Էլ Պարդոյի պայմանագիր
Էլ Պարդոյի պայմանագիր, ավելի ընդլայնուն՝ Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև բարեկամության, երաշխիքի և առևտրի մասին պայմանագիր, 1778 թվականի մարտի 11-ին կնքված երկկողմ պայմանագիր, որով Իսպանիան և Պորտուգալիան կիսում են Ատլանտյան օվկիանոսի հարավարևելյան ափին փռված Ռիո դե լա Պլատայի երկրամասը[1], իսկ նախկինում պորտուգալական գաղութ հանդիսացող Հասարակածային Գվինեան անցնում է Իսպանիայի թագավորությանը։
| Էլ Պարդոյի պայմանագիր | |
|---|---|
| Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև բարեկամության, երաշխիքի և առևտրի մասին պայմանագիր | |
 Մադրիդի Էլ Պարդո դղյակը, որտեղ էլ ստորագրվել է պայմանագիրը | |
| Պայմանագրի տիպ | երկկողմ պայմանագիր |
| Ստորագրվել է — վայր |
մարտի 11, 1778 Էլ Պարդոյի թագավորական դղյակ, Մադրիդ, Իսպանիա |
| Ստորագրել են | .svg){kind=small} Իսպանիա .svg){kind=small} Պորտուգալիայի թագավորություն
|
| Լեզու | իսպաներեն, պորտուգալերեն |
Պայմանագիրը ստորագրվում է Մադրիդի Էլ Պարդո արվարձանի թագավորական դղյակում։ Իսպանական կողմից այն վավերացնում է Խոսե Մոնյինոն, իսկ պորտուգալացիներից՝ Ֆրանսիսկո Կոուտինյուն[2]։
Նախապատմություն խմբագրել
300 տարվա ընթացքում Տորդեսիլյասի պայմանագրի տարբեր մեկնաբանությունները հանգեցնում են Ռիո դե լա Պլատայի երկրամասում Իսպանիայի և Պորտուգալիայի տարածքային վեճերի ծագմանը։ Պորտուգալական արքունիքը թույլատրում է իր երկրի առևտրականներին երկրամաս ներմուծել Իսպանիայի կողմից սահմանափակված ապրանքատեսակներ, որն էլ ժամանակի ընթացքում Բուենոս Այրեսը դարձնում է աշխարհի ամենամաքսանենգ կենտրոններից մեկը[3]։
Երկու պետությունների միջպետական սահմանը ձևավորվել է 1750 թվականի Մադրիդի պայմանագրի համաձայն, որն էլ 1761 թվականին անվավեր է ճանաչվել Իսպանիայի թագավոր Կառլոս III-ի կողմից։ 1762 թվականին Իսպանիան պատերազմ է սկսում Ֆրանսիայի դեմ, իսկ Պորտուգալիան օգտվելով առիթից զավթում է Ամերիկայում գտնվող Սակրամենտոյի գաղութը[4]՝ միաժամանակ ներխուժելով նաև Նոր Իսպանիայի փոխարքայությանը պատկանող Ուրուգվայի գաղութ։ Այնուամենայնիվ, 1763 թվականի Փարիզի պայմանագրով Պորտուգալիայի թագավորությունը ստիպված է լինում Սակրամենտոն վերադարձնել։
Հաջորդ տասնամյակում Պորտուգալիան միանում է Ռիո Գրանդե դո Սուլի անջատողական պատերազմին, որն էլ սանձազերծում է իսպանա-պորտուգալական բաց պատերազմ։ Պատերազմն ավարտվում է 1777 թվականի փետրվարին՝ Իսպանիայի բացարձակ հաղթանակով։ Արդյունքում կողմերի միջև կնքվում է զինադադար և ապա՝ Էլ Պարդոյի պայմանագիրը։
Պայմաններ խմբագրել
Պայմանագիրը հաստատում է Պորտուգալիայի գերիշխանությունը Բրազիլիայում և Իսպանիայինը նախորդ տասնամյակում պորտուգալացիների կողմից զավթված Սակրամենտոյում։ Բացի այդ, պայմանագրով Պորտուգալիան Իսպանիային էր հանձնում Հասարակածային Գվինեայի աֆրիկյան գաղութը[5]։
Պայմանագիրն ուներ նաև առևտրային կարևոր նշանակություն։ Նախ և առաջ այն կարգավորում էր ծխախոտի և ստրուկների առևտրին վերաբերվող կարևոր հարցեր։ Իսպանիան վերականգնում էր աֆրիկյան ստրուկների առևտուրը և հրաժարվում 1479 թվականի Ալկասովասի պայմանագրի դրույթներից։
Հաջորդիվ խմբագրել
Պորտուգալիայի հետ առևտրային հարաբերությունները կարգավորելուց հետո Իսպանիան նպատակ ուներ զարկ տալ տնտեսության զարգացմանը՝ միաժամանակ նվաճելով նոր տիրույթներ։ Իսպանիայի կառավարության այս նպատակի իրագործման գլխավոր խոչընդոտը դառնում է Մեծ Բրիտանիան[6], որը 1779-1783 թվականներին պատերազմում է Մադրիդի դեմ։ 1805 թվականին տեղի ունեցած Թրաֆալգարի ճակատամարտում Ֆրանսիայի զորակցությամբ գործող իսպանական նավատորմի պարտությունն էլ ավելի է ցածրացնում Իսպանիայի միջազգային վարկանիշը։
Դրան հաջորդում են Հյուսիսային Ամերիկայի իսպանական գաղութների անկախացման գործընթացը։ 1810-1818 թվականներին անկախության արդյունքում իրեն անկախ է հռչակում նաև Լա Պլատան՝ Արգենտինա անվան տակ։ Կորցնելով հարավամերիկյան իր գաղութները՝ Իսպանիան իր ուշադրությունը կենտրոնացնում է աֆրիկյան իսպանահպատակ տարածքների վրա։ Սակայն, ստրկավատիրության արգելումը նվազեցնում է այդ գաղութների արդյունավետությունը։ 1968 թվականին իսպանական Գվինեան ևս իրեն հռչակում է Մադրիդի կառավարությունից անկախ՝ ստեղծելով սեփական սուվերեն պետությունը՝ Հասարակածային Գվինեա անվանումով[7]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Owens, David (1993). «Spanish—Portuguese Territorial Rivalry in Colonial Río de la Plata». Yearbook (Conference of Latin Americanist Geographers). 19: 15–24. JSTOR 25765781.
- ↑ Paullin, Charles Oscar;, Davenport, Frances Gardiner (1917). European Treaties Bearing On the History of the United States and Its Dependencies (2017 ed.). Andesite Press. էջեր 140–141. ISBN 1376158531.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - ↑ Moses, Bernard (1919). Spain's Declining Power in South America, 1730-1806 (2010 ed.). Cornell University Library. էջ 165. ISBN 1112594191.
- ↑ Marley, David (1998). Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere (2008 ed.). ABC-CLIO. էջեր 450–451. ISBN 1598841009.
- ↑ Paquette, Gabriel (2014). Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, 1770-1850. Cambridge University Press. էջեր 55–56. ISBN 1107640768.
{{cite book}}: C1 control character in|title=at position 85 (օգնություն) - ↑ Stein, Stanley, Stein, Barbara (2003). Apogee of Empire: Spain and New Spain in the Age of Charles III, 1759–1789. Johns Hopkins University Press. էջեր 187–188. ISBN 0801873398.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Sarmento, João (2016). Fortifications, Post-colonialism and Power: Ruins and Imperial Legacies. Routledge. էջ 81. ISBN 1138260673.
Գրականություն խմբագրել
- Moses, Bernard; Spain's Declining Power in South America, 1730-1806; (Cornell University Library, 2010 (ed);
- Marley, David; Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere; (ABC-Clio, 2008 ed.);
- Owens, David; Spanish—Portuguese Territorial Rivalry in Colonial Río de la Plata; (Conference of Latin Americanist Geographers Yearbook);
- Paquette, Gabriel; Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, C.1770-1850; (Cambridge University Press, 2014);
- Paullin, Charles & Davenport, Frances; European Treaties Bearing On the History of the United States and Its Dependencies; (Andesite Press, 2017 ed);
- Sarmento, João; Fortifications, Post-colonialism and Power: Ruins and Imperial Legacies; (Routledge, 2016);
