Երվանդ Գասպարյան (կապիտան)
- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Գասպարյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Երվանդ Գասպարյան (այլ կիրառումներ)
Երվանդ Գասպարյան (1871, Վրաստան - 1946), կապիտան, առաջին կարգի ծովակալ[1]։
| Երվանդ Գասպարյան | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1871 |
| Ծննդավայր | Վրաստան, Վորբի գյուղ |
| Մահացել է | 1946 թվական |
| Քաղաքացիություն | Ռուսական կայսրություն, ԽՍՀՄ |
| Ազգություն | հայ |
| Մայրենի լեզու | հայերեն, ռուսերեն |
| Կրթություն | Փոթիի ռազմածովային դպրոց |
| Մասնագիտություն | ռազմական գործիչ |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | առաջին կարգի ծովակալ |
| Պարգևներ և մրցանակներ | ՀԽՍՀ աշխատանքային հերոս |
Կենսագրություն խմբագրել
Երվանդ Գասպարյանը ծնվել է 1871 թվականին Վրաստանի Վորբի գյուղում։ 1888 թվականին սեմինարիան ավարտելուց հետո վերադարձել է Վրաստան, իսկ 1889 թվականին ուսումը շարունակել է Փոթիի ռազմածովային դպրոցում։ 1890 թվականին Ավստրիայի «Էմմա» նավով փորձել է լողալ Սև և Միջերկրական ծովերի, Ատլանտյան օվկիանոսի վրայով։ 1894 թվականին Գասպարյանը նշանակվել է «Զիֆիրիս» նավի նավապետ։ Նա մասնակցել է Օսմանյան կայսրության դեմ Կրետե կղզում տեղի ունեցած հունական ապստամբությանը, գաղտնի կերպով զենք է տեղափոխել ապստամբներին և հայ ֆիդայիներին, որոնք նույնպես պայքարում էին թուրքական իշխանությունների դեմ։ Երվանդ Գասպարյանը հայ և հույն ապստամբներին օգնելու համար Կ. Պոլսում ձերբակալվում է։ Թուրքերը համարում էին, որ ապստամբներին օգնելու համար գլխատելը կամ գնդակահարությունը մեղմ պատիժ է։ Նրանք Գասպարյանին տեղափոխել են լեռներում գտնվող մի լքված վանքի մոտ, ոտքերին ծանր քարեր են կապել և հեռցել՝ մտածելով, որ նա շուտով կմահանա։ Գասպարյանին այդ վիճակում պատահաբար հայտնաբերել են քրդերը, որոնք նրան ազատել են շղթաներից և տեղափոխել Վենետիկ։ Այստեղ` Սուրբ Ղազար կղզու Մխիթարյանների հովանու ներքո, Երվանդ Գասպարյանը բարելավում է նավագնացության մասին իր գիտելիքները։ Ռուսաստան վերադառնալուց հետո նա ստացել է Մանթաշյանին պատկանող «Բորժոմի» շոգենավի նավապետի պաշտոնը։ 1918 թվականին նա ակտիվորեն մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին՝ Ռուսաստանի նավատորմի կազմում կռվելով ընդդեմ Գերմանիայի և պաշտպանելով Օդեսան։ 1918-1920 թվականներին Երվանդ Գասպարյանը մասնակցել է Ռուսաստանում ընթացող քաղաքացիական կռիվներին։
Կյանքը Խորհրդային Հայաստանում խմբագրել
Հայաստանի Խորհրդայնացումից հետո Երվանդ Գասպարյանը վերադարձել է Հայաստան՝ իր նպաստը բերելով նորաստեղծ հանրապետության կայացման գործին։ Նա էր, որ հղացավ և կազմակերպեց Սևանա լճում նավատորմ ստեղծելու և նավարկություն կազմակերպելու գաղափարը։ Առաջին նավը, որը դուրս բերվեց Սևանա լիճ, անվանվեց «Լուկաշին»՝ ի պատիվ Խորհրդային Հայաստանի քաղաքական գործիչ Սարգիս Լուկաշինի (Սրապիոնյան)։ Գասպարյանը Ելենովկա (այժմ՝ Սևան) քաղաքից և շրջակա գյուղերից ընտրում է 18-20 տարեկան 12 տղաների և սկսում է նրանց սովորեցնել իր մասնագիտությունը։ Գասպարյանի ծրագիրը, այն է` Սևանա լճում կազմակերպել կանոնավոր բեռնափոխադրումներ՝ իրար միացնելով բոլոր ափամերձ տարածքները, կղզու վրա ստեղծել կանոնավոր հետազոտական կայան և հյուրանոց, կառուցել պահածոների գործարան, բարձրացնել կարմրախայտ ձկան արտադրությունը, այդ ժամանակ անհավանական էր թվում։ Բայց, այնուհանդերձ, նրա ջանքերով կղզում ստեղծվել են պանդոկներ, փրկարարական միջոցներ, պահեստներ, ձկնաբուծարաններ, նավանորոգման ձեռնարկություններ, հիմնադրվել է կաթնամթերքային տնտեսություն։
1929 թվականին կապիտան Երվանդ Գասպարյանը մեկնել է Աստրախան, որտեղից նրան հաջողվել է ստանալ «Տատյանա» և «Աիդա» նավերը։ Շուտով Սևանա լճում իրենց երթևեկությունն են սկսել բարձր արագությամբ ընթացող նավակներն ու «Ռաբոչի», «Համբարձումյան», «Կոմսոմոլեց», «Կոմունիստ», «Միկոյան» բեռնատար նավերը։ Գասպարյանի ծառայությունները բարձր են գնահատել Խորհրդային Հայաստանի պետական ականավոր գործիչներ Ալեքսանդր Մյասնիկյանը, Սարգիս Լուկաշինը, Արամայիս Երզնկյանը, Աշոտ Հովհաննիսյանը և ուրիշներ։
Կապիտան Երվանդ Գասպարյանն իր մահկանացուն կնքել է 1946 թվականին 75 տարեկան հասակում։
Գրքեր կապիտան Երվանդ Գասպարյանի մասին խմբագրել
Խորհրդային հայտնի գրող Մարիետա Շահինյանը վեպ է գրել Երվանդ Գասպարյանի մասին, որն արժանացել է Ստալինյան մրցանակի։
Պարգևներ և մրցանակներ խմբագրել
- 1923 թվականի մայիսին Երվանդ Գասպարյանն արժանացել է ՀԽՍՀ աշխատանքային հերոսի կոչման և պարգևատրվել առաջին կարգի ծովակալի բարձրագույն կոչումով։