405.0306. Bibcode:2014MNRAS.443.2204P. doi:10.1093/mnras/stu879. S2CID 119295582.
  17. ↑ Slobodan Ninković (2017 թ․ ապրիլ). «Mass Distribution and Gravitational Potential of the Milky Way». Open Astronomy. 26 (1): 1–6. Bibcode:2017OAst...26....1N. doi:10.1515/astro-2017-0002.
  18. ↑ Licquia, Timothy; Newman, J. (2013). «Improved Constraints on the Total Stellar Mass, Color, and Luminosity of the Milky Way». American Astronomical Society, AAS Meeting #221, #254.11. 221: 254.11. Bibcode:2013AAS...22125411L.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 «The Interstellar Medium». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 2-ին.
  20. ↑ «Lecture Seven: The Milky Way: Gas» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 2-ին.
  21. ↑ Napiwotzki, R. (2009). The galactic population of white dwarfs. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 172, No. 1, p. 012004). IOP Publishing.
  22. ↑ «NASA – Neutron Stars». NASA (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 5-ին.
  23. ↑ «Black Holes | Science Mission Directorate». NASA (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 5-ին.
  24. ↑ «Scientists spot black hole so huge it 'shouldn't even exist' in our galaxy». news.yahoo.com. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 8-ին.
  25. ↑ Karachentsev, Igor D.; Karachentseva, Valentina E.; Huchtmeier, Walter K.; Makarov, Dmitry I. (2003). «A Catalog of Neighboring Galaxies». The Astronomical Journal. 127 (4): 2031–2068. Bibcode:2004AJ....127.2031K. doi:10.1086/382905.
  26. ↑ Lenta.ru: «Млечный Путь потяжелел в два раза», 06.01.2009
  27. ↑ Dame, T. M.; Hartmann, D.; Thaddeus, P. (2001). «The Milky Way in Molecular Clouds: A New Complete CO Survey». The Astrophysical Journal. 547 (2): 792–813. arXiv:astro-ph/0009217. Bibcode:2001ApJ...547..792D. doi:10.1086/318388. S2CID 118888462.
  28. ↑ Sanna, A.; Reid, M. J.; Dame, T. M.; Menten, K. M.; Brunthaler, A. (2017). «Mapping spiral structure on the far side of the Milky Way». Science. 358 (6360): 227–230. arXiv:1710.06489. Bibcode:2017Sci...358..227S. doi:10.1126/science.aan5452. PMID 29026043. S2CID 206660521.
  29. ↑ "Massive stars mark out Milky Way's 'missing' arms" Արխիվացված Դեկտեմբեր 18, 2013 Wayback Machine, University of Leeds. December 17, 2013. Retrieved December 18, 2013.
  30. ↑ Westerholm, Russell (2013 թ․ դեկտեմբերի 18). «Milky Way Galaxy Has Four Arms, Reaffirming Old Data and Contradicting Recent Research». University Herald. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 Urquhart, J. S.; Figura, C. C.; Moore, T. J. T.; Hoare, M. G.; և այլք: (2014 թ․ հունվար). «The RMS Survey: Galactic distribution of massive star formation». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 437 (2): 1791–1807. arXiv:1310.4758. Bibcode:2014MNRAS.437.1791U. doi:10.1093/mnras/stt2006. S2CID 14266458.
  32. ↑ van Woerden, H.; և այլք: (1957). «Expansion d'une structure spirale dans le noyau du Système Galactique, et position de la radiosource Sagittarius A». Comptes Rendus de l'Académie des Sciences (ֆրանսերեն). 244: 1691–1695. Bibcode:1957CRAS..244.1691V.
  33. ↑ Dame, T. M.; Thaddeus, P. (2008). «A New Spiral Arm of the Galaxy: The Far 3-Kpc Arm». The Astrophysical Journal. 683 (2): L143–L146. arXiv:0807.1752. Bibcode:2008ApJ...683L.143D. doi:10.1086/591669. S2CID 7450090.
  34. ↑ Matson, John (2011 թ․ սեպտեմբերի 14). «Star-Crossed: Milky Way's Spiral Shape May Result from a Smaller Galaxy's Impact». Scientific American. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծիր Կաթին» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 648)։  
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 126)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ծիր_Կաթին&oldid=9745381» էջից