Լեսյա Ստավիցկայա
Լեսյա Ալեքսեևնա Ստավիցկայա (ուկրաիներեն՝ Ставицька Леся Олексіївна, նոյեմբերի 24, 1962, Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ - օգոստոսի 7, 2010, Կիև, Ուկրաինա), բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1996), պրոֆեսոր, հայհոյախոսական բառարանի և դրա համապատասխան «Ուկրաիներեն առանց տաբուի» գրքի ստեղծող։ Ուսումնասիրության ոլորտներն են՝ ոճաբանություն, տեսություն և ուկրաինական գեղարվեստական լեզվի պատմություն, ժարգոնաբանություն, գենդերային լեզվաբանություն, կոլոկվիալիստիկա և հոգեբանալեզվաբանություն։ Եղել է Ուկրաինայի գիտությունների ազգային ակադեմիայի ուկրաիներենի ինստիտուտի սոցիալական լեզվաբանության բաժնի վարիչը 1999 թվականին դրա ստեղծումից մինչև 2010 թվականին իր մահը[2]։
Լեսյա Ստավիցկայա | |
|---|---|
| Ծնվել է | նոյեմբերի 24, 1962 Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Մահացել է | օգոստոսի 7, 2010 (47 տարեկան) Կիև, Ուկրաինա |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ և  Ուկրաինա |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան |
| Հաստատություն(ներ) | Ուկրաիներենի ինստիտուտ |
| Գործունեության ոլորտ | բանասիրություն, հանրալեզվաբանություն[1], ոճաբանություն[1] և ժարգոն[1] |
| Ալմա մատեր | Մ. Պ. Դրագոմանովի անվան ազգային մանկավարժական համալսարան |
| Գիտական աստիճան | բանասիրական գիտությունների դոկտոր |
| Տիրապետում է լեզուներին | ուկրաիներեն[1] և ռուսերեն[1] |
Կենսագրություն խմբագրել
Լեսյա Ալեքսեևնա Ստավիցկայան ծնվել է 1962 թվականի նոյեմբերի 24-ին Կիևում։ Նրա հայրը՝ Ալեքսեյ Ֆեդոսեևիչ Ստավիցկին, նշանավոր գրականագետ էր, վաթսունական մտավորական[3], իսկ մայրը՝ մանկաբույժ[4]։ Մանուկ հասակում Լեսյան երկար ժամանակ ապրել է տատիկի մոտ Պոլտավայի մարզի գյուղերից մեկում[3]։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո Լեսյան ընդունվել է Կիևի Ա. Գորկու անվան մանկավարժական ինստիտուտ, որն ավարտել է 1983 թվականին[2], ինչից հետո բաշխմամբ դասավանդել է Խարկովի զանգվածի № 237 միջնակարգ դպրոցում՝ պատրաստվելով ընդունվել Ուկրաինական ԽՍՀ գիտությունների ակադեմիայի Ալեքսանդր Պոտեբնյայի անվան լեզվաբանության ինստիտուտի ասպիրանտուրան, ուր ընդունվել է 1984 թվականին[3]։ 2008 թվականին ամուսնալուծվել է, երեխաներ չեն եղել[4]։
Գիտական գործունեություն խմբագրել
1987 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Բառապաշարի և շարահյուսական միավորների իմաստաբանությունը Միկոլա Բաժանի պոեզիայում» թեմայով, իսկ 1995 թվականին՝ դոկտորական ատենախոսություն «Խոսքի գեղագիտությունը Ուկրաինական գեղարվեստական գրականության մեջ 20-րդ դարի 20-30-ական թվականներին (համակարգային-գործառութային տեսակետից)»[3][5]։ 1998 թվականից հաճախակի մասնակցել է գիտաժողովների, հանդես է եկել որպես գիտական ընդդիմախոս, բացի այդ բազմիցս հանդես է եկել ԶԼՄ-ում՝ մանրակրկտորեն պատրաստվելով յուրաքանչյուր ելույթի։ ԶԼՄ-ում իր ելույթներում նա հերքել է ուկրաիներենի մասին տարածված շատ թյուրըմբռնումներ, ինչպես օրինակ այն, որ անպարկեշտ հայհոյանքը (մայր հայհոյելը) փոխառություն է ռուսաց լեզվից՝ օրինակ բերելով 20-րդ դարասկզբի Վլադիմիր Գնատյուկի ակադեմիական հրատարակությունը ուկրաիներեն հայհոյանքներով[3]։
Կոնստանտին Կովերզնյովը բանավեճի մեջ է մտել նրա հետ՝ պնդելով ուկրաիներենին մայր հայհոյելու, գողալեզվի օտարության և դրանց փոխառության վրա։ Սակայն Ստավիցկայան իր աշխատանքներում ցույց է տվել ճիշտ հակառակը. այն, որ քրեական ծածկալեզվի որոշ բառեր ուկրաինական ծագում ունեն։ Օրինակ, «лабать» բառը «խաղալ» իմաստով ծագել է Խարկովի կույր երաժիշտների ժարգոնից, այլ բառեր ծագել են ուկրաինական քնարահարների, արհեստավորների, մուրացկանների, բուրսա-սեմինարյան և այլ աղբյուրների ծածկալեզուներից[3]։
2003-2009 թվականներին Ստավիցկայան պատրաստել է բանասիրական գիտությունների յոթ թեկնածու, համատեղության կարգով աշխատել է ուկրաինական լեզվաբանության ամբիոններում (Պերեյասլավ-Խմելնիցկի Գրիգորի Սկովորոդայի անվան մանկավարժական համալսարան, 2001-2005 թվականներ, Կամենեց-Պոդոլսկու պետական համալսարան, 2005-2006 թվականներ)[2]։
2003-2006 թվականներին եղել է գենդերային լեզվաբանության քաղաքային դասընթացի ղեկավարը, որը տեղի է ունեցել Ուկրաինայի ԳԱԱ ուկրաիներենի ինստիտուտի սոցիալական լեզվաբանության բազայի հիման վրա[6][7][8]։
Աշխատանքներ խմբագրել
Ավելի քան 100 գիտական հոդվածների, երկու մենագրությունների («Խոսքի գեղագիտությունը Ուկրաինական գեղարվեստական գրականության մեջ 20-րդ դարի 20-30-ական թվականներին (համակարգային-գործառութային տեսակետից)», «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը») և չորս բառարանների հեղինակ է՝ «Հակադրական բառապաշարի ռուս-ուկրաինական համառոտ բառարան» (Եկատերինա Լենեցի համահեղինակությամբ[3]), «Ուկրաիներենի ժարգոնային բառապաշարի համառոտ բառարան», «Ուկրաինական ժարգոն։ Բառարան», «Ուկրաիներեն առանց տաբուի։ Անպարկեշտ բառապաշարի և դրա համապատասխանությունների բառարան»[2], «Ուկրաինական գրական լեզվի պատմության մեջ ժանրերը և ոճերը» (1989, համահեղինակությամբ), «Ուկրաինական ժարգոն. Բառարան»[9]։
«Ուկրաիներեն առանց տաբուի։ Անպարկեշտ բառապաշարի և դրա համապատասխանությունների բառարանը», որը երկրորդ հրատարակման ժամանակ անվանակոչվել է «Ուկրաինական ժարգոն։ Բառարան», «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը» մենագրությունը դարձել են առաջնորդող (նորարարական) գիտական աշխատանքներ այդ ուղղությունում։ Նրա մի շարք աշխատություններ նվիրված են ռուս-ուկրաինական սուրժիկի ուսումնասիրությանը. «Մոլորված սուրժիկ. առասպել, լեզու, ոճ», «Երկլեզվի արյունապիղծ երեխան», «Ռուսալեզու ուկրաինացիներ. ովքե՞ր են նրանք», «Ռուսախոս ուկրաինացիների» խոսքային գործունեության սոցիալ-հոգեբանական ասպեկտները»[3]։
Թեպետ Ստավիցկայայի բառարանային աշխատանքներն արձագանք են ունեցել հասարակության մեջ և մամուլում, դրանք գիտական շրջանակների ուշադրության կողքով են անցել, ինչը նկատել է նաև Ստավիցկայան։ Ընթերցող-փորձագիտական հարցման արդյունքում Լեսյա Ստավիցկայայի «Ուկրաիներենի ժարգոնային բառապաշարի համառոտ բառարան» և «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը» աշխատանքները կոչվել են Ուկրաինայի անկախության 15-ամյակի գրքեր, որոնք հայտնվել են ուկրաինական աշխարհում[2]։
Պարգևներ և մրցանակներ խմբագրել
Արժանացել է Ուկրաինայի նախագահի կրթաթոշակին (1997-1999), մասնակցել է արտասահմանյան մի շարք կրթաթոշակային ծրագրերի (Kasa im. Józefa Mianowskiego, Վարշավա, Լեհաստան, 2008, The Eugene and Daymel Shklar fellowship in Ukrainian studies, Հարվարդի ինստիտուտ, ԱՄՆ, Քեմբրիջ, 2006)[2]։
Մատենագրություն խմբագրել
- Ставицкая Леся Алексеевна Украинский язык без табу = Українська мова без табу. Словник нецензурної лексики та її відповідників. Обсценізми, евфемізми, сексуалізми. — Киев: Критика, 2008. — 453 с. — ISBN 966-8978-01-3
- Ставицкая Леся Алексеевна Украинский жаргон. Словарь = Український жарґон. Словник. — Киев: Критика, 2005. — 494 с. — ISBN 966-7679-74-8
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 «Померла автор "Української мови без табу" Леся Ставицька». УНІАН. 11 серпня 2010. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 «Пам'яті мовознавця | КРИТИКА». Издательство «Критика». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
- ↑ 4,0 4,1 «Леся Ставицкая составила словарь украинских нецензурных слов». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
- ↑ «КОЛИШНІ СПІВРОБІТНИКИ». НАНУ. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
- ↑ «Леся Ставицька | КРИТИКА». Издательство «Критика». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
- ↑ Леся Ставицкая Социолингвистические исследования в институте украинского языка(ուկր.) = СОЦІОЛІНГВІСТИЧНІ ДОСЛІДЖЕННЯ В ІНСТИТУТІ УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ // Вісник ЛНУ імені Тараса Шевченка. — Луганск: Луганский национальный университет имени Тараса Шевченко, 2010. — № 20 (207). — С. 129 - 135.(ուկր.)
- ↑ «Объявление о проведении городского семинара по гендерной лингвистике». Институт филологии Киевского национального университета имени Тараса Шевченко. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
- ↑ «Передмова - Словник жарґонної лексики». Украинский научный институт Гарвардского университета. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- «Професор Леся Ставицька: "Лайку не можна винищити в принципі"». Українська правда Життя. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 20-ին. (ուկր.)