Էտոպոզիդ

Էտոպոզիդ
Նույնացուցիչներ
CAS համար	33419-42-0
PubChem CID	36462
DrugBank	00773
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID5023035 ;
ECHA InfoCard	100.046.812
	դ; ք; խ;

Էտոպոզիդ, վաճառվում է էտոպոֆոս անվան տակ, քիմիոթերապիայի դեղամիջոց, որն կիրառվում է բազմաթիվ քաղցկեղների բուժման մեջ^[1], այնպիսիք ինչպիսիք են ամորձու , թոքերի քաղցկեղները, լիմֆոման, լեյկեմիան, նեյրոբլաստոման և ձվարանի քաղցկեղը^[1]։ Կիրառվում է և՛ ներքին ընդունման, և՛ ներերակային ճանապարհով^[1]։

Կողմնակի ազդեցությունները շատ հաճախ են^[1]։ Դրանց մեջ ներառվում են արյան բջիջների ցածր մակարդակը, փսխումը, ախորժակի կորուստը, լուծը, մազերի կորուստը և տենդը^[1]։ Ծանր կողմնակի ազդեցություններն են ալերգիկ ռեակցիան և ցածր զարկերակային ճնշումը^[1]^[2]։ Կիրառումը հղիության ընթացքում ամենայն հավանականությամբ վտանգավոր է պտղի համար^[1]։ Պատկանում է տոպոիզոմերազի արգելակիչների ընտանիքին^[1]։ Ազդեցության հիմքում ընկած է ԴՆԹ-ի վնասումը^[1]։

Էտոպոզիդը բժշկության մեջ կիրառման համար հաստատվել է ԱՄՆ-ում 1983 թվականին^[1]։ Այն ԱՀԿ-ի էսենցիալ դեղամիջոցների ցակում է, ինչպես նաև առողջապահության համակարգին անհրաժեշտ ամենաարդյունավետ և ապահով դեղամիջոցներից մեկը^[3]։ Մեծածախ առևտրում արժեքն է 3,24-5,18 դոլար 100մգ^[4]։ 2015 թվականից Մեծ Բրիտանիայում արժեքը կազմում է 12,15 ֆունտ ստեռլինգ^[5]։

Օգտագործման ցուցումներ խմբագրել

Էտոպոզիդը հանդիսանում է քիմիոթերապիայի դեղամիջոց։ Օգտագործվում է Կապոշիի, Էվինգի սարկոմաների, թոքերի, ամորձու քաղցկեղների, լիմֆոմայի, ոչ լիմֆոցիտար լեյկեմիայի և գլիոբլաստոմայի բուժման համար։ Հաճախ տրվում է այլ դեղերի հետ համակցումների տեսքով (ամորձու քաղցկեղի դեպքում համակցում բլեոմիցինի հետ)։ Երբեմն օգտագործվում է ոսկրածուծի կամ ցողունային բջիջների փոխպատվաստման դեպքում^[6]։

Նշանակում խմբագրել

Տրվում է ներերակային կամ ներքին ընդունման կապսուլների կամ դեղահաբերի տեսքով։ Եթե տրվում է ներերակային ճանապարհով, ապա ներարկման տևողությունն է 30-60 րոպե, քանի որ կարող է գրանցվել ցածր զարկերակային ճնշում։ Զարկերակային ճնշումը ստուգվում է պարբերաբար, համապատասխան կարգավորման արագության։

Կողմնակի ազդեցություններ խմբագրել

Հաճախ են՝

ռեակցիաներ ներարկման վայրում
ցածր զարկերակային ճնշում
մազերի կորուստ
ներարկման վայրում ցավ և այրոցի զգացողություն
փորկապություն կամ լուծ
մետաղական համի զգացողություն
ոսկրածուծի ճնշում, որն հանգեցնում է՝
- արյան սպիտակ բջիջների քանակի նվազեցման, որն էլ իր հերթին հանգեցնում է վարակային բարդությունների նկատմամբ զգայունության բարձրացման
- արյան կարմիր բջիջների քանակի նվազեցման (սակավարյունություն)
- թրոմբոցիտների ցածր քանակի, որն էլ իր հերթին հանգեցնում է հեշտ արյունահոսության և կապտուկների առաջացման

Քիչ հաճախ են՝

սրտխառնոց և փսխում
ալերգիկ ռեակցիաներ
ցան
տենդ, անմիջապես ներարկումից հետո կարճ ժամանակով, պայմանավորված չէ վարակով
բերանի լորձաթաղանթի խոցեր
սուր միլեոիդ լեյկեմիա, որն կարող է բուժվել էտոպոզիդով

Երբ տրվում է վարֆարին, հնարավոր է արյունահոսության առաջացում^[7]։

Դեղաբանություն խմբագրել

Մեխանիզմը խմբագրել

Էտոպոզիդը առաջացնում է երրորդային կոմպլեքս ԴՆԹ-ի և տոպիզոմերազ II ֆերմենտի հետ, որը օգնում է ԴՆԹ-ի պարույրի բացմանը, կանխելով ԴՆԹ-ի հատվածների միացումը միմյանց։ Վերջինիս հետևանքով ԴՆԹ-ի հատվածները քանդվում են^[8]։ Քաղցկեղային բջիջները ավելի զգայուն են այս ֆերմենտի նկատմամբ ի համեմատ առողջ բջիջների, քանի որ նրանք ավելի արագ են բաժանվում։ Այս ամենի հետևանքով խաթարվում է ԴՆԹ-ի սինթեզը և խթանվում է քաղցկեղային բջիջների ապոպտոզը^[6]^[9]։

Քիմիական կառուցվածքը խմբագրել

Էտոպոզիդը պոդոֆիլոտոքսինի կիսասինթետիկ ածանցյալ է, որը ստացվում է վայրի մանդրակի արմատներից ( լատիներեն անվանումը՝ Պոդոֆիլում պելտատում)։ Ավելի մանրամասն այն պոդոֆիլոտոքսինի գլիկոզիդ է D-գլյուկոզայի ածանցյալի հետ։ Քիմիական կառուցվածքով համարժեք է հակաքաղցկեղային տենիպոզիդինին։ Վերջինս մեթիլ խմբի փոխարեն պարունակում է թիենիլ խումբը^[10]։ Երկուսի ստեղծումն էլ հետապնդել է մեկ նպատակ, ստեղծել պոդոֆիլոտոքսինի ավելի քիչ տոքսիկ ածանցյալ^[11]։

Նյութի գույնը սպիտակից դեղնաշագանակագույնն է (կրիստալինի փոշի)։ Այն լուծելի է օրգանական լուծիչներում^[11]։

Այն օգտագործվում է իր աղի ձևով (էտոպոզիդի ֆոսֆատ):

վայրի մանդրակ՝ արմատի հետ միասին

Պատմությունը խմբագրել

Առաջին անգամ էտոպոզիդը սինթեզվել է 1966 թվականին և հաստատվել է 1983-ին ԱՄՆ-ի Սննդի և դեղերի կառավարության կողմից^[6]։

Մականունը՝ ՎՊ-16 (վոն Վարթբուրգ), կապված է քիմիկոսի անվան հետ, ով սկզբնական շրջանում կատարել է աշխատանքներ դեղի և պոդոֆիլոտոքսինի հետ^[12]։ Մեկ այլ գիտնական, ով մասնակցել է պոդոֆիլոտոքսինի վրա հիմնված քիմիոթերապիայի զարգացմանը՝ բժշկական դեղագործ Հարտման Ֆ. Ստեյլինն էր։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 «Etoposide». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 227. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ «Etoposide». International Drug Price Indicator Guide. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջ 593. ISBN 9780857111562.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Hande KR (1998). «Etoposide: four decades of development of a topoisomerase II inhibitor». Eur. J. Cancer. 34 (10): 1514–21. doi:10.1016/S0959-8049(98)00228-7. PMID 9893622.
↑ Longe JL (2002). Gale Encyclopedia Of Cancer: A Guide To Cancer And Its Treatments. Detroit: Thomson Gale. էջեր 397–399. ISBN 978-1-4144-0362-5.
↑ Pommier Y, Leo E, Zhang H, Marchand C (2010). «DNA topoisomerases and their poisoning by anticancer and antibacterial drugs». Chem. Biol. 17 (5): 421–33. doi:10.1016/j.chembiol.2010.04.012. PMID 20534341.
↑ Gordaliza M, García PA, del Corral JM, Castro MA, Gómez-Zurita MA (2004). «Podophyllotoxin: distribution, sources, applications and new cytotoxic derivatives». Toxicon. 44 (4): 441–59. doi:10.1016/j.toxicon.2004.05.008. PMID 15302526.
↑ Mutschler, Ernst; Schäfer-Korting, Monika (2001). Arzneimittelwirkungen (German) (8 ed.). Stuttgart: Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft. էջեր 894–5. ISBN 3-8047-1763-2.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ ^11,0 ^11,1 Dinnendahl, V; Fricke, U, eds. (2015). Arzneistoff-Profile (German). Vol. 4 (28 ed.). Eschborn, Germany: Govi Pharmazeutischer Verlag. ISBN 978-3-7741-9846-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Kuhn M, Von Wartburg A (1967). «Podophyllum-Lignane: Struktur und Absolutkonfiguration von Podorhizol-β-D-glucosid ( = Lignan F). 19. Mitt. über mitosehemmende Naturstoffe [1]». Helvetica Chimica Acta. 50 (6): 1546–65. doi:10.1002/hlca.19670500614. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Etoposide information at the U.S. National Institutes of Health (archived link, June 5, 2011)

[AHFS2016-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 «Etoposide». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[WHO2008-2] WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 227. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[WHO19th-3] «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[ERC2014-4] «Etoposide». International Drug Price Indicator Guide. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[BNF69-5] British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջ 593. ISBN 9780857111562.

[wow-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Hande KR (1998). «Etoposide: four decades of development of a topoisomerase II inhibitor». Eur. J. Cancer. 34 (10): 1514–21. doi:10.1016/S0959-8049(98)00228-7. PMID 9893622.

[gale-7] Longe JL (2002). Gale Encyclopedia Of Cancer: A Guide To Cancer And Its Treatments. Detroit: Thomson Gale. էջեր 397–399. ISBN 978-1-4144-0362-5.

[pmid20534341-8] Pommier Y, Leo E, Zhang H, Marchand C (2010). «DNA topoisomerases and their poisoning by anticancer and antibacterial drugs». Chem. Biol. 17 (5): 421–33. doi:10.1016/j.chembiol.2010.04.012. PMID 20534341.

[9] Gordaliza M, García PA, del Corral JM, Castro MA, Gómez-Zurita MA (2004). «Podophyllotoxin: distribution, sources, applications and new cytotoxic derivatives». Toxicon. 44 (4): 441–59. doi:10.1016/j.toxicon.2004.05.008. PMID 15302526.

[Mutschler-10] Mutschler, Ernst; Schäfer-Korting, Monika (2001). Arzneimittelwirkungen (German) (8 ed.). Stuttgart: Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft. էջեր 894–5. ISBN 3-8047-1763-2.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[Dinnendahl-11] 11,0 ^11,1 Dinnendahl, V; Fricke, U, eds. (2015). Arzneistoff-Profile (German). Vol. 4 (28 ed.). Eschborn, Germany: Govi Pharmazeutischer Verlag. ISBN 978-3-7741-9846-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[12] Kuhn M, Von Wartburg A (1967). «Podophyllum-Lignane: Struktur und Absolutkonfiguration von Podorhizol-β-D-glucosid ( = Lignan F). 19. Mitt. über mitosehemmende Naturstoffe [1]». Helvetica Chimica Acta. 50 (6): 1546–65. doi:10.1002/hlca.19670500614. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]