Վիքիպեդիա

Իսլամական ֆեմինիզմ

Իսլամական ֆեմինիզմ, ֆեմինիզմի ճյուղ,որը վերաբերում է Իսլամում կանանց դերին։ Նպատակն է` անկախ սեռից հավասարություն հաստատել բոլոր մուսուլմանների միջև և' հանրային,և' անձնական կյանքում։ Չնայած իսլամի արմատներին, շարժման հիմնադիրները նաև օգտագործել են աշխարհիկ, արևմտյան կամ այլ կերպ ասած ոչ մահմեդական ֆեմինիստական խոսույթները և ընդունել են իսլամական ֆեմինիզմի դերը, որպես համաշխարհային ֆեմինիստական շարժման մաս։

Շարժման ջատագովները ձգտում են կրոնում ընդգծել հավասարության ուսմունքը և հարցականի  տակ դնել իսլամի հայրիշխանական մեկնությունը՝վերամեկնաբանելով Ղուրանը և Հադիսը։

Հայտնի մտածողներից են Ամինա Վադուդը, Լեյլա Ահմեդը, Ֆաթեմա Մերնիսին, Ազիզա ալ-Հիբրին, Ռիֆաթ Հասանը, Ասմա Լամրաբեթը և Ասմա Բարլասը։

Սահմանում և նախապատմություն

խմբագրել

Իսլամական ֆեմինիստներ

խմբագրել

19-րդ դարի կեսերից մուսուլման կանայք և տղամարդիկ քննադատաբար էին վերաբերվում այն սահմանափակումներին, որոնք տարածվում էին կանանց վրա՝ կապված կրթության, տարանջատման, հիջաբի, բազմակնության, ստրկության և հարճության հետ։ Ժամանակակից մուսուլմանները կասկածի տակ են դրել այս սովորությունները և հանդես են եկել բարեփոխումների օգտին[1]:Իսլամում կանանց կարգավիճակի վերաբերյալ շարունակական բանավեճեր կան։ Պահպանողական իսլամական ֆեմինիստները օգտագործում են Ղուրանը, Հադիսը և մահմեդական պատմության մեջ հայտնի կանանց՝ որպես կանանց իրավունքների վերաբերյալ քննարկումների ապացույց։ Ֆեմինիստները պնդում են, որ վաղ իսլամը ներկայացնում էր  իրավապես ավելի հավասարազոր գաղափարներ, մինչդեռ պահպանողականները պնդում են, որ գենդերային անհավասարությունը «աստվածային կարգով» է ստեղծված[2]։

Իսլամական ֆեմինիստները մուսուլմաններ են, ովքեր մեկաբանում են Ղուրանը և Հադիսը  էգալիտարիզմի սկզբունքով(հավասարության) և պաշտպանում են կանանց իրավունքները և հավասարությունը հասարակական և անձնական կյանքում։ Իսլամական ֆեմինիստները քննադատում են իսլամի հայրիշխանական, սեքսիստական և կնատյաց ըմբռնումները[3]:Իսլամական ֆեմինիստները Ղուրանը ընկալում են որպես գենդերային հավասարության կողմնակից[4]։ Ֆեմինիզմը իսլամում կապված է իսլամի խոսույթի հետ՝ որպես Ղուրանի  կարևորագույն մաս[5]։ Պատմաբան Մարգո Բադրանը նշում է, որ իսլամական ֆեմինիզմի ըմբռնումը և լիազորությունը բխում են Ղուրանից, և տալիս իրավունքներ և արդարություն կանանց և տղամարդկանց իրենց գոյության ամբողջ ընթացքում[4][6]։

Իսլամիստները քաղաքական իսլամի ջատագովներն են՝ այն գաղափարի, որ Ղուրանը և Հադիսը ընդունում են միայն իսլամական կառավարություն։ Որոշ իսլամիստներ պաշտպանում են կանանց իրավունքները հանրային կյանքում, սակայն չեն վիճարկում,որ կա գենդերային անհավասարություն անձնական կյանքում[7]։ Սուդանցի ակադեմիկոս և իսլամիստ քաղաքական գործիչ Սուադ ալ-Ֆաթիհ ալ-Բադավին պնդում է, որ ֆեմինիզմը անհամատեղելի է թաքվայի հետ(բարեպաշտության գաղափար իսլամում), հետևաբար, իսլամը և ֆեմինիզմը միմյանց բացառում են[8]։ Բադրանը պնդում է, որ իսլամը և ֆեմինիզմը միմյանց չեն բացառում[9]։

Իսլամական ֆեմինիստները տարբերվում են ֆեմինիզմի իրենց ըմբռմամբ  և սահմանումներով։ Իսլամագետ Ասմա Բարլասը կիսում է Բադրանի տեսակետը՝ քննարկելով աշխարհիկ ֆեմինիստների և իսլամական ֆեմինիզմի տարբերությունը, և այն երկրների, որտեղ մուսուլմանները կազմում են բնակչության 98%-ը և հնարավոր չէ խուսափել « հիմնական համոզմունքներից»[10]։

Էլիզաբեթ Սեգրանը նշում է, որ պարզապես Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիայում (CEDAW) ամրագրված մարդու իրավունքների մասին խոսելը անմիջական արձագանք չի առաջացնում միջին վիճակագրական մուսուլման  կնոջ մոտ,և քանի որ իսլամը հանդիսանում է իր համար արժեքների աղբյուր, մարդու իրավունքները իսլամի հետ համատեղելը անհրաժեշտություն է[11]։

Հարավաֆրիկացի իսլամագետ Ֆաթիմա Սեեդաթը համաձայն է և՛ Բարլասի, և՛ Բադրանի հետ իսլամական աշխարհում ֆեմինիզմի կարևորության վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, նա պնդում է, որ «իսլամական ֆեմինիզմ» տերմինն ավելորդ է, քանի որ ֆեմինիզմը «հասարակական գործունեություն է, ոչ թե միայն անձնային ինքնություն»[12]։ Սեեդաթը կարծում է, որ թե՛ իսլամի, թե՛ ֆեմինիզմի սերտաճումը ավելի մեծ հակամարտություն է ստեղծում և ավելի շատ է հնարավորություն տալիս  «իսլամիստներին» մեկնաբանելու կամ սխալ մեկնաբանելու Ղուրանը՝ իրենց քաղաքական կարիքներին համապատասխանեցնելով։ Նա կարծում է, որ կարևոր է խոսել և ցույց տալ, թե ինչպես է նախկինում էլ  ֆեմինիզմը արտացոլված եղել Ղուրանի տողերում։ Երկուսն առանձնացնելով և յուրահատուկ դեր  տալով,  ավելի հասանելի կլինի բոլորի համար (տղամարդկանց, կանանց, մուսուլմանների և ոչ մուսուլմանների)։ Նույն հոդվածում՝ «Ֆեմինիզմը և իսլամական ֆեմինիզմը. անբավարարության և անխուսափելիության միջև», Սեեդաթը բացատրում է, որ նման տերմինի գոյությունը բաժանում է մուսուլմաններին և մեկուսացնում  նրանց աշխարհից և համընդհանուր ֆեմինիստական շարժումից։ Նա իր էսսեում  նշում է, որ կարևոր է կիսվել աշխարհի հետ այն ամենով, ինչ առաջարկում է իսլամը ֆեմինիզմին, և ցույց տալ  իսլամի իրական կերպարը՝ չհամարելով իրենց  իսլամական ֆեմինիստներ։

Որոշ մուսուլման կին գրողներ և ակտիվիստներ խուսափում են իրենց ֆեմինիստ ճանաչելուց՝ ելնելով այն համոզմունքից, որ արևմտյան ֆեմինիզմը բացառվում է մուսուլման կանանց և ընդհանուր առմամբ այլ ռասսայի կանանց[13]։ Ամերիկալիբանանցի իսլամագետ Ազիզա ալ-Հիբրին իրեն <<վումնիստ>>է անվանել[14]։

Իսլամական ֆեմինիստներ և Ղուրան

խմբագրել

Իսլամական ֆեմինիստները Ղուրանը ընկալում են որպես գենդերային հավասարության կողմնակից[4]։ Ֆեմինիստ իսլամագետ Ազիզա ալ-Հիբրիի կարծիքով Ղուրանը սովորեցնում է, որ բոլոր մարդիկ Աստծո արարածներն են և սերում են մեկ հոգուց  և բաժանվել են ազգերի և ցեղերի, և ամենապատվավոր մարդիկ նրանք են, ովքեր բարեպաշտ են։ Հետևաբար, ալ-Հիբրին գրում է,որ Ղուրանը ճանաչում է մարդկանց միջև եղած տարբերությունները՝ միաժամանակ հաստատելով նրանց բնական հավասարությունը, և ոչ մի տղամարդ չի ճանաչվում բարձր միայն սեռով  պայմանավորված[15]։

Ըստ Այշա Հիդայաթուլլայի, Ղուրանի շատ ֆեմինիստ մեկնաբաններ օգտագործում են հայտնության գլխի պատմական ենթատեքստը, որպեսզի որոշեն՝ արդյոք այայի հրահանգը հատուկ է իր հայտնության իրավիճակին, թե նախատեսված է որպես ընդհանուր հրահանգ։ Շատ ֆեմինիստ մեկնաբանների համար նախորդ հատվածը որպես վերջին կարդալը վտանգում է համընդհանուրացնել յոթերորդ դարի Արաբիայի պատմական իրավիճակը, ներառյալ այդ հասարակությունում առկա սեքսիզմը, քանի որ նման հատվածները ուղղակիորեն չեն նշում Ղուրանի համընդհանուր սկզբունքները, այլ ավելի շուտ դրանք կիրառում են հայտնության պահին կոնկրետ իրավիճակներում:։ Ամինա Վադուդը օգտագործում է պատմական համատեքստայնացումը՝ քննադատելու համար 4:34 հատվածի մեկնությունները, որտեղ ենթադրվում է տղամարդկանց գերազանցությունը,և պնդում մեկնել այնպես,որ նշվի տղամարդկանց և կանանց փոխադարձությունը։ Վադուդի համար հատվածը չի հաստատում տղամարդկանց գերազանցությունը, ոչ էլ այն համընդհանուր կերպով տղամարդկանց հատկացնում է մատակարարի դերը։ Ինչպես մեջբերում է Հիդայաթուլլահը, Վադուդը հատվածը ընկալում է որպես տղամարդկանց պատասխանատվություն՝ ապահովելու «որ կինը չի ծանրաբեռնվի լրացուցիչ պարտականություններով [երեխա ունենալու համատեքստում]»։ Այնուամենայնիվ, «qiwamah»-ի կամ տնտեսական մատակարարի տղամարդկային դերը միշտ չէ, որ արտացոլում է ժամանակակից սոցիալական իրականության մեջ։ Այդ գլուխը իդեալական պատկերում է «արդար և փոխադարձ կախված հարաբերություններ», որը ցույց է տալիս Ղուրանի պնդումը «տղամարդկանց և կանանց միջև փոխադարձ պատասխանատվության վրա»։ Նման փոխադարձ պատասխանատվությունը չի սահմանափակվում կոնկրետ ժամանակով կամ վայրով և կարող է կիրառվել ժամանակակից հասարակություններում[16]։

Վաղ շրջանի մուսուլմաններ և ժամանակակից իսլամական ֆեմինիստներ

խմբագրել

Ժամանակակից մուսուլման ֆեմինիստները և առաջադեմ մուսուլմանները,որպես օրինակ են վերցրել իսլամի պատմության վաղ դեմքերին, այդ թվում՝ Խադիջան[17], Աիշան, Հաֆսան, Ումմ Սալաման, Ֆաթիման և Զեյնաբ բինթ Ալին։ Զեյնաբ Ալվանին հիշատակում է Աիշային որպես հզոր և խելացիկին, ով բազմիցս դիմակայել է այլ սահաբաների այլասերության դեմ[18]։ Մարոկկացի ֆեմինիստ Ասմա Լամրաբեթը նույնպես պնդում է, որ Աիշան հզոր կին մտավորական էր, ընդդեմ այն ամենի,ինչ Լամրաբեթի խոսքով կնատյացություն է համարվում[19]։ Լամրաբեթը նաև գովաբանել է Ումմ Սալամային որպես ֆեմինիստական գործիչ[20]։

Իրանցի հեղափոխական մտավորական Ալի Շարիաթին Մուհամեդի դստեր՝ Ֆաթիմայի կենսագրության մեջ գրել է, որ Ֆաթիմայի կերպարը օրինակ պետք է ծառայի այլ կանանց համար[21]:Էդնան Ասլանը նշում է, որ Ֆաթիման վաղ շրջանի իսլամում կանանց հզորացման օրինակ է, քանի որ նա չէր վախենում հակադրվել Աբու Բաքրին և պահանջել իր ժառանգությունը[22]։

Որոշ մահմեդական ֆեմինիստներ պնդում են, որ Մուհամեդն ինքը ֆեմինիստ է եղել[23]։

Պատմություն

խմբագրել

Անցած շուրջ 150 տարիների ընթացքում բազմաթիվ գիտական մեկնաբանություններ են ձևակերպվել հենց իսլամական ավանդույթների շուրջ, որոնց միջոցով փորձ է արվում շտկելու մուսուլման կանանց դեմ գործած սոցիալական սխալները[24]:Օրինակ, նոր իսլամական իրավագիտություն է ի հայտ գալիս, որը ձգտում է արգելել կանանց սեռական օրգանների խեղումը, հավասարեցնել ընտանեկան օրենսդրությունը, աջակցել կանանց որպես հոգևորական և մզկիթներում վարչական պաշտոններ զբաղեցնելուն և մուսուլման կանանց համար հավասար հնարավորություն ընձեռել դատավոր դառնալ քաղաքացիական, ինչպես նաև կրոնական հաստատություններում[24]։ Ժամանակակից ֆեմինիստ իսլամագետներն իրենց աշխատանքն ընկալում են որպես Աստծո և Մուհամեդի կողմից տրամադրված, բայց հասարակության կողմից ժխտված իրավունքների վերականգնում[24]։

19-րդ դար

խմբագրել

Իսլամական ֆեմինիզմի ժամանակակից շարժումը սկսվել է 19-րդ դարում։

Աիշա Թայմուրը (1840 - 1902) եղել է ականավոր գրող և կանանց իրավունքների վաղ շրջանի ակտիվիստ Եգիպտոսում։ Թայմուրը գրվածքներում քննադատում էր տղամարդկանց գերիշխանությունը կանանց նկատմամբ և նշում կանանց մտավոր կարողությունները ու քաջությունը[25]։

Մեկ այլ վաղ մուսուլման ֆեմինիստ ակտիվիստ և գրող Զեյնաբ Ֆավվազն էր (1860 - 1914)։ Ֆավվազը տղամարդկանց հետ վիճում էր կանանց սոցիալական և մտավոր կարողությունների հավասարության համար և գրել է հայտնի կանանց կենսագրությունների գիրք[26]։

Բենգալի շրջանում վաղ ֆեմինիստ ակտիվիստ էր Ռոկեյա Սախավաթ Հոսեյնը, որը հայտնի էր  Բեգում Ռոկեյա անվամբ(1880 - 1932)։ Հոսեյնը կանանց կրթության իրավունքի հավասարման համար պայքարող  ակտիվիստ էր և գրող։ Նա քննադատել է հայրիշխանությունը,պուրդայի կիրառումը, կանանց դրես կոդը և սեռային տարանջատումը Հարավային Ասիայի հասարակություններում[27]։

Եգիպտացի իրավաբան Քասիմ Ամինը՝ 1899 թվականի «<<Կանանց ազատագրումը>>(Թահրիրալ-Մարա) պիոներ գրքի հեղինակը, հաճախ նկարագրվում է որպես եգիպտական ֆեմինիստական շարժման հայր։ Իր աշխատանքում Ամինը քննադատել է այն ժամանակվա իր հասարակության մեջ տարածված որոշ երևույթներ, ինչպիսիք են բազմակնությունը,կանանց հագուստըև սեռային տարանջատումը իսլամում։ Նա դատապարտեց դրանք որպես ոչ իսլամական և իսլամի իրական ոգուն հակասող։ Նրա աշխատությունը հսկայական ազդեցություն է ունեցել իսլամական և արաբական աշխարհում կանանց քաղաքական շարժումների վրա, և այսօր կարդացվում և մեջբերվում է։

Չնայած Քասիմ Ամինի ազդեցությանը ժամանակակից իսլամական ֆեմինիստական շարժման վրա, ժամանակակից իսլամագետ Լեյլա Ահմեդը նրա աշխատանքները համարում է և՛ անդրոցենտրիկ, և՛ գաղութատիրական[28]:Մուհամմադ Աբդուն՝ եգիպտացի ազգայնական և իսլամական մոդերնիզմի ջատագովը[29],հեշտությամբ կարող էր գրել իր աշխատության այն գլուխները, որոնք ցույց են տալիս նրա ազնիվ նկատառումները կանանց վրա հագուստի քողարկման բացասական ազդեցության մասին[30]։ Ամինը նույնիսկ բազմաթիվ թյուր պատկերացումներ է առաջացրել կանանց մասին, ինչպիսիք են սերը զգալու նրանց անկարողությունը, քանի որ կանայք անտեղի խոսում են իրենց ամուսինների մասին նրանց բացակայության ժամանակ, և որ մահմեդական ամուսնությունը հիմնված է տգիտության և զգայականության վրա, որի հիմնական աղբյուրը կանայք էին[31]։

Սակայն,այն կանայք, ովքեր նախորդել են Ամինին ավելի քիչ են հայտնի իրենց հասարակության ֆեմինիստական քննադատության մեջ։ Եգիպտոսի կանանց մամուլը առաջին անգամ  սկսեց իր մտահոգությունները հնչեցնել 1892 թվականին։ Եգիպտացի, թուրք, իրանցի, սիրիացի և լիբանանցի կանայք և տղամարդիկ դեռ մեկ տասնամյակ առաջ արդեն կարդում էին եվրոպական ֆեմինիստական ամսագրեր և քննարկում էին դրանց առնչությունը Մերձավոր Արևելքի հետ[32]։

20-րդ դար

խմբագրել

Աիշա Աբդալ-Ռահմանը,ով օգտագործում  էր գրական կեղծանուն՝ Բինթ ալ-Շատի («Գետափնյա դուստրը»), առաջիններից մեկն էր, ով ձեռնամուխ եղավ Ղուրանի բացատրությանը, և թեև նա իրեն ֆեմինիստ չէր համարում, նրա ստեղծագործություններն արտացոլում են ֆեմինիզմին առնչվող թեմաներ. Նա սկսեց հրատարակել  իր հանրաճանաչ գրքերը 1959 թվականին,հենց նույն տարում, երբ Նագիբ Մահֆուզը հրապարակեց Մուհամեդի կյանքի իր այլաբանական և ֆեմինիստական տարբերակը[33]։ Նա գրել է իսլամի վաղ շրջանի  կանանց կենսագրությունները, ներառյալ  Մուհամմեդի մոր, կանանց և դստրերի,ինչպես նաև մի շարք գրական քննադատություններ[34]։

Աֆղանստանի թագուհի Սորայան երկրում կատարել է բարեփոխումներ՝ թույլ տալով կանանց ունենալ կրթություն ստանալու և ընտրելու իրավունք։ Սիրիայում ծնված Աֆղանստանի թագուհին կարծում էր, որ կանայք պետք է հավասար լինեն տղամարդկանց:Կանանց ամսագիրը և կանանց իրավունքերը պաշտպանող կազմակերպությունը, որը պաշտպանում է աղջիկներին և կանանց հալածանքից և ընտանեկան բռնությունից, նույնպես հիմնել է թագուհի Սորայան,ում ոմանք համարում են իսլամական աշխարհի առաջին ֆեմինիստ։ Նա նաև կազմակերպում էր աֆղանցի երիտասարդ տղամարդկանց և կանանց բարձրագույն կրթությունն արտասահմանում։ Լիբերալ բարեփոխումները չընդունվեցին ծայրահեղ պահպանողական իսլամիստների կողմից, որոնք կազմակերպեցին համատարած ապստամբություն  1928 թվականին։ Երկիրն ու ժողովրդին երկար քաղաքացիական պատերազմի սարսափներից զերծ պահելու համար թագավոր Ամանուլլահը և թագուհի Սորայան հրաժարվեցին գահից և  իրանց ընտանիքի հետ 1929 թվականին աքսորվեցին Հռոմ։

Մարոկկացի  գրող և սոցիոլոգ  Ֆաթիմա Մերնիսին  նշանավոր մուսուլման  ֆեմինիստ մտավորական էր։ Նրա  «Քողից այն կողմ»  գիրքը ուսումնասիրում  է կանանց ճնշումը իսլամական հասարակությունում, սեռական գաղափարախոսությունը  և գենդերային ինքնությունը Մարոկկոյի հասարակության և մշակույթի տեսանկյունից[35]։ Մերնիսին իր «Քողը և տղամարդկանց էլիտան» գրքում պնդում էր, որ իսլամական  հասարակությունում կանանց իրավունքների  ճնշումը  քաղաքական շարժառիթների  և հադիսի մանիպուլյատիվ մեկնաբանության արդյունք է, որը հակասում է Մուհամեդի պատկերացրած տղամարդկանց և կանանց հավասարազոր իսլամական համայնքին[36]:Մերնիսին պնդում էր, որ իդեալական մուսուլման կնոջ «լուռ և հնազանդ» լինելը կապ չունի իսլամի ուղերձի հետ։ Նրա կարծիքով, պահպանողական մուսուլման տղամարդիկ շահարկում էին Ղուրանը, որպեսզի պահպանեն իրենց հայրիշխանության համակարգը,որպեսզի կանխեն կանանց սեռական ազատագրումը՝արդարացնելով կանանց քողարկվել ստիպելը և  նրանց իրավունքները սահմանափակելը[35]։

20-րդ դարի վերջին  շրջանի հայտնի իսլամական ֆեմինիստ է Ամինա Վադուդը։ Վադուդը ծնվել է աֆրոամերիկացիների  ընտանիքում և ընդունել իսլամ։ 1992 թվականին Վադուդը հրատարակեց իր «Ղուրանը և կինը» աշխատությունը, որտեղ քննադատում էր Ղուրանի հայրիշխանական մեկնությունները[37]։

Ժամանակակից իսլամական ֆեմինիզմի որոշ շտամներ նախընտրել են ընդհանրապես ջնջել որոշ հադիսներ իրենց գաղափարախոսությունից՝ հօգուտ մի շարժման, որը կենտրոնացած է միայն Ղուրանի սկզբունքների վրա։ Ռիֆաթ Հասանը պաշտպանել է նման շարժումներից մեկը՝ հիմնավորելով մի աստվածաբանություն, որտեղ այն, ինչ համարվում է մարդկության համընդհանուր իրավունք, որն ընդգրկված է Ղուրանում, առաջնահերթ է համատեքստային օրենքների և կանոնակարգերի նկատմամբ[38]:Նա նաև պնդում է, որ Ղուրանը, որպես ընդունված սուրբ գիրք, իգական սեռի ներկայացուցիչներին չի ներկայացնում ոչ որպես արական սեռ, ոչ էլ որպես «ադամական մեղքի» հրահրող[39]։ Այս աստվածաբանական շարժումը արժանացել է այլ մահմեդական ֆեմինիստների քննադատությանը, ինչպիսին է Կեսիա Ալին, ով քննադատել է դրա ընտրողական բնույթը մուսուլմանական ավանդույթի տարրերը անտեսելու համար, որոնք կարող են օգտակար լինել իսլամական հասարակության մեջ ավելի հավասարազոր նորմեր հաստատելու համար[40]։

21-րդ դար

խմբագրել

Ֆեմինիստական իսլամագիտությունը ու ակտիվիզմը շարունակվել է մինչև  21-րդ դարը։

2015 թվականին մի խումբ մահմեդական ակտիվիստներ, քաղաքական գործիչներ և գրողներ հրապարակեցին Բարեփոխումների հռչակագիր, որը, ի թիվս այլ բաների, պաշտպանում է կանանց իրավունքները և նշում. <<Մենք պաշտպանում ենք կանանց իրավուքները,ներառյալ նրանց ժառանգության,վկայության,աշխատանքի,շարժունակության,սեփական իրավունքի,կրթության և զբաղվածության իրավունքները։ Տղամարդիկ և կանայք ունեն հավասար իրավունքներ մզկիթներում, խորհրդարաններում, կառավարման և  հասարակության բոլոր այլ ոլորտներում։ Մենք մերժում ենք  սեքսիզմը և կնատյացությունը[41]։ Հռչակագրումը նաև հայտարարված էր  <<Իսլամական հեղափոխական  շարժում>> կազմակերպության ստեղծման մասին, որը աշխատելու էր Մերձավոր Արևելքի ահաբեկչական խմբերի համոզմունքների դեմ[42]։ Ասրա Նոմանին և այլք Հռչակագիրը կախեցին Վաշինգտոնի Իսլամական կենտրոնի դռանը[42]։

Ֆեմինիզմը  Մերձավոր  Արևելքում  ավելի քան մեկ դար է տարածված է, և Աֆղանստանում ահաբեկչության դեմ պատերազմի  անմիջական ազդեցության տակ լինելով՝ շարունակում է աճել և պայքար ծավալել կանանց իրավունքների և հավասարության համար բոլոր ոլորտերում[43]։

Մերօրյա մահմեդական ֆեմինիստ գրողներից են Այշա Հիդայաթոլլահը, Քեսիա Ալին, Ասմա Լամրաբեթը, Օլֆա Յուսեֆը և Մոհջա Քահֆը։

Մուսուլման կանայք քաղաքականության մեջ

խմբագրել

Մահմեդական մեծամասնությամբ երկրները ունեցել են մի քանի կին ղեկավարներ, վարչապետներ և պետքարտուղարներ, ինչպիսիք են Ադրբեջանի Լալա Շովքաթը, Պակիստանից Բենազիր Բհուտոն, Սենեգալի Մամե Մադիոր Բոյեն, Թուրքիայի Թանսու Չիլլերը, Կոսովոյի Կակուշա Ջաշարին և Ինդոնեզիայի Մեգավատի Սուկարնոպուտրին։ Բանգլադեշում Խալիդա Զիան ընտրվել է երկրի առաջին կին վարչապետը 1991 թվականին և զբաղեցրել վարչապետի պաշտոնը մինչև 2009 թվականը, երբ նրան փոխարինել է Շեյխ Հասինան, որպես նոր վարչապետ, և այժմ Բանգլադեշը դարձել է առաջին երկիրը,որ այսքան երկար ժամանակ անընդմեջ կին ղեկավար է ունեցել[44]։

Իսլամական ֆեմինիստական խմբեր և նախաձեռնություններ

խմբագրել

Աֆղանստանի կանանց հեղափոխական ասոցիացիա

խմբագրել
 
Մեենա Կեշվար Կամալ (1956 - 1987), "RAWA"-ի հիմնադիր

Աֆղանստանի կանանց հեղափոխական ասոցիացիան (RAWA) կանանց կազմակերպություն է, որը հիմնադրվել է Պակիստանի Կվետտա քաղաքում, որը նպաստում է կանանց իրավունքներին և աշխարհիկ ժողովրդավարությանը։ Կազմակերպության նպատակն է Աֆղանստանի կանանց ներգրավել ինչպես քաղաքական, այնպես էլ հասարակական գործունեության մեջ՝ ուղղված նրանց իրավունքների ձեռքբերմանը և Աֆղանստանի կառավարության դեմ պայքարը շարունակելուն՝ հիմնված ժողովրդավարական և աշխարհիկ, ոչ թե ֆունդամենտալիստական սկզբունքների վրա, որոնց կանայք կարող են լիարժեք մասնակցել[45]։

Կազմակերպությունը հիմնադրվել է 1977 թվականին մի խումբ մտավորականների կողմից՝ Մեենայի գլխավորությամբ (նա չէր օգտագործում ազգանունը)։ Նրանք հիմնադրել են այդ կազմակերպությունը՝ նպաստելու կանանց հավասարությանն ու կրթության իրավունքին.այն շարունակում էր «լսելի դարձնել Աֆղանստանի զրկված ու լռեցված կանանց»։ Մինչև 1978 թվականը RAWA-ն հիմնականում կենտրոնացած էր կանանց իրավունքների և ժողովրդավարության վրա, բայց 1978 թվականի հեղաշրջումից հետո, որը ղեկավարվել էր Մոսկվայի կողմից և 1979 թվականին Աֆղանստանի խորհրդային օկուպացիայից հետո, RAWAն ուղղակիորեն ներգրավվեց դիմադրության մարտերին՝ ի սկզբանե պաշտպանելով ժողովրդավարությունը և աշխարհիկությունը[46]։ 1979-ին ՌԱՎԱ-ն քարոզարշավ անցկացրեց Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության դեմ և հանդիպումներ կազմակերպեց դպրոցներում՝ ստանալու աջակցություն դրա դեմ պայքարի  համար, իսկ 1981-ին թողարկեց երկլեզու ֆեմինիստական ամսագիր՝ Payam-e-Zan (Կանանց ուղերձ)[46][47][48]։ RAWA-ն նաև հիմնել է Վաթանի դպրոցները փախստական երեխաներին և նրանց մայրերին օգնելու համար՝ առաջարկելով և՛ հոսպիտալացում, և՛ գործնական հմտությունների ուսուցում[48][49]։

Իսլամական քույրեր

խմբագրել
 
Զեյնա Անվար

«Իսլամական քույրերը» (SIS) մալազիական քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություն է, որը պարտավորվում է խթանել կանանց իրավունքները իսլամի և համընդհանուր մարդու իրավունքների շրջանակներում։ Նրանց աշխատանքը կենտրոնանում է կանանց նկատմամբ խտրականություն դրսևորող օրենքների և քաղաքականության վրա, որոնք ընդունվել են հանուն իսլամի։ Որպես այդպիսին, այն քննարկում է Մալայզիայի իսլամական ընտանիքի և սիարիայի դատարանի օրենքներով ընդգրկված խնդիրները, ինչպիսիք են բազմակնությունը[50],մանկական ամուսնությունը[51], բարոյական ոստիկանությունը[52], իսլամական իրավական տեսությունը և իրավագիտությունը,հիջաբը, մարմնի քողարկումը[53],բռնությունը կանանց նկատմամբ  եւ հուդուդը[54]։ Նրանց առաքելությունն է խրախուսել գենդերային հավասարության, արդարության, ազատության և արժանապատվության իսլամի սկզբունքները և հնարավորություն տալ կանանց լինել փոփոխությունների ջատագովներ[55]։ Նրանք ձգտում են խթանել իսլամում կանանց իրավունքների շրջանակը, որը հաշվի կառնի կանանց փորձառությունները և իրողությունները. նրանք ցանկանում են վերացնել այն անարդարությունն ու խտրականությունը, որին կարող են հանդիպել կանայք՝ փոխելով մտածելակերպը, որը կարող է կանանց զիջել տղամարդկանց. և նրանք ցանկանում են բարձրացնել հանրային գիտելիքները և բարեփոխել օրենքներն ու քաղաքականությունը իսլամում արդարության և հավասարության շրջանակներում[55]։ Նշանավոր անդամներն են Զայնա Անվարը[56] և համահիմնադիր Ամինա Վադուդը[57]։

Մուսավա

խմբագրել

2009 թվականին արաբական աշխարհի տասներկու կանայք ստեղծեցին «Մուսավա» համաշխարհային շարժումը, որի անունը արաբերեն նշանակում է «հավասարություն»։ Մուսավան պաշտպանում է իսլամական տեքստերի ֆեմինիստական մեկնաբանությունները և կոչ է անում ազգերին պահպանել մարդու իրավունքների միջազգային չափանիշները, ինչպիսիք են Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիայում հրապարակվածները։ Մուսավայի մոտեցումը մոդելավորվել է Իսլամում գտնվող քույրերի մոտեցմամբ։ Աշխարհիկ ֆեմինիստները քննադատել են Մուսավային՝ պնդելով, որ իսլամը երերուն հիմք է, որի վրա կարելի է կառուցել ֆեմինիստական շարժում՝ հաշվի առնելով, որ իսլամական աղբյուրների մեկնաբանությունը սուբյեկտիվ է[11]։

«Sister-hood» կազմակերպություն

խմբագրել

«Sister-hood»-ը կանանց ձայների իսլամական ժառանգության միջազգային հարթակ է, որը հիմնադրվել է 2007 թվականին նորվեգացի կինոռեժիսոր և իրավապաշտպան Դեյահ Խանի կողմից իր մեդիա և արվեստի արտադրության «Fuuse» ընկերության միջոցով[58]։

«Sister-hood»-ը վերագործարկվել է 2016 թվականին՝ որպես համաշխարհային առցանց ամսագիր և կենդանի միջոցառումների հարթակ, որը խթանում է մահմեդական ժառանգության կանանց ձայնը։ «Sister-hood» ամսագրի դեսպանների թվում են Ֆարիդա Շահիդը Պակիստանից, եգիպտուհի Մոնա Էլթահավին, պաղեստինցի Ռուլա Ջեբրեալը, Լեյլա Հուսեյնը սոմալիական ժառանգությունից և ալժիրցի Մարիմե Հելի Լուկասը։

Իսլամական օրենքների ներքո ապրող կանայք (WLUML)

խմբագրել

Իսլամական օրենքների ներքո ապրող կանայք միջազգային համերաշխության ցանց է, որը ստեղծվել է 1984 թվականին, որը պաշտպանում է ինչպես մահմեդական, այնպես էլ ոչ մահմեդական կանանց, ովքեր ապրում են իսլամական օրենքներով կառավարվող պետություններում։ Խումբը ուսումնասիրություններ է կատարում իսլամական իրավունքի և կանանց և փաստաբանական աշխատանքների վերաբերյալ[59]։

Մուսուլման կանանց ձգտումը հանուն հավասարության

խմբագրել

«Մուսուլման կանանց ձգտումը հանուն հավասարության»  հնդիկ ակտիվիստական խումբ է, որը 2016 թվականի սեպտեմբերին Հնդկաստանի Գերագույն դատարանին միջնորդություն ներկայացրեց ընդդեմ մուսուլմանական անձնական կյանքին վերաբերվող օրենքների՝ թալաք-է-բիդաթի (եռակի թալաք), նիկահ-հալալայի և բազմակնության, որպես անօրինական և հակասահմանադրական[60][61]։

«Ni Putes Ni Soumises»-կազմակերպություն

խմբագրել

«Ni Putes Ni Soumises»-ը, որի անունը թարգմանվում է որպես «ոչ անբարոներ, ոչ էլ հնազանդներ», ֆրանսիական ֆեմինիստական կազմակերպություն է, որը հիմնադրվել է Սամիրա Բելլիլի և աֆրիկյան ծագում ունեցող այլ երիտասարդ կանանց կողմից՝ ուղղված Ֆրանսիայի մահմեդական մեծամասնությամբ թաղամասերում ապրող կանանց սեռական և ֆիզիկական բռնություններին անդրադառնալու համար[62]։

Իսլամական ֆեմինիզմի վերաբերյալ միջազգային գիտաժողովներ

խմբագրել

Իսլամական ֆեմինիզմի վերաբերյալ միքանի միջազգային կոնֆերանսներ են տեղի ունեցել։ Այդ թեմայով մեկ միջազգային կոնգրես անցկացվել է Բարսելոնայում՝ Իսպանիայում, 2008 թվականին[63]։ Մուսավան («հավասարություն»; արաբերեն՝ مساواة) գլոբալ շարժում է մուսուլմանական ընտանիքներում հավասարության և արդարության համար, որը ղեկավարվում է ֆեմինիստների կողմից 2009 թվականից՝ «ձգտելով վերականգնել իսլամը և Ղուրանը»[64]։

Մուսավան գործում է այն սկզբունքով, որ մուսուլմանական երկրներում հայրիշխանությունը արդյունք է այն բանի, թե ինչպես են տղամարդ մեկնիչները մեկնաբանել իսլամական տեքստերը[64], և որ ֆեմինիստները կարող են աստիճանաբար մեկնաբանել Ղուրանը այնպես, որ հասնեն մարդու իրավունքների միջազգային չափանիշներին[64]։ Առաջին կին մահմեդական ուլեմաների համագումարը տեղի է ունեցել Ինդոնեզիայում 2017 թվականին[65]։ Կանանց ուլեմաների կոնգրեսը ֆաթվա է հրապարակել՝ աղջիկների ամուսնության նվազագույն տարիքը հասցնելով 18-ի[65]։ Մալայզիացի ֆեմինիստ Զայնա Անվարը կոնգրեսին տեղեկացրեց, որ կանայք հավասար իրավունք ունեն սահմանելու իսլամը, և որ կանայք պետք է պայքարեն Ղուրանի մեկնություններում տղամարդկանց գերիշխանության դեմ[65]։ Համագումարի ժամանակ Ղուրանագիտության պրոֆեսոր Նուր Ռոֆիան հայտարարեց, որ Իսլամը յուրաքանչյուր մարդուց ակնկալում է բարձրացնել մարդկության կարգավիճակը, իսկ բազմակնությունը հակադիր է դրան, և որ բազմակնությունը իսլամի ուսմունք չէ[65]։

Քարոզարշավի ոլորտներ

խմբագրել

Անձնական իրավունք

խմբագրել
 
Մանալ ալ-Շարիֆը 2012 թվականին Օսլոյի Ազատության ֆորումում իր համահիմնադիր #Women2Drive արշավի մասին խոսելիս:

Նման հակասական մեկնաբանություններից մեկը ներառում է Ղուրանի այն հատվածները, որտեղ քննարկվում են տղամարդու՝ կանանց աջակցելու կրոնական պարտավորության գաղափարը[66]։ Որոշ գիտնականներ, ինչպես, օրինակ, մարդաբան Քերոլին Ֆլյուեր-Լոբբանը արաբ-մուսուլման կին ակտիվիստների աշխարհիկ կրոնական շարժումներում ներգրավվածության վերաբերյալ իր աշխատանքում պնդում է,որ կրոնական պարտավորության այս պնդումը «ավանդաբար օգտագործվել է սոցիալական կյանքում տղամարդկանց հեղինակության հիմնավորման համար»[66]։ Որոշ երկրներում արական իշխանության օրենսդրական և վարչական կիրառումն օգտագործվում է արդարացնելու կանանց մուտքը հասարակական դաշտ արգելելը «տանից դուրս գալու կամ աշխատելու, կամ նույնիսկ մեքենա վարելու թույլտվության մերժման միջոցով»[66]:.2017 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Սաուդյան Արաբիան հայտարարեց, որ կդադարեցնի կանանց մեքենա վարելն արգելող իր վաղեմի քաղաքականությունը 2018 թվականի հունիսին[67]։ Մի շարք կին ակտիվիստներ բողոքել էին արգելքի դեմ, այդ թվում՝ Սաուդյան Արաբիայի կանանց իրավունքների պաշտպան Մանալ ալ-Շարիֆը[68],ով սոցիալական ցանցերում տեղադրում էր կանանց մեքենա վարելու տեսանյութեր մեդիա հարթակներում։ Սաուդյան Արաբիայի կանանց իրավունքների համար պայքարող ակտիվիստներից մեկը՝ Լուջայն ալ-Հաթլուլը ազատազրկվել էր ավելի քան 3 տարիՍաուդյան Արաբիայում կանանց համար մեքենա վարելու արգելքի դեմ նրա բողոքի ցույցից հետո և 2020 թվականի դեկտեմբերի 28-ին դատապարտվել էր ընդհանուր առմամբ 5 տարի 8 ամիս ազատազրկման՝ իբրև թագավորության դեմ արտասահմանյան ուժերի հետ դավադրություն կազմակերպելու համար։ Նրա ազատազրկման երկու տարի տասը ամիս ժամկետը կրճատվել է, մնացել է ընդամենը 3 ամիս։ Այնուամենայնիվ, նրա դեմ մեղադրանքները կեղծ էին, և իշխանությունները հերքեցին,որ նրա ձերբակալումը կանանց մեքենա վարելու արգելքի դեմ բողոքի ցույց  համար էր։ Դատախազները, որոնց մեղադրանք է առաջադրվել կալանքի ընթացքում նրան սեռական և ֆիզիկական խոշտանգումների ենթարկելու համար, կառավարության կողմից արդարացվել են՝ ապացույցների բացակայության պատճառով[69]։

Իսլամական ֆեմինիստները դեմ են արտահայտվել  MPL օրենսդրությանը(Muslim Personal Law-Իսլամական օրենք անձնական կյանքի վերաբերյալ)շատ երկրներում՝ պնդելով, որ այդ օրենսդրությունը խտրական վերաբերմունք է արտահայտում կանանց նկատմամբ։ Որոշ իսլամական ֆեմինիստներ ընդունել են այն տեսակետը, որ հնարավոր է բարեփոխված MPL ստեղծել, որը հիմնված է Ղուրանի և սուննայի վրա, որը կներառի մուսուլման կանանց ներդրումը և խտրականություն չի դնի կանանց նկատմամբ[70]։ Այսպիսի մուսուլման ֆեմինիստները աշխատել են կանանց աջակցող MPL-ի օրինակի մշակման վրա։ (Տե՛ս, օրինակ, Կանադայի մահմեդական կանանց խորհուրդը, որի հիմքում ընկած է Ղուրանը, և ոչ թե այն, ինչ նրանք անվանում են միջնադարյան արական կոնսենսուս)։ Մյուս իսլամական ֆեմինիստները, հատկապես այն փոքրամասնությունները, ովքեր ապրում են ժողովրդավարական պետություններ են, պնդում են, որ MPL-ը չպետք է բարեփոխվի, այլ պետք է մերժվի, և որ մուսուլման կանայք պետք է փոխհատուցում ստանան այդ պետությունների քաղաքացիական իրավունքից։

Իսլամական ֆեմինիստները ակտիվորեն հանդես են եկել իսլամական աշխարհում կանանց իրավունքների պաշտպանությամբ։ 2012 թվականին Հորդանանի կանայք բողոքել են այն օրենքի դեմ, որով թույլատրվում է  հանել մեղադրանքը այնդ եպքում, եթե բռնաբարողը ամուսնանա իր զոհի հետ, թունիսցի կանայք երթով հանդես եկան նոր սահմանադրության մեջ հանուն կանանց իրավահավասարության փոփոխության, Սաուդյան Արաբիայի կանայք բողոքեցին ավտոմեքենա վարելո ւարգելքի դեմ, իսկ սուդանի կանայք ստեղծեցին<<լուռ պատ>>բողոքի ակցիա՝ ձերբակալված կանանց ազատության պահանջով[11]։

Հավասարություն մզկիթում

խմբագրել
 
Կինը նստած է Սրինագարում Հազրաթբալ սրբավայրի գլխավոր շենքի շեմին, երբ դարպասի վրա գրված է «Կանանց մուտքը չի թույլատրվում»

Ամերիկյան իսլամական հարաբերությունների խորհրդի կողմից անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ 2000 թվականին երեք մզկիթներից երկուսը կանանց  պահանջում էին աղոթել առանձին տարածքում՝ 1994 թվականի երկուսից մեկի փոխարեն[71]։ Իսլամական ֆեմինիստները սկսել են բողոքել դրա դեմ՝ պնդելով, որ կանանց թույլատրվի աղոթել տղամարդկանց կողքին առանց բաժանման, ինչպես անում են Մեքքայում[72][73]։ 2003 թվականին Ասրա Նոմանին վիճարկեց Արևմտյան Վիրջինիա նահանգի Մորգանթաունի իր մզկիթի կանոնները, որոնք պահանջում էին կանանց մուտք գործել հետևի դռնից և աղոթել մեկուսի պատշգամբում[71]:Նա պնդում էր, որ Մուհամեդը կանանց չէր պատերի հետևում, և որ արգելքները, որոնք թույլ չեն տալիս կանանց տղամարդկանց հետ հավասար աղոթել, պարզապես մարդու կողմից ստեղծված սեքսիստական կանոններ են[71]:Նրա շրջանի մզկիթի տղամարդիկ դատի տվեցին նրան վտարելու պահանջով[71]։

2004 թվականին որոշ ամերիկյան մզկիթներ ունեին սահմանադրություններ, որոնք արգելում էին կանանց քվեարկել խորհրդի ընտրություններում[74]։ 2005թ.-ին, այս հարցի շուրջ հասարակական աղմուկից հետո, մահմեդական կազմակերպությունները, որոնց թվում  էին CAIR-ը և Հյուսիսային Ամերիկայի իսլամական հասարակությունը, զեկույց հրապարակեցին մզկիթները «կանանց հասանելի» դարձնելու, մզկիթներում կանանց իրավունքները պաշտպանելու և կանանց աղոթելու իրավունքի վերաբերյալ  մզկիթի գլխավոր դահլիճում՝ առանց առանձնանալու[71]։

2010 թվականին ամերիկացի մահմեդական Ֆաթիմա Թոմփսոնը և մի քանի հոգի կազմակերպեցին և մասնակցեցին «աղոթքի» Վաշինգտոնի Իսլամական կենտրոնում[71]:Ժամանած ոստիկանությունը սպառնացել է ձերբակալել կանանց, երբ նրանք հրաժարվել են հեռանալ գլխավոր աղոթասրահից։ Կանայք շարունակել են իրենց բողոքը ընդդեմ «տուգանային արկղում» (միայն կանանց համար նախատեսված աղոթքի տարածք) աղոթելու դեմ[71]։ 2010 թվականին Կանանց միջազգային օրվա նախօրեին նույն խմբի կողմից կազմակերպված երկրորդ բողոքի ակցիան հանգեցրեց ոստիկանության ահազանգելու և կրկին ձերբակալության սպառնալիքների[71]։ Սակայն կանանց երկու դեպքում էլ չեն ձերբակալել[71]։ 2010 թվականի մայիսին հինգ կանայք տղամարդկանց հետ աղոթեցին Դար ալ-Հիջրա մզկիթում՝,որը Վաշինգտոնի շրջանի ամենամեծ իսլամական կենտրոններից մեկն է[72]։ Աղոթքից հետո մզկիթի անդամներից մեկը զանգահարել է Ֆեյրֆաքսի ոստիկանություն, որը խնդրել է կանանց հեռանալ[72]։ Սակայն ավելի ուշ՝ 2010 թվականին, որոշվեց, որ ոստիկանությունն այլևս չի միջամտի նման բողոքի ակցիաներին[75]։

2015 թվականին մի խումբ մուսուլման ակտիվիստներ, քաղաքական գործիչներ և գրողներ հրապարակեցին Բարեփոխումների հռչակագիր, որտեղ մասամբ ասվում է. «Տղամարդիկ և կանայք ունեն հավասար իրավունքներ մզկիթներում, խորհրդարաններում, ղեկավարության և հասարակության բոլոր ոլորտներում։ Մենք մերժում ենք սեքսիզմը և բազմակնությանը»[41]:Նույն տարում Ասրա Նոմանին և ուրիշներ Հռչակագիրը տեղադրեցին Վաշինգտոնի իսլամական կենտրոնի դռան վրա[42]։

Հավասարություն աղոթքը առաջնորդելիս

խմբագրել

Իսլամում «Ես մարդկանցից մեկն եմ» անունով «Կանանց կողմից առաջնորդվող աղոթքի վերաբերյալ իրավական փաստարկների հետազոտություն և վերլուծություն» հոդվածում Ահմեդ Էլևան ասում է, որ ոչ թե արտաքին ակնկալիքների պատճառով, այլ ժամանակին լուսավորված գիտակցությամբ մուսուլմանական համայնքները պետք է ընդունեն տարբեր սեռի  առաջնորդող աղոթքները։ Նույն հետազոտական աշխատության մեջ Սիլվերսը շեշտում է Ում Սալամայի օրինակը, ով պնդում էր, որ կանայք «մարդկանցից մեկն են» և առաջարկում է կանանց պնդել իրենց ընդգրկվածությունը հավասար իրավունքներով։ Էլևայի և Սիլվերսի հետազոտությունները հիասթափեցնող են անվանում կանանց առաջնորդող աղոթքի ժամանակակից արգելքները[24]։

Ըստ ներկայումս գոյություն ունեցող իսլամի ավանդական ուսմունքի, կինը չի կարող ղեկավարել Սալաթը(աղոթք)։ Մուզամիլ Սիդդիքիի նման ավանդապաշտները նշում են, որ կանայք չպետք է առաջնորդեն աղոթքը, քանի որ «անթույլատրելի է Սալաթում որևէ նոր ոճ կամ պատարագ ներմուծել»[76]։ Այլ կերպ ասած, չպետք է շեղումներ լինեն տղամարդկանց ուսուցման ավանդույթից։ Որոշ դեպքեր բացառություն են կազմում,օրինակ՝ թարավիի ընթացքում (Ռամադանի ընթացքում կամային աղոթքի տեսակ) կամ միայն մերձավոր ազգականներից բաղկացած խմբի համար աղոթք անելիս։ Որոշ միջնադարյան գիտնականներ, այդ թվում՝ Մուհամմադ իբն Ջարիր ալ-Թաբարին (838–923),Աբու Թավրը (764–854), Իսմայիլ Իբն Յահյա ալ-Մուզանին (791–878) և Իբն Արաբին (1165–1240) աղոթք գլխավորելը համարում էին թույլատրելի է գոնե կամային (nafl) աղոթքների համար. Այնուամենայնիվ, նրանց տեսակետները չեն ընդունվում ներկայիս որևէ խոշոր համայնքի կողմից։ Իսլամական ֆեմինիստները սկսել են բողոքել դրա դեմ։

2005թ. մարտի 18-ին Ամինա Վադուդը ղեկավարեց Նյու Յորքում կանանց և տղամարդկանց ուրբաթօրյա աղոթքը։ Դա հակասություն առաջացրեց մուսուլմանական համայնքի ներսում, քանի որ իմամը կին էր՝ Վադուդը, ով նաև խուտբան էր մատուցում[77]:Ավելին, համայնքը, որին աղոթք էր մատուցում, սեռով չէր բաժանվում։ Արարողությունը,որը շեղված էր ավանդական կարգից, դարձավ գենդերային արդարության մարմնացում  իր կազմակերպիչների և մասնակիցների աչքերում։ Միջոցառումը լայնորեն տարածվեց համաշխարհային լրատվամիջոցներում և նույնքան գլոբալ բանավեճ առաջացրեց մուսուլմանների շրջանում[77]։ Այնուամենայնիվ, շատ մուսուլմաններ, այդ թվում կանայք, շարունակում են անհամաձայնություն հայտնել կնոջ իմամ լինելու գաղափարին։ Հյուսիսային Ամերիկայի Ֆիկհի խորհրդի նախագահ Մուզամմիլ Սիդդիքին պնդում էր, որ աղոթքի առաջնորդությունը պետք է պատկանի միայն տղամարդկանց[77]։ Նա իր փաստարկը հիմնեց իր երկարամյա փորձի և, հետևաբար, համայնքային համաձայնության վրա և ընդգծեց,որ կանանց աղոթքի ժամանակ մեծ է տղամարդկանց ուշադրությունը շեղելու վտանգը։

Իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունեցել մզկիթում կանանց հավասարության և աղոթքը առաջնորդելուառնչությամբ, ցույց են տալիս, թե ինչ թշնամանք կարող են ստանալ մահմեդական ֆեմինիստները սեքսիզմի դեմ դեմ արտահայտվելիս և դրա դեմ պայքարելու ջանքեր գործադրելիս։ Նրանք, ովքեր քննադատում են մահմեդական ֆեմինիստներին, նշում են, որ նրանք, ովքեր կասկածի տակ են դնում հավատքի տեսակետները գենդերային տարանջատման վերաբերյալ, կամ ովքեր փորձում են փոփոխություններ կատարել, անցնում են իրենց սահմանները և վիրավորում են հավատքը։ Մյուս կողմից, մարդիկ հայտարարլ են, որ իսլամը չի քարոզում գենդերային տարանջատում։ Բրիտանիայի ազդեցիկ սուննի իմամ Ահթշամ Ալին հայտարարել է, որ «գենդերային տարանջատումը հիմք չունի իսլամական օրենսդրության մեջ», ոչ էլ այն արդարացված է Ղուրանում[78]։ Էլևան և Սիլվերսը եզրակացնում են,որ հակառակը հաստատող որևէ ակնհայտ ապացույցի բացակայության դեպքում մարդ պետք է գիտակցի,որ աղոթք  առաջնորդող կանայք  ոչ մի նոր բան չեն ցանանում փոխել Աստծուն երկրպագելու կարգի մեջ, այլ պարզապես ակնկալում են ստանալ թույլատվություն,ըստ որի տղամարդիկ և կանայք երկուսն էլ կարող են  առաջնորդել աղոթքը[24]։

Ինտերնետ և սոցիալական մեդիայի ազդեցություն

խմբագրել

Ինտերնետային և սոցիալական լրատվամիջոցների բանավեճերը մուսուլման կանանց համար հասանելի դարձրին կրոնական տեքստերը, ինչը նրանց օգնում է հասկանալ սուրբ գրքի աջակցությունը գենդերային հավասարությանը, որոնց համար նրանք պայքարում են[79]։

Դրես կոդ

խմբագրել

Մուսուլման կանանց մտահոգող մեկ այլ խնդիր է դրես կոդը։ Իսլամը պահանջում է և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց հագնվել համեստ, սակայն կարծիքների տարբերություն կա, թե ինչ տեսակի հագուստ է պահանջվում։ Ըստ Լեյլա Ահմեդի՝ Մուհամմեդի կենդանության օրոք գլխաշոր միայն նրա կանայք են կրել և մահմեդական համայնքում այդ սովորույթը ավելի ուշ է տարածվել[80]։

Իսլամական ֆեմինիստ Ասմա Բարլասը ասում է, որ Ղուրանը կանանց միայն պահանջում է հագնվել համեստ, բայց չի պահանջում լիովին քողարկվել[81]։

Չնայած արևմտյան հասարակությունում հիջաբի վերաբերյալ հակասություններին, իսլամական ֆեմինիստական դիսկուրսում այն ընդունելի է, բացառությամբ այն իրավիճակների, երբ այն սոցիալական ճնշման կամ հարկադրանքի արդյունք է։ Փաստորեն, շատ մուսուլման ֆեմինիստներ աջակցում են գլխաշոր կրելուն, թեև նրանք ընդհանուր առմամբ կարծում են, որ այն պետք է ընտրվի կամավոր կերպով։

Շատ մուսուլման տղամարդիկ և կանայք այժմ գլխաշորը համարում են իսլամական ազատության խորհրդանիշ[82]։ Թեև կան որոշ իսլամագետներ,ովքեր իսլամական սուրբ գրությունները մեկնաբանում են որպես հիջաբ չպարտադրող[83],շատ իսլամական ֆեմինիստներ դեռևս դիտում են հիջաբը որպես կրոնական բարեպաշտության նշան կամ երբեմն  արևմտյան մշակույթը մերժելու խորհրդանշան՝ ցուցադրելով իրենց մահմեդական ինքնությունը։ Նման գաղափար, ի թիվս այլոց, արտահայտել է ԱՄՆ մուսուլման կոնգրեսական Իլհան Օմարը, ով «Vogue»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է. «Ինձ համար հիջաբը նշանակում է ուժ, ազատագրում, գեղեցկություն և դիմադրություն»[84]։ Ամեն տարի փետրվարի 1-ին,Այաթոլլահ Ռուհոլլա Խոմեյնիի աքսորից Իրան վերադառնալու օրը,նշվում է նաև շատ իսլամական ֆեմինիստների կողմից,որպես համաշխարհային հիջաբի օր։ Մինչդեռ հրապարակախոս Նադիա Թակոլիան հայտարարեց, որ իրականում սկսել է հիջաբ կրել ֆեմինիստ դառնալուց հետո՝ ասելով, որ հիջաբը «հիջաբը տղամարդկանց ցանկություններից պաշտպանվելու մասին չէ, այլ աշխարհին ասելու, որ իմ կանացիությունը հասանելի չէ հանրության  համար և ես չեմ ուզում լինել մի համակարգի մաս, որը նսեմացնում է կանանց ևնվազեցնում նրանց դերը»[85]։

Մյուս կողմից, կան որոշ իսլամական ֆեմինիստներ, ինչպիսիք են Ֆադելա Ամարան և Հեդի Մհեննին, ովքեր իսկապես դեմ են հիջաբին  և նույնիսկ պաշտպանում են հագուստի օրինական արգելքները տարբեր պատճառներով։ Ամարան բացատրեց իրաջակցությունը Ֆրանսիայի կողմից հագուստի արգելմանը հասարակական շենքերում. «Հիջաբը կանանց հպատակության տեսանելի խորհրդանիշն է և, հետևաբար, տեղ չունի Ֆրանսիայի հանրային դպրոցների համակարգի խառը, աշխարհիկ տարածքներում»[86]։ Երբ որոշ ֆեմինիստներ սկսեցին պաշտպանել գլխաշորը,որպես ավանդույթ ընդունելով,Ամարան ասաց. «Դա ավանդույթ չէ, դա արխայիկ է։ Ֆրանսիացի ֆեմինիստները բոլորովին հակասական են։ Երբ Ալժիրում ալժիրցի կանայք պայքարում էին գլխաշոր կրելու դեմ, ֆրանսիացի ֆեմինիստները աջակցում էին նրանց։ Բայց երբ ֆրանսիական արվարձանների դպրոցից որևէ  աղջիկ է դեմ լինի հիջաբին, նրանք չեն աջակցի։Նրանք սահմանում են ազատությունն ու հավասարությունը՝ ըստ մաշկի գույնի, դա ոչ այլ ինչ է, քան նեոգաղութատիրություն»[86]։ Եթե մենք այսօր ընդունում ենք գլխաշորը, վաղը կընդունենք, որ կանանց աշխատանքի, ընտրելու և կրթություն ստանալու իրավունքներն արգելվեն, և նրանք կդիտարկվեն որպես վերարտադրության և տնային պարտականությունները կատարելու գործիք»[87]։

«Ni Putes Ni Soumises»-ի տնօրեն Սիհեմ Հաբչին աջակցություն է հայտնել Ֆրանսիայի կողմից հասարակական վայրերում բուրքայի արգելքին՝ հայտարարելով, որ արգելքը «ժողովրդավարական սկզբունքի» հարց է և ֆրանսիացի կանանց պաշտպանում է «խավարասեր, ֆաշիստական, աջակողմյան շարժումից» և պնդում, որ բուրքան դրա մարմնավորումն  է[88][89]։

Մասի Ալինեժադը սկսեց «Իմ գաղտագողի ազատությունը» շարժումը՝ ի նշան բողոքի Իրանում հիջաբի հարկադիր քաղաքականության դեմ։ Շարժումը սկսվեց որպես ֆեյսբուքյան էջ, որտեղ կանայք բեռնում էին իրենց նկարները՝ հակահարված տալով Իրանի հիջաբի պարտադիր օրենքներին։ Մահմուդ Արղավան, սակայն, նշել է, որ իսլամական ֆեմինիստները քննադատել են «Իմ գաղտագողի ազատությունը» որպես  իսլամաֆոբիայի կողմնակից, թեև Ալինեջադը հակադարձել է այս  քննադատությանը[90]։

Քննադատություն

խմբագրել

«Իսլամական ֆեմինիզմը» որպես հայեցակարգ խիստորեն ուսումնասիրության է ենթարվել և քննադատվել ավելի աշխարհիկ մտածողությամբ ֆեմինիստների կողմից, այդ թվում՝ մուսուլմանների[91]։ Իրանցի ֆեմինիստ Մահնազ Աֆխամին, օրինակ, իր նման կրոնով մուսուլման,բայց աշխարհիկ ֆեմինիստների մասին ասել է հետևյալը.

«Մեր տարբերությունը իսլամական ֆեմինիստների հետ այն է, որ մենք չենք փորձում ֆեմինիզմը տեղավորել Ղուրանում։ Մենք ասում ենք, որ կանայք ունեն որոշակի անօտարելի իրավունքներ։ Իսլամի իմացաբանությունը հակասում է կանանց իրավունքին… Ես ինձ համարում եմ մուսուլման և ֆեմինիստ։ Ես իսլամական ֆեմինիստ չեմ, դա տերմինների հակասություն է»[91]։

Իրանցի ակադեմիկոս Հաքիմե Էնտեսարին նույնպես ասել է. «Այս մարդկանց [իսլամական ֆեմինիստների] մտքերն ու գրությունները տառապում են հիմնարար խնդրից, և դա  այս շարժման բացարձակ անջատման պատճառն է իսլամական հասարակությունների  և երկրների մշակութային և բնիկ իրողությունից։ Նա նաև կարծում  է, որ «իսլամական ֆեմինիզմ» տերմինի օգտագործումը սխալ է, և այն պետք է լինի «մուսուլման ֆեմինիստներ»[92]։

Ամերիկացի մուսուլման ակադեմիկոս Մարիա Մասսի Դակակեն քննադատել է Ասմա Բարլասի պնդումը, որ Ղուրանը ի սկզբանե հակապատրիարքական է և ձգտում է քանդել նահապետական սոցիալական կառույցները։ Դաքաքեն գրում է. «Նա [ԱսմաԲարլասը] մի շարք կարևոր և  էական կետեր է նշում Ղուրանում հայրերի և ամուսինների ավանդական«հայրապետական» իրավունքների սահմանափակումների վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, այն եզրակացությունը, որ Ղուրանը որպես այդպիսին «հակապատրիարքական» է, դժվար է համակերպվել Ղուրանի կողմից ամուսնական կառույցում արական առաջնորդության, նույնիսկ եթե ոչ բացարձակ հեղինակության հաստատման հետ հանդերձ[93]։

Սմիթ քոլեջի պրոֆեսոր Իբտիսամ Բուաչրինը քննադատել է Ֆաթիմա Մերնիսիի գրվածքները։ Ըստ Բուաքրինի, Մերնիսին իր «Գլխաշորը և արական էլիտան» գրքում քննադատում է Ղուրանի սուրահ 33։ 53ում  տղամարկանց մեկնությունները, բայց ոչ Ղուրանի 24:31 սուրահը, «որտեղ նշվում է հանրային տարածքներում գլխաշոր կրելու մասին>>։ Նա նաև քննադատում է, թե ինչպես է Մերնիսին կենտրոնանում  ավելի շատ հադիսի,քան Ղուրանի վրա, քանի որ ավելի հեշտ է քննադատել հադիսը, քան Ղուրանը, քանի որ Ղուրանը  ներկայացվում է որպես Աստծո խոսք, իսկ հադիսը մարդկանց խոսքերն են։ Բուաքրինը նաև քննադատում է այն, որ  Մերնիսին ներկայացնում է  Մուհամեդին որպես «հեղափոխական հերետիկոս, որը կանանց կողքին է ընդդեմ արաբական արական վերնախավի և նրանց նահապետական արժեքների», բայց չի քննադատում Մուհամմեդի ամուսնությունը իննամյա Աիշայի հետ։ Բուաքրինը նաև ասում է, որ Մերնիսին իր գրքում  չի նշում, որ Զեյնաբը Մուհամեդի որդեգրած որդու նախկին կինն էր[94]։

Բուաքրինը նաև քննադատում է Ամինա Վադուդի   սուրահ 4:34-ի մեկնությունը «Ղուրանը  և կինը»։ Ըստ Բուաքրինի  4:34-ը կարծես կոչ է անում տղամարդկանց ֆիզիկապես խրատել իրենց կանանց, իսկ Վադուդը պնդում է, որ Ղուրանը չի խրախուսի կանանց նկատմամբ բռնությունը, և հետևաբար կանանցից պահանջվող հնազանդությունը Աստծուն է, ոչ թե ամուսնուն։ Վադուդը նաև նշում է, որ դարաբա նշանակում է օրինակ ծառայել,այլ ոչ ֆիզիկական ուժ կիրառել։ Ըստ Բուաքրինի այս վերաիմաստավորումները չեն օգնում ընտանեկան բռնությունից տառապող մահմեդական աշխարհի կանանց[94]։

Սպահանի աստվածաբանության ինստիտուտի ղեկավար Ահմադյանը մի փոքր այլ կերպ ասաց. «Ոմանք ստեղծել են կեղծ վերնագիր, որը կոչվում է «Իսլամական ֆեմինիզմ»՝ իսլամի և ֆեմինիզմի միջև հակամարտությունը լուծելու համար, որը համարվում է պարադոքսալ համադրություն և դրա սկզբունքները չեն համապատասխանում իսլամական կրոնի սկզբունքներին։ Ըստ իսլամական ուսմունքների, կան տարբերություններ տղամարդկանց և կանանց դերերի և դիրքերի միջև, և այս տարբերակումը ոչ մի կերպ չի նվազեցնում կնոջ արժանապատվությունը[95]։

Մինչդեռ Սեյեդ Հուսեյն Իշաղին՝իսլամական աստվածաբանության բ.գ.թ-ն,  ասել է հետևյալը.

«Ավելի տեղին է իսլամական ֆեմինիզմը անվանել  «Կանանց մասին մեկնություն Ղուրանում»... իսլամական և արևմտյան մշակույթի փոխազդեցության մեջ գտնվող մի խումբ բախվեց ինքնության ճանաչման ճգնաժամին, իսկ մյուս կողմից, այս առճակատման մեջ մեկ այլ խումբ էլ,նվիրվելով արևմտյան մշակույթին,մերժեց իր կրոնական ուսմունքները։ Այդ խումբը նյութապաշտական տեսակետներ էր տարածում՝ նշված հավատալիքները դասակարգային կամ սնահավատություն համարելով»[96]։

Գրականություն

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Women and Islam - Oxford Islamic Studies Online». www.oxfordislamicstudies.com (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  2. ↑ Mojab, Shahrzad (2001 թ․ նոյեմբերի 1). «Theorizing the Politics of 'Islamic Feminism'». Feminist Review (անգլերեն). 69 (1): 124–146. doi:10.1080/01417780110070157. ISSN 0141-7789. S2CID 143067473.
  3. ↑ «Margot Badran: What does Islamic feminism have to offer? Where does it come from? Where is it going? | Opinion | The Guardian». TheGuardian.com. 2017 թ․ դեկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Fawcett, Rachelle. «The reality and future of Islamic feminism». www.aljazeera.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  5. ↑ "Exploring Islamic Feminism" Արխիվացված 2005-04-16 Wayback Machine by Margot Badran, Center for Muslim-Christian Understanding, Georgetown University, November 30, 2000
  6. ↑ Badran, Margot. Feminism in Islam : Secular and Religious Convergences. Oxford : Oneworld, 2009., 2009.
  7. ↑ «ISLAMIC FEMINISM AND THE POLITICS OF NAMING». iran-bulletin.org. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  8. ↑ Hale, Sondra (2013). «Sudanese Women in National Service, Militias & the Home». In Doumato, Eleanor; Posusney, Marsha (eds.). Women and Globalization in the Arab Middle East: Gender, Economy, and Society. Lynne Rienner. էջ 208. ISBN 978-1588261342.
  9. ↑ «Independent Lens . SHADYA . Muslim Feminism | PBS». www.pbs.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  10. ↑ «Margot Badran: What does Islamic feminism have to offer? Where does it come from? Where is it going?». the Guardian. 2008 թ․ նոյեմբերի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Segran, Elizabeth (2013 թ․ դեկտեմբերի 4). «The Rise of the Islamic Feminists». The Nation. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 20-ին – via www.thenation.com.
  12. ↑ Seedat, Fatima (2016). «Beyond the Text: Between Islam and Feminism». Journal of Feminist Studies in Religion. 32 (2): 138. doi:10.2979/jfemistudreli.32.2.23. S2CID 151549625.
  13. ↑ Hidayatollah, Aysha (2014). Feminist Edges of the Qur'an (English). Oxford University Press. էջ 12.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  14. ↑ Floyd-Thomas, Stacey M. (2006 թ․ օգոստոս). Deeper Shades of Purple: Womanism in Religion and Society (անգլերեն). NYU Press. ISBN 978-0-8147-2753-9.
  15. ↑ Al-Hibri, Azizah. "An Introduction to Muslim Women's Rights" in Windows of Faith: Muslim Women Scholar-Activists in North America, edited by Gisela Webb. Syracuse University Press. pp. 52–53. 0815628528.
  16. ↑ Hidayatullah, Aysha (2014). Feminist Edges of the Qur'an. New York: Oxford UP. էջեր 65–86. ISBN 978-0-19-935956-1.
  17. ↑ «The Original Feminist Jihadist - Ms. Magazine». msmagazine.com. 2010 թ․ մարտի 16. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  18. ↑ Alwani, Zainab. "Muslim Women as Religious Scholars: A Historical Survey," in Muslima Theology: The Voices of Muslim Women Theologians, edited by Ednan Aslan, Marcia Hermansen, and Elif Medini, Peter Lang, Frankfurt, 2013, pp. 45-58.
  19. ↑ «Aisha, épouse du prophète où l'islam au féminin». www.asma-lamrabet.com. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 11-ին.
  20. ↑ «When the Qur'an responds to women claims…». www.asma-lamrabet.com. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 11-ին.
  21. ↑ «Dr. Ali Shariati: Fatima is Fatima». www.iranchamber.com. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 10-ին.
  22. ↑ Aslan, Ednan. "Early Community Politics and the Marginalization of Women in Islamic Intellectual History ," in Muslima Theology: The Voices of Muslim Women Theologians, edited by Ednan Aslan, Marcia Hermansen, and Elif Medini, Peter Lang, Frankfurt, 2013, pp. 36-37.
  23. ↑ «Muhammad Was A Feminist». HuffPost (անգլերեն). 2016 թ․ հոկտեմբերի 28. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Elewa, Ahmed; Silvers, Laury (2010). «I am one of the People: A Survey and Analysis of Legal Arguments on Woman-Led Prayer in Islam». Journal of Law and Religion (անգլերեն). 26 (1): 141–171. doi:10.1017/S074808140000093X. ISSN 0748-0814. S2CID 232349598.
  25. ↑ «'A'isha Taymur – Accessing Muslim Lives» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 2-ին.
  26. ↑ Booth, Marilyn (1995). «Exemplary Lives, Feminist Aspirations: Zaynab Fawwāz and the Arabic Biographical Tradition». Journal of Arabic Literature. 26 (1/2): 120–146. doi:10.1163/157006495X00120. ISSN 0085-2376. JSTOR 4183369.
  27. ↑ Nasir, Amna (2017 թ․ հուլիսի 5). «Begum Rokeya: The Writer Who Introduced Us To Feminist Sci-Fi | #IndianWomenInHistory». Feminism in India.
  28. ↑ Leila Ahmed. Women and Gender in Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1992. pp.155-163, 171, 179.
  29. ↑ Leila Ahmed. Women and Gender in Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1992. pp.136-137.
  30. ↑ Leila Ahmed. Women and Gender in Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1992. pp.159,161.
  31. ↑ Leila Ahmed. Women and Gender in Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1992. pp.157-159.
  32. ↑ see "Great Ancestors: Women Asserting Rights in Muslim Contexts", by Farida Shaheed with Aisha L.F. Shaheed (London/Lahore: WLUML/Shirkat Gah, 2005) [1](չաշխատող հղում)
  33. ↑ Roded, Ruth (2006 թ․ մայիս), «Bint al-Shati's Wives of the Prophet: Feminist or Feminine?», British Journal of Middle Eastern Studies, 33 (1): 51–66, doi:10.1080/13530190600603915, S2CID 159905564
  34. ↑ Arab Women Novelists: The Formative Years and Beyond by Joseph T. Zeidan, State University of New York Press, 1995
  35. ↑ 35,0 35,1 Rassam, Amal. «Mernissi, Fatima». Oxford Islamic Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  36. ↑ Mernissi, Fatima (1992). The Veil and the Male Elite: A Feminist Interpretation of Islam. New York: Basic Books. ISBN 978-0201-63221-7.
  37. ↑ «Without Women, You Cannot Understand the Qur'an». Fondazione Internazionale Oasis. 2021 թ․ հունվարի 13. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 3-ին.
  38. ↑ Hassan, Riffat. "Women's Rights inIslam: Normative Teaching versus Practice," in Islam and Human Rights: Advancing a U.S.- Muslim Dialogue, edited by Shireen T. Hunter with Huma Malik, The CSIS Press, Washington D.C., 2005, pp. 43-66.
  39. ↑ Hassan, Riffat. "Woman and Man's "fall": A Qur'anic Theological Perspective," in Muslima Theology: The Voices of Muslim Women Theologians, edited by Ednan Aslan, Marcia Hermansen, and Elif Medini, Peter Lang, Frankfurt, 2013, pp. 101-113.
  40. ↑ Ali, Kecia (2006). Sexual Ethics & Islam. London: Oneworld. էջեր 154–155. ISBN 978-1-85168-456-4.
  41. ↑ 41,0 41,1 «National Secular Society». 2015 թ․ դեկտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 «Muslim Reform Movement decries radical Islam, calls for equality». The Washington Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  43. ↑ Badran, Margot (2011 թ․ հունվարի 26). «Between Secular and Islamic Feminism/s: Reflections on the Middle East and Beyond». Journal of Middle East Women's Studies. 1 (1): 6–28. ISSN 1558-9579. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  44. ↑ "Prime Minister of Bangladesh - PM Office Email Address." MediaBangladeshnet about Bangladesh Print Electronic Internet More. N.p., 15 Nov. 2015. Web. 1 Oct. 2016.
  45. ↑ «RAWA testimony to the Congressional Human Rights Caucus Briefing». U.S. Congressional Human Rights Caucus. 2001 թ․ դեկտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 28-ին.
  46. ↑ 46,0 46,1 Mehta, Sunita. Women for Afghan Women: Shattering Myths and Claiming the Future. New York: Palgrave Macmillan, 2002. Print.
  47. ↑ Melody Ermachild Chavis (2011 թ․ սեպտեմբերի 30). Meena: Heroine Of Afghanistan. Transworld. էջեր 1–. ISBN 978-1-4464-8846-1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 30-ին.
  48. ↑ 48,0 48,1 Gioseffi, Daniela (2003). Women on War: An International Anthology of Women's Writings from Antiquity to the Present. Feminist Press at CUNY. էջ 283. ISBN 978-1-55861-409-3. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 30-ին.
  49. ↑ «Brave Women in a War-Torn World: RAWA and Afghanistan». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 30-ին.
  50. ↑ «Polygamy not a God-given right to Muslims». 2010 թ․ մայիսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 22-ին.
  51. ↑ «Syariah court fails to protect and safeguard Muslim girls — Sisters in Islam». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին.
  52. ↑ «Archives». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 22-ին.
  53. ↑ «Sisters In Islam: News / Comments / Dress and Modesty in Islam». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 22-ին.
  54. ↑ «Sisters In Islam: Sisters in Islam remains firmly opposed to the implementation of Hudud law for Malaysia». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 22-ին.
  55. ↑ 55,0 55,1 «Sisters In Islam: Mission Statement and Objectives». www.sistersinislam.org.my. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  56. ↑ Power, Carla (2009 թ․ փետրվարի 17). «Muslim Women Demand End to Oppressive Laws». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 22-ին – via www.time.com.
  57. ↑ New Straits Times - The day I met Amina Wadud Արխիվացված 2017-09-11 Wayback Machine By Siti Nurbaiyah Nadzmi
  58. ↑ Victoria Craw (2016 թ․ հունիսի 6). «Emmy-award winning filmmaker Deeyah Khan launches online magazine Sister-hood aimed at giving Muslim women a voice». www.news.com.au. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.
  59. ↑ Shaheed, Farida (1994). «Controlled or Autonomous: Identity and the Experience of the Network, Women Living under Muslim Laws». Signs. 19 (4): 997–1019. doi:10.1086/494948. ISSN 0097-9740. JSTOR 3175010. S2CID 144483762.
  60. ↑ «Muslim women's group demands complete ban on Shariah courts | india-news». Hindustan Times. 2016 թ․ սեպտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  61. ↑ Rajagopal, Krishnadas (2016 թ․ օգոստոսի 26). «SC admits Muslim woman's plea to declare triple talaq illegal». The Hindu. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  62. ↑ George, Rose (2004 թ․ սեպտեմբերի 13). «Obituary: Samira Bellil». the Guardian (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 6-ին.
  63. ↑ «Fighting for Muslim women's rights» (բրիտանական անգլերեն). 2008 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 Segran, Elizabeth (2013 թ․ դեկտեմբերի 4). «The Rise of the Islamic Feminists». The Nation thenation.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 7-ին.
  65. ↑ 65,0 65,1 65,2 65,3 «EDITORIAL: Women ulema for the world». The Jakarta Post (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 Fluehr-Lobban, Carolyn (1993). «Toward a Theory of Arab-Muslim Women as Activists in Secular and Religious Movements». Arab Studies Quarterly. 15 (2): 87–106. JSTOR 41858975.
  67. ↑ Hubbard, Ben (2017 թ․ սեպտեմբերի 26). «Saudi Arabia Agrees to Let Women Drive». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 1-ին.
  68. ↑ al-Sharif, Manal (2013 թ․ հունիսի 14), A Saudi woman who dared to drive (անգլերեն), Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 20-ին, Վերցված է 2018 թ․ մարտի 1-ին
  69. ↑ «Saudi rights activist Loujain al-Hathloul sentenced to almost six years in jail». The Guardian. 2020 թ․ դեկտեմբերի 28. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  70. ↑ Chaudry, Muhammad Sharif (1991). Women's Rights In Islam. Delhi: Adam & Distributors.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 71,5 71,6 71,7 71,8 Asra Q. Nomani (2010 թ․ փետրվարի 27). «Let These Women Pray!». The Daily Beast. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Wan, William; Laris, Michael (2010 թ․ մայիսի 22). «Mosque pray-ins against segregation of sexes are springing up». Washingtonpost.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  73. ↑ Marsh, Julia (2010 թ․ փետրվարի 22). «Protesters Break Prayer Rules at Leading Mosque». Women's eNews. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  74. ↑ «Muslim Women Seeking a Place in the Mosque». The New York Times. 2004 թ․ հուլիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 19-ին.
  75. ↑ Myers, Bill (2010 թ․ հունիսի 21). «Police won't intervene to remove women from mosques». Washington Examiner. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  76. ↑ «Woman Imam Leading Men and Women in Salat - IslamiCity». www.islamicity.org (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 Hammer, Juliane (2012). American Muslim Women, Religious Authority, and Activism. Austin: University of Texas Press.
  78. ↑ «British imam: Quran does not rule on segregation». english.alarabiya.net. 2014 թ․ օգոստոսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 3-ին.
  79. ↑ «Clubhouse redefines debates on Islam in Kerala». The New Indian Express. 2021 թ․ հուլիսի 3. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 4-ին.
  80. ↑ Leila Ahmed (1993). Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate. BYale University Press. էջ 55. ISBN 9780300055832.
  81. ↑ Asma Barlas (2002). "Believing Women" in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur'an. University of Texas Press. էջ 55. ISBN 9781477315927.
  82. ↑ Moeveni, Azadeh (2011 թ․ հունիսի 13). «Is the Veil Now a Symbol of Islamic Freedom?». Time. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 2-ին.
  83. ↑ «5 Muslim Scholars On The Permissibility Of Not Wearing The Headscarf». HuffPost (անգլերեն). 2017 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 16-ին.
  84. ↑ Gouveia, Alexandria (2019 թ․ մարտի 28). «Ilhan Omar: "To Me, the Hijab Means Power, Liberation, Beauty, and Resistance"». Vogue. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 21-ին.
  85. ↑ Takolia, Nadiya (2012 թ․ մայիսի 28). «The hijab has liberated me from society's expectations of women». The Guardian. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  86. ↑ 86,0 86,1 George, Rose (2006 թ․ հուլիսի 17). «Ghetto warrior». The Guardian. London. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 5-ին.
  87. ↑ «IslamOnline.net- News». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  88. ↑ Malik, Zubeida (2010 թ․ մարտի 15). «France's burka dilemma». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 15-ին.
  89. ↑ «Ni Putes Ni Soumises Organizes a Protest Against the Burqa - VINGT Paris News». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 15-ին.
  90. ↑ Arghavan, Mahmoud (2018 թ․ ապրիլի 27). The Dilemma of Postcolonial and/or Orientalist Feminism in Iranian Diasporic Advocacy of Womenʼs Rights in the Homeland (անգլերեն). Brill. ISBN 978-90-04-35990-1.
  91. ↑ 91,0 91,1 Khan, Khadija (2018 թ․ մայիսի 2). «Islamic Feminism is a Myth». Areo.
  92. ↑ How and why (about) Islamic feminism Retrieved 26 April 2022
  93. ↑ Nasr, Seyyed Hossein; Dagli, Caner; Massi Dakake, Maria; Rustom, Muhammad; Lumbard, Joseph, eds. (2015). The Study Quran (English). HarperCollins. էջ 1794.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  94. ↑ 94,0 94,1 Bouachrine, Ibtissam (2014). Women and Islam: Myths, Apologies, and the Limits of feminist Critique (English). Lexington Books.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  95. ↑ Criticism of the fake title "Islamic Feminism" in the book "Feminism and Family" Retrieved 16 August 2022
  96. ↑ The nature and goals of Islamic feminism Retrieved 17 August 2022
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իսլամական ֆեմինիզմ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իսլամական_ֆեմինիզմ&oldid=9992679» էջից